شیخ صدوق: تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
|||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
{{خوب}} | {{خوب}} | ||
| − | محمد بن علی بن بابویه قمی ( | + | '''محمد بن علی بن بابویه قمی''' (م، 381 ق) معروف به «شیخ صدوق» و ملقب به «رئیس المحدثین»، سرآمد [[حدیث]] شناسان [[شیعه]] است و از این رو که در نقل روایات، جز به راستی سخن نمی گفت، به «صدوق» شهرت یافت.<ref>سید حسن موسوی خراسانی، فقیه ری (زندگی نامه و آثار [[شیخ صدوق]])، ص 25. </ref> او که نزدیک به عصر [[معصوم|معصومان]] می زیست، با جمع آوری روایات [[اهل البیت|اهل بیت]] علیهم السلام و تالیف آنها در کتاب های ارزنده بسیار، خدمات کم نظیری به [[اسلام]] و [[تشیع]] نمود. مشهورترین اثر برجامانده از او کتاب "[[من لایحضره الفقیه]]" است که یکی از [[کتب اربعه|کتاب های چهارگانه]] حدیث شیعه است. |
| − | == | + | ==زندگی‌نامه== |
| − | ولادت | + | '''ولادت به دعای امام عصر:''' |
| − | پس از گذشت مدتى از ناحيه آن حضرت اين گونه جواب رسيد: «تو از اين همسرت صاحب فرزند نخواهى شد؛ ولى بزودى كنيزى ديلميه نصيب تو مى‌شود كه از او داراى دو پسر فقيه خواهى گشت».<ref>الغيبة، شیخ طوسی، ص308</ref> | + | [[شیخ طوسی|شيخ طوسى]] جريان ولادت شيخ صدوق را چنين نقل نموده: [[علی بن بابویه قمی|على بن بابويه]] با دخترعموى خود [[ازدواج]] كرده بود؛ ولى از او فرزندى به دنيا نيامد. او در نامه‌اى از حضور [[ابوالقاسم حسین بن روح نوبختى|شيخ ابوالقاسم حسين بن روح]] تقاضا كرد تا از محضر حضرت [[بقیة الله|بقية الله]] (عجل الله تعالى فرجه) بخواهد براى او [[دعا]] كند تا خداوند اولاد صالح و [[فقیه|فقيه]] به او عطا نمايد. پس از گذشت مدتى از ناحيه آن حضرت اين گونه جواب رسيد: «تو از اين همسرت صاحب فرزند نخواهى شد؛ ولى بزودى كنيزى ديلميه نصيب تو مى‌شود كه از او داراى دو پسر فقيه خواهى گشت».<ref>الغيبة، شیخ طوسی، ص308</ref> |
| − | شيخ صدوق خود جريان ولادتش به دعای امام زمان عجل الله تعالى فرجه را در كتاب [[كمال الدين و تمام النعمه]] در قالب حدیث به این صورت نقل می کند: | + | شيخ صدوق خود جريان ولادتش به دعای [[امام زمان عجل الله فرجه الشریف|امام زمان]] (عجل الله تعالى فرجه) را در كتاب [[كمال الدين و تمام النعمه]] در قالب [[حدیث|حدیثی]] به این صورت نقل می کند: محمد بن علی اسود گويد على بن حسين بن موسى بن بابويه ره (پدر شیخ صدوق) بعد از مرگ [[محمد بن عثمان عمرى]] از من خواهش كرد كه از [[ابوالقاسم حسین بن روح نوبختى|ابوالقاسم نوبختی]] بخواهم كه از مولاى ما صاحب الزمان (ع) بخواهد در باره او دعا كند كه خدا پسرى به او عطا كند، گويد از او خواهش كردم و آن را به امام رسانيد و پس از سه روز خبر داد كه براى [[علی بن بابویه قمی|على بن الحسين]] دعا كرد و بزودى خداى عزوجل به او پسر با بركتى بدهد كه سودمند باشد و بعد از او هم اولادى باشد.<ref>كمال الدين، ترجمه كمره اى، ج2، ص 180</ref> |
| − | محمد بن | + | شیخ صدوق پس از نقل این حدیث مى‌افزايد: بسيارى از اوقات مي شد كه محمد بن على اسود (رضي الله عنه) مرا مي ديد كه به مجلس درس استاد خود [[محمد بن حسن بن ولید|محمد بن احمد بن حسن بن وليد]] مي رفتم و در كتب علم و حفظ آنها اشتياق داشتم و به من مي گفت اين رغبت در علم و تحصيل از تو عجب نيست زيرا تو بدعاى امام عليه السلام بدنيا آمدى. |
| − | شیخ صدوق | + | پدر شیخ صدوق یعنی على بن حسين بن بابويه قمى، از برجسته ترين علما و فقهاى بزرگ زمان خود بود. در آن روزگار با آن كه عالمان و [[محدث|محدثان]] بسيارى در [[قم]] مى‌زيستند، پرچم هدايت و مرجعيت [[فتوا]] بر دوش اين عالم عابد و محدث زاهد و صاحب كرامات بود. او دكه اى كوچك در بازار [[قم]] داشت كه از راه كسب و تجارت و در نهايت [[زهد]] و [[عفاف]]، [[امرار معاش]] مى‌كرد و ساعاتى از روز را نيز در منزل خود به تدريس و تبليغ [[احكام]] و نقل روايات مى‌پرداخت.<ref>مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، جامع الاحادیث 3.5 [لوح فشرده]، بخش کتابشناسی.</ref> |
| − | + | از آنجا که [[حسین بن روح]] پس از وفات [[محمد بن عثمان عمرى]] در سال 305 ه.ق به نیابت [[امام زمان عجل الله فرجه الشریف|امام زمان]] علیه السلام رسیده اند و پدر شیخ صدوق بشارت ولادت فرزند خود را از طریق او از امام زمان دریافت نموده است، پس ولادت شیخ صدوق قطعا پس از این سال اتفاق افتاده است. | |
| − | + | '''اقامت در شهر ری:''' | |
| − | + | شیخ صدوق در شهر [[قم]] بدنيا آمد و در همان جا رشد كرد و نزد استادان آن شهر به فراگيرى دانش پرداخت، سپس در زمان رکن الدوله دیلمی از امرای [[آل بویه]] از قم به ری آمد. در مواردي، علت مهاجرت شيخ صدوق به ري، درخواست اهالي آن ديار از وي بيان شده و در برخي ديگر از منابع به دعوت مستقيم ركن الدوله از ايشان اشاره شده است. | |
| − | + | اما از مجموع مطالب تاريخي موجود، مي توان چنين استنتاج نمود كه چون آوازه كمالات و قدرت علمي ايشان به ساير نقاط [[ایران|ايران]] رسيد، امير آل بويه، كه خود فردي دانا، عالمدوست و علاقه مند به ايجاد جلسات مناظره بين علما بود، از شيخ صدوق دعوت نمود به ري بيايد تا از حضور ايشان در جلسات استفاده شود. با حضور شيخ صدوق در ري، مردم اين شهر، كه بر خلاف قم، [[اهل سنت|اهل سنّت]] بيشتري در كنار خود مي ديدند و در مسائل مذهبي درگيري بيشتري با آنان داشتند، از شيخ صدوق درخواست كردند در آنجا سكنا گزيند. اين مسئله مورد توجه و درخواست ركن الدوله نيز گرديد. شيخ صدوق نيز به منظور اداي تكليف شرعي درخواست ايشان را پذيرفت.<ref>سید علی حسین پور، شيخ صدوق و ركن الدوله: بررسي تعامل دانشمند بزرگ شيعه با حاكم بويهي، ماهنامه معرفت، سال هفدهم، شماره پیاپی ۱۲. در دسترس در [http://hadith.net/post/62206 حدیث نت]، بازیابی: 8 اردیبهشت 1397</ref> | |
| − | |||
| − | + | '''مسافرت‌های شیخ صدوق:''' | |
| − | |||
شیخ صدوق از کسانی است که برای جمع آوری احادیث امامان معصوم علیهم‌السلام به مسافرت‌های بسیار رفته است. در این سفرها از استادان بزرگی استفاده کرده و خود نیز به تدریس و بحث می‌پرداخته است. صدوق برخی از کتاب‌های خود را در این سفرها تألیف کرده است. از جمله سفرهای شیخ صدوق سفر به شهرهای بخارا، نیشابور، طوس، اصفهان و بغداد بوده است.<ref>علی دوانی، مفاخر الاسلام، جلد 3</ref> | شیخ صدوق از کسانی است که برای جمع آوری احادیث امامان معصوم علیهم‌السلام به مسافرت‌های بسیار رفته است. در این سفرها از استادان بزرگی استفاده کرده و خود نیز به تدریس و بحث می‌پرداخته است. صدوق برخی از کتاب‌های خود را در این سفرها تألیف کرده است. از جمله سفرهای شیخ صدوق سفر به شهرهای بخارا، نیشابور، طوس، اصفهان و بغداد بوده است.<ref>علی دوانی، مفاخر الاسلام، جلد 3</ref> | ||
| − | ==استادان | + | ==استادان == |
| − | شخصیت های نامداری که [[شیخ صدوق]] از محضرشان بهره علمی می برده، در منطقه جغرافیایی خاصی بسر نمی برده اند. آنها بنا به اقتضای شرایط سیاسی یا فرهنگی، هر کدام در یکی از نقاط جهان اسلام اقامت داشتند.<ref>عبدالعلی محمدی شاهرودی، شیخ صدوق، ص 71. </ref> از این رو به درستی، استادان او را نمی توان شمارش کرد، ولی بعضی از علما گفته اند: تعداد استادان | + | شخصیت های نامداری که [[شیخ صدوق]] از محضرشان بهره علمی می برده، در منطقه جغرافیایی خاصی بسر نمی برده اند. آنها بنا به اقتضای شرایط سیاسی یا فرهنگی، هر کدام در یکی از نقاط جهان [[اسلام]] اقامت داشتند.<ref>عبدالعلی محمدی شاهرودی، شیخ صدوق، ص 71. </ref> از این رو به درستی، استادان او را نمی توان شمارش کرد، ولی بعضی از علما گفته اند: تعداد استادان وی، 252 تن بوده است.<ref> ویژه نامه بزرگداشت شیخ صدوق؛، ص 44.</ref> افزون بر آنان، شیخ از هفتاد عالم دیگر نیز [[حدیث]] نقل کرده است.<ref>عبدالعلی محمدی شاهرودی، شیخ صدوق، ص 71.</ref><ref>"فقیه ری: بزرگداشت شیخ صدوق رحمه الله"، مرتضی یعقوبی، گلبرگ، اردیبهشت 1385، شماره 74 در دسترس در [https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3282/3283/14998 سایت حوزه]، بازیابی: 24 بهمن 1391.</ref> |
از اساتید بزرگ او می توان این افراد را نام برد: | از اساتید بزرگ او می توان این افراد را نام برد: | ||
| − | # پدر بزرگوارش على بن حسين بن موسى بن بابويه قمى | + | #پدر بزرگوارش [[علی بن بابویه قمی|على بن حسين بن موسى بن بابويه قمى]] |
| − | # محمد بن حسن بن احمد بن وليد | + | #[[محمد بن حسن بن ولید|محمد بن حسن بن احمد بن وليد]] |
| − | # حمزة بن محمد بن احمد بن جعفر بن محمد بن زيد بن على عليه السلام | + | #حمزة بن محمد بن احمد بن جعفر بن محمد بن زيد بن على عليه السلام |
| − | # ابوالحسن، محمد بن قاسم | + | #ابوالحسن، محمد بن قاسم |
| − | # ابومحمد، قاسم بن محمد استرآبادى | + | #ابومحمد، قاسم بن محمد استرآبادى |
| − | # ابومحمد، عبدوس بن على بن عباس گرگانى | + | #ابومحمد، عبدوس بن على بن عباس گرگانى |
| − | # محمد بن على استرآبادى <ref>[http://wikinoor.ir/%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%D9%88%DB%8C%D9%87%D8%8C_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D9%84%DB%8C "ابن بابویه، محمد بن علی"، ویکی نور]، بازیابی: 8 اردیبهشت 1397</ref> | + | #محمد بن على استرآبادى<ref>[http://wikinoor.ir/%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%D9%88%DB%8C%D9%87%D8%8C_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D9%84%DB%8C "ابن بابویه، محمد بن علی"، ویکی نور]، بازیابی: 8 اردیبهشت 1397</ref> |
| + | |||
| + | ==شاگردان == | ||
| + | بارزترین شاگردان شیخ صدوق عبارتند از: | ||
| − | |||
#[[شیخ مفید]] | #[[شیخ مفید]] | ||
| − | #برادرش | + | #برادرش حسین بن علی بن بابویه قمی |
| − | #[[هارون بن موسی تلعكبری]] | + | #[[هارون بن موسی تلعکبری|هارون بن موسی تلعكبری]] |
| − | #[[حسین بن محمد قمی]] ( | + | #[[حسین بن محمد قمی]] (مؤلف تاریخ قم) |
| − | # | + | #علی بن احمد بن عباس نجاشی، پدر [[شيخ نجاشى]] |
| − | #علم | + | #علم الهدی، [[سید مرتضی]] |
| − | #سید ابوالبركات | + | #سید ابوالبركات علی بن حسین جوزی حسینی حلی<ref>گلشن ابرار، جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، جلد 1، معرفی شیخ صدوق، در دسترس در [http://www.ghadeer.org/Book/1242/190989 سایت غدیر]، بازیابی: 8 اردیبهشت 1397</ref> |
| − | == | + | ==آثار و تأليفات== |
| − | حدود ۳۰۰ اثر علمی به شیخ صدوق | + | حدود ۳۰۰ اثر علمی به شیخ صدوق نسبت داده‌اند که بسیاری از آنها امروزه در دسترس نیست.<ref>[http://fa.wikishia.net/view/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1_%D8%B4%DB%8C%D8%AE_%D8%B5%D8%AF%D9%88%D9%82 فهرست آثار شیخ صدوق، ویکی شیعه]</ref> از جمله تأليفات ايشان است: |
| − | # من لايحضره الفقيه | + | #[[من لایحضره الفقیه (کتاب)|من لايحضره الفقيه]]: شناخته شده ترین و بزرگترین کتاب شیخ صدوق که در دسترس است و بارها چاپ شده و ده ها تن از فقهای بزرگ به شرح، ترجمه و حاشیه بر آن همت گماشته اند، کتاب گرانقدر من لایحضره الفقیه است. وی این کتاب را در سال 372 هـ.ق در روستای «ایلاق» از توابع بلخ نوشت. این کتاب یکی از اصول چهارگانه [[فقه]] [[شیعه]] و مأخذ علمی معتبری در [[احکام شرعی]] است.<ref>ویژه نامه بزرگداشت شیخ صدوق، اردیبهشت ماه 1380، ص 91.</ref> |
| − | # مدينة العلم | + | #[[مدینة العلم (کتاب)|مدينة العلم]] |
| − | # كمال الدين و تمام | + | #[[کمال الدین و تمام النعمه (کتاب)|كمال الدين و تمام النعمه]] |
| − | # [[التوحيد شیخ صدوق]] | + | #[[التوحيد شیخ صدوق]] |
| − | # [[الخصال]] | + | #[[الخصال]] |
| − | # [[معاني الأخبار]] | + | #[[معاني الأخبار]] |
| − | # [[علل الشرایع]] | + | #[[علل الشرایع]] |
| − | # عيون أخبارالرضا عليه السلام | + | #[[عیون اخبارالرضا (کتاب)|عيون أخبارالرضا عليه السلام]] |
| − | # [[الأمالي شیخ صدوق]] | + | #[[الأمالي شیخ صدوق]] |
| − | # [[ثواب الاعمال و عقاب الاعمال]] | + | #[[ثواب الاعمال و عقاب الاعمال]] |
| − | # [[صفات الشیعة ]] | + | #[[صفات الشیعة ]] |
| − | # [[المواعظ ]] | + | #[[المواعظ ]] |
| − | # [[عیون اخبارالرضا ]] | + | #[[عیون اخبارالرضا ]] |
| − | # [[فضائل الأشهر الثلاثة]] | + | #[[فضائل الأشهر الثلاثة]] |
| − | # [[فضائل الشیعة]] | + | #[[فضائل الشیعة|فضائل الشیعه]] |
| − | # [[مصادقة الاخوان]] | + | #[[مصادقة الاخوان]] |
| − | # [[الهدايه]] | + | #[[الهدايه]] |
| − | # [[المقنع في الفقه]] <ref>برای مشاهده فهرست تفصیلی آثار ایشان مشاهده کنید: [http://fa.wikishia.net/view/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1_%D8%B4%DB%8C%D8%AE_%D8%B5%D8%AF%D9%88%D9%82 فهرست آثار شیخ صدوق، ویکی شیعه]</ref> | + | #[[المقنع في الفقه]]<ref>برای مشاهده فهرست تفصیلی آثار ایشان مشاهده کنید: [http://fa.wikishia.net/view/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1_%D8%B4%DB%8C%D8%AE_%D8%B5%D8%AF%D9%88%D9%82 فهرست آثار شیخ صدوق، ویکی شیعه]</ref> |
| − | == | + | ==در منظر بزرگان== |
| − | + | [[شيخ طوسى]] در معرفى شيخ صدوق مى‌گويد: «او دانشمندى جليل القدر و حافظ [[احاديث]] بود. از احوال رجال، كاملاً آگاه و در سلسله احاديث، نقادى عالى مقام به شمار مى‌آمد. بين بزرگان [[قم]]، از نظر حفظ احاديث و كثرت معلومات مانند نداشت و در حدود سيصد اثر تاليفى از خود به يادگار گذاشته است». | |
| − | + | رجالى كبير، [[احمد بن علی نجاشی|نجاشى]] چنين مى‌نويسد: «ابوجعفر (شيخ صدوق) ساكن رى، [[فقیه|فقيه]] و چهره برجسته [[شیعه|شيعه]] در خراسان است، او به [[بغداد]] نيز وارد شد و با اين كه در سن جوانى بود همه بزرگان [[شيعه]] از او استماع حديث مى‌كردند». | |
| − | + | [[سید هاشم بحرانی|علامه بحرانى]] مى‌گويد: «جمعى از اصحاب ما، از جمله [[علامه حلی|علامه]] در «[[مختلف الشیعه (کتاب)|مختلف]]»، شهيد در «شرح ارشاد» و سيد محقق داماد، [[حدیث مرسل|روايات مرسله]] صدوق را صحيح مى‌دانند و به آنها عمل مى كنند؛ زيرا همان گونه كه روايات مرسله [[محمد بن ابی عمیر|ابن ابى عمير]] پذيرفته شده، روايات مرسله صدوق هم مورد قبول واقع شده است».<ref>[http://wikinoor.ir/%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%D9%88%DB%8C%D9%87%D8%8C_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D9%84%DB%8C "ابن بابویه، محمد بن علی"، ویکی نور]، بازیابی: 8 اردیبهشت 1397</ref> | |
| − | == | + | ==وفات== |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | مرحوم شیخ صدوق در سال 381 هـ.ق در شهر ری دار فانی را وداع گفت<ref>نجاشی، رجال، ص 392.</ref> و در محلی که اکنون به قبرستان ابن بابویه معروف است به خاک سپرده شد. | |
| − | + | مطابق با آنچه [[سید محمدباقر موسوی خوانساری|خوانساری]] در کتاب [[روضات الجنات (کتاب)|روضات الجنات]] آورده است در حدود ۱۲۳۸ قمری و در عهد فتحعلی شاه قاجار، مرقد شیخ صدوق از کثرت باران خراب شد و رخنه‌ای در آن پدید آمد. به جهت تعمیر و اصلاح آن اطرافش را می‌کندند؛ پس به سردابی که مدفنش بود برخوردند. هنگامی که وارد سرداب شدند، با جسد سالم شیخ صدوق بعد از حدود هشت قرن مواجه شدند. این خبر به سرعت در [[تهران]] منتشر شد و به گوش فتحعلی شاه رسید. وی با جمعی از بزرگان و امنای دولت به جهت مشاهده حضوری به محل آمدند. جمعی از علما و اعیان دولت داخل سرداب شدند و صدق قضیه را به رأی‌العین مشاهده کردند. پس از آن وی دستور تعمیر و تجدید بنا و تزئینات آن بقعه را صادر کرد.<ref>رجوع کنید: من لا يحضره الفقيه، ترجمه غفارى، على اكبر ومحمد جواد و بلاغى، صدر، مقدمه، ص17</ref> | |
==روز بزرگداشت شیخ صدوق== | ==روز بزرگداشت شیخ صدوق== | ||
| − | روز پانزدهم اردیبهشت ماه، از طرف مقام معظم رهبری، حضرت آیت اللّه خامنه ای به عنوان روز بزرگداشت [[شیخ صدوق]] نامگذاری شده است.<ref>ستاد بزرگداشت شیخ صدوق، ویژه نامه بزرگداشت شیخ صدوق، پانزدهم اردیبهشت ماه 1380، شهرستان ری.</ref> | + | روز پانزدهم اردیبهشت ماه، از طرف مقام معظم رهبری، حضرت [[سید علی حسینی خامنه ای|آیت اللّه خامنه ای]]، به عنوان روز بزرگداشت [[شیخ صدوق]] نامگذاری شده است.<ref>ستاد بزرگداشت شیخ صدوق، ویژه نامه بزرگداشت شیخ صدوق، پانزدهم اردیبهشت ماه 1380، شهرستان ری.</ref> |
==پانویس== | ==پانویس== | ||
نسخهٔ ۹ سپتامبر ۲۰۲۰، ساعت ۱۲:۳۴
محمد بن علی بن بابویه قمی (م، 381 ق) معروف به «شیخ صدوق» و ملقب به «رئیس المحدثین»، سرآمد حدیث شناسان شیعه است و از این رو که در نقل روایات، جز به راستی سخن نمی گفت، به «صدوق» شهرت یافت.[۱] او که نزدیک به عصر معصومان می زیست، با جمع آوری روایات اهل بیت علیهم السلام و تالیف آنها در کتاب های ارزنده بسیار، خدمات کم نظیری به اسلام و تشیع نمود. مشهورترین اثر برجامانده از او کتاب "من لایحضره الفقیه" است که یکی از کتاب های چهارگانه حدیث شیعه است.
محتویات
زندگی‌نامه
ولادت به دعای امام عصر:
شيخ طوسى جريان ولادت شيخ صدوق را چنين نقل نموده: على بن بابويه با دخترعموى خود ازدواج كرده بود؛ ولى از او فرزندى به دنيا نيامد. او در نامه‌اى از حضور شيخ ابوالقاسم حسين بن روح تقاضا كرد تا از محضر حضرت بقية الله (عجل الله تعالى فرجه) بخواهد براى او دعا كند تا خداوند اولاد صالح و فقيه به او عطا نمايد. پس از گذشت مدتى از ناحيه آن حضرت اين گونه جواب رسيد: «تو از اين همسرت صاحب فرزند نخواهى شد؛ ولى بزودى كنيزى ديلميه نصيب تو مى‌شود كه از او داراى دو پسر فقيه خواهى گشت».[۲]
شيخ صدوق خود جريان ولادتش به دعای امام زمان (عجل الله تعالى فرجه) را در كتاب كمال الدين و تمام النعمه در قالب حدیثی به این صورت نقل می کند: محمد بن علی اسود گويد على بن حسين بن موسى بن بابويه ره (پدر شیخ صدوق) بعد از مرگ محمد بن عثمان عمرى از من خواهش كرد كه از ابوالقاسم نوبختی بخواهم كه از مولاى ما صاحب الزمان (ع) بخواهد در باره او دعا كند كه خدا پسرى به او عطا كند، گويد از او خواهش كردم و آن را به امام رسانيد و پس از سه روز خبر داد كه براى على بن الحسين دعا كرد و بزودى خداى عزوجل به او پسر با بركتى بدهد كه سودمند باشد و بعد از او هم اولادى باشد.[۳]
شیخ صدوق پس از نقل این حدیث مى‌افزايد: بسيارى از اوقات مي شد كه محمد بن على اسود (رضي الله عنه) مرا مي ديد كه به مجلس درس استاد خود محمد بن احمد بن حسن بن وليد مي رفتم و در كتب علم و حفظ آنها اشتياق داشتم و به من مي گفت اين رغبت در علم و تحصيل از تو عجب نيست زيرا تو بدعاى امام عليه السلام بدنيا آمدى.
پدر شیخ صدوق یعنی على بن حسين بن بابويه قمى، از برجسته ترين علما و فقهاى بزرگ زمان خود بود. در آن روزگار با آن كه عالمان و محدثان بسيارى در قم مى‌زيستند، پرچم هدايت و مرجعيت فتوا بر دوش اين عالم عابد و محدث زاهد و صاحب كرامات بود. او دكه اى كوچك در بازار قم داشت كه از راه كسب و تجارت و در نهايت زهد و عفاف، امرار معاش مى‌كرد و ساعاتى از روز را نيز در منزل خود به تدريس و تبليغ احكام و نقل روايات مى‌پرداخت.[۴]
از آنجا که حسین بن روح پس از وفات محمد بن عثمان عمرى در سال 305 ه.ق به نیابت امام زمان علیه السلام رسیده اند و پدر شیخ صدوق بشارت ولادت فرزند خود را از طریق او از امام زمان دریافت نموده است، پس ولادت شیخ صدوق قطعا پس از این سال اتفاق افتاده است.
اقامت در شهر ری:
شیخ صدوق در شهر قم بدنيا آمد و در همان جا رشد كرد و نزد استادان آن شهر به فراگيرى دانش پرداخت، سپس در زمان رکن الدوله دیلمی از امرای آل بویه از قم به ری آمد. در مواردي، علت مهاجرت شيخ صدوق به ري، درخواست اهالي آن ديار از وي بيان شده و در برخي ديگر از منابع به دعوت مستقيم ركن الدوله از ايشان اشاره شده است.
اما از مجموع مطالب تاريخي موجود، مي توان چنين استنتاج نمود كه چون آوازه كمالات و قدرت علمي ايشان به ساير نقاط ايران رسيد، امير آل بويه، كه خود فردي دانا، عالمدوست و علاقه مند به ايجاد جلسات مناظره بين علما بود، از شيخ صدوق دعوت نمود به ري بيايد تا از حضور ايشان در جلسات استفاده شود. با حضور شيخ صدوق در ري، مردم اين شهر، كه بر خلاف قم، اهل سنّت بيشتري در كنار خود مي ديدند و در مسائل مذهبي درگيري بيشتري با آنان داشتند، از شيخ صدوق درخواست كردند در آنجا سكنا گزيند. اين مسئله مورد توجه و درخواست ركن الدوله نيز گرديد. شيخ صدوق نيز به منظور اداي تكليف شرعي درخواست ايشان را پذيرفت.[۵]
مسافرت‌های شیخ صدوق:
شیخ صدوق از کسانی است که برای جمع آوری احادیث امامان معصوم علیهم‌السلام به مسافرت‌های بسیار رفته است. در این سفرها از استادان بزرگی استفاده کرده و خود نیز به تدریس و بحث می‌پرداخته است. صدوق برخی از کتاب‌های خود را در این سفرها تألیف کرده است. از جمله سفرهای شیخ صدوق سفر به شهرهای بخارا، نیشابور، طوس، اصفهان و بغداد بوده است.[۶]
استادان
شخصیت های نامداری که شیخ صدوق از محضرشان بهره علمی می برده، در منطقه جغرافیایی خاصی بسر نمی برده اند. آنها بنا به اقتضای شرایط سیاسی یا فرهنگی، هر کدام در یکی از نقاط جهان اسلام اقامت داشتند.[۷] از این رو به درستی، استادان او را نمی توان شمارش کرد، ولی بعضی از علما گفته اند: تعداد استادان وی، 252 تن بوده است.[۸] افزون بر آنان، شیخ از هفتاد عالم دیگر نیز حدیث نقل کرده است.[۹][۱۰]
از اساتید بزرگ او می توان این افراد را نام برد:
- پدر بزرگوارش على بن حسين بن موسى بن بابويه قمى
- محمد بن حسن بن احمد بن وليد
- حمزة بن محمد بن احمد بن جعفر بن محمد بن زيد بن على عليه السلام
- ابوالحسن، محمد بن قاسم
- ابومحمد، قاسم بن محمد استرآبادى
- ابومحمد، عبدوس بن على بن عباس گرگانى
- محمد بن على استرآبادى[۱۱]
شاگردان
بارزترین شاگردان شیخ صدوق عبارتند از:
- شیخ مفید
- برادرش حسین بن علی بن بابویه قمی
- هارون بن موسی تلعكبری
- حسین بن محمد قمی (مؤلف تاریخ قم)
- علی بن احمد بن عباس نجاشی، پدر شيخ نجاشى
- علم الهدی، سید مرتضی
- سید ابوالبركات علی بن حسین جوزی حسینی حلی[۱۲]
آثار و تأليفات
حدود ۳۰۰ اثر علمی به شیخ صدوق نسبت داده‌اند که بسیاری از آنها امروزه در دسترس نیست.[۱۳] از جمله تأليفات ايشان است:
- من لايحضره الفقيه: شناخته شده ترین و بزرگترین کتاب شیخ صدوق که در دسترس است و بارها چاپ شده و ده ها تن از فقهای بزرگ به شرح، ترجمه و حاشیه بر آن همت گماشته اند، کتاب گرانقدر من لایحضره الفقیه است. وی این کتاب را در سال 372 هـ.ق در روستای «ایلاق» از توابع بلخ نوشت. این کتاب یکی از اصول چهارگانه فقه شیعه و مأخذ علمی معتبری در احکام شرعی است.[۱۴]
- مدينة العلم
- كمال الدين و تمام النعمه
- التوحيد شیخ صدوق
- الخصال
- معاني الأخبار
- علل الشرایع
- عيون أخبارالرضا عليه السلام
- الأمالي شیخ صدوق
- ثواب الاعمال و عقاب الاعمال
- صفات الشیعة
- المواعظ
- عیون اخبارالرضا
- فضائل الأشهر الثلاثة
- فضائل الشیعه
- مصادقة الاخوان
- الهدايه
- المقنع في الفقه[۱۵]
در منظر بزرگان
شيخ طوسى در معرفى شيخ صدوق مى‌گويد: «او دانشمندى جليل القدر و حافظ احاديث بود. از احوال رجال، كاملاً آگاه و در سلسله احاديث، نقادى عالى مقام به شمار مى‌آمد. بين بزرگان قم، از نظر حفظ احاديث و كثرت معلومات مانند نداشت و در حدود سيصد اثر تاليفى از خود به يادگار گذاشته است».
رجالى كبير، نجاشى چنين مى‌نويسد: «ابوجعفر (شيخ صدوق) ساكن رى، فقيه و چهره برجسته شيعه در خراسان است، او به بغداد نيز وارد شد و با اين كه در سن جوانى بود همه بزرگان شيعه از او استماع حديث مى‌كردند».
علامه بحرانى مى‌گويد: «جمعى از اصحاب ما، از جمله علامه در «مختلف»، شهيد در «شرح ارشاد» و سيد محقق داماد، روايات مرسله صدوق را صحيح مى‌دانند و به آنها عمل مى كنند؛ زيرا همان گونه كه روايات مرسله ابن ابى عمير پذيرفته شده، روايات مرسله صدوق هم مورد قبول واقع شده است».[۱۶]
وفات
مرحوم شیخ صدوق در سال 381 هـ.ق در شهر ری دار فانی را وداع گفت[۱۷] و در محلی که اکنون به قبرستان ابن بابویه معروف است به خاک سپرده شد.
مطابق با آنچه خوانساری در کتاب روضات الجنات آورده است در حدود ۱۲۳۸ قمری و در عهد فتحعلی شاه قاجار، مرقد شیخ صدوق از کثرت باران خراب شد و رخنه‌ای در آن پدید آمد. به جهت تعمیر و اصلاح آن اطرافش را می‌کندند؛ پس به سردابی که مدفنش بود برخوردند. هنگامی که وارد سرداب شدند، با جسد سالم شیخ صدوق بعد از حدود هشت قرن مواجه شدند. این خبر به سرعت در تهران منتشر شد و به گوش فتحعلی شاه رسید. وی با جمعی از بزرگان و امنای دولت به جهت مشاهده حضوری به محل آمدند. جمعی از علما و اعیان دولت داخل سرداب شدند و صدق قضیه را به رأی‌العین مشاهده کردند. پس از آن وی دستور تعمیر و تجدید بنا و تزئینات آن بقعه را صادر کرد.[۱۸]
روز بزرگداشت شیخ صدوق
روز پانزدهم اردیبهشت ماه، از طرف مقام معظم رهبری، حضرت آیت اللّه خامنه ای، به عنوان روز بزرگداشت شیخ صدوق نامگذاری شده است.[۱۹]
پانویس
- ↑ سید حسن موسوی خراسانی، فقیه ری (زندگی نامه و آثار شیخ صدوق)، ص 25.
- ↑ الغيبة، شیخ طوسی، ص308
- ↑ كمال الدين، ترجمه كمره اى، ج2، ص 180
- ↑ مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، جامع الاحادیث 3.5 [لوح فشرده]، بخش کتابشناسی.
- ↑ سید علی حسین پور، شيخ صدوق و ركن الدوله: بررسي تعامل دانشمند بزرگ شيعه با حاكم بويهي، ماهنامه معرفت، سال هفدهم، شماره پیاپی ۱۲. در دسترس در حدیث نت، بازیابی: 8 اردیبهشت 1397
- ↑ علی دوانی، مفاخر الاسلام، جلد 3
- ↑ عبدالعلی محمدی شاهرودی، شیخ صدوق، ص 71.
- ↑ ویژه نامه بزرگداشت شیخ صدوق؛، ص 44.
- ↑ عبدالعلی محمدی شاهرودی، شیخ صدوق، ص 71.
- ↑ "فقیه ری: بزرگداشت شیخ صدوق رحمه الله"، مرتضی یعقوبی، گلبرگ، اردیبهشت 1385، شماره 74 در دسترس در سایت حوزه، بازیابی: 24 بهمن 1391.
- ↑ "ابن بابویه، محمد بن علی"، ویکی نور، بازیابی: 8 اردیبهشت 1397
- ↑ گلشن ابرار، جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، جلد 1، معرفی شیخ صدوق، در دسترس در سایت غدیر، بازیابی: 8 اردیبهشت 1397
- ↑ فهرست آثار شیخ صدوق، ویکی شیعه
- ↑ ویژه نامه بزرگداشت شیخ صدوق، اردیبهشت ماه 1380، ص 91.
- ↑ برای مشاهده فهرست تفصیلی آثار ایشان مشاهده کنید: فهرست آثار شیخ صدوق، ویکی شیعه
- ↑ "ابن بابویه، محمد بن علی"، ویکی نور، بازیابی: 8 اردیبهشت 1397
- ↑ نجاشی، رجال، ص 392.
- ↑ رجوع کنید: من لا يحضره الفقيه، ترجمه غفارى، على اكبر ومحمد جواد و بلاغى، صدر، مقدمه، ص17
- ↑ ستاد بزرگداشت شیخ صدوق، ویژه نامه بزرگداشت شیخ صدوق، پانزدهم اردیبهشت ماه 1380، شهرستان ری.
