اعمال ماه شوال

ماه شوال دهمین ماه قمری است و اعمال و آداب خاصی برای آن در کتب ادعیه از جمله «مفاتیح الجنان» ذکر شده است.

اعمال شب اول ماه شوال

شب اول ماه شوال یکی از شبهای شریف است و در فضیلت و ثواب عبادت و احیای آن احادیث بسیاری وارد شده، از جمله در روایت آمده: آن شب کمتر از شب قدر نیست، و برای آن چند عمل مستحب است:

اول: غسل کردن هنگامی که آفتاب غروب کرد.

دوم: شب زنده داری به نماز و دعا و استغفار و درخواست از خدا و بیتوته [شب زنده داری] در مسجد.

سوم: پس از نماز مغرب و عشاء و نماز صبح و نماز عید بخواند: اللّٰهُ أَکبَرُ اللّٰهُ أَکبَرُ، لَاإِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَ اللّٰهُ أَکبَرُ، اللّٰهُ أَکبَرُ وَ لِلّٰهِ الْحَمْدُ، اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ عَلَىٰ مَا هَدانا، وَ لَهُ الشُّکرُ عَلَىٰ مَا أَوْلانا.

چهارم: چون نماز مغرب و نافله آن را خواند، دستها را به جانب آسمان بلند کند و بگوید: یَا ذَا الْمَنِّ وَ الطَّوْلِ، یَا ذَا الْجُودِ، یَا مُصْطَفِیَ مُحَمَّدٍ وَ نَاصِرَهُ، صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اغْفِرْ لِی کُلَّ ذَنْبٍ أَحْصَیْتَهُ وَ هُوَ عِنْدَکَ فِی کِتَابٍ مُبِینٍ. پس به سجده رود و در سجده صد مرتبه بگوی: «اَتوبُ اِلَی اللّهِ» سپس هر حاجتی که دارد از خدا بخواهد، که بخواست خدا برآورده خواهد شد.

و در روایت شیخ آمده است که پس از نماز مغرب به سجده رود و بگوید: یَا ذَا الْحَوْلِ یَا ذَا الطَّوْلِ، یَا مُصْطَفِیاً مُحَمَّداً وَ نَاصِرَهُ، صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اغْفِرْ لِی کُلَّ ذَنْبٍ أَذْنَبْتُهُ وَ نَسِیتُهُ أَنَا وَ هُوَ عِنْدَکَ فِی کِتَابٍ مُبِینٍ. پس صد مرتبه بگوید: اَتوب الی اللّه.

پنجم: امام حسین علیه السلام را زیارت کند که فضیلت بسیار دارد، و زیارت مخصوص این شب در باب زیارات خواهد آمد اِن شاءَ اللّه تعالی.

ششم: ده مرتبه: ذکر «یا دائِمَ الفَضلِ علی البریة» را که بیان آن در اعمال شب جمعه گذشت، بگوید.

هفتم: ده رکعت نمازی که در شب آخر ماه رمضان بیان شد، بجا آورد.

نماز و دعای شب عید فطر

اول: دو رکعت نماز بجا آورد، در رکعت اوّل پس از سوره حمد هزار مرتبه سوره توحید و در رکعت دوم یک مرتبه بخواند، و پس از سلام سر به سجده گذارد و صد مرتبه بگوید: «أَتُوبُ إِلَى اللّٰهِ» آنگاه بگوید: یا ذَا الْمَنِّ وَ الْجُودِ، یا ذَا الْمَنِّ وَ الطَّوْلِ، یا مُصْطَفِی مُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ افْعَلْ بِی کذا وَ کذا. و بجای «کذا و کذا» حاجات خود را بخواهد.

در روایت آمده که حضرت امیرالمؤمنین علیه السّلام این دو رکعت نماز را به این کیفیت بجا می آرود، سپس سر از سجده برمی داشت و می فرمود: به حق آن خدای که جانم در دست قدرت اوست هرکه این نماز را به جا آورد هر حاجت که از خدا بطلبد، به یقین عطا فرماید، و اگر به شماره ریگ های بیابان گناه داشته باشد، خدا آنها را بیامرزد. در روایت دیگری بجای هزار مرتبه سوره «توحید» صد مرتبه وارد شده، لیکن این نماز را باید پس از نماز مغرب و نافله آن بجا آورد.

شیخ طوسی و سید بن طاووس پس از پایان نماز این دعا را نقل کرده اند: یا اللّٰهُ یا اللّٰهُ یا اللّٰهُ، یا رَحْمٰنُ یا اللّٰهُ، یا رَحِیمُ یا اللّٰهُ، یا مَلِک یا اللّٰهُ، یا قُدُّوسُ یا اللّٰهُ، یا سَلامُ یا اللّٰهُ، یا مُؤْمِنُ یا اللّٰهُ، یا مُهَیمِنُ یا اللّٰهُ،....

سپس به سجده می روی و می گویی: یا اللّٰهُ یا اللّٰهُ یا اللّٰهُ، یا رَبُِّ یا رَبُِّ یا رَبُِّ، یا مُنْزِلَ الْبَرَکاتِ بِک تُنْزَلُ کلُّ حاجَةٍ، أَسْأَلُک بِکلِّ اسْمٍ فِى مَخْزُونِ الْغَیبِ عِنْدَک وَ الْأَسْماءِ الْمَشْهُورٰاتِ عِنْدَک الْمَکتُوبَةِ عَلَىٰ سُرادِقِ عَرْشِک أَنْ تُصَلِّىَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَقْبَلَ مِنِّى شَهْرَ رَمَضانَ، وَ تَکتُبَنِى مِنَ الْوافِدِینَ إِلىٰ بَیتِک الْحَرامِ، وَ تَصْفَحَ لِى عَنِ الذُّنُوبِ الْعِظامِ، وَ تَسْتَخْرِجَ [لِی] ییا رَبِّ کنُوزَک یا رَحْمٰنُ.

دوم: چهارده رکعت نماز بجای آورد، در هر رکعت سوره «حمد» و آیة الکُرسی و سه مرتبه سوره «توحید» را بخواند، تا در برابر هر رکعتی ثواب چهل سال عبادت و ثواب عبادت هرکه در آن ماه روزه گرفته، و نماز خوانده برای او باشد.

سوم: شیخ طوسی در کتاب «مصباح» فرموده که در آخر شب غسل بجای آر، و تا طلوع فجر در جای نماز خود بنشین.

اعمال روز عید فطر

روز اوّل ماه شوال روز عید فطر است، و اعمال آن چند چیز است:

اوّل: پس از نماز صبح و نماز عید، تکبیراتی که در شب عید پس از نماز فریضه میخواندی، بخوان.

دوم: پس از نماز صبح دعایی را که سید روایت کرده: «اللَّهُمَّ إِنِّی تَوَجَّهْتُ إِلَیک بِمُحَمَّدٍ أَمَامِی» بخوان، و شیخ خواندن این دعا را پس از نماز عید ذکر کرده.

سوم: کنار گذاشتن زکات فطر پیش از نماز عید، به شرحی که در کتابهای فقهی آمده. بدان که زکات فطر، واجب مؤکّد، و شرط قبولی روزه ماه رمضان و سبب حفظ انسان تا سال آینده است، و حق تعالی در این آیه شریفه: «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکى، وَذَکرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّى» (سوره اعلی، ۱۴-۱۵) زکات را مقدّم بر نماز ذکر فرموده.

چهارم: غسل است، و بهتر آن است اگر ممکن شود آن را در نهر انجام دهند، و وقت آن پس از طلوع فجر است تا زمان بجا آوردن نماز عید، چنان که شیخ فرموده و در روایتی آمده است که غسل را در زیر سقف پوشیده بجا آور، و چون خواستی غسل کنی بگو: اَللَّهُمَّ إِیمَاناً بِکَ، وَ تَصْدِیقاً بِکِتَابِکَ، وَ اتِّبَاعَ سُنَّةِ نَبِیِّکَ مُحَمَّدٍ، صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ. آنگاه «بسم اللّه» بگو و غسل را بجای آر، و هنگامی که از غسل فارغ شدی بگو: اَللَّهُمَّ اجْعَلْهُ کَفَّارَةً لِذُنُوبِی، وَ طَهِّرْ دِینِی، اَللَّهُمَّ أَذْهِبْ عَنِّی الدَّنَسَ.

پنجم: پوشیدن جامه نیکو، و بکار بردن بوی خوش، رفتن به صحرا برای بجا آوردن نماز عید در زیر آسمان در غیر شهر مکه.

ششم: افطار کردن پیش از نماز عید، در اول روز و بهتر آن است که با خرما یا شیرینی باشد و شیخ مفید فرموده: خوردن مقدار کمی از تربت سیدالشهدا که از هر دردی شفاست، مستحب است.

هفتم: چون برای رفتن به نماز عید آماده شدی، بیرون نرو مگر پس از طلوع آفتاب، و بخوان دعاهایی را که سیّد ابن طاووس در کتاب» اقبال «نقل کرده از جمله ابوحمزه ثمالی از امام باقر علیه السّلام روایت کرده که هنگامی که برای نماز عید فطر و عید قربان و جمعه آماده بیرون رفتن شدی، این دعا را بخوان: اَللّٰهُمَّ مَنْ تَهَیأَ فِى هٰذَا الْیوْمِ أَوْ تَعَبَّأَ، أَوْ أَعَدَّ وَ اسْتَعَدَّ لِوِفادَةٍ إِلىٰ مَخْلُوقٍ، رَجاءَ رِفْدِهِ وَ نَوافِلِهِ، وَ فَواضِلِهِ وَ عَطایاهُ، فَإِنَّ إِلَیک یا سَیدِى تَهْیئَتِى وَ تَعْبِئَتِى، وَ إِعْدادِى وَ اسْتِعْدادِى، رَجاءَ رِفْدِک وَ جَوائِزِک، وَ نَوافِلِک وَ فَواضِلِک، وَ فَضائِلِک وَ عَطایاک، وَ قَدْ غَدَوْتُ إِلىٰ عِیدٍ مِنْ أَعْیادِ أُمَّةِ نَبِیک مُحَمَّدٍ صَلَواتُ اللّٰهِ عَلَیهِ وَ عَلَىٰ آلِهِ، وَ لَمْ أَفِدْ إِلَیک الْیوْمَ بِعَمَلٍ صالِحٍ أَثِقُ بِهِ قَدَّمْتُهُ، وَ لَا تَوَجَّهْتُ بِمَخْلُوقٍ أَمَّلْتُهُ، وَ لٰکنْ أَتَیتُک خاضِعاً مُقِرّاً بِذُنُوبِى وَ إِساءَتِى إِلىٰ نَفْسِى، فَیا عَظِیمُ یا عَظِیمُ یا عَظِیمُ اغْفِرْ لِىَ الْعَظِیمَ مِنْ ذُنُوبِى، فَإِنَّهُ لَایغْفِرُ الذُّنُوبَ الْعِظامَ إِلّا أَنْتَ، یا لَاإِلٰهَ إِلّا أَنْتَ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ.

هشتم: خواندن نماز عید است، و آن دو رکعت است: در رکعت اول سوره های «حَمد» و «اعلی» و پس از آن پنج تکبیر بگوید، و بعد از هر تکبیری دست به قنوت بردارد، و بگوید: اَللّٰهُمَّ أَهْلَ الْکبْرِیاءِ وَ الْعَظَمَةِ، وَ أَهْلَ الْجُودِ وَ الْجَبَرُوتِ، وَ أَهْلَ الْعَفْوِ وَ الرَّحْمَةِ، وَ أَهْلَ التَّقْوىٰ وَ الْمَغْفِرَةِ، أَسْأَلُک بِحَقِّ هٰذَا الْیوْمِ الَّذِى جَعَلْتَهُ لِلْمُسْلِمِینَ عِیداً، وَ لِمُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ ذُخْراً وشَرَفاً وَ مَزِیداً أَنْ تُصَلِّىَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُدْخِلَنِى فِى کلِّ خَیرٍ أَدْخَلْتَ فِیهِ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تُخْرِجَنِى مِنْ کلِّ سُوءٍ أَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ صَلَواتُک عَلَیهِ وَ عَلَیهِمْ. اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُک خَیرَ مَا سَأَلَک [مِنْهُ] عِبادُک الصَّالِحُونَ، وَ أَعُوذُ بِک [فِیهِ] مِمَّا اسْتَعاذَ مِنْهُ عِبادُک الصَّالِحُونَ [الْمُخْلِصُونَ].

پس تکبیر ششم بگوید و به رکوع رود، و پس از رکوع و سجود برای رکعت دوم قیام کند، و پس از سوره «حَمد» سوره «شمس» را بخواند، سپس چهار تکبیر بگوید، و پس از هر تکبیری دست به قنوت بردارد، و همان دعا را بخواند، چون فارغ شد پنجمین تکبیر را گفته و به رکوع رود، و نماز را به پایان برساند، و پس از سلام تسبیح حضرت زهرا علیها السلام را بجا آورد.

پس از نماز عید دعاهای بسیاری وارد شده که شاید بهترین آنها دعای ۴۶ صحیفه سجادیه باشد. مستحب است نماز عید زیر آسمان و روی زمین بدون فرش واقع شود، و از جایگاه نماز، از غیر آن راهی که به نماز آمده بود بازگردد، و برای قبول شدن اعمال برای برادران دینی خود دعا کند.

نهم: حضرت سیدالشهداء علیه السّلام را زیارت کند.

دهم: دعای ندبه را بخواند، و سیّد ابن طاووس فرموده که چون از دعا فارغ شود، به سجده رود و بگوید: أَعُوذُ بِکَ مِنْ نَارٍ حَرُّهَا لا یُطْفَیٰ وَ جَدِیدُهَا لا یَبْلَیٰ، وَ عَطْشَانُهَا لا یَرْوَیٰ. پس گونه راست را بر زمین گذارد و بگوید: إِلَهِی لا تُقَلِّبْ وَجْهِی فِی النَّارِ بَعْدَ سُجُودِی وَ تَعْفِیرِی لَک بِغَیْرِ مَنٍّ مِنِّی عَلَیْکَ بَلْ لَک الْمَنُّ عَلَیَّ. سپس گونه چپ را بر زمین گذارد و بگوید:إِرْحَمْ مَنْ أَسَاءَ وَ اقْتَرَفَ وَ اسْتَکَانَ وَ اعْتَرَفَ.

آنگاه به حال سجده برگردد و بگوید: إِنْ کُنْتُ بِئْسَ الْعَبْدُ، فَأَنْتَ نِعْمَ الرَّبُّ، عَظُمَ الذَّنْبُ مِنْ عَبْدِکَ، فَلْیَحْسُنِ الْعَفْوُ مِنْ عِنْدِکَ؛ یَا کَرِیمُ. پس صد مرتبه بگوید: الْعَفْوَ الْعَفْو.َ آنگاه سیّد فرموده: وَ لا تَقْطَعْ یومَک هذا بالَّلِعبِ و الإهمالِ، و أَنْتَ لا تَعْلَمُ أَ مَرْدُودُ أَمْ مقبولُ الأعمالُ، فإنْ رَجَوْتَ القَبُولَ، فقابِلْ ذلک بالشُکر الجَمیلِ، و إنْ خِفْتَ الرَّدَ، فَکُنْ أَسیرَ الحُزْنِ الطَویل. امروزت را به بازی و اهمال کاری سپری مکن، درحالیکه نمی دانی، آیا از نظر اعمال مردودی، یا پذیرفته؟ اگر امید پذیرفته شدن داری، آن را با سپاس زیبا تلافی کن، و اگر از مردود شدن در هراسی، پس دچار اندوه طولانی باش.

منابع

• شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان، ص ۶۱۱-۶۰۰.