آیه خمس
آیه خمس آیه 41 سوره انفال/8 است که به موضوع خمس می پردازد و موارد مصرف آن را مشخص می کند
محتویات
متن و ترجمه آیه
وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْ‌ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى وَ الْيَتامى وَ الْمَساكِينِ وَ ابْنِ السَّبِيلِ إِنْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَ ما أَنْزَلْنا عَلى عَبْدِنا يَوْمَ الْفُرْقانِ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعانِ وَ اللَّهُ عَلى كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدِير
و بدانيد هر چيزى را كه [از راه جهاد يا كسب يا هر طريق مشروعى] به عنوان غنيمت و فايده به دست آورديد [كم باشد يا زياد] يك پنجم آن براى خدا و خويشان پيامبر، و يتيمان و مسكينان و در راه ماندگان است، اگر به خدا و آنچه بر بنده‌اش روز جدا كننده حق از باطل، روز رويارويى دو گروه [مؤمن وكافر در جنگ بدر] نازل كرديم، ايمان آورده‌ايد [پس آن را به عنوان حقّى واجب به خدا و رسول و ديگر نامبردگان بپردازيد]؛ و خدا بر هركارى تواناست.[۱]
شان نزول
جرجانی در کتاب آیات الاحکام می گوید:
بدان كه بعضى مفسران گفته‌اند كه اين آيت نازل شد در غزوه بدر و آن بروايتى از امام صادق عليه السّلام در روز نوزدهم ماه رمضان بود و بقول مشهورين اصحاب هفدهم ماه رمضان و بعضى مفسران گفته‌اند كه اين آيت نازل شد در غزوه بنى قينقاع و آن در پانزدهم شوال بعد از يك ماه و سه روز از غزوه بدر نوزده ماه از هجرت و بهر تقدير مراد از «يَوْمَ الْفُرْقانِ و يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعانِ»در آيت مذكوره روز بدر است كه در او فرق ميان حق و باطل واقع شد و لشكر مسلمانان و كافران بهم رسيدند.[۲]
منظور از غنیمت در آیه
غنيمت به معناى سود و فائده است. و در عبارت در عبارت «ما غنمتم من شيء» كه «ما» ى موصول به كار رفته مفيد معناى عموم است و شامل هر چيزى مىشود كه انسان به دست مىآورد؛ خواه غنيمت جنگى باشد و خواه سود يا فايده تجارت و غير آن.[۳]
اما علماء اهل سنت گفته‌اند با توجه به اينكه آيه در مورد جنگ نازل شده مراد از غنائمی است که در جنگ از کفار گرفته شده یا به طور غلبه از آنها گرفته شود.
در مقابل علمای شیعه مراد از غنائم را هرگونه سود و نفع می دانند، چه در صحنه جنگ و يا بطور غلبه از اموال كفار بدست مسلمانان بیفتد و يا از طريق كسب و داد و ستد و يا از معدن استخراج شود، مانند نمك و سنگ قيمتى و نفت و آهن و يا از دريا بطريق غواصى مانند مرواريد و يا مرجان و يا گنجى كشف شود.[۴] مستند نظر علمای شیعه تفسير اهل بيت عليهم السلام از آیه است که بیان می دارند حکم آیه شامل تمام منافعى مىشود كه انسان در زندگى از كاركرد خود در طول سال مىبرد و اگر بيش از مصارف سال خود و افراد تحت تكفلش باشد، به آن خمس تعلق مىگيرد.[۵]
به عنوان نمونه امام جواد عليه السّلام مىفرمايد: «پرداخت خمس غنايم و منافع در هر سال بر مسلمانان واجب است؛ خداوند مىفرمايد: «وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْ‌ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى» و غنايم و فوايد هر منفعتى را كه انسان به دست مىآورد و هر فايدهاى كه به او مىرسد و هر جايزهاى كه داراى ارزش بالاست و كسى به ديگرى مىبخشد، همچنين ميراثى كه گمان آن را نمىبرده را شامل مىشود»[۶] و سماعه از امام كاظم عليه السّلام درباره خمس پرسيد. حضرت فرمود: «خمس به هر فايدهاى كه مردم به دست مىآورند، كم يا زياد، تعلق مىگيرد»[۷][۸]
موارد مصرف خمس مطابق با آیه
مفسرین شیعه در خصوص مصارف خمس گفته اند:
خمس كه يك پنجم است مصرف آن موارد ششگانه است، سه مورد از آن با لام ملك آمده است: «للَّه، للرسول، لذى القربى» بقيه با «واو» به لِذِي الْقُرْبى عطف شدهاند، اين حاكى از آن است كه آن سه محل در ذى القربى داخل مىباشند يعنى يتامى و مساكين و درماندگان بايد از سادات و قرابت رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله باشند چنان كه روايات اهل بيت عليهم السّلام روشن كرده است، لِذِي الْقُرْبى چون مفرد است بايد يك فرد داشته باشد كه آن امام و جانشينى پيامبر و از خانواده او است، سه سهم از آن در زمان غيبت مال امام است كه به اذن فقيه جامع الشرائط مصرف مىشود و سه سهم ديگر به فقراء سادات مىرسد.[۹]
پانویس
- ↑ ترجمه قرآن انصاریان
- ↑ حسينى جرجانى سيد امير ابوالفتوح، آيات الأحكام، ج1، ص 316
- ↑ تفسير و مفسران، ج1، ص477
- ↑ حسینی همدانی، محمد، انوار درخشان در تفسير قرآن، ج7، ص341
- ↑ ر. ك: وسائل الشيعة، ج 9، ص 501- 500.
- ↑ وسائل الشيعة، ج 9، ص501
- ↑ وسائل الشيعة، ج 9، ص 503، شماره 6.
- ↑ نقل از تفسير و مفسران، ج1، ص477
- ↑ قرشى بنابى، علىاكبر، تفسير احسن الحديث، ج4، ص134
منابع
- قرآن ترجمه انصاریان
- خراسانی، علی، دائرة‌المعارف قرآن كریم، جلد1، ص381.
- حسينى جرجانى سيد امير ابوالفتوح، آيات الأحكام، انتشارات نويد، تهران، 1404 ق
- قرشى بنابى، علىاكبر، تفسير احسن الحديث، بنياد بعثت،، تهران، 1375 ش
- معرفت، محمدهادى، تفسير و مفسران، موسسه فرهنگى انتشاراتى التمهيد، قم، 1379ش
- حسينى همدانى، محمد، انوار درخشان در تفسير قرآن، تهران، 1404ق
منابع برای مطالعه بیشتر
