قبیله بنی اسد

قبیله بنی اسد یکی از قبایل عرب عدنانی است که در زمان ظهور اسلام بیشتر در ناحیه شمال عربستان ساکن بودند. بنی اسد در سال ۹ قمری پس از فتح مکه همچون بسیاری از قبایل دیگر عرب اسلام آوردند. در دوره خلافت امیرالمومنین علیه السلام آنان، در رکاب آن حضرت جنگیدند و از همین زمان رفته رفته با تشیع آشنا شده و این مذهب در میان ایشان گسترش یافت. شهرت این قبیله در بین شیعیان بیشتر مربوط به آن است که افرادی از این قبیله پس از شهادت امام حسین علیه السلام اجساد مطهر آن حضرت و یارانش را در کربلا تدفین نمودند.

تاریخ بنی اسد پیش از اسلام

بنى اسد، تیره ‌اى از قبایل عرب عدنانی است. آنها از نسل اسد بن خُزيمة بن مدركة بن الياس بن مُضر هستند.

بنی اسد تا به قدرت رسيدن فِهر بن مالك، جد دهم پيامبر، ملقب به قريش در مكه ساكن بودند. سپس جز بنوغنم كه هم‌پيمان بني‌عبدمناف شدند و در مكه ماندند، ديگر اسديان پس از درگيري با يمني‌ها، حرم را ترك كردند و در مناطق گوناگون از جزيرة العرب و مناطق مجاور آن ساكن شدند.

بنی اسد در آستانه ظهور اسلام در حد فاصل سرزمين «تهامه» در سواحل درياي سرخ تا پيرامون «حيره» نزديك كوفه پراکنده بودند اما بيشترين تمركز آن‌ها ، در بخش بالايي نَجد، در جنوب باديه شام و در مجاورت قبيله تميم، طي و كلب در شمال شرقي مدينه بود.

بنی اسد در زمان پیامبر

قبیله بنی‌اسد جزء قبایلی بود که تا آخرین لحظات حاضر به پذیرش اسلام نشد و تنها در سال نهم هجرت بود که با شکست قطعی قریش و فتح مکه به دست نیروهای اسلام به همراه دیگر قبایل عربستان مجبور به پذیرش اسلام شد. در طول این دوران، یعنی از سال ورود پیامبر به مدینه تا سال نهم هجرت یا سال وفود، قبیله بنی‌اسد از پذیرش اسلام خودداری کرد. هر چند این موضوع درباره همه طایفه‌ها و تیره‌های بنی‌اسد صادق نیست چرا که در آغاز ظهور اسلام، كسانی از این قبیله، به ویژه آنها كه ساكن شهر مكه بودند، در میان مسلمانان اولیه دیده می‌شدند؛ مانند قیس بن عبدالله اسدی كه از مهاجران به حبشه بود. در میان اصحاب مشهور حضرت رسول (ص) نیز كسانی از این قبیله مانند عبدالله بن جحش و عكاشة بن محصن را می‌توان نام برد، در حدود سال ۵قمری پیامبر با زینب دختر جحش خواهر عبدالله بن جحش ازدواج نمود که این ازدواج موجب تفاخر بنی اسد بوده است.

همچنین واقدی در کتاب المغازی وقتی درباره غزوه‌ها و سریه‌ها مطالبی یادآور می‌شود، به کشته شدن افرادی از بنی‌اسد که جزء نیروهای کفار بودند، اشاره می‌کند و از سوی دیگر به شهادت رسیدن افراد مسلمان از بنی‌اسد در همان غزوه اشاره دارد، به خصوص در غزوه‌های احد و بدر.

بنی اسد پس از پیامبر

بنی اسد در ماه‌های پایانی حیات پیامبر، و شیوع خبر بیماری آن حضرت به رهبری طلیحة بن خویلد اسدی (از پیامبران دروغین) مرتد شدند. اما در زمان ابوبکر سركوب شدند.

بر اساس سیاست عمر، برای کنترل قبایلی که در ارتداد بودند، نیروی نظامی آنها به سوی مرزهای دو امپراطوری ساسانی و بیزانس هدایت می‌شد. قبیله بنی‌اسد نیز نیز بعد از شکست، مشمول این سیاست شد و آنها همراه سعدبن ابی‌وقاص در جنگ قادسیه در سال ۱۶ق شرکت کردند. چنانچه تنها حدود 500 تن از آن‌ها در نبرد أرماث در نخستين روز جنگ‌هاي قادسيه به سال 14ق. مجروح شدند.

با فتح عراق، تيره‌هايي از بني‌اسد در كوفه ساكن شدند و محله و مسجدي را به خود اختصاص دادند. مسجد سماك بن مخرمه از بني‌هالك بن عمرو بن اسد از آن جمله است. جمعیت زیاد بنی‌اسد در کوفه چنان بود که در همان سال‌های نخست، دومین قبیلۀ ساکن شهر، پس از هَمدان، شمرده می‌شد.

در سال ۳۶ هجرى هنگامی که طلحه و زبیر جنگ جمل را بر پا کردند و عایشه را با خود همراه کردند بنی اسد در سپاه على‌ علیه السلام قرار گرفتند و در کنار آن حضرت جنگیدند. بعد از این غائله امام بنی اسد را در بخشی از کوفه جای داد که شامل قبایل بزرگتری مانند قریش و کنانه می شدند.

بنی اسد از همین زمان رفته رفته با تشیع آشنا شده و این مذهب در میان ایشان گسترش یافت. در این میان نقش کسانی چون حبیب بن مظاهر، مسلم بم عوسجه، قیس بن مسهر صیداوی، میثم تمار و کمیت بن زید و ... از این حیث که بذر دوستی اهل بیت(ع) را در میان مردمان قبیله خویش و دیگران می‌کاشتند؛ نمود بیشتری دارد.

بنی اسد در واقعه عاشورا

در قیام عاشورا در سال ۶۱ هجری به سه دسته تقسیم شدند: موافق با حضرت و مخالف و بى ‌طرف.

حبیب بن مظاهر، انس ‌بن حرث، مسلم بن عوسجه، قيس بن مسهر، موقع بن ثمامه و عمرو بن خالد صیداوى از سران موافق بودند و حرملة بن کاهل اسدى، قاتل طفل شیرخوار امام حسین علیه السلام از سران مخالف بود.

مطابق با گزارشات تاریخی حبیب بن مظاهر بعد از اینکه به کربلا آمد از امام حسين عليه السّلام رخصت خواست که به نزد طایفه ای از بنی اسد که نزدیک کربلا سکونت داشتند برود و آنها را به کمک امام فراخواند. امام اجازه داد و او به نزد آنها رفته 90 نفر را با خود همراه ساخت. اما فردی خبر حرکت آنها را به ابن سعد رساند و او یکی از همراهان خود به نام ازرق را به همراه چهارصد نفر به مقابله با آنها فرستاد و نبردی بین دو گروه در گرفت تا جایی بنی اسد دیدند تاب مقابله با آنها را ندارند و به قبیله خود بازگشتند و آن قبیله همان شب از جای خود کوچ کردند که مبادا ابن سعد شبانه بر سر آنها آید و حبیب نیز به نزد امام بازگشته ما وقع را به امام گزارش داد.

مطابق با آنچه در کتاب ارشاد شیخ مفید آمده است پس از اینکه عمر سعد از كربلا كوچ كرد گروهى از بنى اسد ساكن قريه غاضريه بدانجا آمدند و بر حسين عليه السّلام و اصحاب او نماز خواندند و اجساد مطهر آنها را دفن كردند.

گفته شده پس از شهادت امام حسین، زنان بنی اسد بر میدان جنگ گذر کرده‌ و اجساد را دیدند و تحت تاثیر قرار گرفتند و به سرزمین خود رفته، مردان را جهت دفن ‌اجساد خبر کردند. ابتدا زنان بیل و کلنگ بدست گرفته به طرف کربلا روان شدند. پس از مدتى وجدان مردان بنى اسد بیدار گشت و به خود آمدند و به دنبال زنان راه افتاده به دفن ‌اجساد امام و یارانش پرداختند. این فداکارى سبب شهرت آنان شد و از آن پس شیعیان به ‌نظر احترام و محبت به قبیله بنى اسد مى ‌نگرند.

همین نقل موجب شده تا هرساله در روز سیزدهم محرم بانوان به یاد حضور قبیله بنی اسد در کربلا و دفن اجساد مطهر شهدا در حرم امام حسین(ع) به عزاداری بپردازند.

نامداران بنی اسد

جمعى از اصحاب، علما، شعرا و زعماى امامیه از قبیله‌ بنی اسد برخاسته‌ اند. شاعر معروف شیعی، کمیت بن زید اسدی از بنی‌ثعلبة بن دودان، عبدالله بن زبیر اسدی شاعر، معرور بن سُوید و حبیب بن صُهبان از محدثان از آن جمله‌اند.

بنی اسد در دوران معاصر

در دوران معاصر، بنی اسد در عراق، مجموعه‌ای از عشایر را تشكیل می‌دهند كه به آنها «اهل الجزائر» هم گفته می‌شود. آنها غالباً در جنوب نهر فرات و در اطراف كربلا سكنا دارند.

منابع

• دمع السجوم (ترجمه نفس المهموم‏)، ابوالحسن شعرانی، هجرت، قم، 1381 ش.
• دانشنامه حج، مدخل "بنی‌اسد بن خزیمه" از سید محمود سامانی.
• دائره المعارف بزرگ اسلامی، مدخل "بنی اسد" از علی بهرامیان.
• سامانی، سیدمحمود، قبیله بنی اسد و تشیع، روش شناسی علوم انسانی، بهار 1385، شماره 46، از ص 41 تا 60.
• غلامرضا گلی زواره، "قبيله بني اسد، پيدايش، گسترش، کارنامه و نامداران"، فرهنگ زیارت، زمستان 1395، شماره 29، ص 113 تا 153.
• فرهنگ عاشورا، جواد محدثی، نشر معروف.
• محسن مومني و عباس زارعي مهرورز، تحولات قبیله بنی‌اسد پیش از امارت، تاریخ در آیینه پژوهش سال هفتم تابستان 1389 شماره 2.

	واقعه عاشورا
قبل از واقعه	منزلگاه های قافله کربلا: ثعلبیه - خزیمیه - ذات عرق - ذو حسم - زباله - زرود - شراف - شقوق - صفاح - عذیب الهجانات - قاع - قصر مقاتل - مغیثه - وادی عقیق - واقصه روزهای دهه محرم تا عاشورا: ۱محرم - ۲محرم - ۳محرم- ۴محرم - ۵محرم - ۶محرم - ۷محرم - ۸محرم - تاسوعا
شرح واقعه	وقایع: عاشورا - سخنان امام حسین علیه السلام با یارانشان در روز عاشورا - آرایش سپاه دو طرف در روز عاشورا - جنايات سپاه عمر بن سعد در عصر عاشورا شهیدان: امام حسین علیه السلام * حضرت عباس علیه السلام * حضرت علی اکبر علیه السلام * مسلم بن عقیل * حضرت قاسم علیه السلام * حضرت علی اصغر علیه السلام *ادامه اسیران: امام سجاد(ع) • امام باقر(ع) • زینب(س)  • رباب • سکینه • رقیه • ادامه عاملان واقعه کربلا: یزید بن معاویه * مروان بن حکم * عبیدالله بن زیاد * عمر بن سعد * شمر * سرجون رومی * شریح قاضی * یحیی بن سعید * ادامه سپاهیان عمر سعد: شمر * حصین بن نمیر * شبث بن ربعی * سنان بن انس * حرمله * قیس بن اشعث * مسروق بن وائل حضرمی * ادامه
پس از واقعه	اسرای اهل بیت علیهم السلام * اسیران کربلا در کوفه * اسیران کربلا در شام * باقی ماندگان واقعه کربلا
بازتاب واقعه	خونخواهی امام حسین علیه السلام - عزای ابا عبدالله علیه السلام - تحریفات واقعه ی عاشورا
وابسته ها	زیارت امام حسین علیه السلام * حرم حسینی * منابع تاریخ زندگی امام حسین علیه السلام امام حسین علیه السلام در منظر اندیشمندان جهان