کفاره: تفاوت بین نسخهها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
|||
| سطر ۴: | سطر ۴: | ||
==کفاره در لغت و اصطلاح== | ==کفاره در لغت و اصطلاح== | ||
| − | "کفّاره" از ماده "کَفَر" است که در لغت به معنای پوشاندن آمده؛<ref> اسماعیل جوهری، الصحاح، تحقیق احمد عبدالغفور، بیروت، دارالعلم للملایین، ۱۴۰۷ق، چاپ چهارم، ج۲، ص۸۰۸؛ ابن منظور، لسان العرب، قم، ادب، ۱۴۰۵ق، چاپ اول، ج۵، ص۱۴۸.</ref> و به "کشاورز"، کافر گویند زیرا دانه را زیر خاک پنهان می کند؛<ref>راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، دمشق بیروت، دارالعلم الدارالشامیه، ۱۴۱۲ق، چاپ اول، ص۷۱۴.</ref> و این که [[قرآن]] فرمود: {{متن قرآن|«وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ | + | "کفّاره" از ماده "کَفَر" است که در لغت به معنای پوشاندن آمده؛<ref> اسماعیل جوهری، الصحاح، تحقیق احمد عبدالغفور، بیروت، دارالعلم للملایین، ۱۴۰۷ق، چاپ چهارم، ج۲، ص۸۰۸؛ ابن منظور، لسان العرب، قم، ادب، ۱۴۰۵ق، چاپ اول، ج۵، ص۱۴۸.</ref> و به "کشاورز"، کافر گویند زیرا دانه را زیر خاک پنهان می کند؛<ref>راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، دمشق بیروت، دارالعلم الدارالشامیه، ۱۴۱۲ق، چاپ اول، ص۷۱۴.</ref> و این که [[قرآن]] فرمود: {{متن قرآن|«وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْكِتَابِ آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَكَفَّرْنَا عَنْهُمْ سَيِّئَاتِهِمْ ...}}<ref>[[آیه 65 سوره مائده|سوره مائده، آیه ۶۵.]]</ref>؛ و اگر [[اهل کتاب]] ایمان بیاورند و تقوا پیشه کنند، گناهان آنها را میبخشیم ...»؛ تصریح بر این مطلب دارد که از گناهان آنها چشمپوشی کرده و عقاب را برداشته است.<ref>طوسی، محمد بن حسن؛ التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد حبیب قصیر، نجف اشرف، امین، بیتا، ج۳، ص۵۸۴.</ref> از این جهت به کفارات، "کفّاره" گویند زیرا موجب پوشیده شدن و نادیده گرفتن [[گناه|گناهان]] می شود؛<ref>لسان العرب، ج۵، ص۱۴۸.</ref> لذا شأن کفاره، پوشاندن خطیئه است.<ref>قطب راوندی، سعید بن هبةالله؛ فقه القرآن فی شرح آیات الاحکام، قم، کتابخانه مرعشی نجفی، ۱۴۰۵ق، چاپ دوم، ج۲، ص۲۴۲.</ref> |
"کفاره" در شرع مقدس به عبادت خاصی اطلاق می شود که برای عقوبت افراد، سقوط عقوبت یا تخفیف در آن تعیین شده است.<ref>نجفی، محمدحسن؛ جواهرالکلام، تحقیق محمود قوچانی، تهران، اسلامیه، ۱۳۹۷ق، چاپ ششم، ج۳۳، ص۱۶۷؛ خوانساری، احمد؛ جامع المدارک، تعلیق علی اکبر غفاری، تهران، صدوق، ۱۴۰۵ق، چاپ دوم، ج۵، ص۲.</ref> | "کفاره" در شرع مقدس به عبادت خاصی اطلاق می شود که برای عقوبت افراد، سقوط عقوبت یا تخفیف در آن تعیین شده است.<ref>نجفی، محمدحسن؛ جواهرالکلام، تحقیق محمود قوچانی، تهران، اسلامیه، ۱۳۹۷ق، چاپ ششم، ج۳۳، ص۱۶۷؛ خوانساری، احمد؛ جامع المدارک، تعلیق علی اکبر غفاری، تهران، صدوق، ۱۴۰۵ق، چاپ دوم، ج۵، ص۲.</ref> | ||
| سطر ۱۷: | سطر ۱۷: | ||
'''الف. کفاره تراشیدن سر، قبل از قربانی:''' | '''الف. کفاره تراشیدن سر، قبل از قربانی:''' | ||
| − | در موسم حج، حاجیان نباید قبل از موعد، سر خود را بتراشند، در غیر این صورت باید کفاره ی آن را پرداخت نمایند: {{متن قرآن| | + | در موسم حج، حاجیان نباید قبل از موعد، سر خود را بتراشند، در غیر این صورت باید کفاره ی آن را پرداخت نمایند: {{متن قرآن|«وَأَتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلَّهِ ... وَلَا تَحْلِقُوا رُءُوسَكُمْ حَتَّىٰ يَبْلُغَ الْهَدْيُ مَحِلَّهُ ۚ فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِيضًا أَوْ بِهِ أَذًى مِنْ رَأْسِهِ فَفِدْيَةٌ مِنْ صِيَامٍ أَوْ صَدَقَةٍ أَوْ نُسُكٍ ...}}<ref>[[آیه 196 سوره بقره|سوره بقره، آیه ۱۹۶.]]</ref>؛ و حج و عمره را برای خدا به اتمام برسانید!... و سرهای خود را نتراشید تا قربانی به محلش برسد (و در قربانگاه ذبح شود)! و اگر کسی از شما بیمار بود و یا ناراحتی در سر داشت، (و ناچار بود سر خود را بتراشد) باید فدیه و کفارهای از قبیل روزه یا صدقه یا گوسفندی بدهد...». |
"فدیه" در اصل به معنای این است که چیزی مقابل و در عوض چیز دیگری قرار گیرد و آیه ی شریفه گویای این معناست که حاجی به علت تعجیل در تراشیدن سر، باید عوضی بدهد.<ref>مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن، تهران، نشر آثار علامه مصطفوی، ۱۳۸۵ش، چاپ اول، ج۹، ص ۴۱و۴۲.</ref> و این عوض، سه چیز می تواند باشد: [[روزه]]، [[صدقه]] یا نُسُک (ذبیحه).<ref>طبرسی، فضل بن حسن؛ تفسیر جوامع الجامع، تحقیق موسسه نشر اسلامی، قم، اسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۱۹۳.</ref> البته برای "نُسُک" معنای [[عبادت]] را نیز ذکر کرده اند.<ref>فراهیدی، خلیل بن احمد؛ کتاب العین، قم، هجرت، ۱۴۱۰ق، چاپ دوم، ج۵، ص۳۱۴ و جوهری، اسماعیل؛ الصحاح، ج۴، ص۱۶۱۲.</ref> | "فدیه" در اصل به معنای این است که چیزی مقابل و در عوض چیز دیگری قرار گیرد و آیه ی شریفه گویای این معناست که حاجی به علت تعجیل در تراشیدن سر، باید عوضی بدهد.<ref>مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن، تهران، نشر آثار علامه مصطفوی، ۱۳۸۵ش، چاپ اول، ج۹، ص ۴۱و۴۲.</ref> و این عوض، سه چیز می تواند باشد: [[روزه]]، [[صدقه]] یا نُسُک (ذبیحه).<ref>طبرسی، فضل بن حسن؛ تفسیر جوامع الجامع، تحقیق موسسه نشر اسلامی، قم، اسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۱۹۳.</ref> البته برای "نُسُک" معنای [[عبادت]] را نیز ذکر کرده اند.<ref>فراهیدی، خلیل بن احمد؛ کتاب العین، قم، هجرت، ۱۴۱۰ق، چاپ دوم، ج۵، ص۳۱۴ و جوهری، اسماعیل؛ الصحاح، ج۴، ص۱۶۱۲.</ref> | ||
| سطر ۳۱: | سطر ۳۱: | ||
'''ب. کفاره صید در حال احرام:''' | '''ب. کفاره صید در حال احرام:''' | ||
| − | فردی که مُحرم است و لباس [[احرام]] در تن دارد، نباید صید کند؛ حال اگر عمداً صید کرد، باید کیفر کار خلاف خود را بپردازد: {{متن قرآن| | + | فردی که مُحرم است و لباس [[احرام]] در تن دارد، نباید صید کند؛ حال اگر عمداً صید کرد، باید کیفر کار خلاف خود را بپردازد: {{متن قرآن|« يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَقْتُلُوا الصَّيْدَ وَأَنْتُمْ حُرُمٌ ۚ وَمَنْ قَتَلَهُ مِنْكُمْ مُتَعَمِّدًا فَجَزَاءٌ مِثْلُ مَا قَتَلَ مِنَ النَّعَمِ يَحْكُمُ بِهِ ذَوَا عَدْلٍ مِنْكُمْ هَدْيًا بَالِغَ الْكَعْبَةِ أَوْ كَفَّارَةٌ طَعَامُ مَسَاكِينَ أَوْ عَدْلُ ذَٰلِكَ صِيَامًا لِيَذُوقَ وَبَالَ أَمْرِهِ ...}}<ref>[[آیه 95 سوره مائده|سوره مائده، آیه ۹۵.]]</ref>؛ ای کسانی که ایمان آوردهاید! در حال احرام شکار نکنید و هر کس از شما عمداً آن را به قتل برساند، باید کفارهای معادل آن از چهارپایان بدهد؛ کفارهای که دو نفر عادل از شما، معادل بودن آن را تصدیق کنند؛ و به صورت قربانی به (حریم) کعبه برسد؛ یا (به جای قربانی) اطعام مستمندان کند؛ یا معادل آن روزه بگیرد تا کیفر کار خود را بچشد...». |
| − | " | + | "وَأَنْتُمْ حُرُمٌ" جمله ای عام است و شامل [[حج تمتع]] و [[عمره]] حج بوده<ref>تفسیر جوامع الجامع، ج۱، ص۵۳۳.</ref> که در این حکم میان زن و مرد تفاوتی نیست؛<ref>طبری، محمد؛ جامع البیان، ج۷، ص۵۴.</ref> و مراد از "صید" حیوانات وحشی حلال گوشت و حرام گوشت است؛<ref>تفسیر جوامع الجامع، ج۱، ص۵۳۳.</ref> و مراد صید خشکی است نه دریایی، که آیهی بعدی گویای آن است.<ref>المیزان فی تفسیر القرآن، ج۶، ص۱۳۹.</ref> پس کسی در حال احرام صیدی را کشت، باید مانند آنچه که کشته از "نَعَم" (شتر، گاو و گوسفند) کفاره بدهد.<ref>لسان العرب، ج۱۲، ص۵۸۵ والمیزان فی تفسیرالقرآن، ج۶، ص۱۳۹. برای تفصیل مباحث باید به کتب فقهی مراجعه شود.</ref> |
در ترتیب پرداخت این کفارات دو دیدگاه وجود دارد: | در ترتیب پرداخت این کفارات دو دیدگاه وجود دارد: | ||
| سطر ۴۷: | سطر ۴۷: | ||
[[ظهار|ظِهار]] از جمله طلاق های دوران [[جاهلیت|جاهلی]] بود که اعراب با این وسیله، همسران خود را [[طلاق]] می دادند.<ref>طبری، محمد؛ جامع البیان، ج۲۸، ص۱۰.</ref> در این نوع طلاق، مرد خطاب به همسرش می گوید: پشت تو نسبت به من، همانند پشت مادرم به من است (و همان طور که پشت مادرم بر من حرام است، پشت تو نیز بر من حرام هست).<ref>قطب راوندی؛ فقه القرآن، ج۲، ص۱۹۸.</ref> | [[ظهار|ظِهار]] از جمله طلاق های دوران [[جاهلیت|جاهلی]] بود که اعراب با این وسیله، همسران خود را [[طلاق]] می دادند.<ref>طبری، محمد؛ جامع البیان، ج۲۸، ص۱۰.</ref> در این نوع طلاق، مرد خطاب به همسرش می گوید: پشت تو نسبت به من، همانند پشت مادرم به من است (و همان طور که پشت مادرم بر من حرام است، پشت تو نیز بر من حرام هست).<ref>قطب راوندی؛ فقه القرآن، ج۲، ص۱۹۸.</ref> | ||
| − | هر چند "ظهار" در زمان جاهلیت به عنوان یک اصل مسلم تلقی می شد، اما با ظهور [[اسلام]] این عمل از نظر قرآن کریم ممنوع اعلام شد؛<ref> [[سوره مجادله]]/۲.</ref> و اگر فردی برخلاف دستور قرآن مرتکب ظهار شود، قرآن برای بازگشت وی پرداخت کفاره را شرط دانسته و می فرماید: {{متن قرآن| | + | هر چند "ظهار" در زمان جاهلیت به عنوان یک اصل مسلم تلقی می شد، اما با ظهور [[اسلام]] این عمل از نظر قرآن کریم ممنوع اعلام شد؛<ref> [[سوره مجادله]]/۲.</ref> و اگر فردی برخلاف دستور قرآن مرتکب ظهار شود، قرآن برای بازگشت وی پرداخت کفاره را شرط دانسته و می فرماید: {{متن قرآن|« وَالَّذِينَ يُظَاهِرُونَ مِنْ نِسَائِهِمْ ثُمَّ يَعُودُونَ لِمَا قَالُوا فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَتَمَاسَّا ... فَمَنْ لَمْ يَجِدْ فَصِيَامُ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَتَمَاسَّا ۖ فَمَنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَإِطْعَامُ سِتِّينَ مِسْكِينًا ...}}؛ کسانی که همسران خود را "ظهار" میکنند، سپس از گفته ی خود بازمیگردند، باید پیش از آمیزش جنسی با هم، بردهای را آزاد کند... و کسی که توانایی (آزادکردن بردهای) نداشته باشد، دو ماه پیاپی قبل از آمیزش روزه بگیرد؛ و کسی که این را هم نتواند، شصت مسکین را اطعام کند ...». |
مراد از بازگشت با توجه به آیه بعد، پشیمانی از عملی است که انجام داده، هر چند برخی این بازگشت را به معنی تکرار ظهار یا بازگشت به سنت جاهلیت ذکر کرده اند؛ و بیان آیات نفی حکم ظهار است که نزد اعراب جاهلی معروف و مرسوم بود و از آنجا که این نوع طلاق هیچ گونه شباهتی میان همسر و مادر ایجاد نمی کند، تحریم ابدی آن نیز برداشته شده و با پرداخت کفاره، بازگشت از این عمل غیراخلاقی ممکن پذیر است؛<ref>تفسیر نمونه، ج۲۳، ص۴۱۲ والمیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۹، ص۱۷۷.</ref> یعنی باید بنده ای را آزاد کند و اگر ممکن نبود، دو ماه روزه بگیرد و اگر نتوانست، شصت مسکین را طعام بدهد.<ref>التبیان فی تفسیر القرآن، ج۹، ص۵۴۱ و المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۹، ص۱۷۷.</ref> ظاهر آیه این است که شصت روز روزه، باید پی در پی باشد؛ اما در روایات اهل بیت سلام الله علیهم وارد شده اگر سی و یک روز متوالی باشد، پی درپی بودن دو ماه صدق می کند.<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، تحقیق علی اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۶۷ش، ج۴، ص۱۳۸.</ref> | مراد از بازگشت با توجه به آیه بعد، پشیمانی از عملی است که انجام داده، هر چند برخی این بازگشت را به معنی تکرار ظهار یا بازگشت به سنت جاهلیت ذکر کرده اند؛ و بیان آیات نفی حکم ظهار است که نزد اعراب جاهلی معروف و مرسوم بود و از آنجا که این نوع طلاق هیچ گونه شباهتی میان همسر و مادر ایجاد نمی کند، تحریم ابدی آن نیز برداشته شده و با پرداخت کفاره، بازگشت از این عمل غیراخلاقی ممکن پذیر است؛<ref>تفسیر نمونه، ج۲۳، ص۴۱۲ والمیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۹، ص۱۷۷.</ref> یعنی باید بنده ای را آزاد کند و اگر ممکن نبود، دو ماه روزه بگیرد و اگر نتوانست، شصت مسکین را طعام بدهد.<ref>التبیان فی تفسیر القرآن، ج۹، ص۵۴۱ و المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۹، ص۱۷۷.</ref> ظاهر آیه این است که شصت روز روزه، باید پی در پی باشد؛ اما در روایات اهل بیت سلام الله علیهم وارد شده اگر سی و یک روز متوالی باشد، پی درپی بودن دو ماه صدق می کند.<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، تحقیق علی اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۶۷ش، ج۴، ص۱۳۸.</ref> | ||
| سطر ۵۵: | سطر ۵۵: | ||
===۳. کفاره روزه=== | ===۳. کفاره روزه=== | ||
| − | از جمله کفاراتی که قرآن به آن تصریح کرده، پرداخت کفاره ی [[روزه]] برای کسانی است که توان روزه گرفتن را ندارند: {{متن قرآن| | + | از جمله کفاراتی که قرآن به آن تصریح کرده، پرداخت کفاره ی [[روزه]] برای کسانی است که توان روزه گرفتن را ندارند: {{متن قرآن|«أَيَّامًا مَعْدُودَاتٍ ... وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ ...}}<ref>[[آیه 184 سوره بقره|سوره بقره، آیه ۱۸۴.]]</ref>؛ چند روز معدودی را (باید روزه بدارید!)...؛و بر کسانی که روزه برای آنها طاقتفرساست؛ (همچون بیماران مزمن و پیرمردان و پیرزنان) لازم است کفاره بدهند: مسکینی را اطعام کنند...». |
| − | [[امام صادق]] علیه السلام فرمودند: مراد از " | + | [[امام صادق]] علیه السلام فرمودند: مراد از "الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ" کسانی هستند که به سن پیری رسیده و یا عطش فوق العاده دارند؛<ref>کلینی، محمد، کافی، ج۴، ص۱۱۶.</ref> اینها حق دارند روزه نگیرند و در برابر هر روز، یک مد طعام بدهند.<ref>تفسیر نمونه، ج۱، ص۴۶۱. مراد از یک مد طعام تقریباً ۷۵۰ گرم (یک چارک) است.</ref> |
===۴. کفاره نقض قسم=== | ===۴. کفاره نقض قسم=== | ||
| − | اگر کسی [[قسم]] خورد و بعد قسم خود را شکست، به تصریح قرآن باید کفاره پرداخت نماید: {{متن قرآن| | + | اگر کسی [[قسم]] خورد و بعد قسم خود را شکست، به تصریح قرآن باید کفاره پرداخت نماید: {{متن قرآن|« قَدْ فَرَضَ اللَّهُ لَكُمْ تَحِلَّةَ أَيْمَانِكُمْ ...}}<ref>[[آیه 2 سوره تحریم|سوره تحریم، آیه۲.]]</ref>؛ خداوند راه گشودن سوگندهایتان را (در این گونه موارد) روشن ساخته...». |
| − | در روایات وارد شده که خداوند به وسیله ی کفاره دادن، راه بازگشت از سوگند را باز گذاشته،<ref>تفسیر قمی، ج۲، ص۳۷۶، فیض کاشانی، ملامحسن؛ تفسیر صافی، قم، الهادی، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۱۹۳ و نورالثقلین، ج۵، ص۳۶۸.</ref> که در آیه ی دیگر بعد از بیان مؤاخذه در برابر سوگندهایی که با عقد محکم بسته شده اند و التزام آور هستند، به بیان مقدار کفاره "حنث قسم" پرداخته و می فرماید: {{متن قرآن|«... | + | در روایات وارد شده که خداوند به وسیله ی کفاره دادن، راه بازگشت از سوگند را باز گذاشته،<ref>تفسیر قمی، ج۲، ص۳۷۶، فیض کاشانی، ملامحسن؛ تفسیر صافی، قم، الهادی، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۱۹۳ و نورالثقلین، ج۵، ص۳۶۸.</ref> که در آیه ی دیگر بعد از بیان مؤاخذه در برابر سوگندهایی که با عقد محکم بسته شده اند و التزام آور هستند، به بیان مقدار کفاره "حنث قسم" پرداخته و می فرماید: {{متن قرآن|«... فَكَفَّارَتُهُ إِطْعَامُ عَشَرَةِ مَسَاكِينَ مِنْ أَوْسَطِ مَا تُطْعِمُونَ أَهْلِيكُمْ أَوْ كِسْوَتُهُمْ أَوْ تَحْرِيرُ رَقَبَةٍ ۖ فَمَنْ لَمْ يَجِدْ فَصِيَامُ ثَلَاثَةِ أَيَّامٍ ۚ ذَٰلِكَ كَفَّارَةُ أَيْمَانِكُمْ إِذَا حَلَفْتُمْ ...}}<ref>[[آیه 89 سوره مائده|سوره مائده، آیه ۸۹.]]</ref>؛ ...کفاره ی اینگونه قسم ها، اطعام ده نفر مستمند از غذاهای معمولی است که به خانواده ی خود میدهید؛ یا لباس پوشاندن بر ده نفر و یا آزادکردن یک برده و کسی که هیچ کدام از این ها را نیابد، سه روز روزه میگیرد؛ این کفاره ی سوگندهای شماست به هنگامی که سوگند یاد میکنید...». |
| − | کفاره ای که در آیه بیان شده به یک اعتبار از متفرعات سوگند بوده و تقدیر آن شکستن سوگند است؛ چون کفاره مربوط به گناهی است که صورت گرفته (شکستن قسم)، نه خود آن، که اگر خود "قسم" معصیت بود، معنا ندارد در آخر آیه، أمر به حفظ سوگند بکند | + | کفاره ای که در آیه بیان شده به یک اعتبار از متفرعات سوگند بوده و تقدیر آن شکستن سوگند است؛ چون کفاره مربوط به گناهی است که صورت گرفته (شکستن قسم)، نه خود آن، که اگر خود "قسم" معصیت بود، معنا ندارد در آخر آیه، أمر به حفظ سوگند بکند «وَاحْفَظُوا أَيْمَانَكُمْ»؛ همچنان که مؤاخذه در اول آیه، بر شکستن سوگند است نه خود آن «...وَلَٰكِنْ يُؤَاخِذُكُمْ ...».<ref>المیزان فی تفسیرالقرآن، ج۶، ص۱۱۰ و ۱۱۱.</ref> |
لازم به ذکر است که فرد مخیّر در انجام اطعام یا پوشاندن ده مسکین یا آزادکردن یک بنده است، هر چند تفاوت قیمت میان آن سه زیاد باشد؛ اما حکم چهارم منوط به عدم قدرت بر انجام موارد سه گانه می باشد.<ref>تفسیر نمونه، ج۵، ص۶۶.</ref> البته برخی معتقدند: اگر قسم از باب [[لجاجت]] باشد، فرد علاوه بر آن که گناهی بزرگ مرتکب شده، کفاره ی وی نیز فایده ای ندارد.<ref>ابن اسحاق، ابراهیم؛ غریب الحدیث، تحقیق سلیمان ابراهیم، جده، دارالمدنة، ۱۴۰۵ق، چاپ اول، ج۱، ص۱۳۸.</ref> | لازم به ذکر است که فرد مخیّر در انجام اطعام یا پوشاندن ده مسکین یا آزادکردن یک بنده است، هر چند تفاوت قیمت میان آن سه زیاد باشد؛ اما حکم چهارم منوط به عدم قدرت بر انجام موارد سه گانه می باشد.<ref>تفسیر نمونه، ج۵، ص۶۶.</ref> البته برخی معتقدند: اگر قسم از باب [[لجاجت]] باشد، فرد علاوه بر آن که گناهی بزرگ مرتکب شده، کفاره ی وی نیز فایده ای ندارد.<ref>ابن اسحاق، ابراهیم؛ غریب الحدیث، تحقیق سلیمان ابراهیم، جده، دارالمدنة، ۱۴۰۵ق، چاپ اول، ج۱، ص۱۳۸.</ref> | ||
| سطر ۷۱: | سطر ۷۱: | ||
===۵. کفاره قتل=== | ===۵. کفاره قتل=== | ||
| − | اگر فردی از روی غفلت و به خطا کسی را به قتل رساند، باید جریمه و کفاره این خطای خود را بپردازد؛ خداوند در نوع این کفاره می فرماید: {{متن قرآن|«... | + | اگر فردی از روی غفلت و به خطا کسی را به قتل رساند، باید جریمه و کفاره این خطای خود را بپردازد؛ خداوند در نوع این کفاره می فرماید: {{متن قرآن|«... وَمَنْ قَتَلَ مُؤْمِنًا خَطَأً فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ وَدِيَةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلَىٰ أَهْلِهِ إِلَّا أَنْ يَصَّدَّقُوا...}}<ref>[[آیه 92 سوره نساء|سوره نساء، آیه ۹۲.]]</ref>؛ ...کسی که مؤمنی را از روی خطا به قتل رساند، باید یک برده ی مؤمن را آزاد کند و خونبهایی به کسان او بپردازد؛ مگر این که آنها خونبها را ببخشند...». |
جمله "إِلَّا خَطَأً" در اول آیه، استثناء منقطع است؛ یعنی قتل برای مؤمن جایز نیست. مگر این که این عمل از روی اشتباه صورت بگیرد. حال اگر قتلی از روی خطا صورت گرفت، جریمه و کفاره ی آن را در سه مرحله بیان مىکند: | جمله "إِلَّا خَطَأً" در اول آیه، استثناء منقطع است؛ یعنی قتل برای مؤمن جایز نیست. مگر این که این عمل از روی اشتباه صورت بگیرد. حال اگر قتلی از روی خطا صورت گرفت، جریمه و کفاره ی آن را در سه مرحله بیان مىکند: | ||
| سطر ۸۷: | سطر ۸۷: | ||
با توجه به این که نوع و شیوه کفارات متفاوت است، [[حکمت]] و فلسفه جعل کفارات نیز متفاوت است؛ چون کفاره برخی موارد برای عقوبت وارد شده؛ همانند [[روزه]] خواری در ماه [[رمضان]] بدون عذر و گاهی برای غیر عقوبت و تنها برای ادای [[تکلیف]] و جایگزین حکم اولی بیان شده؛ همانند کفاره قتل غیرعمدی و کفاره روزه برای فرد ناتوان.<ref>جواهرالکلام، ج۳۳، ص۱۶۷-۱۶۸.</ref> | با توجه به این که نوع و شیوه کفارات متفاوت است، [[حکمت]] و فلسفه جعل کفارات نیز متفاوت است؛ چون کفاره برخی موارد برای عقوبت وارد شده؛ همانند [[روزه]] خواری در ماه [[رمضان]] بدون عذر و گاهی برای غیر عقوبت و تنها برای ادای [[تکلیف]] و جایگزین حکم اولی بیان شده؛ همانند کفاره قتل غیرعمدی و کفاره روزه برای فرد ناتوان.<ref>جواهرالکلام، ج۳۳، ص۱۶۷-۱۶۸.</ref> | ||
| − | از جمله فلسفه هایی که برای کفاره در پرداخت کفارهی قتل غیرعمد بیان شده، یک نوع تخفیفی از ناحیهی خداوند برای بندگان مؤمن است ({{متن قرآن|تَوْبَةً | + | از جمله فلسفه هایی که برای کفاره در پرداخت کفارهی قتل غیرعمد بیان شده، یک نوع تخفیفی از ناحیهی خداوند برای بندگان مؤمن است ({{متن قرآن|تَوْبَةً مِنَ اللَّهِ}}).<ref>[[سوره نساء]]/۹۲.</ref> یعنی خداوند برای بنده ای که به اشتباه کسی را به قتل رسانده، کفاره را وضع نموده که این کفاره، [[توبه]] و عنایت خداوند به بندگان باشد.<ref>المیزان فی تفسیرالقرآن، ج۵، ص۴۰.</ref> و در فلسفه پرداخت کفاره "ظِهار" می فرماید: {{متن قرآن|«... لِتُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ ۚ وَتِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ ...}}<ref>[[آیه 4 سوره مجادله|سوره مجادله، آیه ۴.]]</ref>؛ ...این برای آن است که به خدا و رسولش [[ایمان]] بیاورید؛ این ها مرزهای الهی است...». |
| − | همچنین [[قرآن]] در بیان فلسفهی کفاره، برای فرد [[احرام|مُحرمی]] که عمداً صید کند، می فرماید: {{متن قرآن|«... | + | همچنین [[قرآن]] در بیان فلسفهی کفاره، برای فرد [[احرام|مُحرمی]] که عمداً صید کند، می فرماید: {{متن قرآن|«...لِيَذُوقَ وَبَالَ أَمْرِهِ ... }}<ref>[[آیه 95 سوره مائده|سوره مائده، آیه ۹۵.]]</ref>؛ ...تا کیفر کار خود را بچشد. "وبال" عقوبت کاری است که انجام شده؛<ref>التبیان فی تفسیر القرآن، ج۴، ص۲۷؛ قطب راوندی، فقه القرآن، ج۱، ص۳۱۴.</ref> یعنی این کفاره به سبب جزاء گناهی است که فرد آن را مرتکب شده و در حال [[احرام]] صید کرده است.<ref>مقاتل ابن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، تحقیق احمد فرید، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۲۴ق، چاپ اول، ج۱، ص۳۲۲.</ref> |
==پانویس== | ==پانویس== | ||
<references /> | <references /> | ||
نسخهٔ ۱۰ دسامبر ۲۰۲۵، ساعت ۱۶:۵۷
این صفحه مدخلی از دانشنامه موضوعی قرآن است
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
«کَفّاره» در اصطلاح فقهی به عملی گفته میشود که برای جبران گناه یا خطایی که شخص مرتکب شده و یا ترک بعضی واجبات، انجام میگیرد. برخی از کارهایی که در شرع مقدس اسلام کفاره دارند، عبارتند از: باطلکردن عمدی روزه ماه رمضان، قتل انسان، شکستن قسم و نذر و انجام برخی محرّمات احرام. همچنین آزادکردن بنده، اطعام فقیر و روزه گرفتن، از جمله کفّارات مطرح شده در قرآن کریم هستند.
محتویات
کفاره در لغت و اصطلاح
"کفّاره" از ماده "کَفَر" است که در لغت به معنای پوشاندن آمده؛[۱] و به "کشاورز"، کافر گویند زیرا دانه را زیر خاک پنهان می کند؛[۲] و این که قرآن فرمود: «وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْكِتَابِ آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَكَفَّرْنَا عَنْهُمْ سَيِّئَاتِهِمْ ...[۳]؛ و اگر اهل کتاب ایمان بیاورند و تقوا پیشه کنند، گناهان آنها را میبخشیم ...»؛ تصریح بر این مطلب دارد که از گناهان آنها چشمپوشی کرده و عقاب را برداشته است.[۴] از این جهت به کفارات، "کفّاره" گویند زیرا موجب پوشیده شدن و نادیده گرفتن گناهان می شود؛[۵] لذا شأن کفاره، پوشاندن خطیئه است.[۶]
"کفاره" در شرع مقدس به عبادت خاصی اطلاق می شود که برای عقوبت افراد، سقوط عقوبت یا تخفیف در آن تعیین شده است.[۷]
کفاره در قرآن
در قرآن کریم، احکام برخی از کفارات از جمله کفارات مربوط به حج، روزه، ظِهار، قتل و نقض قَسَم بیان شده است:
۱. کفارات مربوط به حج
در کفارات مربوط به حج، کفاره ی دو عمل از مناسک حج در آیات قرآن ترسیم شده است:
الف. کفاره تراشیدن سر، قبل از قربانی:
در موسم حج، حاجیان نباید قبل از موعد، سر خود را بتراشند، در غیر این صورت باید کفاره ی آن را پرداخت نمایند: «وَأَتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلَّهِ ... وَلَا تَحْلِقُوا رُءُوسَكُمْ حَتَّىٰ يَبْلُغَ الْهَدْيُ مَحِلَّهُ ۚ فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِيضًا أَوْ بِهِ أَذًى مِنْ رَأْسِهِ فَفِدْيَةٌ مِنْ صِيَامٍ أَوْ صَدَقَةٍ أَوْ نُسُكٍ ...[۸]؛ و حج و عمره را برای خدا به اتمام برسانید!... و سرهای خود را نتراشید تا قربانی به محلش برسد (و در قربانگاه ذبح شود)! و اگر کسی از شما بیمار بود و یا ناراحتی در سر داشت، (و ناچار بود سر خود را بتراشد) باید فدیه و کفارهای از قبیل روزه یا صدقه یا گوسفندی بدهد...».
"فدیه" در اصل به معنای این است که چیزی مقابل و در عوض چیز دیگری قرار گیرد و آیه ی شریفه گویای این معناست که حاجی به علت تعجیل در تراشیدن سر، باید عوضی بدهد.[۹] و این عوض، سه چیز می تواند باشد: روزه، صدقه یا نُسُک (ذبیحه).[۱۰] البته برای "نُسُک" معنای عبادت را نیز ذکر کرده اند.[۱۱]
قرآن کریم تنها حکم کلی کفارات را بیان کرده و تفصیل آن را ائمه معصومین علیهم السلام تفسیر نموده اند. در روایت نقل شده، فرد متخطی باید سه روز روزه یا اطعام شصت مسکین و یا یک گوسفند به عنوان کفاره بدهد و در پرداخت یکی از این سه کفاره با توجه به حرف "أو" در آیه که دال بر این مطلب بوده، مخیّر است.[۱۲]
شبیه همین روایت را نیز اهل سنت از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نقل کرده اند.[۱۳] البته چنین نیست که به طور مطلق تراشیدن سر ممنوع باشد، بلکه در برخی موارد همانند ناراحتی شدید در سر می توان سر را تراشید؛ اما به صِرف هر ناراحتی نمی توان این کار را انجام داد.[۱۴]
در ادامه آیه اشاره به حاجیانی که دسترسی به قربانی نداشته باشند، می فرماید: «...و هر که [قربانی] نیافت، سه روز در ایام حج و هفت روز هنگامی که بازمیگردید، روزه بدارد. این ده روز کامل است. (البته) این برای کسی است که خانواده ی او، نزد مسجدالحرام نباشد [=اهل مکه و اطراف آن نباشد]...».[۱۵]
این که "حج" در آیه ی شریفه، ظرف برای روزه قرار داده شده به این اعتبار است که عمل حج و روزه در یک مکان و زمان انجام پذیرد و این که عدد هفت مکمل عدد ده خوانده شد، به این دلیل است که بفهماند هر یک از سه روز و هفت روز، دارای حکمی مستقل اند.[۱۶]
ب. کفاره صید در حال احرام:
فردی که مُحرم است و لباس احرام در تن دارد، نباید صید کند؛ حال اگر عمداً صید کرد، باید کیفر کار خلاف خود را بپردازد: « يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَقْتُلُوا الصَّيْدَ وَأَنْتُمْ حُرُمٌ ۚ وَمَنْ قَتَلَهُ مِنْكُمْ مُتَعَمِّدًا فَجَزَاءٌ مِثْلُ مَا قَتَلَ مِنَ النَّعَمِ يَحْكُمُ بِهِ ذَوَا عَدْلٍ مِنْكُمْ هَدْيًا بَالِغَ الْكَعْبَةِ أَوْ كَفَّارَةٌ طَعَامُ مَسَاكِينَ أَوْ عَدْلُ ذَٰلِكَ صِيَامًا لِيَذُوقَ وَبَالَ أَمْرِهِ ...[۱۷]؛ ای کسانی که ایمان آوردهاید! در حال احرام شکار نکنید و هر کس از شما عمداً آن را به قتل برساند، باید کفارهای معادل آن از چهارپایان بدهد؛ کفارهای که دو نفر عادل از شما، معادل بودن آن را تصدیق کنند؛ و به صورت قربانی به (حریم) کعبه برسد؛ یا (به جای قربانی) اطعام مستمندان کند؛ یا معادل آن روزه بگیرد تا کیفر کار خود را بچشد...».
"وَأَنْتُمْ حُرُمٌ" جمله ای عام است و شامل حج تمتع و عمره حج بوده[۱۸] که در این حکم میان زن و مرد تفاوتی نیست؛[۱۹] و مراد از "صید" حیوانات وحشی حلال گوشت و حرام گوشت است؛[۲۰] و مراد صید خشکی است نه دریایی، که آیهی بعدی گویای آن است.[۲۱] پس کسی در حال احرام صیدی را کشت، باید مانند آنچه که کشته از "نَعَم" (شتر، گاو و گوسفند) کفاره بدهد.[۲۲]
در ترتیب پرداخت این کفارات دو دیدگاه وجود دارد:
- "أو" بر بیشتر از تردید دلالت نمی کند و سنت اهل بیت علیهم السلام باید آن را مشخص کند و بعید نیست ادامه ی آیه بیانگر ترتیب میان این نوع کفارات باشد.[۲۳]
- "أو" برای تخییر است،[۲۴] و ظاهر آیه نیز تخییر میان انجام یکی از این سه چیز است، هر چند میان مفسرین و فقهاء اختلاف وجود دارد.[۲۵]
بنابراین اگر کسی در حال احرام به عمد صید کند، باید یکی از این سه چیز را به عنوان کفاره بپردازد: ۱. همانند چیزی که صید کرده و مراد، تشابه در خلقت بوده؛ مثلاً در شترمرغ، شتر و در خرگوش، گوسفندی کفاره بدهد؛ و تعیین این تشابه بدست دو شاهدِ عادلِ فقیه است.[۲۶] ۲. اطعام مساکین؛ ۳. و روزه ی معادل که "عدل" باید بر اساس قیمت صید باشد و در آیه ی شریفه مراد از "عدل" غیر از جنس آن چیز است.[۲۷] که در روایت معادل هر "مُدّ طعام"، یک روز روزه بیان شده است.[۲۸]
۲. کفاره ظهار
ظِهار از جمله طلاق های دوران جاهلی بود که اعراب با این وسیله، همسران خود را طلاق می دادند.[۲۹] در این نوع طلاق، مرد خطاب به همسرش می گوید: پشت تو نسبت به من، همانند پشت مادرم به من است (و همان طور که پشت مادرم بر من حرام است، پشت تو نیز بر من حرام هست).[۳۰]
هر چند "ظهار" در زمان جاهلیت به عنوان یک اصل مسلم تلقی می شد، اما با ظهور اسلام این عمل از نظر قرآن کریم ممنوع اعلام شد؛[۳۱] و اگر فردی برخلاف دستور قرآن مرتکب ظهار شود، قرآن برای بازگشت وی پرداخت کفاره را شرط دانسته و می فرماید: « وَالَّذِينَ يُظَاهِرُونَ مِنْ نِسَائِهِمْ ثُمَّ يَعُودُونَ لِمَا قَالُوا فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَتَمَاسَّا ... فَمَنْ لَمْ يَجِدْ فَصِيَامُ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَتَمَاسَّا ۖ فَمَنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَإِطْعَامُ سِتِّينَ مِسْكِينًا ...؛ کسانی که همسران خود را "ظهار" میکنند، سپس از گفته ی خود بازمیگردند، باید پیش از آمیزش جنسی با هم، بردهای را آزاد کند... و کسی که توانایی (آزادکردن بردهای) نداشته باشد، دو ماه پیاپی قبل از آمیزش روزه بگیرد؛ و کسی که این را هم نتواند، شصت مسکین را اطعام کند ...».
مراد از بازگشت با توجه به آیه بعد، پشیمانی از عملی است که انجام داده، هر چند برخی این بازگشت را به معنی تکرار ظهار یا بازگشت به سنت جاهلیت ذکر کرده اند؛ و بیان آیات نفی حکم ظهار است که نزد اعراب جاهلی معروف و مرسوم بود و از آنجا که این نوع طلاق هیچ گونه شباهتی میان همسر و مادر ایجاد نمی کند، تحریم ابدی آن نیز برداشته شده و با پرداخت کفاره، بازگشت از این عمل غیراخلاقی ممکن پذیر است؛[۳۲] یعنی باید بنده ای را آزاد کند و اگر ممکن نبود، دو ماه روزه بگیرد و اگر نتوانست، شصت مسکین را طعام بدهد.[۳۳] ظاهر آیه این است که شصت روز روزه، باید پی در پی باشد؛ اما در روایات اهل بیت سلام الله علیهم وارد شده اگر سی و یک روز متوالی باشد، پی درپی بودن دو ماه صدق می کند.[۳۴]
خدای متعال با تعیین کفاره در واقع تجلی رحمت خود را به منصه ظهور گذاشته، تا حدی که با وضع حکم "کفاره"، حرمت ابدی را از زن ظهار شده برطرف می کند.[۳۵]
۳. کفاره روزه
از جمله کفاراتی که قرآن به آن تصریح کرده، پرداخت کفاره ی روزه برای کسانی است که توان روزه گرفتن را ندارند: «أَيَّامًا مَعْدُودَاتٍ ... وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ ...[۳۶]؛ چند روز معدودی را (باید روزه بدارید!)...؛و بر کسانی که روزه برای آنها طاقتفرساست؛ (همچون بیماران مزمن و پیرمردان و پیرزنان) لازم است کفاره بدهند: مسکینی را اطعام کنند...».
امام صادق علیه السلام فرمودند: مراد از "الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ" کسانی هستند که به سن پیری رسیده و یا عطش فوق العاده دارند؛[۳۷] اینها حق دارند روزه نگیرند و در برابر هر روز، یک مد طعام بدهند.[۳۸]
۴. کفاره نقض قسم
اگر کسی قسم خورد و بعد قسم خود را شکست، به تصریح قرآن باید کفاره پرداخت نماید: « قَدْ فَرَضَ اللَّهُ لَكُمْ تَحِلَّةَ أَيْمَانِكُمْ ...[۳۹]؛ خداوند راه گشودن سوگندهایتان را (در این گونه موارد) روشن ساخته...».
در روایات وارد شده که خداوند به وسیله ی کفاره دادن، راه بازگشت از سوگند را باز گذاشته،[۴۰] که در آیه ی دیگر بعد از بیان مؤاخذه در برابر سوگندهایی که با عقد محکم بسته شده اند و التزام آور هستند، به بیان مقدار کفاره "حنث قسم" پرداخته و می فرماید: «... فَكَفَّارَتُهُ إِطْعَامُ عَشَرَةِ مَسَاكِينَ مِنْ أَوْسَطِ مَا تُطْعِمُونَ أَهْلِيكُمْ أَوْ كِسْوَتُهُمْ أَوْ تَحْرِيرُ رَقَبَةٍ ۖ فَمَنْ لَمْ يَجِدْ فَصِيَامُ ثَلَاثَةِ أَيَّامٍ ۚ ذَٰلِكَ كَفَّارَةُ أَيْمَانِكُمْ إِذَا حَلَفْتُمْ ...[۴۱]؛ ...کفاره ی اینگونه قسم ها، اطعام ده نفر مستمند از غذاهای معمولی است که به خانواده ی خود میدهید؛ یا لباس پوشاندن بر ده نفر و یا آزادکردن یک برده و کسی که هیچ کدام از این ها را نیابد، سه روز روزه میگیرد؛ این کفاره ی سوگندهای شماست به هنگامی که سوگند یاد میکنید...».
کفاره ای که در آیه بیان شده به یک اعتبار از متفرعات سوگند بوده و تقدیر آن شکستن سوگند است؛ چون کفاره مربوط به گناهی است که صورت گرفته (شکستن قسم)، نه خود آن، که اگر خود "قسم" معصیت بود، معنا ندارد در آخر آیه، أمر به حفظ سوگند بکند «وَاحْفَظُوا أَيْمَانَكُمْ»؛ همچنان که مؤاخذه در اول آیه، بر شکستن سوگند است نه خود آن «...وَلَٰكِنْ يُؤَاخِذُكُمْ ...».[۴۲]
لازم به ذکر است که فرد مخیّر در انجام اطعام یا پوشاندن ده مسکین یا آزادکردن یک بنده است، هر چند تفاوت قیمت میان آن سه زیاد باشد؛ اما حکم چهارم منوط به عدم قدرت بر انجام موارد سه گانه می باشد.[۴۳] البته برخی معتقدند: اگر قسم از باب لجاجت باشد، فرد علاوه بر آن که گناهی بزرگ مرتکب شده، کفاره ی وی نیز فایده ای ندارد.[۴۴]
۵. کفاره قتل
اگر فردی از روی غفلت و به خطا کسی را به قتل رساند، باید جریمه و کفاره این خطای خود را بپردازد؛ خداوند در نوع این کفاره می فرماید: «... وَمَنْ قَتَلَ مُؤْمِنًا خَطَأً فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ وَدِيَةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلَىٰ أَهْلِهِ إِلَّا أَنْ يَصَّدَّقُوا...[۴۵]؛ ...کسی که مؤمنی را از روی خطا به قتل رساند، باید یک برده ی مؤمن را آزاد کند و خونبهایی به کسان او بپردازد؛ مگر این که آنها خونبها را ببخشند...».
جمله "إِلَّا خَطَأً" در اول آیه، استثناء منقطع است؛ یعنی قتل برای مؤمن جایز نیست. مگر این که این عمل از روی اشتباه صورت بگیرد. حال اگر قتلی از روی خطا صورت گرفت، جریمه و کفاره ی آن را در سه مرحله بیان مىکند:
نخست این که، فرد بی گناهى که کشته شده، مؤمن و متعلق به خانواده ی مسلمان باشد؛ در این صورت برای قاتل هم کفاره واجب است، هم دیه: کفاره، آزاد کردن برده ی مؤمن است که هزینه ی آن باید از اموال قاتل باشد؛ دیه، یعنی پرداخت خونبهاى مقتول، به صاحبان خون (ورّاث) که پرداخت آن باید از اموال عاقلهی [۴۶] جانی باشد.
دوم این که مقتول مؤمن باشد، اما وابسته به خاندانى که با مسلمانان دشمنى دارند؛ در این صورت فقط کفاره واجب است، (آزادنمودن برده) به دلیل مؤمن بودن؛ اما پرداخت دیه بر وارثان مقتول واجب نیست، به دلیل کفرشان.
سوم این که، خاندان مقتول از کفار باشند اما با خاندان قاتل که مسلمان هستند، هم پیمانند؛ در این صورت به خاطر احترام به پیمان و در ذمه بودن کفار، باید خونبهاى او را به بازماندگانش بپردازند و برده ی مؤمنی را آزاد کنند، به دلیل مؤمن بودن مقتول.
در آخر آیه استثنایی بیان کرده به این که اگر کسی توان آزادکردن برده را نداشته باشد، باید دو ماه پی درپی روزه بگیرد.[۴۷]
فلسفه کفاره
با توجه به این که نوع و شیوه کفارات متفاوت است، حکمت و فلسفه جعل کفارات نیز متفاوت است؛ چون کفاره برخی موارد برای عقوبت وارد شده؛ همانند روزه خواری در ماه رمضان بدون عذر و گاهی برای غیر عقوبت و تنها برای ادای تکلیف و جایگزین حکم اولی بیان شده؛ همانند کفاره قتل غیرعمدی و کفاره روزه برای فرد ناتوان.[۴۸]
از جمله فلسفه هایی که برای کفاره در پرداخت کفارهی قتل غیرعمد بیان شده، یک نوع تخفیفی از ناحیهی خداوند برای بندگان مؤمن است (تَوْبَةً مِنَ اللَّهِ).[۴۹] یعنی خداوند برای بنده ای که به اشتباه کسی را به قتل رسانده، کفاره را وضع نموده که این کفاره، توبه و عنایت خداوند به بندگان باشد.[۵۰] و در فلسفه پرداخت کفاره "ظِهار" می فرماید: «... لِتُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ ۚ وَتِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ ...[۵۱]؛ ...این برای آن است که به خدا و رسولش ایمان بیاورید؛ این ها مرزهای الهی است...».
همچنین قرآن در بیان فلسفهی کفاره، برای فرد مُحرمی که عمداً صید کند، می فرماید: «...لِيَذُوقَ وَبَالَ أَمْرِهِ ... [۵۲]؛ ...تا کیفر کار خود را بچشد. "وبال" عقوبت کاری است که انجام شده؛[۵۳] یعنی این کفاره به سبب جزاء گناهی است که فرد آن را مرتکب شده و در حال احرام صید کرده است.[۵۴]
پانویس
- ↑ اسماعیل جوهری، الصحاح، تحقیق احمد عبدالغفور، بیروت، دارالعلم للملایین، ۱۴۰۷ق، چاپ چهارم، ج۲، ص۸۰۸؛ ابن منظور، لسان العرب، قم، ادب، ۱۴۰۵ق، چاپ اول، ج۵، ص۱۴۸.
- ↑ راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، دمشق بیروت، دارالعلم الدارالشامیه، ۱۴۱۲ق، چاپ اول، ص۷۱۴.
- ↑ سوره مائده، آیه ۶۵.
- ↑ طوسی، محمد بن حسن؛ التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد حبیب قصیر، نجف اشرف، امین، بیتا، ج۳، ص۵۸۴.
- ↑ لسان العرب، ج۵، ص۱۴۸.
- ↑ قطب راوندی، سعید بن هبةالله؛ فقه القرآن فی شرح آیات الاحکام، قم، کتابخانه مرعشی نجفی، ۱۴۰۵ق، چاپ دوم، ج۲، ص۲۴۲.
- ↑ نجفی، محمدحسن؛ جواهرالکلام، تحقیق محمود قوچانی، تهران، اسلامیه، ۱۳۹۷ق، چاپ ششم، ج۳۳، ص۱۶۷؛ خوانساری، احمد؛ جامع المدارک، تعلیق علی اکبر غفاری، تهران، صدوق، ۱۴۰۵ق، چاپ دوم، ج۵، ص۲.
- ↑ سوره بقره، آیه ۱۹۶.
- ↑ مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن، تهران، نشر آثار علامه مصطفوی، ۱۳۸۵ش، چاپ اول، ج۹، ص ۴۱و۴۲.
- ↑ طبرسی، فضل بن حسن؛ تفسیر جوامع الجامع، تحقیق موسسه نشر اسلامی، قم، اسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۱۹۳.
- ↑ فراهیدی، خلیل بن احمد؛ کتاب العین، قم، هجرت، ۱۴۱۰ق، چاپ دوم، ج۵، ص۳۱۴ و جوهری، اسماعیل؛ الصحاح، ج۴، ص۱۶۱۲.
- ↑ تفسیر جوامع الجامع، ج۱، ص۱۹۲، فقه القرآن راوندی، ج۱، ص۲۹۷، عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه؛ تفسیر نورالثقلین، تحقیق هاشم رسولی محلاتی، قم، اسماعیلیان، ۱۴۱۵ق، چاپ چهارم، ج۱، ص۱۸۷ و مکارم شیرازی، ناصر و همکاران؛ تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۴ش، چاپ اول ج۲، ص۴۳ و ۴۴.
- ↑ طبری ابوجعفر، محمد بن جریر؛ جامع البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق خلیل المیس، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۳۱۸، ۱۴۱۵ و واحدی نیشابوری، علی بن احمد، اسباب النزول القرآن، قاهره، حبلی، ۱۳۸۸ق، ص۳۶.
- ↑ التبیان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۱۵۸.
- ↑ سوره بقره/۱۹۶.
- ↑ طباطبائی، سید محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن، قم، اسماعیلیان، ۱۴۱۲ق، چاپ پنجم، ج۲، ص۷۷.
- ↑ سوره مائده، آیه ۹۵.
- ↑ تفسیر جوامع الجامع، ج۱، ص۵۳۳.
- ↑ طبری، محمد؛ جامع البیان، ج۷، ص۵۴.
- ↑ تفسیر جوامع الجامع، ج۱، ص۵۳۳.
- ↑ المیزان فی تفسیر القرآن، ج۶، ص۱۳۹.
- ↑ لسان العرب، ج۱۲، ص۵۸۵ والمیزان فی تفسیرالقرآن، ج۶، ص۱۳۹. برای تفصیل مباحث باید به کتب فقهی مراجعه شود.
- ↑ المیزان فی تفسیر القرآن، ج۶، ص۱۴۰.
- ↑ نحاس ابوجعفر، احمد بن محمد؛ معانی القرآن، تحقیق محمدعلی صابونی، مکه، امالقری، ۱۴۰۹ق، چاپ اول، ج۲، ص۳۶۲.
- ↑ تفسیر نمونه، ج۵، ص۸۵.
- ↑ التبیان فی تفسیر القرآن، ج۴، ص۲۶، تفسیر جوامع الجامع، ج۱، ص۵۳۳؛ قطب راوندی، فقه القرآن، ج۱، ص۲۰۹.
- ↑ التبیان فی تفسیر القرآن، ج۴، ص۲۳؛ تفسیر جوامع الجامع، ج۱، ص۵۳۳.
- ↑ قمی، علی بن ابراهیم؛ تفسیر القمی، تحقیق طیب موسوی جزایری، قم، دارالکتاب، ۱۳۶۷ش، چاپ چهارم، ج۱، ص۱۸۶.
- ↑ طبری، محمد؛ جامع البیان، ج۲۸، ص۱۰.
- ↑ قطب راوندی؛ فقه القرآن، ج۲، ص۱۹۸.
- ↑ سوره مجادله/۲.
- ↑ تفسیر نمونه، ج۲۳، ص۴۱۲ والمیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۹، ص۱۷۷.
- ↑ التبیان فی تفسیر القرآن، ج۹، ص۵۴۱ و المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۹، ص۱۷۷.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، تحقیق علی اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۶۷ش، ج۴، ص۱۳۸.
- ↑ سمرقندی، ابواللیث؛ تفسسیر سمرقندی، بیروت، دارالفکر، ج۳، ص۳۹۲.
- ↑ سوره بقره، آیه ۱۸۴.
- ↑ کلینی، محمد، کافی، ج۴، ص۱۱۶.
- ↑ تفسیر نمونه، ج۱، ص۴۶۱. مراد از یک مد طعام تقریباً ۷۵۰ گرم (یک چارک) است.
- ↑ سوره تحریم، آیه۲.
- ↑ تفسیر قمی، ج۲، ص۳۷۶، فیض کاشانی، ملامحسن؛ تفسیر صافی، قم، الهادی، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۱۹۳ و نورالثقلین، ج۵، ص۳۶۸.
- ↑ سوره مائده، آیه ۸۹.
- ↑ المیزان فی تفسیرالقرآن، ج۶، ص۱۱۰ و ۱۱۱.
- ↑ تفسیر نمونه، ج۵، ص۶۶.
- ↑ ابن اسحاق، ابراهیم؛ غریب الحدیث، تحقیق سلیمان ابراهیم، جده، دارالمدنة، ۱۴۰۵ق، چاپ اول، ج۱، ص۱۳۸.
- ↑ سوره نساء، آیه ۹۲.
- ↑ مراد از "عاقله"، پدر، اولاد و کسانی هستند که نزدیکترین شخص به پدر و مادر می باشند و یا نزدیکترین مردان منتسب به پدر فقط هستند. کنزالعرفان فی فقه القرآن، تحقیق سید محمد قاضی، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، ۱۴۱۹ق، چاپ اول، ج۲، ص۳۶۸.
- ↑ کنزالعرفان فی فقه القرآن، ج۲، ص۳۶۷-۳۶۹.
- ↑ جواهرالکلام، ج۳۳، ص۱۶۷-۱۶۸.
- ↑ سوره نساء/۹۲.
- ↑ المیزان فی تفسیرالقرآن، ج۵، ص۴۰.
- ↑ سوره مجادله، آیه ۴.
- ↑ سوره مائده، آیه ۹۵.
- ↑ التبیان فی تفسیر القرآن، ج۴، ص۲۷؛ قطب راوندی، فقه القرآن، ج۱، ص۳۱۴.
- ↑ مقاتل ابن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، تحقیق احمد فرید، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۲۴ق، چاپ اول، ج۱، ص۳۲۲.
منابع
- "كفّاره"، اباذر بشيرزاده و ابراهيم صالحی حاجیآبادی، دانشنامه موضوعی قرآن، بازیابی: ۴ اردیبهشت ۱۳۹۲.
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (علیهمالسلام)، ج۷، ص۱۳۳.
