فهرست کتاب های چاپی فارسی (کتاب)
فهرست کتابهای چاپ شده بین سالهای 1337 تا 1342 که بعدا در سال 1352 با کتابشناسی دهساله کتابهای ایران آمیخته شد و یکجا چاپ گردید.
مولف
خانبابا مشار در 1279ش در تهران، در خانواده ای از دودمان قاجار، زاده شد. خانواده وی از ملاکین دوره قاجاری بوده و لذا وی می‌توانست با تکیه بر درآمد آن املاک، زندگی راحتی داشته باشد. اما عشق و علاقه به کتاب و کتابخوانی که از همان دوران کودکی همراه او بود، وی را به راهی کشاند که با تحمل رنج ها و سختی‌های بسیار روزگار بگذراند و برای رسیدن به هدف از هیچ تلاشی فروگذار نکند.
وی که از همان کودکی پول های عیدی و توجیبی خود را صرف خرید کتاب می کرد، به فکر تدوین فهرست کتابهایش افتاد تا هنگام خرید کتاب، یک کتاب را دو بار نخرد. همین امر مقدمه ای شد برای کار بزرگی که مدت سی سال از بهترین روز های زندگی او را شامل شد. او پس از اتمام تحصیلات مقدماتی و متوسطه، از سال 1298 در وزارت مالیه به کار مشغول شد. همزمان نزد اساتید وقت به تحصیل علوم قدیمه پرداخت. در وزارت مالیه در قسمت بایگانی کار می کرد. چند کلاس مالی را هم که برای کارمندان وزارت خانه تشکیل شده بود، اداره می کرد. در سال 1325 به تقاضای خود، پس از بیست و یک سال خدمت، بازنشسته شد و به امور کشاورزی پرداخت. بعد از این سال، کار تدوین فهرست را به طور جدی شروع کرد. امری که بسیار مورد علاقه اش بود و از سال ها پیش مقدماتش را فراهم کرده بود. مشار با وجود بیماری که داشت و از بیماری لرز شبانه که مدت دو سال گریبانگیر وی بود رنج می برد، همچنان مشغول کار بود و به قول خودش با جان کندن به کار اشتغال داشت.
خانبابا مشار پس از قریب شصت سال تلاش پی گیر در تدوین بزرگ ترین کتاب شناسی آثار چاپی فارسی، پس از سه سال تحمل بیماری در 29 شهریور 1359 در سن هشتاد سالگی در گذشت.
انگیزه تالیف
فهرست كتاب‌هاي چاپي فارسي، حاصل ابراز علاقه انجمن ايراني فلسفه و علوم انساني به سرپرستي سيدحسن تقي‌زاده نسبت به تهيه كتابشناسي جامع انتشارات فارسي در رشته‌هاي مورد علاقه انجمن بود. انجمن مذكور پس از اطلاع از كار مشار به وي پيشنهاد كرد از دستنويس‌هايي كه براي مؤلفين كتب چاپي و عربي گردآوري كرده بود، يك فهرست الفبايي از نام كتاب‌هاي چاپي فارسي تهيه كند. مشار اين پيشنهاد را پذيرفت و حاصل كار خود را به رايگان در اختيار انجمن ايراني فلسفه و علوم انساني گذارد (2: 5-6؛ 5: 7-9).
ویرایش ها
ويرايش نخست فهرست كتاب‌هاي چاپي فارسي (1337-1342)، حاوي مشخصات حدود 14000 (از بين 20000) عنوان كتاب فارسي انتشار يافته تا آن زمان است و نخستين فهرست نسبتآ جامع كتاب‌هاي چاپي فارسي محسوب مي‌شود. ويرايش ديگر آن را مشار به هزينه خود در 1350 منتشر كرد و انتشارات كشور تا 1345 را به آن افزود. ويرايش بعدي كه در دو جلد و يك ذيل در 1352 منتشر شد، حاصل درآميختن فهرست‌هاي ديگري چون كتابشناسي دهساله كتاب‌هاي ايران با فهرست مشار بود (1: 256-260؛ 2: 5-6؛ 3: 63؛ 5: 7-9).
مشار پس از آنكه ناشري نيافت، اثر گرانقدر خود، مؤلفين كتب چاپي فارسي و عربي را به هزينه شخصي در 6 جلد منتشر كرد (2: 7؛ 3: 63). در اين زندگينامه ـ كتابشناسي ذيل نام افراد، كه در موارد بسياري اثر با زندگينامه مختصر آنها نيز همراه است، آثار چاپ شده آنها نيز ذكر شده است. در اين اثر به پيروي از سبك معجم المطبوعات العربيه، افراد به ترتيب نام كوچك و سپس نام پدرشان معرفي شده‌اند و نام خانوادگي در آن نقشي ندارد. البته اين سنت رايج عربي براي فارسي‌زبانان معاصر نامأنوس است و اشكالي است كه لازم است با تهيه نمايه الفبايي از شكل اشهر نام كسان برطرف شود (7:2؛6:ششم ـ نهم).
اهمیت فهرست خانبابا
اهميت كار خانبابا مشار براي كتابشناسي ايران از آن‌روست كه وي پايه كتابشناسي كتاب‌هاي چاپي فارسي را نهاد، كاري كه پيش از او كسي به آن اقدام نكرده بود. كتاب او جامع‌ترين كتابشناسي كتاب‌هاي چاپي فارسي تا زمان انتشار آنهاست (1: 259-260).
منابع
دائره المعارف کتابداری و اطلاع رسانی، مدخل "مشار، خانبابا" از ابراهیم افشار، بازیابی:8 آبان 1392
| دائره المعارف ها | * دانشنامه جهان اسلام * دائرة المعارف بزرگ اسلامی * دائرة المعارف قرآن کریم * دانشنامه فرهنگ فاطمی * دانشنامه امام حسین علیه السلام * دانشنامه امیرالمومنین علیه السلام * دانشنامه قرآن و حدیث * دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی * دایرة المعارف فارسی |
| فرهنگ های تخصصی | *فرهنگ قرآن * فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام * فرهنگ عاشورا * قاموس قرآن * نثر طوبی * سفینه البحار |
| واژه نامه ها | * المنجد * تاج العروس * جمهرة اللغة * قاموس المحیط * لسان العرب * مجمع البحرین * مفردات قرآن راغب * معجم مقاییس اللغة |
| سرگذشت نامه ها | *ريحانة الادب * روضات الجنات * طبقات اعلام الشیعه * اعیان الشیعه * مجالس المؤمنین * گلشن ابرار * ستارگان حرم * اثر آفرینان |
| کتابشناسی ها | * الذریعه الی تصانیف الشیعه * کشف الظنون * الفهرست ابن ندیم * فهرست کتاب های چاپی فارسی |
| منابع مرجع الکترونیکی | * ویکی شیعه * دانشنامه اسلامی |
