مجمع البیان (کتاب)
تفسیر مجمع البیان از تفاسیر مهم قرن ششم و به زبان عربی است سبک و شیوه تدوین و تبویب این تفسیر در میان همه تفسیر های اهل سنت و شیعه، چه فارسی و چه عربی بی سابقه و کم نظیر است زیرا نظمی متین و خاص و مرتب با روش علمی و ساده دارد.
محتویات
مؤلف
امین الاسلام ابوعلى فضل بن حسن طبرسى. (م548ق)
معرفى اجمالى كتاب
تفسیر مجمع البیان، یكى از مهم ترین و ارجمندترین تفاسیر جهان اسلام است كه دانشمندان شیعه و سنى آن را مورد توجه قرار داده اند و از آن به عنوان یكى از منابع تفسیر یاد كرده اند و آن را از جمله تفاسیر قدیم دانسته اند كه به نیكوترین صورت با الگوى مناسب و ضمن سر عنوان مكرر و ثابت تنظیم شده است.
شیخ شلتوت، مفتى بزرگ اهل سنت و دانشمند روشن‌بین كشور مصر در مقدمه اى كه بر این تفسیر نگاشته است، مى نویسد: مجمع البیان در میان كتاب‌هاى تفسیرى بى همتا است. این تفسیر داراى گستردگى ژرف و تنوع در مطالب و ترتیب ممتازى است كه در میان تفاسیر پیش از او بى نظیر و در میان آثار پس از او كم نظیر است.
اهمیت مجمع البیان به سبب جامعیت، اتقان و استحكام مطالب، ترتیب دقیق، تفسیر روشن و سودمند و انصاف در نقد و بررسى آرا است. مجمع البیان شامل مباحثى چون: قرائت، اعراب، لغات، بیان مشكلات، ذكر مطالب مربوط به معانى و بیان، شأن نزول آیات، اخبار وارد در آیات و شرح و تبیین قصص و حكایات است.
این تفسیر، بسیار متأثر از تبیان شیخ طوسى است؛ با این تفاوت كه طبرسى با تقسیم بندى مباحث، زمینه استفاده بهتر و گزینش آسان تر استفاده كننده را فراهم ساخته است. مؤلف نظریات مفسران عامه را نقل و با روش عالمانه نقد مى كند. مرحوم قاضى نورالله شوشترى مى نویسد: «تفسیر كبیر او كه مسحّا به مجمع البیاناست، در جامعیت او در فنون، فضل و كمال بیان كافى و دلیل وافى است».[۱]
روش تألیف کتاب
تفسیر مجمع البیان یکی از بهترین کتابهای تفسیری است که با اسلوب و ترتیب ویژه‌ای نوشته شده، مولف در هر باب، اقوال را بدون اینکه مورد رد و اعتراض قرار دهد، نقل می‌کند و انتخاب یک قول را به عهده فکر و ذهن خواننده می‌گذارد.
به بیان دیگر روش او در مجمع البيان اين است كه ابتدا دسته ای مختلف از آن گروه آيات را بررسي و حلاجي مي كند. ابتدا از نظر قرائت و اختلاف قرائت و قضاوت در بين قرائت هاي مختلف، سپس از نظر لغت و مشكلات لغوي، سپس از نظر اعراب، سپس از نظر اسباب النزول، سپس معناي مبسوط و مفتح آن گروه آيات را به دست مي دهد و سرانجام تحت عنوان "نظم"، ربط و پيوند معنايي آيات را به همديگر و نيز ربط هر گروه آيات را به گروه قبلي و نيز و بعدي و نيز ربط سوره ها را با يكديگر باز مي نماياند.
امتیازات مجمع البیان
مولف کتاب از دانشمندانی است که از علوم مختلف آگاهی دارد و دهها تالیف از خود بیادگار گذاشته اما عمده کوشش وی در راه تفسیر صرف شده است. علامه امینی در شهداء الفضیله می نویسد: (تفسیر وی به مجمع البیان به تنهائی کافیست که دریای فضل و تبحر علمی او را بنمایاند تفسیری که نور حقیقت می‌بارد و پرتو دانش و بینش وحی الهی می‌تابد کتابی که هیچ کس از آن بی نیاز نتواند بود.) در واقع تفسیر مجمع البیان دائرة المعارف مرتبی است که تمام فنون قرآن را در خود جمع کرده و علاوه بر آن دارای امتیاز دیگری است و آن این که در تفسیر آیات قرآنی علاوه بر روایات از اهل بیت پیامبر، از روایات مذاهب مختلف اسلامی اهل تسنن نیز نقل نموده که این از خصوصیات منحصر بفرد این کتاب تفسیری می‌باشد.
شایان ذکر است که در تفاسیر قبل از مجمع‌البیان، روایات و اقوال در تفاسیر مختلف به طور نامنظم ضبط می‌گردیده به طوری که گاهی فنی با فن دیگر درمی‌آمیخت و خواننده به سختی می‌توانست مطلبی را که می‌خواست بدست آورد حتی در پاره‌ای از موارد به طور خسته کننده‌ای تفضیل داده می‌شد و یا برعکس در پاره‌ای از موارد مطالب به حدی مختصر می‌بود که مقصود خواننده از آن مطلب حاصل نمی‌گشت اما در میان مفسرین کمتر کسی بود که به این مهم توجه کند و به خواننده القا کند که در جو قرآن قرار گیرد، که تفسیر مجمع‌البیان یکی از آنهاست که توانسته در میان کتب تفسیری با بحثهای فراوان و عمیقی که دارد دارای نظمی بی نظیر باشد، مطالبش دسته بندی شده و خواص تفسیر را از دست ندهد و توجه داشته باشد که تفسیر فنی است در خدمت قرآن نه در خدمت لغت و فقها و نه در تطبیق با علم نحو و دیگر این که همانگونه که یادآور شدیم نویسنده مجمع‌البیان تا حد زیادی توانسته اخلاص عملی خود را در برابر عاطفه مذهبی خودش حفظ کند ایشان هرگز در هماهنگی با عواطف خود، در حمله به مخالفین مذهبش راه افراط را نمی‌پیماید.
تفسیر از دیدگاه صاحبنظران
عبدالجلیل رازی در کتاب «النقض» خود گوید: اگر شیعه امامیه بخواهد از مفسران خود لافی بزند...، از تفسیر امام محمدباقر و از قول جعفرالصادق و امام حسن عسگری علیهماالسلام و بعد از آن از تفسیر شیخ کبیر ابوجعفر طوسی و شیخ محمد قتال و تفسیر خواجه ابوعلی طبرسی باید بزند که آن اولی ها همه معصوم و آخری ها همه عالم و امین و معتمد بودند.
بنابراین طبرسی از نظر عبدالجلیل، خبیر و عالم و امین بوده است. مولف تاریخ بیهقی ابوالحسن علی بیهقی شیعه در کتابش گوید: این امام در نحو فرید عصر بود و در علوم دیگر به درجه افادت رسید. شیخ منتخب الدین رازی شاگرد طبرسی در کتاب فهرست می نویسد: الشیخ الامام، امین الدین ابوعلی و الفضل بن الحسن... الطبرسی ثقه فاضل دین عین... الخ دیگران نیز مانند علامه حلی، ابن شهر آشوب مازندرانی (شاگرد خودش)، قاضی نورالله شوشتری، علامه مجلسی، شیخ یوسف بحرانی و خونساری صاحب «روضات الجنات» و مامقانی و سید محسن عاملی و دیگران... هر یک به زبانی در عدل و وثاقت و فضل و جلالت او سخن گفته اند. (برای مطالعه این مطالب می توان به کتاب طبرسی و مجمع البیان مراجعه شود).
وضعیت نشر
این كتاب به همت داراحیاء التراث العربى، در بیروت چاپ شده است.
پانویس
- ↑ مجالس المؤمنین، ج 1، ص 490.
منابع
- محمدرضا ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی.
- مجمع البیان فی تفسیر القرآن، دايرةالمعارف طهور، بازیابی: 4 اردیبهشت 1393.
- دانشنامه رشد، بازیابی: 4 اردیبهشت 1393.
| تفسیر قرآن | |
| درباره تفسیر قرآن: | تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن |
|---|---|
| اصطلاحات: | اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات |
| شاخه های تفسیر قرآن: |
تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی) |
| روشهای تفسیری قرآن: |
|
| تفاسیر به تفکیک مذهب مولف: |
|
