سيد ابوالحسن فاضل بهسودى

نام کامل	سيد ابوالحسن فاضل بهسودى
زادروز	1319 شمسی
زادگاه	کابل
وفات	23 مهر 1377 شمسی
مدفن	قبرستان شیخان - قم
اساتید	آيت الله صدرا بادكوبى، آيت الله حسين لنكرانى، آيت اللّه خويى، و آيت الله صدر
شاگردان	سيد باقر علوى، سيد عبدالله فضل الله، سيد محمدباقر زكى
آثار	آراءالذرين حول الذرة والحركة، حول المعتقدات، حوار حول المهدى الفاطمى، منتهى المطالب فى شرح المكاسب

آيت الله سيد ابوالحسن فاضل(1319 -1377 ش) از زمره عالمان راستينى بود كه فروغ روان‌بخش ايمان، صبر، شجاعت، دلسوزى نسبت به مستمندان و دفاع از ارزش‌هاى ايدئولوژى اسلام از وجودش ساطع بود.

اين شخصيت فرزانه با وارد شدن در عرصه هاى گوناگون سياسى و اجتماعى به درجات والاى معنوى راه يافت. او مى كوشيد تا با رفتار و اخلاقش، فضيلت و خويشتن‌دارى را در جامعه دين‌دوست ترويج نمايد. با بى‌تفاوتى در سال‌هايى كه بسيارى از دانش‌پژوهان در كنج عافيت آرميده بودند و از كنار قضايا مى گذشتند، مرحوم فاضل منادى حقايق اسلام در كشور جنگ زده و سوخته افغانستان گرديد و قلوب عاشقان دين، انقلاب و آزادى را از شور ايمان، باور و اميد پر نمود.

اين مجاهد نستوه و اسوه تقوا و عمل صالح از طريق پژوهش‌هاى پرمايه علمى، سياسى و اخلاقى به صيانت از مرزهاى عقيدتى، سياسى و اخلاقى مبادرت ورزيد.

ولادت و خاندان

سيد ابوالحسن فاضل در سال 1319 هجرى شمسى در «كجاب بهسود» استان ميدان افغانستان كه در 100 كيلومترى شهر كابل (پايتخت) واقع گرديده است، در يك خانواده مذهبى و علمى ديده به جهان گشود. قبل از تولد، پدرش حجت الاسلام سيد محسن مصطفوى در سن 20 سالگى رحلت نموده بود.

سلسله نسب سيد ابوالحسن فاضل كه از سادات جليل القدر حسينى مى باشد، به امام زين العابدين علیه‌السلام مى رسد. اجدادش از بزرگان منطقه بوده اند و همه از علماء و پيشگامان ترويج معارف دينى به حساب مى آمده اند.

تحصيلات و استادان

سيد ابوالحسن فاضل با استعداد فوق‌العاده اى كه داشت، تحصيلات ابتدايى را در زادگاهش نزد عمويش حاج سيد حسن مصطفوى به پايان رسانيد. دروس مقدماتى و قسمتى از قوانين را نيز نزد عمويش فراگرفت و پس از فوت او بخش ديگرى از قوانين و همچنين رسايل را نزد مرحوم شيخ خان على خواتى (مشهور به حاج شيخ) فراگرفت.

پس از آن كه مدارس بهسود را فراخور نياز و ضرورت تحصيلى خود نديد، براى طى نمودن مدارج بالاتر علمى به كابل عزيمت و دروس سطوح عاليه را نزد استاد فرزانه و عالم ربانى حضرت آيت الله شهيد سيد محمد سرور واعظ آموخت و بسيار سريع از چهره هاى ممتاز حوزه علميه محمديه - كه زير نظر و هدايت شهيد واعظ اداره مى شد - گرديد و جايگاه خاصى را در بين طلاب علوم دينى باز نمود.

در سال 1349 هجرى شمسى جهت تحصيل، عازم نجف اشرف شد و به درس كفاية الاصول مرحوم آيت الله شيخ صدرا بادكوبى و نيز در درس مكاسب آيت الله شيخ حسين لنكرانى، شركت و بهره فراوانى از اين دو عالم بزرگوار گرفت و از سال 1351 به مدت 10 سال در دروس خارج آيات عظام و مراجع بزرگ و افتخارات حوزه علميه نجف اشرف، چون آیت الله خوئى و شهيد صدر شركت داشت و از سرچشمه هاى فضيلت، تقوى و فقاهت اين دو چهره علمى كمال استفاده را برد. آيت الله صدر عنايت و علاقه عميقى به ايشان داشت، به طورى كه رابطه عميق، عاطفى و فكرى و هماهنگى ايشان با آيت الله صدر براى همه محسوس بود.

سيد ابوالحسن فاضل پس از 15 سال اقامت در كنار بارگاه ملكوتى امیرالمومنین علیه‌السلام و بهره گيرى از منابع سرشار فقهى و اصولى... سرانجام به درجه اجتهاد نائل آمد.

تدريس

آيت الله فاضل در اول شروع تحصيلات - چه در بهسود و يا كابل - و پس از اتمام دروس خويش به تدريس آن‌ها مى پرداخت. او مدت زماني كه در نجف اشرف بود، علاوه بر شركت در درس‌هاى خارج اصول و فقه، فلسفه و كلام و پژوهش پيرامون معارف اسلامى و توجه به مسايل جهان و مشكلات جامعه اسلامى، به تدريس نيز مبادرت مى ورزيد؛ يكى از بستگانش مى گويد: «آن فقيد سعيد در نجف اشرف، درس هاى سطوح عاليه از جمله كفايه، مكاسب، رسايل، حلقات شهيد صدر و درس‌هاى عقائد را تدريس مى كردند كه در درس‌هاى ايشان طلاب فاضل از كشورهاى مختلف افغانستان، پاكستان، ايران، لبنان و عراق شركت مى نمودند».

ديگرى مى گويد: «آيت الله فاضل، پس از آن كه مدت كوتاهى به درجه اجتهاد مى رسد، به تدريس مى پردازد و در سوريه نيز براى رونق دادن به حوزه علميه زينبيه مشغول تدريس سطوح عالى كلام و معارف اسلامى مى گردد».

آيت الله فاضل پس از ورود به ايران و اقامت در حوزه علميه قم، پيرو درخواست تعدادى از فضلاء افغانى حوزه قم در سال 1365 به تدريس خارج فقه و اصول مشغول مى گردد. اين جلسات نخست در مدرسه توحيد كه زير نظر شخص ايشان تأسيس شده و اداره مى گرديد، داير و در سال 1369 هجرى شمسى به سالن شماره 31 مدرسه آيت الله العظمى گلپايگانى منتقل گرديد، تا اين كه مجدداً از سال 1375 در دفتر ايشان دوباره آغاز و تا قبل از ارتحال ايشان ادامه يافت.

خدمات فرهنگى و سياسى

حضرت آيت الله فاضل خدمات ارزنده اى را انجام دادند و يا در پى انجامش فداكارى و ايثارگرى فراوان نمودند كه ما در اين مقاله بر اساس ظرفيت اين مبحث به چند نمونه از آن اشاره مى كنيم:

1- وحدت طلبى:

حضرت آيت الله فاضل همبستگى احزاب شيعه و هماهنگى مجموعه هاى شيعى و سنى را گامى مطمئن در مسير وحدت ملى تلقى مى كرد. در نتيجه تلاش‌هاى مخلصانه ايشان بود كه در جامعه تشيع زمينه هاى فكرى «وحدت» به وجود آمد، تخاصم به تفاهم همگانى مبدل و سرانجام «حزب وحدت اسلامى افغانستان» وارد عرصه سياسى-اجتماعى كشور گرديد، در حقيقت «حزب وحدت اسلامى افغانستان» دستاورد تفكر و مساعى همه جانبه آن مرد الهى بود.

حضرت آيت الله فاضل با داشتن مسئوليت رياست شوراى عالى نظارت حزب وحدت اسلامى، بدون ترديد يكى از مظاهر راستين با شوكت شيعيان در عرصه هاى سياسى-فرهنگى-اجتماعى و علمى در افغانستان به شمار مى رفت.

تلاش‌هاى نستوهانه ايشان براى اشتراك عادلانه شيعيان در «شوراى مشورتى در هور پندى»، ايجاد هماهنگى ميان سران احزاب جهادى تسنن و تشيع، ارائه طرح رسميت مذهب جعفری در قانون اساسى آينده در شوراى عالى قيادى، نمايندگى از جانب شيعيان در نشست هاى ايران، پاكستان، عربستان سعودى و مذاكره با سران احزاب در حضور رؤساى دولت هاى ياد شده، اقامه اولين نماز جمعه در كابل، ابتكارات صلح ميان نيروهاى مستقر در پايتخت، بسيج عمومى شيعيان در دفاع از كيان اعتقادى و اصالت مكتبى آن‌ها را مى توان از جلوه هاى مبارزاتى آن فقيه مجاهد دانست.

حضرت آيت الله فاضل بستر مناسب براى هم‌زيستى در فرداى وطن را تحكيم هم‌گرائى و همبستگى ميان همه گروه‌هاى اجتماعى در كشور مى دانست و به همين جهت همواره آن‌ها را به «هماهنگى» و «تفاهم» دعوت مى كرد، ايشان در اين راستا موانع زيادى را از سر راه مجموعه هاى شيعى و سنى برداشته بود.

حضرت آيت الله فاضل عضويت در «شوراى عالى قيادى افغانستان» را به دليل ايجاد فضاى بهتر الفت و تعميم وفاق معنوى ميان جامعه شيعى و اهل تسنن پذيرفت و براى اين منظور گام‌هاى مؤثرى برداشت.

ايشان گرايش‌هاى فاقد پشتوانه فرهنگى را براى همبستگى واقعيت هاى قومى و مذهبى در كشور نه تنها خطرناك تلقى مى كرد بلكه موضع‌گيرى عليه افكار و خطوط انحرافى را گامى مهم در جهت وحدت ملى و حفظ ارزش‌هاى اساسى جامعه به شمار مى آورد. ايشان بدون مبالغه، پيش آهنگ افشاء حيله هاى شيطانى حلقه هاى كژانديش و بدرفتار در جامعه بود.

2- دعوت به صلح:

بى‌شك تحول و دگرگونى در ابعاد حيات اجتماعى به خصوص جامعه بحران زده افغانستان و هماهنگ نمودن افراد جامعه به وظايف دينى و اجتماعى و ايجاد تفاهم ملى و ايجاد باور به اقتدار سياسى و فرهنگى، بدون حضور فعال چهره هاى ممتاز و خستگى ناپذير همانند آيت الله فاضل ميسور نيست. وجود علماء دينى كمك شايانى بود در شكوفايى استعداد و نجات فرزندان امت.

وجود مرحوم آيت الله فاضل در عينيت جامعه، در شرايطى كه تنش هاى جارى در كشور، پيكره خسته جامعه را خسته تر مى نمود، رايحه صلح و آرامش بود. هميشه و در هر محفل فرياد صلح را سر مى داد. به جهت شايستگى هائى چون تواضع، مشورت‌پذيرى، احترام به نظريات ديگران، بردبارى، پركارى و همكارى با نيروهاى مؤمن، على رغم سنگين بودن ميدان عمل، با اميدوارى برنامه هاى اصلاحى خويش را رها نكرد. مشكلات فكرى، سياسى و فرهنگى در افغانستان طورى بود كه كار مؤثر را مشكل مى نمود. ولى آيت الله فاضل صحنه را ترك نكرد و در برابر بحران هاى موجود حضور اصلاح‌گرانه خود را حفظ نمود، طورى كه غيبت امروزيش به معناى غيبت آثار و اعمالش در دنيا و آخرت نمى باشد.

مرحوم آيت الله فاضل همين طور براى بر قرارى صلح و رفع تشنجات گروهى (شيعه و سنى) در سال 1364 در رأس يك هيئت صلح وارد كشور افغانستان شد و دسته هاى متخاصم را به تفاهم دعوت و با هوشيارى خويش، كشمكش هاى نظامى و قشرى و گروهى را در بسيارى از مناطق خشكانيد. اين كار ارزشمند را در سال 1365 در مناطق مركزى و در سال 1373 در منطقه جاغورى به انجام رسانيد، صلح و آرامش را برقرار ساخت.

3- تقريب بين مذاهب اسلامى:

آيت الله فاضل با توجه به ساختار سياسى و فرهنگى افغانستان نزديك شدن مذاهب موجود در صحنه هاى سياسى-فرهنگى و جهادى كشور را يكى از راه هاى مؤثر و پشتوانه قوى و مثبت براى پيشرفت امور جامعه به حساب مى آورد. وى بااخلاص تمام در داخل كشور براى تحقق طرح تقريب مذاهب اقدامات لازم را به عمل آورده و تماس هايى با شخصيت هاى مذهبى اسلامى نيز برقرار كرده بود.

در كتاب زندگينامه آيت الله فاضل، آمده است: «ايشان هماهنگى هاى برادرانه را با علماى طراز اول، برادران اهل سنت به وجود آورده بود و براى تحقق طرح همبستگى مذاهب اسلامى به كنكاش گوناگون پرداخته بود و از همين رو، روابطى نزديك با شخصيت هاى علمى-مذهبى برادران اهل تسنن، چون: مرحوم شيخ سعيد شعبان، در لبنان؛ قاضى حسين احمد، در پاكستان؛ سيد بركة، در فلسطين؛ دكتر حسن ترابى، در سودان و مولوى نصرالله منصور، در افغانستان بوجود آورده بود».

4- ايجاد نهضت فكرى-سياسى:

اين شخصيت فرزانه مى كوشيد قشرهاى حوزه و دانشگاه را با هم نزديك كند. ولذا با جديت تمام به سازماندهى اين دو نيروى پيشتاز مشغول بود. يكى از اساتيد دانشگاه مى گويد: «همكارى سياسى، آيت الله فاضل با دانشگاهيان از سال 1367 آغاز گرديد و تا زنده بود ادامه داشت».

با تلاش هاى خردمندانه ايشان بود كه مقدور شد تشكل هاى سياسى شيعه در يك تشكل گرد آيند و با انسجام كامل در عينيت جامعه حضور يابند. اين شخصيت علمى-سياسى پس از به وجود آمدن دولت اسلامى در افغانستان با حضور جدى خويش در عرصه سياسى-فرهنگى، خواستار حضور مقتدرانه شيعيان در حكومت گرديد. و با پذيرفتن عضويت در شوراى عالى قيادى دولت اسلامى افغانستان (شوراى رهبرى) زمينه را براى دفاع از حقوق شيعيان مهيا نمود و به نمايندگى از مجموعه شيعيان و شركت در نشست‌هاى ايران، پاكستان و عربستان - كه در جهت صلح و تفاهم برگزار شده بود - حضور جامعه تشيع را در واقعيت سياسى-فرهنگى و نظامى، به نمايش گذاشت و طرح به رسميت شناختن مذهب جعفرى را در قانون اساسى افغانستان مى توان يكى از ابتكارات ايشان به حساب آورد.

ايشان با وجود مشكلات اقتصادى، مدرسه علميه توحيد را در شهر مقدس قم در تاريخ 1364 تأسيس و با برنامه هاى آموزشى مناسب به پرورش طلابى مشغول شدند كه از مناطق محروم و شهرهايى كه شيعيان در اقليت بسر مى برند، همانند شهرهاى بدخشان و پنجشير و غيره روى به حوزه مى آوردند. مدرسه علميه خاتم الانبياء در مشهد مقدس يكى ديگر از اقدامات بسيار ثمربخش آيت الله فاضل بود كه با برنامه هاى متنوع، تعداد بسيارى از جوانان را با معارف اسلامى آشنا كرد و تحويل جامعه داد.

ويژگي‌هاى اخلاقى

1- تعبد:

آنچه را كه نخستين شايستگى او مى توان به حساب آورد، تقوى و پايبنديش به دستورات دينى بود. اين صفت از همان اوان جوانى در زندگيش درخشش و جلوه اى خاص داشت. يكى از بستگانش مى گويد: «در همان دوران جوانى كه بيش از بيست سال از عمر شريفش نگذشته بود، تقيد خاصى به برنامه هاى دينى داشت، در هيچ شرايط غسل جمعه و نماز شب او ترك نمى شد».

نيايش خالصانه آن مرد فرزانه كه از ژرفاى دل مملو از عشق سرچشمه مى گيرد، او را اسوه تقوى و عمل صالح قرار مى دهد. مرحوم آيت الله فاضل بسيارى از ادعيه را از حفظ داشت و با تلاوت قرآن كه محرم تنهايى اش بود، در سراسر زندگى الهام مى گرفت.

2- دوستى اهل بيت علیهم‌السلام:

يكى از نقطه هاى بارز شخصيت معنوى ايشان، دل پاك و روح مالامالش از محبت اهل بيت علیهم‌‌السلام بود. در پيچ و خم زندگى به ولايت اتكا مى نمود و معضلات خويش را با كمك دو نيروى معنوى - توكل و توسل - حل مى كرد.

معظم‌له مى گفت: «فرزندان من و اخوى - آيت الله مصطفوى - مى دانند كه از اول زندگى با ولايت شروع نمودم و از اول اهل ولايت بودم. من در نجف در دوران حكومت بعث اذعان داشتم، ماندن در جوار مولى امام على علیه‌السلام بستگى به عنايت خود مولى دارد. با تمام فشارهايى كه از سوى بعثي‌هاى از خدا بى‌خبر، بر حوزه علميه مى رفت، آن ولايت بود كه ساليان درازى از هر گونه آسيب و گزندى براى من امان داد و تا پايان دوران تحصيلات در آن حوزه بزرگ در پناه ولايت، پناه داده شدم و از درس‌هاى مراجع بزرگ بهره كافى گرفتم، به شما و هر كس ديگر توصيه مى كنم كه يگانه راه رسيدن به پيروزى، ولايت و توسلات به اهل بيت مى باشد».

وى حتى در سختي‌هاى آخر حيات خويش و با توجه به آن كه توان شركت در محافل مذهبى و توسل به اهل بيت علیهم‌‌السلام را نداشت و شرايط بدنش مقتضى نبود، دوست داشت در توسلات حضور يابد.

3- برخورد نيكو:

در معاشرت هاى اجتماعى بسيار، با تواضع و فروتنى رفتار مى نمود و در برابر تندى ديگران عكس‌العمل نشان نمى داد و با متانت خاص و گذشت كه سيره پيشوايان اسلام است، از كنار مسايل مى گذشت.

آيت الله آصفى مى فرمايد: «ايشان در مجموع، فرد بسيار مؤدب، بااخلاق، بزرگوار و دوست داشتنى و از لحاظ تقوى بسيار عالى بود».

آيت الله عالمى بلخابى هم مى فرمايد: «آيت الله فاضل گذشته از شخصيت علمى كه داشت، مردى آرام، فكور، دلسوز جامعه، خوش گفتار و در رفتار اجتماعى باوقار بود و در دفاع از حقوق فرهنگى و سياسى تشيع، عظمت و اقتدار خود را حفظ مى نمود. در برخوردها با اخلاق نيكويش همه را مجذوب مى ساخت، حتى كسانى را كه ديد مثبت نسبت به علما نداشتند».

همچنين آقاى محقق مى گويد: «اخلاق او كمتر از جنبه هاى ديگر شخصيتى وى نبود. او به حق مجسمه تواضع، بردبارى، اغماض، احسان، وقار و حلم بود. ظاهر متبسم، جذاب و آرام او حكايت از روح متين، منطق، سلامت روحى و مهربانى اش داشت».

4- شجاعت:

اين فقيد سعيد و مجاهد خستگى ناپذير با توجه به بحران سياسى، فرهنگى و نظامى كشور افغانستان، با دلاورى تمام كه ويژه چنين مردانى است، وارد عرصه اجتماعى شد. مرحوم فاضل حتى در اوان جوانى در بين هم‌قطارانش به عنوان طلبه اى شجاع و دلاور مطرح بوده است.

5- تحمل سختى:

آيت الله سيد ابوالحسن فاضل سختى هاى زندگى را از همان روز كه سايه پدر از سرش كم شد، شروع كرد و با مشكلات فراوانى مواجه شد. از يك طرف بى‌سرپرستى و از سويى فقر اقتصادى او را در تنگناى زندگى قرار داد، ولى او با استوارى خاصى كه از اجداد طاهرش به ارث برده بود، خود را نباخته بلكه مردانه از خارستان زندگى عبور و قله هاى كمال را به بالاترين مدارج تخصصى پيمود و براى رسيدن به مقامات علمى و معنوى مراحل سختى را پشت سر نهاد. خصوصاً در دوران جهاد و هجرت فكرى-سياسى ايشان كه مرحله حساس زندگى وى را تشكيل مي‌دهد.

در اين باره چنين آمده است كه: «او شخصيتى بود، با استقامت و بردبار كه براى رسيدن به صلح و آرامش در كشور، على الخصوص در بين امت شيعه افغانستان، متحمل رنج‌هاى مختلف گرديد. زخم زبان‌هاى زيادى بر او زدند، تهمت هاى ناروا بر او بستند، كارشكنى ها و هوچى‌گري‌ها راه انداختند. اما هيچ‌گاه شكايت كسى از او شنيده نشد. در حالي كه او اشاعه دهندگان اين اباطيل را مى شناخت. با وجود اين هر وقتي كه با توطئه‌گران و شايعه‌سازان رو در رو مى شد، طورى برخورد مى نمود كه گويا هيچ خبرى نبوده است».

6- کمک به محرومان:

يكى از شاهكارهاى اجتماعى آيت الله فاضل ايجاد دارالايتام بود و با توجه به مسئوليت هاى خطير سياسى-فرهنگى كه ايشان داشت، لحظه اى از خدمت به توده هاى محروم و خانواده هاى شهداء و ايتام... غافل نبود و در همين راستا مؤسسه خيريه خاتم الانبياء و دارالايتام را در كابل و برخى از شهرهاى جمهورى اسلامى ايران راه اندازى نمود. زيرا كه او از متن دردها، رنج ها و محروميت هاى جامعه قد برافراشته بود. وی مانند جدش امیرالمومنین علیه‌السلام يتيمان و مستمندان را چون پدر مهربان بود و با مهربانى در جمع آن‌ها مى نشست و اگر قادر بر حل مشكلات محرومين نبود، احساس همدردى خويش را خالصانه ابراز مى داشت.

آثار علمى

آيت الله فاضل به موازات تحصيل و تدريس در نجف اشرف با قلم بسيار زيباى خويش، كتاب‌هايى را نيز به رشته تحرير درآورده اند و چند اثر باارزش ايشان انتشار يافته است كه عبارتند از:

1- آراءالذرين، حول الذرة والحركة:

ايشان وقتي كه در نجف بود، مكتب هاى انحرافى-فلسفى مخصوصاً ماركسيسم در عراق گسترش مى يافت. در همان زمان بود كه كتاب فلسفى باارزش خود به نام - اتم و حركت - آراء الذرين... را نوشت كه توسط يكى از شاگردان ايشان، حجت الاسلام والمسلمين سيد عبدالله فضل الله در سال 1356 در لبنان به چاپ رسيد.

آيت الله فاضل در اين اثر خود بسيار زيبا ديدگاه دانشمندان مادى و الهى را در مورد ماده و حركت، به تعريف درآورده و بيان كرده كه نقش آن در تغيير مكانيكى مادى چيست؟ ماده، حركت و صورت تركيبى پديده هاى جهان را بسيار عالى بيان نموده است و ديدگاه فلاسفه الهى را در رد انديشه ماركسيسم بيان كرده و حدود تجربه و علوم تجربى را مشخص ساخته است. با رعايت سير منطقى بحث و طرح سؤالات پيرامون موضوع، به خوانندگان روشنايى مى بخشد و فلسفه دوستان را به اقناع فكرى مى رساند.

2- حول المعتقدات:

در اين اثر، ديدگاه ماديون را در مورد جهان و هدفمندى نظام هستى بيان و سپس رد نموده است و تبيين ساخته كه خداشناسى ريشه فطرى دارد و خيلى پديده هايى هستند كه با دستگاه هاى مادى قابل درك و كشف نيستند. از كوچكترين ماده عالم همانند اتم تا بزرگترين پديده نظام هستى، نيازمند علت هستند.

در بخش ديگرى از اين كتاب به:

- هدفمندى جهان هستى؛

- تركيبات فيزيكى جهان و سير تكامل آن بر اساس قانونمندى، اشاره نموده است.

و در پايان به معاد و رستاخيز انسانى پرداخته و پاسخ منكران مرگ را داده است كه با مرگ، انسان پايان يافته نيست، بلكه مرگ خود نوعى تكامل است و اهداف قيامت، استقرار عدالت و رسيدگى به حقوق مظلومين مى باشد.

3- حوار حول المهدى الفاطمى:

در اين كتاب روايات متواترى از رسول اكرم صلی الله علیه و آله و ساير ائمه علیهم‌السلام در شأن امام عصر علیه‌السلام نقل نموده است و نيز از علما اهل سنت درباره ولادت، قيام و شرايط ظهور آن حضرت رواياتى را جمع‌آورى نموده است و سلسله سند آن‌ها را نيز بسيار دقيق آورده است و با شيوه مناظره، بين دو نفر سؤال كننده و پاسخ دهنده، بحث را شروع و سپس سؤال مطرح شده را بسيار روشن و متين جواب مى دهد.

دلايل عقلى-فلسفى براى اثبات طول عمر امام زمان علیه‌السلام و بقاء وى از حوادث طبيعى به رشته تحرير درآمده است و كتاب ارزشمندى است كه مايه علمى و دقت نظر اين عالم ربانى را نشان مى دهد.

4- منتهى المطالب فى شرح المكاسب:

اين اثر تحقيقى و گرانسنگ كه يكى از آخرين آثار علمى و قلمى ايشان است، حاوى نكات ظريف و بديع در شرح و توضيح كتاب «محرمات» مكاسب شيخ اعظم مى باشد كه جلد اول آن به زيور طبع آراسته گرديده و در دسترس دانش پژوهان قرار دارد و جلد دوم آن آماده نشر مى باشد. اين اثر، كمك شايان به محصلين علوم دينى مى نمايد. و خدمتگزارى ايشان را نسبت به حوزه هاى علميه نشان مى دهد و متأسفانه اجل نگذاشت تا از وجود پرمايه خويش دانش دوستان را فيض بخشد و افكار بلند خود را در قالب آثار مطبوع به رشته تحرير درآورد.

آثار غيرمطبوع

آيت الله فاضل غير از آثار ارزشمندى كه چاپ و به دست مردم رسيده، نوشته ها و آثار غيرچاپى را نيز تدوين و آماده انتشار ساخته اند:

• 1- تقريرات درس خارج اصول آيت الله العظمى خوئى؛

• 2- تقريرات فقه آيت الله العظمى خوئى؛

• 3- تقريرات خارج فقه شهيد صدر؛

• 4- تقريرات خارج اصول آيت الله العظمى صدر؛

• 5- تقرير موضوعى: كه سلسله درس هاى استادش شهيد صدر است.

• 6- خاطرات دوران جهاد.

اين نوشته ها بيشتر در زمانى تدوين شده است كه ايشان در نجف بودند و با توجه به دوران كوتاه اقامت ايشان در نجف اشرف، با استعانت از امدادهاى غيبى و به يارى استعداد فوق‌العاده خود، آثار پرمايه علمى را از خود به يادگار گذاشتند.

فرزندان

آيت الله فاضل داراى هفت فرزند هستند، سه دختر و چهار پسر كه عبارتند از:

• 1- حجت الاسلام والمسلمين حاج سيد حسن فاضل زاده (مصطفوى) فرزند بزرگ ايشان كه در زمان حيات مرحوم به طور هميشه خود را وقف امورات اجتماعى-سياسى ايشان نموده بود و لحظه اى از ايشان دور نگرديد، ايشان شاگردى كاملاً ممتاز در صحنه اجتماعى-سياسى براى وى تلقى مى گرديد و اكنون وارث متعهد و امين ايشان در جهت ادامه دادن راه و سيره و برنامه هاى مرحوم به حساب مى آيد.

• 2- حاج سيد حسين فاضل زاده، فارغ‌التحصيل علوم سياسى. (كارشناسى)

• 3- سيد صادق فاضل‌زاده؛

• 4- سيد محسن فاضل‌زاده.

شاگردان

آيت الله فاضل در مدت حضور خويش در افغانستان، نجف اشرف و قم، شاگردان فراوانى را تربيت نموده اند و از فيض و كمال علمى خويش بهرمند ساخته اند مانند:

• 1- شيخ على‌اكبر محقق؛

• 2- سيد محمدباقر زكى؛

• 3- شيخ محمد محقق؛

• 4- شيخ ابواحمد ساعدى؛

• 5- سيد عبدالله فضل الله لبنانى كه كتاب اتم و حركت ايشان توسط او انتشار يافته است.

• 6- شيخ گردى حسين توكلى كه اكنون در نجف است و از اساتيد آن حوزه مى باشد.

• 7- سيد باقر علوى، مقيم نجف اشرف.

• 8- شيخ على حسن رفيعى، از اساتيد جامعه در نجف اشرف.

در حوزه قم، مدرسه علميه توحيد و درس خارج فقه و اصول ايشان خيلى ها، افتخار شاگردى آيت الله فاضل را يافته اند كه در ظرفيت اين مقاله نمى گنجد.

دوستان و نزديكان

اين شخصيت فرزانه با خيلى از شخصيت هاى علمى-سياسى آشنا بودند كه ما به معرفى چند تن از آن‌ها مى پردازيم:

- آيت الله العظمى سيستانى: شخصى به نام سيد ابراهيم جعفرى قبل از ماه رمضان 77 جهت زيارت عتبات به كربلا و نجف مى رود. شخص نامبرده حكايت مى كرد كه: من خدمت آيت الله سيستانى مشرف شدم و از مشكلات افغانستان گفتم. ايشان فرمود: افغانستان تنها پشتيبان خود را از دست داد. مرحوم فاضل پشتيبان آن كشور بود.

- آيت الله حائرى؛

- آيت الله آصفى؛

- آيت الله عالمى؛

- حجت الاسلام والمسلمين ابراهيمى، نماينده مقام رهبرى در امور افغانستان.

- و نيز از دانشگاهيان و اهل سنت...

وفات

اين فقيد سعيد پس از سال‌ها، خدمات انجام يافته و يا نيمه تمام و به ياد ماندنى و يك عمر تلاش بى‌وقفه علمى-سياسى در سپيده دم 1377/7/23 و به سن 58 سالگى و در اثر بيمارى سرطان خون، روحش به ملكوت اعلى پرواز كرد و جامعه اسلامى و حوزه هاى علميه را داغدار ساخت. ايشان از مشكلاتى كه دامنگير جامعه اسلامى (به خصوص جامعه رنجور افغانستان) شده بود، رنج مى برد و انتظار لقاء معبود را داشت.

فرزند گراميش نقل مى كند كه: «شب آخر كه لحظه هاى پايانى عمر ايشان بود، مرا علیرغم شب هاى گذشته از رفتن به خانه خودم بازداشت. من با حجت الاسلام سيد محمدباقر صميمى كه او را نيز از رفتن مانع شده بود، در كنار بستر ايشان بوديم. حاج آقا در طول همان شب هر چند دقيقه، طلوع شفق را مى پرسيد و منتظر طلوع فجر بود. تا شب از نيمه گذشت، ايشان به پشتى تكيه داده بود. من و جناب آقاى صميمى در مقابلش نشسته بوديم. حدود طلوع فجر بود كه صداى اللّه اكبر ايشان بلند شد. آقاى صميمى خود را به وى رساند و گفت: حاج آقا تمام كرد، من باورم نشد. خود را به بالين پدر رساندم با كمال تأسف متوجه شدم كه دعوت حق را لبيك و به لقاءاللّه پيوسته است».(24)

آيت اللّه فاضل از جهان رخت بربست، ولى يادش همواره در مجامع علمى-سياسى زنده است، چرا كه آثار و خدماتش به ياد ماندنى است.

بر روى دوش ياران

پيكر پاك آن فقيه مجاهد و اسوه عمل، بر دوش ياران و با حضور آيات عظام، مدرسين، شخصيت هاى علمى-سياسى، طلاب و اقشار مختلف، در شهر مقدس قم و با دريايى از حزن و اندوه از مسجد امام حسن عسکری علیه‌السلام به سوى حرم مطهر فاطمه معصومه سلام الله علیها تشييع شد. تشييع كنندگان سراسر مسجد را پر از اشك و آه نمودند و در فضاى كاملاً معنوى و صفاى باطن، او را تا كنار بارگاه معنوى حضرت معصومه سلام الله علیها تشييع نمودند.

حضرت آيت الله العظمى وحيد خراسانى بر پيكر آن فقيد نماز اقامه كرد و سپس نمازگزاران، غفران و رحمت الهى را براى آن مرحوم از بارگاه قادر منان، استدعا نمودند.

به سوى آرامگاه ابدى

در ميان اجتماع باشكوه توده هاى غمناك، پيكر او را به سوى گلزار شيخان حركت دادند. همچون صدف در درون خاك گلزار شيخان در كنار تربت پاك زكريا بن آدم و ميرزاى قمى رحمهماالله آرميد. او عابدى بود از جمعيت عارفان و عابدان. او رفت تا بر شيوه ياران ره پيمايد و شكايت اندوه و مصيبت مظلومان و ستمديدگان مسلمان را به جدش رسول خدا صلی الله علیه و آله برساند. او با وجود آميخته از اخلاص، معرفت و كمال جويى بار سفر بست همچنان كه در زندگيش مشعل فروزان بود، مرگش نيز تبلور وحدت گرديد.

مراسم ختم

مجلس ترحيم و فاتحه آن مرحوم در مسجد اعظم قم از سوى بيت معظم‌له و در مسجد محمديه از سوى مركز جهانى علوم اسلامى و مدارس خارج از كشور، با شركت هزاران تن از شخصيت هاى علمى، سياسى و جهادى برگزار شد و نيز مجلس ختم از طرف مهاجرين در كشورهاى لبنان، سوريه، پاكستان، هندوستان، آمريكا، آلمان و... برگزار شد.

پيام‌هاى تسليت

پيام تسليت جهت تسكين خاطر خانواده و علاقمندان از طرف:

• 1- مقام معظم رهبرى، حضرت آيت الله العظمى خامنه اى مدظله العالى كه توسط آقاى نورالهيان فرستاده شد.

• 2- مجمع جهانى اهل بيت علیهم‌السلام و رئيس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامى؛

• 3- سازمان مدارس خارج از كشور؛

• 4- مركز جهانى علوم اسلامى ؛

• 5- علامه سيد محمدحسين فضل‌الله، از لبنان؛

• 6- از طرف علماء حوزه علميه نجف اشرف ؛

• 7- حزب الدعوة، عراق؛

• 8- مجتمع فرهنگى و تحقيقاتى اسلامى افغانستان و پاكستان، پيشاور؛

• 9- اعضاى شوراى عالى نظارت - شوراى مركزى - مسئولين حزب وحدت اسلامى افغانستان، مقيم ايران؛

• 10- مؤمنين و مسلمانان مقيم آلمان؛

• 11- مؤمنين مقيم آمريكا؛

• 12- حوزه علميه سوريه و ديگران صادر شد.

انعكاس در جرايد

خبر ارتحال آيت الله فاضل در رسانه هاى خبرى چون:

- روزنامه جمهورى اسلامى؛

- روزنامه كار و كارگر؛

- روزنامه كيهان؛

- هفته‌نامه نجات؛

- مجله امين؛

- مجله آريانا؛

- هفته نامه عربى جهاد؛

بنياد وحدت، روزنامه هاى چاپ پاكستان و رسانه هاى عده اى از كشورهاى جهان پخش گرديد و جهان اسلام ستاره اى پرفروغ را از دست داد. يادش به خير و راهش پررهرو باد والسلام.

پى نوشت

(1). مصاحبه با آيت الله حائرى (عراقى).

(2). مصاحبه با آيت الله شيخ مهدى آصفى.

(3). مصاحبه با حجت الاسلام والمسلمين سيد محمد مصطفوى (پسرعمو).

(4). مصاحبه با شيخ محمد محقق بلخى - مسئول امور فرهنگى دفتر معظم‌له.

(5). نقل از زندگينامه آيت الله فاضل.

(6). نقل از الجهاد شماره 873 به قلم السيد ابوجعفر عذارى - يكى از دانشمندان عراق.

(7). نقل از زندگينامه مرحوم، ص 7.

(8). مصاحبه با دكتر هدى رياضى - استاد دانشگاه (تهران).

(9). مصاحبه با سيد حسين اشراق حسينى - رياست سياسى وزارت دفاع ملى افغانستان.

(10). اقتباسى از زندگينامه مرحوم.

(11). سيد حسين اشراق حسينى.

(12). مصاحبه با سيد محمدباقر صميمى - پسرعموى ايشان.

(13). مصاحبه با آيت الله مصطفوى - اخوى ايشان.

(14). سيد حسين اشراق حسينى.

(15). مصاحبه با آيت الله آصفى.

(16). مصاحبه با آيت الله عالمى بلخابى.

(17). شيخ محمد محقق.

(18). حجت الاسلام والمسلمين سيد محمدباقر صميمى - پسرعمو.

(19). حجت الاسلام والمسلمين سيد محمدباقر صميمى.

(20). دكتر هدى رياضى.

(21). حجت الاسلام والمسلمين سيد حسن فاضل زاده - فرزند ايشان.

(22). مصاحبه با حجت الاسلام والمسلمين سيد حسين عالمى بلخى - وزير تجارت افغانستان.

(23). مصاحبه با استاد محمداسماعيل قاسم‌يار - حقوقدان و استاد دانشگاه كابل.

(24). مصاحبه با حجت الاسلام والمسلمين سيد حسن فاضل زاده.

منبع

• سيد غلامحسين صادقى ,"ابوالحسن فاضل بهسودى"ستارگان حرم، جلد 6

آرشیو عکس و تصویر

• 

  از راست: عیسی محقق (محقق خراسانی)،سيد ابوالحسن فاضل بهسودى و قربانعلی محقق کابلی

• 

  سيد ابوالحسن فاضل بهسودى