آیات متشابه
آیاتى با احتمالات متعدّد را متشابهات قرآن گویند.
محتویات
معنای متشابه
متشابه از ریشه تشابه به معناى همگونى و همسانى میان دو چیز است.
دلیل بر وجود آیات متشابه
با توجه به آیه ۷ سوره آل عمران: «هو الذى انزل علیک الکتاب منه آیات محکمات هن ام الکتاب و اخر متشابهات...» وجود آیات متشابه در قرآن قطعى است.
معنای آیات متشابه
"آیات متشابه" دربردارنده الفاظ و عباراتى هستند که داراى معانی متعدد باشند به گونه اى که از ترجمه و ظاهر آنها مراد و مقصود بدست نیاید؛ برخلاف آیات محکم که نیاز به تأویل ندارند.
به عبارت دیگر، آیات متشابه آیاتى است که در بدو نظر پیچیده و مشتمل بر احتمالات متعدد است که ممکن است با مراجعه به آیات محکم تفسیر آن روشن شود.
منظور از آیات متشابه
صبحی صالح مى گوید: آیات متشابه دربرگیرنده آیات مجمل و مُؤوَّل و مشکل است؛ زیرا آیات مجمل به تفسیر، آیات مؤوّل به تأویل و آیات مشکل به رفع اشکال نیاز دارد.
به "جلال الدین سیوطی" آیات صفات الهی، یعنى آیاتى که دربردارنده برخى از ویژگى ها و صفات خداوند متعال همچون صفت مکر، وجه، ید، اراده، استوا، استهزا، حب، حیا، فوقیت و... است و نیز آیات فواتح سور که با حروف مقطعه آغاز شده اند را از متشابهات برشمرده است.
و نیز برخى دیگر، آیات مربوط به معاد، حقیقت روح و مانند آن را از متشابهات مى دانند و برخى نیز آیات منسوخ را جزء آیات متشابهات شمرده اند.
رافع تشابه
گفتنى است بسیارى از این آیات که ادعاى تشابه در آن شده است از متشابهات شأنی و عَرَضى اند که با مراجعه به آیات دیگر و محکمات آیات و احادیث، از آن ها رفع تشابه مى گردد.
مقدار متشابهات
درباره تعداد متشابهات در قرآن کریم، میان دانشمندان اختلاف است و این اختلاف ناشى از نسبى بودن مفهوم تشابه مى باشد.
- "جلال الدین سیوطى" تعداد متشابهات قرآن را بالغ بر ۵۰۰ مورد مى داند.
- "قاضی عبدالجبار" تعداد آنها را ۸۷۵ مورد دانسته است.
- در "التمهید فی علوم القرآن" تعداد متشابهات (پس از حذف مکررات) حدود ۲۰۰ مورد شمرده شده است.
منابع
