آیه اخراج

برخی آیه 240 سوره بقره را «آیه اخراج» یا «آیه امتاع» نامیده‌اند. این آیه، در مقابل رسمى كه در جاهلیت بود -یعنى زنان پس از مرگ شوهران خود یك سال ازدواج نمى كردند و در خانه مى نشستند- به مردان سفارش مى كند كه براى همسران خود مالى را وصیت كنند كه بعد از مرگشان به ایشان بدهند؛ مالى كه براى مخارج یك ساله آنها كافى باشد و زنان در این مدت از خانه هاى خود اخراج نشوند.

«وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْوَاجًا وَصِيَّةً لِأَزْوَاجِهِمْ مَتَاعًا إِلَى الْحَوْلِ غَيْرَ إِخْرَاجٍ ۚ فَإِنْ خَرَجْنَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِي مَا فَعَلْنَ فِي أَنْفُسِهِنَّ مِنْ مَعْرُوفٍ ۗ وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ»

و کسانی از شما که مرگشان نزدیک می شود، و همسرانی به جا می‌گذارند، باید برای همسرانشان وصیت کنند که آنان را تا یک سال بدون بیرون کردن از خانه از هزینه زندگی بهره مند سازند. پس اگر [به اختیار خود] بیرون رفتند، در آنچه نسبت به خود [از ازدواج یا انتخاب شغل] به طور شایسته و متعارف انجام دهند، بر شما [وارثان میّت به سبب نپرداختن هزینه زندگی آنان] گناهی نیست؛ و خدا توانای شکست ناپذیر و حکیم است.

[2–240] (مشاهده آیه در سوره)

بر اساس روایتى از امام صادق علیه السلام، حكم در آغاز این بود كه وقتى مردى از دنیا مى رفت باید مخارج زنش را تا یك سال از اصل مال شوهر مى پرداختند و پس از یك سال او را بدون ارث از خانه بیرون مى كردند؛ ولى بعد این حكم با آیه ارث كه سهم زن را در صورت نبود فرزند، یك چهارم و در صورت وجود فرزند، یك هشتم تعیین كرد نسخ شد. همچنین به نقلى از حضرت صادق علیه‌السلام، این آیه با آیه 234 بقره (آیه تربّص) كه عدّه وفات را چهارماه و ده روز مى داند، نسخ شده است.

با این وجود، برخى مفسّران معتقدند آيات عدّه و ارث، مقدار ضرورى و واجب را مطرح كرده كه زن فلان مقدار حقّ ارث دارد و فلان مدّت نيز واجب است عدّه نگهدارد، ولى اين آيه را مى‌توان در كنار وظيفه‌ى واجب، به صورت يك عمل مستحب قلمداد كرد. به اين معنا كه علاوه بر مدّت عدّه، اگر زن به احترام شوه، خواست تا يك سال در خانه بماند، شوهر هم به احترام زن علاوه بر سهم ارث، مخارج يك ساله‌ى او را از ثلث مال خود، كه درباره آن حقّ وصيّت دارد، بپردازد.

منابع

• دائرة المعارف قرآن کریم، علی خراسانی، ج1، ص366-367.
• تفسیر اطیب البیان، سید عبدالحسین طیب، ج2، ص490.

قرآن
متن و ترجمه قرآن
اوصاف قرآن	(اسامی و صفات قرآن، اعجاز قرآن، عدم تحریف در قرآن)
اجزاء قرآن	آیه، سوره، جزء، حزب، حروف مقطعه
ترجمه و تفسیر قرآن	تاریخ تفسیر، روشهای تفسیری قرآن، سیاق آیات، اسرائیلیات، تاویل، فهرست تفاسیر شیعه، فهرست تفاسیر اهل سنت، ترجمه های قرآن
علوم قرآنی	تاریخ قرآن: نزول قرآن، جمع قرآن، شان نزول، کاتبان وحی، قراء سبعه
	دلالت الفاظ قرآن: عام و خاص، مجمل و مبین، مطلق و مقید، محکم و متشابه، مفهوم و منطوق، نص و ظاهر، ناسخ و منسوخ
تلاوت قرآن	تجوید، آداب قرائت قرآن، تدبر در قرآن
رده ها: سوره های قرآن * آیات قرآن * واژگان قرآنی * شخصیت های قرآنی * قصه های قرآنی * علوم قرآنی * معارف قرآن