مسبحات
یکی از نمونه های دسته بندی سوره ها، دسته بندی با توجه به سر آغاز آنهاست که برخی از سوره های قرآن در آن قرار می گیرند. در این دسته بندی سوره هایی که با تسبیح حق تعالی آغاز می شود مسبحات نامیده می شوند. نام «مسبحات» بر سوره های مسبحات توسط خود پيامبر اعظم صلي الله عليه و آله و سلم قرار داده شده است.[۱] و در روایت معصومین علیهم السلام نیز این کلمه آمده است.
محتویات
واژه مسبحات در علم لغت
«مسبحات» اسم فاعل از ماده ي «سبح» است و «سبح» در لغت به معناي حمد، ستايش، تقديس، پاك و منزه دانستن است.
تعداد مسبحات
در این که سور مسبحات کدام سوره ها می باشد، اختلافاتی وجود دارد. اقوال مختلف در این مورد به شرح زیر است:
الف- هفت سوره اسراء، حدید، حشر، صف، جمعه، تغابن و اعلی
افرادی که قائل به این نظر هستند همه سوره هایی که با یکی از مشتقات ریشه (س ب ح) آغاز می شود را جزء سور مسبحات می دانند.[۲]
ب- شش سوره حدید، حشر، صف، جمعه، تغابن و اعلی
مرحوم آیت الله سيد علی قاضی رحمه الله طبق نقل شاگردشان علامه طباطبائى ره به شاگردان توصيه مي نمودند مسبحات‌ست را هر شب تلاوت کنند. و علامه طباطبائی می فرمایند ما به ایشان عرضه داشتیم که در خبر مسبحات خمس است كه سوره اعلى را ندارد ولی ايشان با وجود اين، سخت مصر بودند كه مسبحات‌ست قرائت شود زيرا خودش هم چيزهايى ميدانست كه از اساتيد سينه بسينه اخذ كرده‌بود.[۳]
آية الله جوادی آملی نیز از مسبحات ششگانه نام می برد.[۴]
همچنین در سنن نسائی نیز آمده است : أخبرنا أحمد بن عمرو بن السرح قال أخبرنا بن وهب قال سمعت معاوية يحدث عن بحير بن سعد عن خالد بن معدان قال كان رسول الله صلى الله عليه وسلم لا ينام حتى يقرأ المسبحات ويقول إن فيهن آية كألف آية قال معاوية إن بعض أهل العلم كانوا يجعلون المسبحات ستا سورة الحديد والحشر والحواريين وسورة الجمعة والتغابن وسبح اسم ربك الاعلى[۵]
سوره ای که در قول 6 سوره نسبت به 7 سوره ندارد سوره اسراء است. این سوره با "سبحان" آغاز می شود بر خلاف سوره های دیگر که با "سبِّح" یا"سَبَّحَ" یا "یسبح" یعنی یک فعل آغاز می گردد.
ج- پنج سوره حدید، حشر، صف، جمعه، تغابن
عده ای تنها پنج سوره ای که با "سَبَّحَ، یُسَبِّحُ " آغاز می شود، مسبحات دانسته، سوره اسراء که با مصدر "سبحان" و سوره اعلی که با فعل امر "سبِّح" آغاز می شود را جزء مسبحات نمی دانند.
مرآة العقول از شیخ طوسی در تهذیب نقل می کند که مسبحات سوره هائی هستند که با "سبح یا یسبح" آغاز می شوند.
بسیاری از تفاسير نیز این پنج سوره را مسبحات خوانده اند.[۶]
د_ هفت سوره سوره حدید، حشر، صف، جمعه، تغابن و اعلی به علاوه دو سوره فرقان و تبارک:
آیت الله معرفت دو سوره فرقان و ملک که با تبارک شروع شده اند را نیز علاوه بر هفت سوره ای که با تسبیح شروع می شوند محتمل شمول مسبحات میداند و می نویسد: "والسور المسبحات سبع او تزید الی تسع لو جعلنا التبارک تسبیحاً کما هو الراجح".[۷]
از بین این اقوال دو قول از همه مشهورتر است یکی قولی که سوره های قرآن را هفت سوره اغاز شده با یکی از مشتقات سبح می داند و دیگری قولی که مسبحات را پنج سوره آغاز شده با سبح و یسبح می داند. از بین این دو قول، قول دوم روایت موقوفه ای از عرباض بن ساريه دارد که در تفسیر ابوالفتوح رازی چنین آمده است: "عرباض بن ساريه روايت كرد كه: رسول- عليه السّلام- هيچ شب بنخفتى تا مسبّحات بنخواندى و گفتى در اين سورتها آيتى است كه فاضلتر است از هزار آيت. گفتند: مسبّحات كدام است؟ گفت: سورة الحديد و الحشر و الصّفّ والجمعة والتّغابن".[۸]
البته برخی نقل های این روایت اسامی مسبحات را ندارد. چنانچه ابن کثیر روایت را چنین آورده است: قال الإمام أحمد: حدثنا يزيد بن عبد ربه، حدثنا بقية بن الوليد، حدثني بجير بن سعد عن خالد بن معدان عن ابن أبي بلال عن عرباض بن سارية أنه حدثهم أن رسول اللّه صلّى اللّه عليه و سلّم كان يقرأ المسبحات قبل أن يرقد و قال: «إن فيهن آية أفضل من ألف آية»، و هكذا رواه أبو داود و الترمذي و النسائي من طرق عن بقية به.[۹]
فضایل مسبحات
- پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله نمی خوابید مگر آنکه مسبحات را می خواند و می فرمود: در این سوره ها آیه ای است که از هزار آیه برتر است. پرسیدند: مسبحات کدام است؟ فرمود: سوره های حدید و حشر و صف و جمعه و تغابن.
- امام باقر علیه السلام فرموده اند: "من قراء المسبحات کلها قبل اَن ینام لم یمت حتی یدرک القائم و اِن مات کان فی جوار محمد النبی صلی الله علیه و آله وسلم". یعنی هر کس سور مسبحات را قبل از خواب قرائت کند نمی میرد تا حضرت قائم علیه السلام را درک کند و اگر بمیرد در کنار رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم خواهد بود.[۱۰]
متن و ترجمه سوره های مسبحات
- سوره حدید/متن و ترجمه
- سوره حشر/متن و ترجمه
- سوره صف/متن و ترجمه
- سوره جمعه/متن و ترجمه
- سوره تغابن/متن و ترجمه
+
+
پانویس
- ↑ رازي، ابوالفتوح، تفسير روض الجنان و روح الجنان، ج19، ص1.
- ↑ دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج8، ص283، مدخل "اسراء" از محمد علی لسانی فشارکی؛ همان، ج15، مدخل "تسبیح" از مهدی مطیع؛ اعتصامی، زهرا و آل رسول، سوسن، سوره شناسی مسبحات، فصلنامه فدک، سال اول، شماره 1، صص 29-54، ص29؛ سيد محمد باقر حجتي، پژوهشي در تاريخ قرآن، تهران، انتشارات اسلامي، 1377 ش، ص 105.؛سياح، احمد، فرهنگ بزرگ جامع نوين (فرهنگ سياح)، تهران، انتشارات اسلام،1371، ماده سبح. فيض كاشانى، محمد محسن بن شاه مرتضى، الوافي، كتابخانه امام أمير المؤمنين على عليه السلام، اصفهان، 1406 ق چاپ: اول، ج9، ص1756
- ↑ حسن زاده، حسن، هزار و يك نكته، رجاء، تهران، 1365، چاپ: پنجم، ص 605 (نكته 754).
- ↑ مرتضى جوادى آملى،تفسیر سوره حشر،نشریه پاسدار اسلام، 1376،شماره183 و 184،در دسترس درپژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، بازیابی:14 دی ماه 1392.
- ↑ سنن نسائی، ج6، ص179
- ↑ برای نمونه بنگرید: مكارم شيرازي، گزيده تفسير نمونه، تهران، اسلاميه، 1382ش، ج 5، ص 92. حسينى شاه عبدالعظيمى حسين بن احمد، تفسير اثناعشرى، انتشارات ميقات، تهران، 1363 ش، ج13، ص8.
- ↑ معرفت، محمد هادی، تلخیص التمهید، ج2، ص313.
- ↑ ابوالفتح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، ج19، ص1.
- ↑ ابن كثير دمشقى، اسماعيل بن عمرو، دارالكتب العلمية، بيروت، 1419 ق، ج8، ص39.
- ↑ ابن بابويه، محمد بن على، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص119.
