فوائد الاصول (نائینی) (کتاب)
کتاب «فوائد الأصول»، مجموعه درس‌هاى میرزا محمدحسین غروى نائینى (۱۲۷۶-۱۳۵۵ ق)، از بزرگ‌ترین چهره‌هاى درخشان شیعه در زمینه علم اصول است. این درس‌ها، توسط عالم ربانى، شیخ محمد على کاظمى خراسانى (۱۳۰۹-۱۳۶۵ ق)، از شاگردان ممتاز علامه نایینى، به زبان عربى، تحریر شده است.
انگیزه تألیف
شیخ محمد على کاظمى، در مقدمه کتاب، انگیزه خود را از نگارش کتاب «فواید الاصول» این‌گونه بیان مى‌فرماید: «از زمانى که در مجلس درس مولا، برترین مجتهدان، یگانه دهر و فقیه زمان، شخصیتى که ریاست حوزه‌هاى علمیه به دست اوست، استاد و پناه‌گاه ما، حضرت آیت‌الله میرزا محمدحسین غروى نایینى، شرکت کردم، دیدم که مجلس درس ایشان داراى فواید ارزش‌مندى است که عالم اندیشمند از آن بهره‌مند مى‌شود؛ چه رسد به کسى که در این علم، مبتدى و آغازگر راه باشد و کسى که در این راه توانا باشد از آن بهره مى‌برد؛ لذا دوست داشتم این برگه‌ها را به آنچه از افادات و بیانات شریف ایشان استفاده برده‌ام، زینت بخشم و تا آن‌جا که فهم قاصر من به آن دست مى‌یابد، شرح و تقریر نمایم.»
محقق نایینى، خود، درباره این کتاب و مؤلف دانشمند آن مى‌فرماید: «از بهترین نعمت‌هایى که خداوند سبحان و متعال، بر اهل علم ارزانى داشته، نعمتى است که بر نور چشم من، دانشمند برجسته و علامه اندیشمند و مبتکر دل‌سوز که به برترین درجات ثبات و استوارى نایل آمده، ارزانى داشته و آن، توفیق و تأیید الهى است. وى، با کوشش و تلاش فراوان به بالاترین مراتب استنباط و اجتهاد نایل آمده و برگزیده مجتهدان برجسته و بزرگ و رکن و پایه اسلام گردیده که پیوسته مورد تأیید و ثابت‌قدم باد... وى، در این کتاب و در این صفحات درخشان، آنچه را در مباحث خود بررسى کرده‌ایم، آورده است و در تنقیح و تهذیب آن از هیچ کوششى فروگذار نکرده و آن را با بیانى روان و نظمى زیبا به خوبى شرح و توضیح داده است...».
ارزش کتاب
کتاب «فوائد الأصول»، از بیانى رسا و روان در ارائه نظریات دقیق و ارزشمند اصولى مرحوم نایینى برخوردار است و با تعبیرات متین و سنجیده، اثرى گران‌بها و قابل توجه در تبیین نظریات اصولى به شمار مى‌آید. این کتاب، اثر ارزشمند یکى از بهترین شاگردان مرحوم نایینى و چهره درخشان علم و عمل؛ یعنى شیخ محمد على کاظمى خراسانى است که متأسفانه اسرار گران‌بهاى آن دانشمند بزرگ آشکار نگشت و گنجینه‌هاى ارزشمند علوم آن عالم اندیشمند آن‌گونه که بود، نمایان نشد.
کتاب، از همان زمان نگارش، مورد توجه علما و فضلاى حوزه‌هاى علمیه و مورد استفاده اساتید و مجتهدین بزرگ قرار گرفت و هم‌اکنون نیز در درس‌هاى خارج اصول حوزه‌هاى علمیه، یکى از کتاب‌هاى مورد استفاده طلاب و اساتید است.
محقق نایینى از شخصیت‌هاى برجسته و از علماى اصولى بزرگ قرن اخیر به شمار مى‌آید. نظریات و دیدگاه‌هاى اصولى این دانشمند بزرگ، آثارى شگرف بر تکامل علم اصول داشته و توجه بسیارى از بزرگان این علم را به خود جلب نموده است. وى، در تنقیح مطالب علم اصول و شرح مقاصد علماى این علم از قدرتى فراوان برخوردار بود و با دیده ژرف‌نگر خود تحقیقات ارزش‌مندى را در این علم به عمل آورده است. وى، تلاش فراوانى در تهذیب این علم و تربیت فضلا و دانشمندان متخصص در این علم نموده است. از مجلس درس این اندیشمند نام‌آور، شخصیت‌هایى پا به عرصه وجود نهاده‌اند که آنچه را در مجلس درس مى‌شنیده‌اند، فراگرفته و آنچه را فرامى‌گرفتند، به نگارش درمى‌آورده‌اند. این نگاشته‌ها، به نام «تقریرات» مشهور شده است و از جمله تقریرات درس مرحوم نایینى این کتاب ارزشمند، یعنی «فواید الاصول» مى‌باشد.
محتوای کتاب
«فوائد الأصول»، با بیان پاره‌اى از مباحث الفاظ آغاز مى‌شود و با این مطلب که موافقت یکى از متعارضین با اصل، باعث ترجیح آن بر دیگرى نمى‌گردد، پایان مى‌یابد.
این کتاب، در چهار جلد تنظیم شده است و موضوعات کلى مورد بحث در آن، عبارتند از:
- تعریف علم اصول و مسائل مربوط به آن، ماهیت وضع، صحیح و اعم، مشتق، اوامر (در جلد اول)؛
- نواهى، مفاهیم عام و خاص، مطلق و مقید (در جلد دوم)؛
- قطع، ظن و شک (در جلد سوم)؛
- بقیه مباحث شک، استصحاب و تعادل و ترجیح (در جلد چهارم).
منابع
- ویکی نور
متن کتاب
