احمد بن محمد بن خالد برقى
شیخ ابو جعفر، احمد بن محمد بن خالد بن عبد الرحمن بن محمد بن على برقى (متوفای ۲۷۴ یا ۲۸۰ هجرى)، از راویان حدیث و از علمای بزرگ شیعه در قرن سوم و یکی از اصحاب امام جواد و امام هادی علیهما السلام است. او در فنون مختلفی تبحر داشت و تألیفات زیادی داشته است.
زندگی نامه
احمد در روستاى «برق‌رود» از توابع شهر قم به دنیا آمد. او اصالتاً از کوفه است. جد بزرگ او محمد بن على از یاران زید بن علی بن الحسین علیهم السلام بود که در برابر حکومت ظلم و ستم بنى امیه قیام کرده و در زندان یوسف بن عمر به شهادت رسید. خالد، پدر بزرگ احمد در حالى که کودکى خردسال بود همراه پدرش عبد الرحمن بن محمد از کوفه آواره شدند و به شهر قم پناه آوردند. شهر قم در آن زمان پناهگاه شیعیان بود و بسیارى از روات بزرگ شیعه در این شهر زندگى مى کردند.
احمد دوران جوانى را در محضر پدر بزرگوارش محمد بن خالد برقى، که خود از شخصیت‌هاى بزرگ شیعه و از مشایخ روایت و شخصیتى مورد اطمینان نزد امام موسى کاظم و امام رضا علیهما السلام بود به کسب علم پرداخت.
احمد بن محمد بن عیسى اشعرى، رئیس شهر قم و از راویان بزرگ شیعه، احمد برقى را از شهر قم بیرون کرد، زیرا او در بین روایات خود روایات مرسله و روایاتى که راویان آن ضعیف بوده اند را نقل مى کرده است. اما او پس از مدتى پشیمان شده و برقى را به شهر بازگردانده و از او معذرت خواهى کرد. بعد از وفات او نیز در تشییع جنازه‌اش با سر و پاى برهنه شرکت کرد تا اهانتى را که به او کرده جبران نماید.
شخصیت
وى از شخصیت‌هاى برجسته راویان شیعه در قرن سوم هجرى به شمار مى آید و بسیارى از احادیث شیخ صدوق و شیخ کلینى به ایشان برمى گردد.
همانگونه که محدث نورى مى فرماید: «شیخ طوسى و نجاشى احمد را توثیق کرده اند و او را مورد اطمینان دانسته اند». او از ارزشمندترین راویان شیعه به شمار مى آید و بسیارى از علما و فقهاى بزرگ شیعه که مجموعه هاى روایتى نگاشته اند از او روایت نقل کرده اند.
برقى مطابق با آنچه رجالیون آورده اند از اصحاب امام جواد(ع) و امام هادى(ع) است[۱] ولى در منابع موجود حدیثى که بدون واسطه از این دو بزرگوار نقل کرده باشد به چشم نمىخورد. شیخ کلینى در کتاب شریف کافى حدیثى از احمد، بدون واسطه از امام رضا(ع) نقل کرده، ولى این حدیث در اصطلاح اهل رجال مرسل نامیده مى شود؛ یعنى واسطهاى بوده که ذکر نشده است، زیرا چنانچه گذشت احمد متولد سال ۲۰۰ است و شهادت امام رضا(ع) در ۲۰۳ اتفاق افتاد، پس به طور طبیعى این راوى نمىتواند از آن بزرگوار حدیث شنیده باشد.
برخى از بزرگان عناوین کتاب‌هاى خود را نیز از او گرفته اند مانند: ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، علل الشرایع، قرائن و خصال.
اساتید
احمد به غیر از پدر خود، در محضر برخى از روات و علماى بزرگ شیعه به کسب علم و فراگیرى دانش پرداخته است مانند:
- معاویة بن وهب
- حماد بن عیسى
- محمد بن ابى عمیر
- هارون بن جهم
- محمد بن سنان
- یونس بن عبد الرحمان
- حسن بن محبوب
- على بن حکم
- حسین بن سعید اهوازى و ... .
شاگردان
شخصیت‌هاى بزرگى در محضر درس وى به کسب علم پرداخته اند که هر کدام ستاره‌اى درخشان در آسمان علم و فقاهت مى باشند، بزرگانى مانند:
- ابراهیم بن هاشم
- على بن ابراهیم بن هاشم
- محمد بن حسن صفار
- محمد بن یحیى عطار
- سعد بن عبد الله
- محمد بن على بن محبوب
- محمد بن حسن بن ولید
- محمد بن احمد بن یحیى
- عبد الله بن جعفر حمیرى
- سهل بن زیاد و ... .
آثار و تألیفات
برقی از ستاره‌شناسان بود و کتابى در علم نجوم تألیف کرده است. نجاشى و شیخ طوسى بر این مطلب گواهى داده اند.[۲] از جمله علومى که برقى از آنان آگاه بوده، علم تاریخ بود است. مسعودى مى گوید: از جمله کسانی که در تاریخ، کتاب نوشته اند احمد بن محمد بن خالد برقى است و نام کتابش تبیان مى باشد.[۳] او استاد دو نحوى معروف احمد بن فارس (صاحب مجمل اللغه) و ابوالفضل علاس بن محمد است که استادان صاحب بن عباد شمرده مى شوند.[۴]
نجاشى و دیگر رجال شناسان صد کتاب برای او در ابواب مختلف ذکر کرده اند که متأسفانه تنها کتاب محاسن وى باقیمانده است. و کتابی نیز با نام رجال برقی در دست است که غالبا آن را به او نسبت می دهند ولی در انتساب آن به او تشکیک شده است.[۵]
برخی از کتابهای او عبارتند از:
- المحاسن، که شامل یکصد باب از ابواب فقه و حکمت و آداب و علل شرعیه و توحید و سایر مراتب اصول و فروع دین مى باشد که فقط بخشى از آن به دست ما رسیده است. این کتاب یک مجموعه بزرگ فقهى به شمار مى رود.
- الرجال
- البلدان
- اختلاف الحدیث
- کتاب البلدان
- الانساب
- اخبار الامم
- التراجم و التعاطف
- آداب النفس
- کتاب المکاسب.
پانویس
- ↑ شیخ طوسی، رجال الطوسی، ج۱، ص۳۸۳؛ شیخ طوسی، الفهرست، ج۱، ص۱۱۶. نقل از مدخل "برقی ابوجعفر احمد بن محمد بن خالد"، دانشنامه جهان اسلام
- ↑ فرج المهموم فى تاریخ علماء النجوم، سید ابن طاووس، ص ۱۲۳.
- ↑ مروج الذهب، مسعودى، ج ۱، ص ۱۴.
- ↑ اعیان الشیعه، سید محسن امین، ج ۳، ص ۱۰۷.
- ↑ رجوع کنید: دانشنامه جهان اسلام، مدخل "برقی ابوجعفر احمد بن محمد بن خالد"از محمد جواد شبیری
منابع
- بخش کتابشناسی نرم افزار جامع الحادیث نور 3/5.
- دانشنامه جهان اسلام، مدخل "برقی ابوجعفر احمد بن محمد بن خالد" از محمد جواد شبیری.
- ستارگان حرم، جلد 1، مقاله "راوی بزرگ قم احمد بن محمد بن خالد برقی" از سيد جعفر ربانى.
