محمد بن جعفر بن نجار

این صفحه مدخلی از فرهنگ معارف و معاریف است

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

«محمد بن جعفر كوفى» معروف به «ابن نجّار» (303ـ402 ق)، محدث، قاری و نحوی شيعه در قرن 4 قمری است.

معرفی اجمالی

ابوالحسن محمد بن جعفر، در ۱۶ محرم ۳۰۳ در کوفه زاده شد. یاقوت حموی به نقل از وزیر مغربی، سال تولد وی را ۳۱۱ ق. آورده است.

در منابع اطلاعی دربارۀ مذهب او داده نشده است، تنها قراینی چون وجود عالمان نامدار شیعه در میان شاگردانش و نیز برخی روایات وی در فضایل اهل بیت (ع) قابل توجه است. همچنین در این زمینه باید افزود که نجاشی در رجال خود با عناوینی چون محمد بن جعفر ادیب و محمد بن جعفر مؤدب از ابن‌نجار نام برده و به نقل از وی بسیاری از آثار امامیه را از ابن عقده روایت کرده است.

برخی از رجال‌شناسان همچون احمد بن محمد عتیقی و سمعانی ابن نجار را توثیق کرده‌اند و سمعانی یادآور شده که ابن‌ نجار در زمان خویش شیخ و بزرگ محدثان کوفه به شمار می‌رفته است.

لازم به ذکر است، وى غير از «محمد بن محمود بن نجار» مؤلف دو كتاب «ذيل تاريخ بغداد» و «الدرة الثمينة» می باشد.

تحصیل و استادان

ابن نجار از مشایخ کوفه، بصره و بغداد بهره برد. از میان شیوخ و استادان او باید از ابوبکر ابن‌درید ازدی، ابراهیم‌ بن محمد نفطویه، محمد بن یحیی صولی، احمد بن محمد بن سعید ابن عقده، محمد بن قاسم ‌بن زکریا محاربی، عبدالعزیز بن یحیی جلودی، محمد بن حسین خثعمی اشنانی و پدرش نام برد.

ابن‌نجار علاوه بر حدیث و نحو، در قرائت نیز دست داشت، به‌ویژه قرائت عاصم و حمزه را نزد مشایخ این علم را فرا گرفته بود. از استادان قرائت او باید به حسن ‌بن داوود نقّار، محمد بن حسن ‌بن یونس نحوی و نیز پدرش اشاره کرد.

او به تاریخ نیز علاقه‌مند بود و بنا بر نقل نجاشی، کتاب «الجمل» نصر بن مزاحم را نزد ابن عقده خوانده بود.

شاگردان و راویان

عمر طولانی ابن‌ نجار او را از طبقه‌ای عالی در سند برخوردار ساخت. در میان شاگردان و راویان وی باید شیخ مفید، ابن شاذان قمی، ابوعبداللّه محمد بن على حسينى علوی صاحب كتاب التعازى، علی‌ بن محمد خزاز، احمد بن علی نجاشی، حسین ‌بن علی وزیر مغربی، ابوالقاسم ازهری و احمد بن عبدالواحد وکیل را نام برد. وی حتی در ۳۹۱ ق. در ۸۸ سالگی در بغداد حدیث می‌گفته است.

وی چنانکه گفته شد، در قرائت نیز تبحر داشت و خود به کسانی چون ابوعلی غلام هرّاس، حسن ‌بن محمد بغدادی و ابوعلی عطار قرائت آموخت و روایاتش در آثار مُقریانی مانند ابن‌سوار در المستنیر، ابوالعلاء همدانی در غایة ‌الاختصار و ابوالعز قلانسی در الکفایة آمده است.

آثار و تألیفات

1. الاستدراک لما اغفله‌ الخلیل؛

۲. تاریخ الکوفة، که «المصنف» نیز خوانده می‌شده و مورد استفادۀ کسانی چون یاقوت در معجم الادباء و سید عبدالکریم بن طاووس در فرحة ‌الغری قرار گرفته است؛

۳. التحف و الطرف؛

۴. روضة ‌الاخبار و نزهة ‌الابصار؛

۵. القراءات؛

۶. مختصر فی ‌النحو؛

۷. الملح و المسّار؛

۸. الملح و النوادر.

منابع

• "ابن نجار، ابوالحسن"، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
• معارف و معاریف، سيد مصطفى حسينى دشتى.

معجم الادبا، ۱۷ / ۱۰۴.

عمادالدین طبری، ۱۰۸.

خطیب، ۲ / ۱۵۹؛ سمعانی، ۱۳ / ۳۴.

خطیب، ۲ / ۱۵۸- ۱۵۹.

رجال نجاشی، ص ۴۲۸.

نجاشی، ۶۷؛ خطیب، ۲ / ۱۵۹.

ابن‌جزری، ۲ / ۱۱۱.