حج تمتع

این صفحه مدخلی از فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام است

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

«حج تمتّع» از اقسام حج علاوه بر حج افراد و حج قِران است. علت نامگذارى این قسم به حج تمتع، حلال شدن محرمات احرام و انتفاع از آن‌ها در فاصله زمانى بین عمره تمتع و حج است و این در حالى است که عمره تمتع مرتبط با حج تمتع و جزء آن است؛ به گونه‌اى که آن دو از نظر شرع یک عمل محسوب مى‌شوند و در نتیجه، انتفاع از محرمات احرام در فاصله زمانى بین آن دو به منزله انتفاع از آن‌ها در حج است. حج تمتع وظیفه «آفاقى» است، یعنى کسى که محل سکونت او تا مکه بیش از دوازده یا ۴۸ میل (۱۶ فرسخ) - بنابر اختلاف اقوال در مسئله - فاصله دارد.

شرایط حج تمتع

حج تمتع علاوه بر شرایط عمومی حج، دارای شرایط زیر است:

• نیت حج تمتع هنگام احرام بستن براى عمره تمتع؛
• وقوع عمل در ماه‌هاى حج یعنى شوال، ذی القعده و ذی الحجه (البته در این که تمامى ذی الحجه ماه حج است یا تنها ده یا نه روز اول آن یا تا‌ طلوع فجر روز دهم، اختلاف است)؛
• به جا آوردن عمره تمتع و حج در یک سال؛
• احرام بستن براى حج تمتع از مکه که افضل اماکن آن، مسجدالحرام و افضل مواضع مسجدالحرام، مقام ابراهیم یا حجر اسماعیل علیهماالسلام است.

اعمال حج تمتع

حج تمتع از دو بخش تشکیل شده است: عمره تمتع و حج تمتع.

الف. عمره تمتع داراى این پنج عمل است:

• احرام بستن از میقات در ماه‌هاى حج (شوال، ذی القعده‌ و ذی الحجه).
• هفت دور طواف کعبه.
• دو رکعت نماز طواف پشت مقام حضرت ابراهیم علیه‌السلام.
• هفت بار سعى بین صفا و مروه.
• تقصیر؛ با تقصیر، مُحرم از احرام خارج و همه محرمات احرام بر او حلال مى‌گردد.

ب. حج تمتع داراى سیزده عمل زیر است:

• احرام بستن از مکه در زمانى که مى‌داند پس از آن، وقوف به عرفات را درک خواهد کرد؛ هر چند افضل، احرام بستن در روز ترویه (هشتم ذی الحجه) است.
• وقوف به عرفات از زوال تا غروب آفتاب روز عرفه (نهم ذی الحجه).
• بیتوته در مشعرالحرام در شب عید قربان و وقوف به آن از طلوع فجر تا طلوع آفتاب.
• زدن هفت سنگریزه به جمره عقبه در روز عید قربان.
• قربانى در منىٰ در روز دهم و - بنابر قول برخى - خوردن از گوشت آن.
• تراشیدن سر (حلق) یا تقصیر در منىٰ در روز عید.
• طواف زیارت.
• دو رکعت نماز طواف زیارت پشت مقام ابراهیم علیه‌السلام.
• سعى بین صفا و مروه.
• طواف نساء.
• دو رکعت نماز طواف نساء پشت مقام حضرت ابراهیم علیه‌السلام.
• بیتوته (ماندن) در منىٰ در ایام تشریق (شب‌هاى یازدهم و دوازدهم و براى بعضى شب سیزدهم ذی الحجه).
• رمی جمرات سه‌گانه در روزهاى یازدهم و دوازدهم و نیز روز سیزدهم براى کسانى که شب را در منىٰ مانده‌اند.

حاجى مى‌تواند اعمال حج را به ترتیب یاد شده انجام دهد، یا آن که پس از حلق یا تقصیر در منىٰ بماند و بعد از انجام دادن اعمال آن (بیتوته و رمی جمرات سه‌گانه) پس از زوال روز دوازدهم به مکه بازگردد و اعمال مکه (طواف، نماز طواف، سعی، طواف نساء و نماز آن) را به جا آورد؛ چنان که براى او جایز است شب سیزدهم نیز در منىٰ بماند و روز سیزدهم پس از رمى جمرات سه‌گانه به مکه بازگردد؛ هر چند قبل از زوال باشد.

احکام حج تمتع

• کسى که وظیفه‌اش حج تمتع است نمى‌تواند به حج قِران یا حج افراد عدول کند و در صورت عدول، ذمّه‌اش از حج تمتع برى نمى‌شود، مگر در حالت اضطرار، همچون تنگى وقت یا پیدایش عذر مانند عروض حیض براى زنان.
• مستحب است حج استحبابى به صورت تمتع انجام گیرد، هر چند حج‌گزار غیرآفاقى باشد.
• با حلق یا تقصیر، محرمات احرام جز زن و بوى خوش -بنابر مشهور- بر حاجى حلال مى‌شود و پس از طواف زیارت و نماز آن و سعى، بنابر مشهور بوى خوش نیز حلال مى‌شود و پس از طواف نساء و نماز آن، زن نیز حلال مى‌گردد.

ویژگی‌های حج تمتع

حج تمتع در مقایسه با حج قران و حج افراد داراى ویژگی‌هاى زیر است:

• در تمتع، عمره و حج به یکدیگر وابسته و از هم انفکاک ناپذیرند؛ برخلاف قران و افراد که عمره در آن دو واجب نیست، مگر با نذر و مانند آن.
• در تمتع، عمره پیش از حج گزارده مى‌شود؛ اما در دو قسم دیگر بعد از حج انجام مى‌گیرد.
• در تمتع، عمره همچون حج باید در ماه‌هاى حج گزارده شود؛ برخلاف عمره دو قسم دیگر در صورت وجوب آن؛ هر چند به جا آوردن آن پس از اتمام مناسک حج، واجب است.
• در تمتع، عمره و حج باید در یک سال انجام شوند، برخلاف قران و افراد.
• بنابر مشهور در تمتع، خروج از مکه بعد از اتمام عمره تنها با احرام حج، جز در صورت بازگشت به مکه قبل از سپرى شدن یک ماه، جایز است. قول مقابل مشهور، کراهت آن است. اما غیرمتمتع هر زمان بخواهد مى‌تواند بدون احرام از مکه خارج شود.
• در تمتع، میقات حج خود مکه است؛ اما در قران و افراد یکى از میقات‌هاى پنج گانه یا منزل حاجى در صورت نزدیک‌تر بودن آن به مکه از میقات.
• در تمتع، میقات عمره یکى از میقات‌هاى معروف یا مکانى است که در حکم میقات مى‌باشد؛ برخلاف عمره قران و افراد که میقات آن براى کسى که در حرم است «ادنى الحلّ» و براى کسى که بیرون حرم سکونت دارد، یکى از میقات‌هاى پنج گانه یا منزلش مى‌باشد.
• مُحرم به عمره تمتع با مشاهده خانه‌هاى مکه تلبیه را قطع مى‌کند اما محرم به عمره مفرده اگر براى احرام از مکه بیرون رفته باشد، هنگام مشاهده کعبه؛ در غیر این صورت هنگام دخول حرم، تلبیه را قطع مى‌نماید. نسبت به قطع تلبیه در عمره مفرده اقوال دیگرى نیز در مسئله وجود دارد.
• عمره تمتع طواف نساء ندارد؛ اما عمره قران و افراد بنابر مشهور طواف نساء دارد.
• در تمتع، تقدیم طواف زیارت و سعی بر وقوف به عرفات و مشعر در حال اختیار جایز نیست؛ برخلاف قران و افراد که بنابر مشهور جایز است.
• براى مُفرِد و قارن تأخیر طواف زیارت، سعى و طواف نساء از ایام تشریق و انجام دادن آن‌ها در طول ذی الحجه‌ جایز است؛ برخلاف متمتع که تأخیر، حرام یا مکروه - بنابر اختلاف اقوال در مسئله - است.
• بنابر قولى در تمتع پس از احرام به حج، به جا آوردن طواف مستحب حرام است؛ لیکن در دو قسم دیگر به اتفاق فقها جایز است.
• در تمتع، بستن احرام تنها با تلبیه و در حج قران -بنابر قول مشهور- علاوه بر تلبیه با اشعار و تقلید نیز صحیح است.
• در تمتع، قربانى واجب است و در دو قسم دیگر مستحب.
• براى مُفْرِد، عدول به حج تمتع در فرض جواز آن بر وى، جایز است؛ لیکن بر مُتمتّع، عدول از حج تمتع به افراد در حال اختیار جایز نیست. در حج قران نه عدول از آن جایز است و نه عدول به آن.

منابع

• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، جمعى از پژوهشگران زیر نظر سید محمود هاشمى شاهرودى، ج۳، ص۲۲۵.

مطالب مرتبط

• حج
• حج قِران
• حج اِفراد