سید فخرالدین سیدی قمی

آیت الله سید فخرالدین سیدی قمی (۱۲۸۰ - ۱۳۶۳ ق)، از علمای ربانی و بزرگ شیعه در قرن ۱۴ هجری و از شاگردان میرزای شیرازی بود. وی در رونق بخشیدن به حوزه علمیه قم با آیت الله حائری همکاری مؤثری داشت و در نزد بزرگان حوزه از منزلت والایی برخوردار بود.

نام کامل	سید فخرالدین سیدی قمی
زادروز	۱۲۸۰ قمری
زادگاه	قم
وفات	۱۳۶۳ قمری
مدفن	قم، حرم حضرت معصومه سلام الله علیها
اساتید	میرزا محمدحسن شیرازی، میرزا محمدتقی شیرازی، سید محمدکاظم طباطبایی یزدی، آخوند خراسانی،...
شاگردان	میرزا علی ناسوتی، سید محمدرضا گلپایگانی، حاج میرزا محمدحسن نویسی ،...
آثار	رسالة فی الارث،...

ولادت و خاندان

سید فخرالدین سال ۱۲۸۰ یا ۱۲۸۱ قمری در خانواده تقوا و اجتهاد در قم پا به عرصه وجود گذاشت. او از سلسله جلیله و عالی مقام سادات حسینی است که با سی و پنج واسطه به امام زین العابدین علیه السلام می رسد. جد گرامی وی، میرزا ابوطالب، پسر میرزا ابوالحسن حسینی، مشهور به «سیدی» می باشد. آقا بزرگ تهرانی در مورد او می گوید: «میرزا ابوطالب قمی از اجلا و علمای بزرگ قم، از ائمه موثق جماعت و جمعه و داماد میرزای قمی، مؤلف کتاب قوانین الاصول و جد میرزا فخرالدین (شیخ الاسلام) می باشد».

میرزا سید فخرالدین از ناحیه جد مادری اش نیز به یکی از دختران ملا محمدطاهر شیرازی قمی، از علمای مشهور قرن یازدهم هجری و صاحب تألیفات فراوان، می رسد. مدفن آن عالم ربانی در مقبره زکریا بن آدم در شیخان قم می باشد.

پدر بزرگوار این عالم بزرگ، علامه سید ابوالقاسم قمی، معروف به «سیدی» است که از علمای بزرگ عصر خود بشمار می آمد و او را با شهرت «شیخ الاسلام قمی» می شناختند.

تحصیلات و اساتید

سید فخر الدین، مقدمات علوم دینی را ابتدا نزد پدر گرامی اش و آیت الله حاج سید صادق روحانی آموخت. سپس به تهران رفت و از محضر مرحوم آیت الله میرزا حسن آشتیانی (صاحب حاشیه بر رسائل) علم اصول را فراگرفت. وی مدت کوتاهی به اصفهان رفت و از محضر آیت الله حاج آقا منیرالدین اصفهانی، شرح لمعه و مکاسب را آموخت.

سید فخرالدین در سنین جوانی به عتبات عالیات هجرت کرد و پس از زیارت قبور امامان معصوم علیهم السلام، برای سپری کردن مدارج علمی، ابتدا در جوار جدش مولا امیرالمومنین علیه السلام ساکن شد و دل و جان خود را از محضر اساتید معظم آن جا سیراب نمود.

اساتید وی در نجف عبارتند از:

• ۱. میرزا محمدحسن شیرازی (معروف به میرزای اول)؛

• ۲. میرزا محمدتقی شیرازی (معروف به میرزای دوم)؛

• ۳. سید محمدکاظم طباطبایی یزدی، صاحب کتاب عروةالوثقی (م ۱۳۲۷ ق)؛

• ۴. محمدکاظم آخوند خراسانی، صاحب کفایة الاصول (م ۱۳۲۹ ق)؛

• ۵. شیخ الشریعه اصفهانی (م ۱۳۳۹ ق)؛

• ۶. میرزا حبیب الله رشتی؛

• ۷. سید محمد فشارکی اصفهانی؛

• ۸. حاج آقا رضا همدانی.

او در اوایل سال ۱۳۲۹ ق. از نجف به سامرا رفت و از محضر عالمان بزرگی بهره مند شد؛ همچون:

• ۱. آقا سید محمد فشارکی؛

• ۲. میرزا حسین خلیلی تهرانی؛

• ۳. سید ابوالحسن اصفهانی، مرجع بزرگ تقلید (م ۱۳۶۵ ق).

تدریس و شاگردان

آن عالم ربانی بعد از طی مراحل علمی در عتبات مقدس و دستیابی به درجات بالای فقاهت، به ایران و زادگاهش قم بازگشت و در جوار ملکوتی حضرت معصومه‌ سلام الله علیها به تدریس، تربیت طلاب علوم دینی، تألیف و اقامه جماعت در مسجد امام حسن عسکری علیه السلام (واقع در چهار راه بازار) و مساجد دیگر پرداخت، و به موعظه مردم اهتمام ورزید.

برخی از شاگردان آیت الله فخرالدین سیدی عبارتند از:

• ۱. میرزا علی ناسوتی؛

• ۲. حاج سید محمدرضا گلپایگانی؛

• ۳. حاج میرزا محمدحسن نویسی؛

• ۴. حاج شیخ محمدرضا ملا جعفرقلی؛

• ۵. حاج شیخ حبیب الله قمی.

تألیفات

مرحوم آیت الله نجفی مرعشی نقل نموده است که: «مرحوم سید فخرالدین سیدی تألیفات فراوانی در فقه و اصول و... داشته که خودم آنها را دیده ام که سید خود نوشته و خطی است و تاکنون به چاپ نرسیده است، به جز یک کتاب به نام "رسالة فی الارث"».

از دیدگاه عالمان

سید فخرالدین، وجاهت والا و شأنی بزرگ در نزد عموم مردم قم، به ویژه طلاب حوزه علمیه، داشت. در تعابیر و تعاریفی که از وی شده، کلماتی از قبیل فقیه، متتبع، عالم پرهیزکار، جلیل، باتقوا و زاهد آمده است.

مرحوم حضرت آیت الله سید شهاب الدین مرعشی نجفی پس از دیدار سید فخر الدین قمی در سال ۱۳۴۷ ش. به شاگردانش چنین فرموده است: «امروز مردی را دیدار کردم که فقیه، محقق، ماهر، پرهیزکار به تمام معنا، زاهد، وجیه، فاضل و جلیل القدر بود. این عالم، شأن و مرتبه ای والا نزد طلاب و مردم شریف قم دارد».

مرحوم آیت الله گلپایگانی نیز گفته است: «مرحوم حجة الاسلام، آیت الله آقا سید فخرالدین حسینی، بسیار پرهیزکار، محتاط، مورد احترام و تقدس نزد عموم علمای عظام و طلاب علوم دین و مردم شریف قم بود و من او را سلمان زمان می شناسم».

نوه پسری وی حجة الاسلام والمسلمین میرزا سید محمدعلی سیدی می گوید: روزی به قصد زیارت آیت الله محمدتقی بهجت به منزل ایشان رفتم؛ آیت الله بهجت فرمود: «دوست دارم عکس آقا سید فخرالدین را ببینم.» عکس را بردم. وقتی دید، مکرراً صلوات می فرستاد. سپس فرمود: «زمانی که از نجف اشرف به قم آمدم، مشتاق زیارت ایشان بودم؛ اما شنیدم از دنیا به سرای باقی رحلت نموده؛ لذا از شما خواستم تا عکس او را ببینم».

فعالیت‌های اجتماعی

سید فخرالدین قمی در رونق و وسعت بخشیدن به حوزه علمیه قم منشأ خدمات پرارزشی بود و با آیت الله حائری همکاری و همگامی مؤثر داشت.

دختر مرحوم میرزا فخرالدین در مصاحبه ای با نگارنده این سطور، نقل کرده است که: «گاهی مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حایری همراه مرحوم امام خمینی... به منزل ما می‌آمدند. امام در مورد رضاخان اعتراض داشتند. با هم مشورت می کردند و از مرحوم سید فخرالدین نظر می خواستند. حاج شیخ می فرمود: الآن شرایط برای مبارزه آماده نیست. اما آن دو سید، هم رأی بوده و از حاج شیخ انتظارات بیشتری داشتند. من که چای برای میهمانان می بردم، می‌شنیدم که مرحوم امام اعتراضش بسیار شدید بود».

معظم له مورد علاقه و محبت آیت الله حاج شیخ عبدالکریم حایری بود و سابقه آشنایی آن دو، به اقامت و تحصیل و هم مباحثه بودنشان در شهر مقدس نجف و سامرا بازمی‌گردد. اعتماد مرحوم حایری به میرزا به حدی بود که اداره امور طلاب مدرسه فیضیه را به او واگذار کرد و مرحوم میرزا نیز با وجود اشتغال به تدریس و تربیت طلاب، در تحکیم پایه های حوزه علمیه با آن جناب همکاری تنگاتنگی داشت.

مرحوم سید فخرالدین بیش از صد جلد از کتب بسیار باارزش فقهی، علمی، اخلاقی و حدیثی را که مخطوط و بسیاری از آن ها به زیور چاپ آراسته نگردیده بودند، را جهت حفظ این آثار وقف کتابخانه آستانه مقدس حضرت معصومه سلام الله علیها کرد.

ویژگی‌های اخلاقی

انس با خدا:

سید فخرالدین اهتمام جدی به نماز اول وقت داشت. مستحبات را انجام می داد و نماز شب او ترک نمی شد. در مدت عمرش دیده نشد که اقامه جماعت او ترک شود. اما از دعا خواندن در جمع مردم پرهیز می کرد و خود با خدایش خلوت کرده، به راز و نیاز و دعا می پرداخت تا مبادا مردم از حالات روحانی و معنوی او باخبر شوند. بعضی از افرادی که او را درک کرده اند، می گویند که سید، الگوی عبادت و تقوا و زهد و ورع بود. از خصوصیات اخلاقی آن عالم عامل این بود که موقع دخول وقت نماز، از انجام هر امری تا اتمام نماز خودداری می کرد و اکثر خواص و عوام متوجه این عادت وی شده بودند.

بی توجهی به مادیات:

این فرزانه ملکوتی، به زخارف دنیا بسیار بی‌توجه بود. به جز یک خانه محقر و قدیمی و موروثی، و لوازم زندگی کم ارزش از اموال دنیا چیز دیگری نداشت. این نوع زندگی، او را تجسم تقوا و پارسایی ساخته بود؛ در حالی که می توانست در رفاه بیشتری باشد؛ زیرا او مجتهد مسلم با مقام رفیع سیادت بود و مورد اقبال و توجه خاص و عام بود و افراد خیر، پول فراوان برایش می آوردند تا هرگونه که خود بخواهد، مصرف کند. به علاوه، با این که تولیت تمام موقوفات جدش میرزای قمی با ایشان بود، اما او برای خود هیچ نخواست. به گونه ای زندگی می کرد که فقرای قم زندگی می کردند. دعایش مستجاب و دلسوز همه مردم بود. اگر پولی به او می رسید، به طلاب و فقرا می داد و آنان را بر خود مقدم می داشت. اخلاق و رفتارش مانند جدش رسول خدا صلی الله علیه و آله بود، به همه احترام و سلام می کرد.

فروتنی:

با توجه به این که آقا میرزا، سیدی عظیم القدر و مجتهدی وارسته بود، بسیاری از اقشار مردم آرزوی دست بوسی اش را داشتند، اما او به احدی اجازه این کار را نمی داد. همچنین اجازه نمی داد که امور شخصی‌اش را دیگران انجام دهند؛ اگر چه مردم خدمت به سید را، مایه افتخار خود می‌دانستند. مواقعی هم بود که خادم حاج شیخ، با آن بزرگوار هم غذا و هم سفره می شد.

عدم استفاده از وجوه شرعی:

آن عالم ربانی، در تمام طول زندگی اش از وجوه شرعی (سهم مبارک امام و سادات) استفاده نکرد؛ با این که مرحوم آیت الله مؤسس در مورد سهم سادات و مصرف آن به دیگران از مرحوم سید فخرالدین اجازه می گرفت. البته افراد خیری بودند که ارادت قلبی به سید داشتند و دوست می داشتند تا به او کمک کنند؛ اما او یا اصلاً قبول نمی کرد و یا وقتی اصرار می ورزیدند، او تا کشف نمی کرد که پول از چه کسی و از چه راهی و از کجا بدست آمده، نمی پذیرفت.

وفات

مرحوم سید فخرالدین سیدی قمی، سرانجام در ۸۲ سالگی در سوم شعبان المعظم سال ۱۳۶۳ قمری دار فانی را وداع گفت. آیت الله مرعشی نجفی بر پیکرش نماز گزارد و سپس در مسجد بالاسر حرم مطهر حضرت معصومه سلام الله علیها، کنار قبر رفیق شفیقش مرحوم آیت الله حائری به خاک سپرده شد.

منابع

• سید محمد سجادی نژاد دامغانی، ستارگان حرم، جلد ۱۵، صفحه ۱۲-۲۶.