آیه 55 مائده
متن آيه
ترجمه آیه
ولى شما تنها خدا و پيامبر اوست و كسانى كه ايمان آورده‌اند همان كسانى كه نماز برپا مى‌دارند و در حال ركوع زكات مى‌دهند.
نزول
محل نزول:
این آیه در مدینه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نازل گردیده است. [۱]
شأن نزول:[۲]
«شیخ طوسی» گوید: درباره كسى كه اين آيه به خاطر او نازل گرديده، اختلاف است: ابوبكر رازى در كتاب احكام القرآن بنا به حكايتى كه مغربى از او نموده است و نيز مجاهد و سدى و طبرى و رمانى گويند: در شأن على بن ابى‌طالب عليه‌السلام نازل گرديده هنگامى كه در حالت ركوع انگشترى خود را به عنوان صدقه به فقيرى داده بود، چنان كه امامين باقر و صادق عليهماالسلام و نيز جميع علماء اهل البيت روايت نموده اند.[۳]
حسن بصرى و جبائى گويند: درباره جميع مؤمنين نازل شده است، عده اى گويند: درباره عبادة بن الصّامت نازل شده كه از دوستى و هم‌سوگندى يهود بنى‌قينقاع بيزارى و برائت جست و اعلام كرد كه دوست وى خدا و رسول او و مؤمنين مى باشند.
كلبى گويد: درباره عبدالله بن سلام و اصحاب او نازل شده وقتى كه اسلام اختيار كرده بودند و يهوديان دوستى خود را با آن‌ها قطع نموده بودند.[۴]
پانویس
- ↑ طبرسی، مجمع البيان في تفسير القرآن، ج 3، ص 231.
- ↑ محمدباقر محقق، نمونه بينات در شأن نزول آيات از نظر شیخ طوسی و ساير مفسرين خاصه و عامه، ص 292.
- ↑ طبرانى از علماى عامه در كتاب اوسط از عمار یاسر نقل نموده كه فقيرى نزد على بن ابى‌طالب در حالتى كه به نماز مشغول بود، توقف كرد و چيزى از او خواست على عليه‌السلام انگشترى خود را بيرون آورد و به فقير مزبور داد سپس اين آية نازل گرديد و نيز عبدالرزاق كه يكى ديگر از مفسرين عامه است، چنين گويد: عبدالوهاب بن مجاهد از پدرش او از ابن عباس روايت كرده كه اين آيه در شأن امام على بن ابى‌طالب عليه‌السلام نازل شده است و همچنين ابن مردويه از مفسرين عامه از طريق ديگر از ابن عباس روايت كرده كه در شأن على مرتضى عليه‌السلام نازل شده است. طبرى صاحب جامع‌البيان از مفسرين معروف عامه از مجاهد و نيز ابن ابى‌حاتم از عامه در تفسير خود از سلمة بن كهيل نقل نموده كه اين آيه درباره على بن ابى‌طالب نزول يافته است، موفق بن احمد از بزرگان علماى عامه در كتاب المناقب بعد از هفت واسطه از عيسى بن عبدالله بن عمر بن على بن ابى‌طالب عليه‌السلام نقل نمايد، كه گفت: اين آيه وقتى كه به رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم نازل شد، از منزل بيرون آمد و رهسپار مسجد شد. در حالتى كه مردم نماز مي‌خواندند در اين موقع سائلى از مسجد بيرون آمد، پيامبر از او پرسيد: آيا كسى به تو چيزى بخشيده است؟ سائل در جواب گفت: كسى به من چيزى نه بخشيده جز اين مرد كه در حال ركوع است و اشاره به على نمود و گفت: به من انگشترى بخشيده است و نيز سايرين از مفسرين عالي‌قدر عامه از قبيل ثعلبى و ماوردى و قشيرى و قزوينى و نيشابورى و فلكى و ابومسلم اصفهانى در تفاسير خود از سدى و مجاهد و حسن بصرى و اعمش و عتبة بن ابى‌حكيم و غالب بن عبدالله و قيس بن الربيع و عبادة الربعى و عبدالله بن عباس و ابوذر غفارى نقل و روايت نموده اند و نيز ابن التبع در كتاب معرفة اصول الحديث از عيسى بن عبدالله بن عمر بن على بن ابى‌طالب عليه‌السلام و واحدى در كتاب اسباب النزول از كلبى او از ابوصالح او از ابن عباس و نيز سمعانى در كتاب فضائل الصّحابة از حميد الطويل او از انس و ابوبكر البيهقى در كتاب النيف و محمد الفتال در كتاب التنوير و كتاب الروضة از عبدالله بن سلام و همچنين نظيرى در كتاب الخصائص از ابن عباس و فلكى در كتاب الابانة از جابر انصارى كه همه از بزرگان علماى عامه مى باشند. اين موضوع را با عبارات مختلف و گوناگون نقل و روايت نموده اند، و نيز صاحب كشف الاسرار از مفسرين عامه از عمران بن حصين نقل نموده كه گويد: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود، (انّ عليّا منّى و انا منه و هو ولىّ كلّ مؤمن بعدى) و نيز از قول رسول خدا صلی الله علیه و آله به نقل از عبدالله بن عمر در موضوع برادرى كه پيامبر ميان مسلمين ايجاد كرده بود، درباره على بن ابى‌طالب چنين نقل كرده كه فرمود: (انت اخى في الدنيا والآخرة و انت منّى بمنزله هارون من موسى الّا انّه لانبىّ بعدى) و نيز فرمود: (هذا علىّ وليّكم اللّهمّ وال من والاه و عاد من عاداه).
- ↑ در تفسير برهان از محمد بن يعقوب كلينى بعد از شش واسطه از امام صادق عليه‌السلام نقل شده كه فرمود: منظور از آيه «إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ» يعنى كسانى كه احق و سزاوارتر به امور و انفس و اموال شما مى باشند، همانا خدا و رسول و نيز كسانى اند كه ایمان آورده باشند و در حال نماز، زكات بپردازند و مقصود آن على و اولاد او يعنى ائمه اطهار عليهم‌السلام اند و امیرالمومنین در نماز ظهر خود در حالتى كه دو ركعت آن را بجاى آورده بود، در حال ركوع حله زيباى خود را كه قيمت آن هزار دينار بود و پيامبر به او پوشانيده بود به سائلى داد كه در حال نماز به على سلام كرد و گفت: السّلام عليك يا ولىّ اللّه، به مسكين و بيچاره اى مانند من تصدق بنما، على حله خود را به طرف او افكند و با دست به او اشاره فرمود كه آن را بردارد سپس اين آية نازل گرديد، حله مزبور را نجاشى پادشاه حبشه به پيامبر هديه كرد و پيامبر آن را به على داده بود و نيز در تفسير على بن ابراهيم بعد از سه واسطه از ابوحمزه ثمالى او از امام باقر عليه‌السلام نقل نمايد كه قومى از يهود نزد پيامبر آمدند كه از زمره آن‌ها عبدالله بن سلام بود سپس اين آية نازل گرديد. رسول خدا صلی الله علیه و آله پس از نزول آن از منزل بيرون آمد و به طرف مسجد رفت در اين هنگام سائلى از مسجد بيرون مى آمد، پيامبر از او سؤال كرد و فرمود: آيا كسى به تو چيزى بخشيده است؟ گفت: بلى يا رسول اللّه اين شخص كه نماز مى گذارد به من بخشيده است. پيامبر وقتى به او توجه نمود، ديد على بن ابى‌طالب علیه‌السلام است. غزالى كه از بزرگان علماى عامه است در كتاب سرالعالمين گويد: انگشترى كه اميرالمؤمنين علیه‌السلام صدقه داده بود، انگشترى سليمان بن داود بوده است و شيخ بزرگوار گويد: تصدق مزبور در روز 24 ذی الحجه بوده است، چنان كه صاحب كتاب مسارالشيعه متذكر شده و گويد: تصدق مزبور در روز مباهله بوده است.
منابع
- قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند.
- محمدباقر محقق، نمونه بينات در شأن نزول آيات از نظر شیخ طوسی و ساير مفسرين خاصه و عامه، انتشارات اسلامی، تهران، 1361 ش.
- فضل بن حسن طبرسی، مجمع البيان في تفسير القرآن، انتشارات ناصرخسرو، تهران، 1372 ش.
پیوندها
