التفسیر الوسیط (زحیلی) (کتاب)
.jpg) | |
| نویسنده | وهبة زحیلی |
| موضوع | تفسیر اهل سنت |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۳ |
| انتشارات | دارالفکر دمشق |
|
| |
«التفسیر الوسیط» تألیف دکتر وهبة الزحیلى (۱۴۳۶-۱۳۵۱ ق)، مشتمل بر تفسیر تمامى آیات قرآن کریم به زبان عربى است. هدف مفسر، تبیین قرآن براى مخاطبان عام، جهت بالا بردن اطلاعات قرآنى آنان و تسهیل فهم آن و در نهایت عمل به آن مى‌باشد؛ از این رو، مباحث عقیدتى، فقهى و عملى آن را با بیانى ساده و امروزین، مطرح کرده است.
تفاوتهاى سه تفسیر مفسر
دکتر وهبة بن مصطفی الزحیلى (۱۴۳۶-۱۳۵۱ ق)، علاوه بر «التفسیر الوسیط» در ۳ جلد، «التفسیر المنیر» در ۳۲ جلد و «التفسیر الوجیز» در یک جلد نیز تألیف نموده که نقاط مشترک و همچنین تفاوتهایى با هم دارند. نقاط مشترک آنها را مى‌توان به طور خلاصه این گونه بیان کرد: بیان مدلول آیات با دقت و با اسلوبى روان و ساده و جذاب، ارائه اسباب نزول صحیح آیات، توأم بودن تفسیر آیه به آیه با تفسیر روایى متشکل از روایات صحیحه‌اى که از لحاظ محتوا متناسب آیات است، دورى از روایات اسرائیلى در بیان قصص قرآن، همراه بودن تفسیر مأثور و معقول و تکیه بر تفاسیر مهم پیشینیان و معاصرین با توجه به اختلاف دیدگاههاى آنها.
تفاوت «تفسیر المنیر» با آن دو تفسیر دیگر مؤلف در این است که آیات در حد گسترده و کامل مورد بررسى قرار گرفته‌اند، در ابتداى هر سوره، مضامین کل سوره قبل از تفسیر بیان شده است، فضائل سور بنا بر روایات صحیحه ذکر شده و از روایات جعلى و ضعیف اجتناب گردید، توضیحى در تناسب آیات و سور با همدیگر داده شده و قصص قرآنى و حوادث تاریخى در آن به طور مفصل بیان شده است. در استنباط احکام شرعى به معناى وسیع آن تلاش شده و در عقاید، عبادات، اخلاق، آداب، نظام اجتماعى و معاملات و اصول زندگى اجتماعى بر اساس قوانین اسلامى، بحثهاى مفصلى انجام گرفته است. در مفردات لغوى، بیانى کافى و مبسوط داشته به وجوه بلاغت و اعراب توجه وافرى شده است. در کنار این موارد، پرداختن به معجزات و روشن کردن آنها و نیز بیان اعجاز علمى قرآن، متناسب با زمان، محور تلاش بوده است.
در «تفسیر الوسیط»، گاهى شرح بعضى آیات از تفسیر المنیر نیز گسترده‌تر شده، و از بین لغات، کلمات مهم تبیین گردیده، در شأن نزول نیز سعى بر نقل آن ذیل آیات بوده است، نکات اعرابى و بیانى را نیز در حد ضرورى بیان داشته و ابتداى هر دسته آیات، مقدمه‌اى مختصر به تناسب موضوع واحد آنها ذکر شده است. بر خلاف «تفسیر المنیر»، که داراى فهرست موضوعى مفصلى بود و هر جلد نیز فهرست جداگانه را در برداشت، «تفسیر الوسیط» از هر گونه فهرستى، محروم بوده و فقط به ترتیب آیات مى‌توان مطلبى را در آن جستجو کرد، و مجلدات سه‌گانه آن از فهرست مطالب، بى‌بهره‌اند.
در «تفسیر الوجیز»، هدف مؤلف بیان مقصود هر آیه با عبارتى گویا و کوتاه بوده، و در شرح لغات فقط به توضیح کلمات غامض و نامفهوم اکتفا کرده، و شأن نزول آیات را لابلاى شرح آنها متذکر شده است.
بر این اساس، عبارات هر سه تفسیر در بعضى موارد بر هم منطبق و در اکثر آنها، از هم جدا بوده است. توضیحات داده شده توسط مفسر، نشان مى‌دهد که خط مشى و اهداف کلى ایشان در هر سه تفسیر مشترک است و فقط در نحوه ارائه و تفصیل و اجمال تفاوتهایى خواهند داشت.
معرفى تفسیر
«التفسیر الوسیط» به زبان عربى، در صدد تفسیر تمامى آیات قرآن مى‌باشد و در ۳ جلد قطور به این مهم دست یافته است. دکتر وهبة الزحیلى در مقدمه خود بر «تفسیر الوسیط» مطالبى عنوان مى‌کند، از جمله در مورد چگونگى شکل گیرى آن مى‌گوید: «به مدت هفت سال از ۱۹۹۲-۱۹۹۸ میلادى در رادیو سوریه به ترتیب هر روز (غیر از روز جمعه) به مدت شش دقیقه بحثى به نام قصص قرآن و در رادیو صداى مردم سه روز در هفته به مدت ۱۰ دقیقه با عنوان «قرآن و زندگى» سخنرانى داشتم. مجموعه قصص قرآن بعدها به نام «القصة القرآنیة؛ هدایة و بیان» چاپ و نشر شد. بعد از اتمام قصص قرآنى، تفسیر قرآن را از ابتداى آن، آغاز کرده و تا به انتهاى قرآن ادامه دادم. مجموعه این سخنرانیها، به شکل «التفسیر الوسیط» درآمد. بر این اساس، این تفسیر جهت مخاطبان عام، بیان شده و ارتباط بیشترى با زندگى روزمره مردم داشته است».
با توجه به مقدمه کتاب، روشن مى‌شود که هدف مفسر، تبیین و توضیح قرآن براى مخاطبان عام جهت بالا بردن اطلاعات قرآنى آنان و تسهیل فهم آن و در نهایت عمل به آن مى‌باشد. هدف اساسى مفسر، اثبات این نکته است که اسلام دین زندگى و قرآن کتاب امروزى آن است و مسلمان مى‌تواند و باید با فهم صحیح از آیات الهى، زمینه عمل به آن را در دنیاى مادیگرى و پرفریب و هیاهوى امروز، فراهم نماید. تلاش مفسر در جهت احیاء مبانى فکرى و عملى قرآن در جوامع اسلامى است. شیوه القاء مطالب از رسانه عمومى، مجال ورود به بحثهاى موضوعى متناسب با دسته آیات را در اختیار مفسر گذاشته است. بدین جهت مباحث فراوانى را مطرح مى‌نماید مانند، «الحریة الدینیة فى الاسلام» ذیل آیه ۲۵۶ سوره بقره، «الانفاق فى سبیل الله و آدابه» ذیل آیه ۲۶۱ سوره بقره، و بحثهاى فراوان دیگر.
روش تفسیر
زحیلی در «التفسیر الوسیط» مباحث عقیدتى، فقهى و عملى آن را با بیانى ساده، شیوا و امروزین، مطرح کرده است، که این امر، قالب تحلیلى و اجتهادى به تفسیر مى‌دهد.
روش کلى مفسر در بیان و توضیح آیات قرآنى را مى‌توان این گونه ترسیم کرد: آغاز هر سوره را با اشاره به نزول مکى یا مدنى آن در بعضى موارد آغاز مى‌نماید، بر حسب تصادف، نگاهى به فضل سوره، وجه تسمیه و ثواب تلاوت آن خواهد داشت.
مقدمه هر سوره را با سخنى در مورد دسته آیات اولى آن پى مى‌ریزد، عنوان بندى دسته آیاتى که موضوع واحدى را تشکیل مى‌دهند، از هنرهاى ایشان در تفسیر المنیر و نیز الوسیط مى‌باشد. این عنوان به دنبال خود پیش مطلبى را به مثابه تمهیدى براى دسته آیات، خواهد داشت، مانند عنوان عقوبة القصاص در مقدمه آیات ۱۷۸ و ۱۷۹ سوره بقره. سپس به تفسیر و تبیین دسته آیات مى‌پردازد، امّا نه به شکل آیه به آیه، بلکه بعنوان یک کل واحد.
در تبیین دسته آیات از آیات دیگر و همچنین روایات صحیح (از دیدگاه مفسر) بهره فراوان مى‌برد، از این جهت، تفسیر الوسیط چهره مأثور و آیه به آیه‌اى به خود مى‌گیرد. در این بین است که قدم به قدم از شأن نزول آیات مدد مى‌جوید و در توضیح مطالب از آن بهره مى‌برد. این شیوه تفسیرى که کل مجموعه آیات را با هم تبیین مى‌کند، متأثر از جایگاه مفسر بعنوان سخنران رادیویى و شنوندگان عام آن است، بر این اساس در متن تفسیر مجالس براى بحثهاى لغوى و توضیح کلمات، نخواهد داشت، و این امر را غالبا در پاورقى انجام مى‌دهد.
با توجه به این نکته (چگونگى شکل گیرى تفسیر الوسیط، که برنامه‌اى رادیویى بوده است)، ردپایى از نقل اقوال مفسرین یا فرقه‌هاى مختلف، دیده نمى‌شود و لابلاى بحثها دیدگاه فقهى حنفى و فکرى اشعرى خود را بیان مى‌دارد، مانند تفکر اشعرى‌گرى در بحث رؤیت خداوند، ذیل آیه ۲۲ سوره قیامت.
بحثهاى فقهى قرآنى را ذیل آیات الاحکام نه به گستردگى «التفسیر المنیر»، اما با اهمیت دنبال مى‌کند و با عنوانهایى که حاکى از بروز بودن آن احکام مى‌کند، سعى در تبیین و ذکر فلسفه آنها دارد، مانند ذیل آیه ۱۷۳ سوره بقره، بحث حلیت و حرمت انواع گوشتها.
مفسر نقل داستانهاى قرآنى حوادث و زندگى انبیاء را همچون التفسیر المنیر، با اهمیت مى‌داند و با احتراز از روایات اسرائیلى به کمک روایات صحیح، آن را پى‌گیرى مى‌نماید.
زحیلی در مقاطع مختلف، به اثبات اصول عقاید در قرآن پرداخته و مسائلى در توحید و صفات الهى، نبوت و معجزات و فلسفه آن و معاد و اثبات آن، بیان کرده است، در این بین نیز به قرآن پرداخته و سعى در تبیین جهات مختلف آن از حیث تربیتى، هدایتى و بلاغى نموده است.
منابع
- دانشنامه قرآن و قرآن پژوهى، بهاءالدین خرمشاهى، ج ۱ ص ۱۱۴۶.
- المفسرون حیاتهم و منهجهم، سید محمدعلى ایازی، ص ۶۸۴.
| تفسیر قرآن | |
| درباره تفسیر قرآن: | تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن |
|---|---|
| اصطلاحات: | اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات |
| شاخه های تفسیر قرآن: |
تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی) |
| روشهای تفسیری قرآن: |
|
| تفاسیر به تفکیک مذهب مولف: |
|
