القواعد و الفوائد فی الفقه و الأصول و العربیة (کتاب)
کتابی است از اب‍ی عبدالله محمد بن م‍ك‍ی ال‍ع‍ام‍ل‍ی (معروف به شهید اول) با موضوع اصول فقه.
معرفی اجمالی کتاب
قواعد و فوائد مانند دائره المعارفی دربردارنده قواعد اصولی، لغوی، نحوی و... افزون بر قواعد فقهی و صد فایده است.
گویا پی‌ریزی تألیف و تدوین در زمینه «قواعد فقهی» در میان فقهای امامیه یا شهید اول آغاز گردیده است. شهید اول شیخ ابوعبدالله محمد بن مکی عاملی (734-786 هـ.ق) با تألیف «القواعد والفوائد» به این مهم دست یافت.
شهید اول کتاب خویش را چنین توصیف می‌کند: «فممّا صنّفته کتاب القواعد والفوائد مختصر یشتمل علی ضابط کلیّة، اصولیّة و فرعیّة تستنبط منها الاحکام الشّرعیة لم یعمل الاصحاب مثله».
یکی از مصنفات من کتاب قواعد و فوائد است. کتابی است مختصر مشتمل بر ضوابط کلی، اصولی و فقهی که احکام شرعی از آن بدست می‌آید و در میان اصحاب امامیه کتابی همانند آن تألیف نشده است.
كتاب قواعد شهید به علت نظم و سبك نگارش خاصى كه دارد پس از نگارش بسیار زود مورد توجه مجامع علمى و فرهنگى شیعه امامیه قرار گرفت و به عنوان كتاب درسى حوزه‌هاى علمیه برگزیده شد. محققان و فقیهان، حواشى و تعلیقات گوناگونى در تبیین و تشریح آن به رشته تحریر درآوردند.
این كتاب گرچه حاوى قواعد فقهى است، گاه به قواعد اصولى و ادبى نیز پرداخته است و در مجموع مشتمل است بر حدود 303 قاعده و صد فایده. گویا این كتاب اولین اثر عالمان شیعه در موضوع قواعد فقهى است؛ هر چند پیش از شهید اول، فقیهان امامیه در لابه‌لاى كتاب‌هاى فقهى و اصولى خود و گاه در مدخل كتاب‌ها به ذكر قواعد كلى مى‌پرداخته‌اند.
ترجمه، شرح، تعلیقات و... بر کتاب
«قواعد» شهید اول با اقبال فقیهان و اندیشه‌وران حوزوی مواجه گشت و از این‌رو در آستانه آن ترتیب، تهذیب، حواشی و شروح گونه‌گونی پدید آمد. از آن جمله یادکردنی است: مصابیح الظلام فی شرح قواعد الاحکام (از سید مهدی مازندرانی)، نضد القواعد الفقهیه علی مذهب الامامیه (از فاضل مقداد بن عبدالله سیوری حلی)، تمهید القواعد الاصولیة والعربیة لتفریع فوائد الاحکائم الشرعیه (از زین الدین جبل عاملی، شهید ثانی)
وضعیت نشر
چاپ اول کتاب «القواعد والفوائد» در سال 1270 هـ.ق و چاپ دوم آن با حواشی شیخ محمد حرقوشی و حواشی سید محمد عصار در سال 1308 هـ.ق و چاپ دیگر آن از سوی مکتبه داوری قم انجام گردید.
منابع
هادی شوشتری، "معرفی کتاب قواعد فقهیه". پرتال جامع علوم انسانی، (1 خرداد 1391).
