آیه 6 سوره لقمان

وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْتَرِي لَهْوَ الْحَدِيثِ لِيُضِلَّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَيَتَّخِذَهَا هُزُوًا ۚ أُولَٰئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ مُهِينٌ

[31–6] (مشاهده آیه در سوره)

<<5	آیه 6 سوره لقمان	7>>
سوره : سوره لقمان (31) جزء : 21 نزول : مکه

ترجمه های فارسی

و برخی از مردمان (فاسد فتنه انگیز مانند نضر حارث) کسی است که گفتار و سخنان لغو و باطل را (مانند قصّه‌های دروغ و افسانه‌های شهوت‌انگیز مفسد اخلاق و سرود مطرب) به هر وسیله تهیّه می‌کند تا (خلق را) به جهالت از راه خدا (و آموختن علوم و معارف قرآن) گمراه سازد و آیات قرآن را به تمسخر و استهزا گیرد، این مردمان (فاسد کافر) به عذاب، با خواری و ذلّت گرفتار شوند.

و برخی از مردم اند که افسانه های بیهوده و سخنان یاوه و سرگرم کننده را می خرند تا از روی نادانی و بی دانشی [مردم را] از راه خدا گمراه کنند و آن را به مسخره بگیرند؛ اینانند که برای آنان عذابی خوارکننده خواهد بود.

و برخى از مردم كسانى‌اند كه سخن بيهوده را خريدارند تا [مردم را] بى‌[هيچ‌] دانشى از راه خدا گمراه كنند، و [راه خدا] را به ريشخند گيرند؛ براى آنان عذابى خواركننده خواهد بود.

بعضى از مردم خريدار سخنان بيهوده‌اند، تا به نادانى مردم را از راه خدا گمراه كنند و قرآن را به مسخره مى‌گيرند. نصيب اينان عذابى است خوار كننده.

و بعضی از مردم سخنان بیهوده را می‌خرند تا مردم را از روی نادانی، از راه خدا گمراه سازند و آیات الهی را به استهزا گیرند؛ برای آنان عذابی خوارکننده است!

ترجمه های انگلیسی(English translations)

Among the people is he who buys diversionary talk that he may lead [people] astray from Allah’s way without any knowledge, and he takes it in derision. For such there is a humiliating punishment.

And of men is he who takes instead frivolous discourse to lead astray from Allah's path without knowledge, and to take it for a mockery; these shall have an abasing chastisement.

And of mankind is he who payeth for mere pastime of discourse, that he may mislead from Allah's way without knowledge, and maketh it the butt of mockery. For such there is a shameful doom.

But there are, among men, those who purchase idle tales, without knowledge (or meaning), to mislead (men) from the Path of Allah and throw ridicule (on the Path): for such there will be a Humiliating Penalty.

معانی کلمات آیه

• لهو: بيهوده، راغب گويد: لهو آنست كه انسان را از چيزى كه مفيد است مشغول كند لَهْوَ الْحَدِيثِ‏ حكايت بيهوده.
• هزوا: هزو و هزء (بر وزن قفل): مسخره كردن (بر وزن عنق): مسخره شده.

نزول

«شیخ طوسى» گویند: این آیه درباره نضر بن حرث بن کلدة نازل شده که کتاب‌هائى می‌خرید که در آن داستان مربوط به ایرانیان از قبیل رستم و اسفندیار بوده و مردم را به آن مشغول می‌کرد تا از شنیدن قرآن منصرف شوند.

تفسیر آیه

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْتَرِي لَهْوَ الْحَدِيثِ لِيُضِلَّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَ يَتَّخِذَها هُزُواً أُولئِكَ لَهُمْ عَذابٌ مُهِينٌ «6»

و برخى از مردم، خريدار سخنان بيهوده و سرگرم كننده‌اند، تا بى هيچ علمى، (ديگران را) از راه خدا گمراه كنند و آن را به مسخره گيرند؛ آنان برايشان عذابى خوار كننده است.

نکته ها

كلمه‌ى‌ «لَهْوَ»، به معناى چيزى است كه انسان را از هدف مهم بازدارد. «لَهْوَ الْحَدِيثِ»، به سخن بيهوده‌اى گويند كه انسان را از حقّ باز دارد، نظير حكايات خرافى و داستان‌هايى كه انسان را به فساد و گناه مى‌كشاند. اين انحراف گاهى به خاطر محتواى سخن است و گاهى به خاطر اسباب و ملازمات آن از قبيل آهنگ و امور همراه آن. «1»

شخصى به نام نضربن حارث كه از حجاز به ايران سفر مى‌كرد، افسانه‌هاى ايرانى- مانند افسانه‌ى رستم و اسفنديار و سرگذشت پادشاهان- را آموخته و براى مردم عرب بازگو مى‌كرد و مى‌گفت: اگر محمّد براى شما داستان عاد و ثمود مى‌گويد، من نيز قصّه‌ها و اخبار عجم را بازگو مى‌كنم. اين آيه نازل شد و كار او را شيوه‌اى انحرافى دانست.

برخى مفسّران در شأن نزول اين آيه گفته‌اند: افرادى كنيزهاى خواننده را مى‌خريدند تا برايشان بخوانند و از اين طريق مردم را از شنيدن قرآن توسط پيامبر باز مى‌داشتند، كه آيه‌ى فوق، در مذّمت چنين افرادى نازل شد. «2»

اين آيه به يكى از مهم‌ترين عوامل گمراه كننده كه سخن باطل است اشاره نموده است. در آيات ديگر قرآن، به برخى ديگر از عوامل گمراهى مردم اشاره شده كه عبارتند از:

الف: طاغوت، كه گاهى با تحقير «فَاسْتَخَفَّ قَوْمَهُ» «3» و گاهى با تهديد مردم را منحرف مى‌كند. «لَأَجْعَلَنَّكَ مِنَ الْمَسْجُونِينَ» «4»

«1». تفسير الميزان.

«2». تفسير نمونه.

«3». زخرف، 54.

«4». شعراء، 29.

جلد 7 - صفحه 230

ب: شيطان، كه با وسوسه‌هايش انسان را گمراه مى‌كند. «يُرِيدُ الشَّيْطانُ أَنْ يُضِلَّهُمْ» «1»

ج: عالم و هنرمند منحرف كه با استفاده از دانش و هنرش ديگران را منحرف مى‌سازد. «وَ أَضَلَّهُمُ السَّامِرِيُّ» «2»

د: صاحبان قدرت و ثروت، كه با استفاده از قدرت و ثروت، مردم را از حقّ بازمى دارند. «إِنَّا أَطَعْنا سادَتَنا وَ كُبَراءَنا فَأَضَلُّونَا السَّبِيلَا» «3»

ه: گويندگان و خوانندگانى كه مردم را سرگرم كرده و آنان را از حقّ و حقيقت باز مى‌دارند.

«يَشْتَرِي لَهْوَ الْحَدِيثِ لِيُضِلَّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ»

پیام ها

1- سرمايه‌گذارى براى مبارزه و تهاجم فرهنگى عليه حقّ، سابقه‌اى طولانى دارد.

«وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْتَرِي لَهْوَ الْحَدِيثِ»

2- هر آنچه در مقابل حكمت قرار گيرد، لهو و مانع رسيدن به كمال است.

«الْكِتابِ الْحَكِيمِ‌- لَهْوَ الْحَدِيثِ» (تعجّب از افرادى است كه حكمت رايگان پيامبر معصوم را رها كرده و بدنبال خريد لهو از افراد لاابالى مى‌باشند.)

3- ابزار مخالفان راه خدا، منطق و حكمت نيست، سخنان لهو و بى پايه است.

«مَنْ يَشْتَرِي لَهْوَ الْحَدِيثِ لِيُضِلَّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ»

4- خريد وسايل لهو و امورى كه انسان را از كمال باز مى‌دارد، نشانه‌ى جهالت و نادانى است. يَشْتَرِي لَهْوَ الْحَدِيثِ‌ ... بِغَيْرِ عِلْمٍ‌

5- تناسب كيفر با عمل، نشانه‌ى عدالت است. آنها كه حقّ را با تمسخر اهانت مى‌كنند، عذابشان اهانت آور و ذلّت‌بار است. يَتَّخِذَها هُزُواً ... لَهُمْ عَذابٌ مُهِينٌ‌

«1». نساء، 60.

«2». طه، 85.

«3». احزاب، 67.

جلد 7 - صفحه 231

دورى از سخن و مجلس باطل‌

از ديدگاه اسلام، آهنگ‌هايى كه متناسب با مجالس فسق و فجور و گناه باشد و قواى شهوانى را تحريك نمايد، حرام است، ولى اگر آهنگى مفاسد فوق را نداشت، مشهور فقها مى‌گويند: شنيدن آن مجاز است.

امام باقر عليه السلام فرمود: غنا، از جمله گناهانى است كه خداوند براى آن وعده‌ى آتش داده است، سپس اين آيه را تلاوت فرمود: وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْتَرِي لَهْوَ الْحَدِيثِ‌ .... «1» بنابراين غنا، از گناهان كبيره است، زيرا گناه كبيره به گناهى گفته مى‌شود كه در قرآن به آن وعده‌ى عذاب داده شده است.

در سوره‌ى حج مى‌خوانيم: «وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ» «2» از سخن باطل دورى كنيد. امام صادق عليه السلام فرمود: «مراد از «قول زور» آوازه خوانى و غناست». «3»

از امام صادق و امام رضا عليهم السلام نيز نقل شده كه يكى از مصاديق «لهو الحديث» در سوره‌ى لقمان، غنا مى‌باشد.

در روايات مى‌خوانيم: «4»

• غنا، روح نفاق را پرورش مى‌دهد و فقر و بدبختى مى‌آورد.

• زنان آوازه‌خوان و كسى كه به آنها مزد مى‌دهد و كسى كه آن پول را مصرف مى‌كند، مورد لعنت قرار گرفته‌اند، همان گونه كه آموزش زنان خواننده حرام است.

• خانه‌اى كه در آن غنا باشد، از مرگ و مصيبت دردناك در امان نيست، دعا در آن به اجابت نمى‌رسد و فرشتگان وارد آن نمى‌شوند. «5»

«1». كافى، ج 6، ص 431.

«2». حج، 30.

«3». «زور» به معناى باطل، دروغ و انحراف از حقّ است و غنا، يكى از مصاديق باطل است.

«4». اين روايات در ابواب حرمت غنا در مكاسب محرّمه و كتب روايى آمده است.

«5». ميزان الحكمه.

جلد 7 - صفحه 232

آثار مخرّب غنا

1. ترويج فساد اخلاق و دور شدن از روح تقوا و روى آوردن به شهوات و گناهان، تا آنجا كه يكى از سران بنى‌اميّه (با آن همه آلودگى) اعتراف مى‌كند: غنا، حيا را كم و شهوت را زياد مى‌كند، شخصيّت را درهم مى‌شكند و همان كارى را مى‌كند كه شراب مى‌كند.

برخى انسان‌ها از راه نوشيدن شراب و يا مصرف مواد مخدر خود را وارد دنياى بى‌خيالى وبى‌تفاوتى كنند، برخى هم از طريق شنيدن سخنان باطل و شهوت‌انگيزِ يك آوازه خوان، غيرت خود را ناديده مى‌گيرند و در دنياى بى‌تفاوتى به سر مى‌برند.

2. غفلت از خدا، غفلت از وظيفه، غفلت از محرومان، غفلت از آينده، غفلت از امكانات و استعدادها، غفلت از دشمنان، غفلت از نفس و شيطان. انسانِ امروز با آن همه پيشرفت در علم و تكنولوژى، در آتشى كه از غفلت او سرچشمه مى‌گيرد، مى‌سوزد.

آرى، غفلت از خدا، انسان را تا مرز حيوانيّت، بلكه پائين‌تر از آن پيش مى‌برد. «أُولئِكَ كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولئِكَ هُمُ الْغافِلُونَ» «1»

امروزه استعمارگران براى سرگرم كردن و تخدير نسل جوان، از همه‌ى امكانات از جمله ترويج آهنگ‌هاى مبتذل، از طريق انواع وسائل و امواج، براى اهداف استعمارى خود سود مى‌جويند.

3. آثار زيانبار آهنگ‌هاى تحريك‌آميز و مبتذل بر اعصاب، بر كسى پوشيده نيست. در كتاب تأثير موسيقى بر روان و اعصاب، نكات مهمّى از پايان زندگى و فرجام بدِ نوازندگان آلات موسيقى و گرفتارى آنها به انواع بيمارى‌هاى روانى و سكته‌هاى ناگهانى و بيمارى‌هاى قلبى و عروقى و تحريكات نامطلوب ذكر شده كه براى اهل نظر قابل توجّه و تأمّل است. «2»

خواننده‌ى عزيز!

خداوند، جهان را براى بشر و بشر را براى تكامل و رشد و قرب معنوى آفريد. او جهان آفرينش را مسخّر ما نمود و فرشتگان را به تدبير امور ما وادار كرد. انبيا و اوليا را براى هدايت‌

«1». اعراف، 179.

«2». تفسير نمونه، ج 17، ص 19- 27.

جلد 7 - صفحه 233

ما فرستاد و آنان تا سرحدّ مرگ و شهادت پيش رفتند. فرشتگان را براى آدم به سجده وا داشت، روح الهى را در انسان دميد و بهترين صورت و سيرت را به انسان عطا كرد، قابليّت رشد تا بى‌نهايت را در او به وديعه گذاشت، او را با عقل، فطرت، و انواع استعدادها مجهّز نمود و تنها در آفرينش او، به خود آفرين گفت. «فَتَبارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخالِقِينَ» «1»

آيا اين گل سرسبد هستى، با آن همه امتيازات مادّى و معنوى، بايد خود را در اختيار هر كسى قرار دهد؟ امام كاظم عليه السلام فرمود: به هر صدايى گوش فرا دهى، برده‌ى او هستى. آيا حيف نيست ما برده يك خواننده‌ى كذائى باشيم؟!

آيا شما حاضريد هر صدايى را روى نوار كاست ضبط كنيد؟ پس چگونه ما هر صدايى را روى نوار مغزمان ضبط مى‌كنيم؟ عمر، فكر و مغز، امانت‌هايى است كه خداوند به ما داده تا در راهى كه خودش مشخّص كرده صرف كنيم و اگر هر يك از اين امانت‌ها را در غير راه خدا صرف كنيم به آن امانت خيانت كرده‌ايم و در قيامت بايد پاسخگو باشيم.

قرآن با صراحت در سوره‌ى اسراء مى‌فرمايد: «إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ كُلُّ أُولئِكَ كانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا» «2» گوش و چشم و دل همگى مورد سؤال قرار مى‌گيرند. آرى انسان بايد نگهبان چشم و گوش و دل خود باشد و اجازه ندهد هر ندايى وارد آن شود. در حديث مى‌خوانيم: دل، حَرَم خداست، نگذاريد غير خدا وارد آن شود. «3»

اسلام، براى برطرف كردن خستگى و ايجاد نشاط، راه‌هاى مناسب و سالمى را به ما ارائه كرده است؛ ما را به سير و سفر، ورزش و شنا، كارهاى متنوّع و مفيد، ديد و بازديد، گفتگوهاى علمى و انتقال تجربه، رابطه با فرهيختگان و مهم‌تر از همه ارتباط با آفريدگار هستى و ياد او كه تنها آرام‌بخش دل‌هاست، سفارش كرده است. چرا خود را سرگرم لذّت‌هايى كنيم كه پايانش، ذلّت و آتش باشد. حضرت على عليه السلام مى‌فرمايد: «لا خير فى لذة من بعدها النار» «4»، در لذّت‌هايى كه پايانش دوزخ است خيرى نيست. «من تلذذ لمعاصى الله اورثه الله ذلا» «5» هر كس با گناه و از طريق آن لذّت‌جويى كند، خداوند او را خوار و ذليل مى‌نمايد.

«1». مؤمنون، 14.

«2». اسراء، 36.

«3». بحار، ج 67، ص 25.

«4». ديوان امام‌على عليه السلام، ص 204.

«5». غررالحكم، 3565.

تفسير نور(10جلدى)، ج‌7، ص: 234

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْتَرِي لَهْوَ الْحَدِيثِ لِيُضِلَّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَ يَتَّخِذَها هُزُواً أُولئِكَ لَهُمْ عَذابٌ مُهِينٌ «6»

شأن نزول: از مقاتل و كلبى نقل شده كه نضر بن حارث براى تجارت به فارس رفته و قصه رستم و اسفنديار آورده، و بعضى ديگر زنان مغنيه را خريدارى نموده مى‌آوردند و مجالس فراهم نموده مردم را به استماع اصوات و الحان آنها از شنيدن حق و قرآن باز مى‌داشتند و بر وجه عناد و انكار لاف مى‌زدند؛ آيه شريفه در باره آنها نازل شد:

وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْتَرِي‌: و بعضى از مردم كسانى هستند كه مى‌خرند، لَهْوَ الْحَدِيثِ‌: سخنان باطل و هزل و لهو را، لِيُضِلَّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ‌: براى اينكه گمراه سازند مردمان را از راه خدا، بِغَيْرِ عِلْمٍ‌: بدون علم، يعنى در حالتى كه علم ندارند به حال آن چيزى كه مى‌خرند از سوء عاقبت آن در دنيا و آخرت، وَ يَتَّخِذَها هُزُواً: و فرا مى‌گيرند راه خدا، و قرآن و دين را سخريه و استهزاء، أُولئِكَ لَهُمْ عَذابٌ مُهِينٌ‌: آن گروه مر ايشان راست عذاب خوار و ذليل كننده كه قتل باشد در دنيا و خزى در عقبى به جهت اهانت آنان حق و قرآن و اسلام را.

جلد 10 - صفحه 331

على بن ابراهيم قمى، (رحمه اللّه) فرمايد: مراد حديث لهو، غنا و شرب خمر و جميع ملاهى است‌ «1».

از حضرت باقر و حضرت صادق و حضرت رضا عليهم السّلام مروى است كه مراد، غنا مى‌باشد «2».

طبرسى (رحمه اللّه) در مجمع فرمايد: مراد «لهو» هر چيزى است كه باز دارد از ياد خدا و طاعت الهى، بنابراين شامل شود اباطيل و مزامير و معارف و ملاهى و استهزاء و سخريه به آيات سبحانى. بنابراين علم موسيقى هم داخل مى‌باشد «3».

بيان: لفظ موسيقى اصلش يونانى است «موسيكى» معرب شده به موسيقى، و آن چهار جزء مى‌باشد: 1- نغمات و احوال آن. 2- ايقاع يعنى اعتبار زمان صوت. 3- تأليف الحان. 4- ايجاد آلات موسيقى. و برخلاف عموم صنايع كه هيولاء آن اجسام طبيعى و مصنوعى آن جسمانى است، هيولاء در موسيقى نفوس شنوندگان، مصنوعش تطورات نفس ناطقه و تأثيرش روحانى‌ست. چنانكه صنعتكاران مواد را به هر شكل كه خواهند در آورند موسيقى نيز قلب و روح بشر را با سر پنجه قادر خود تحولاتى مى‌دهد، طپش قلب را به آهنگهاى مطرب خود هم‌آهنگ مى‌كند و از اين جهت تأثيرى بزرگ در قلب و بدن مى‌نمايد به طورى كه كأنه نوازنده، روح شنونده را مجذوب كند، لذا بدن از حالت طبيعى خارج شده حركات جلفى و سبكى نمايد، كم‌كم بى‌اعتنائى به امور معاش و معاد و شايد عاقبت جنون طارى گردد؛ بدين جهت شريعت حقه از باب لطف به جامعه، اين مسكر روحى را منع و حرام فرمود و احاديث بسيار وارد شده. از جمله:

1- زمخشرى در ربيع الابرار از ابى امامه از حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: لا يحلّ تعليم المغنّيات و لا بيعهنّ و لا شرائهنّ و لا التّجارة فيهنّ و ثمنهنّ حرام حلال نيست ياد دادن غنا كنندگان، و نه فروختن آنان و خريد آنان‌

«1» تفسير قمى، ج 2، ص 161. (چ نجف 1387 هجرى)

«2» تفسير مجمع البيان، ج 4، ص 313 (طبع 1403 هجرى)

«3» تفسير مجمع البيان، ج 4، ص 313 (طبع 1403 هجرى)

جلد 10 - صفحه 332

و نه تجارت در آنان، و پول آنها حرام است‌ «1».

2- در تفسير برهان- فرمود رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله: و الّذى نفسى بيده ما رفع رجل عقيرته يتغنّى الّا ارتدفه شيطانان يضربان ارجلهما على ظهره و صدره حتّى يسكت: قسم به خدائى كه جان من در تحت فرمان او است، هيچكس صوت خود را برندارد به غنا مگر آنكه بر او سوار شوند دو شيطان و پاهاى خود را به پشت و سينه او زنند تا ساكت شود «2».

3- محدث خبير نورى در جلد دوم مستدرك الوسائل در حديث حجة الوداع از فضل بن شاذان به اسناد خود روايت نموده در ضمن بيان علامات ساعت فرمايد: و تظهر الكوتة و القينات و المعارف و الميل الى اصحاب الطّنابير و الدّفوف و المزامير و ساير الات اللّهو، الا من اعان احدا منهم بشى‌ء من الدّينار و الالبسة و الاطعمة و غيرها فكأنّما زنى مع امّه سبعين مرّة فى جوف الكعبة.

و ظاهر مى‌شود دنبك، و زنان مغنيه، و آلات لهو، كه زده مى‌شود (موسيقى) و ميل به اصحاب طنبور و چنگ و مزامير و ساير آلات لهو. آگاه باشيد هر كه اعانت كند يكى از ايشان را به چيزى از دينار و درهم و لباس و غذا و غير آن، پس مثل كسى است كه زنا نموده با مادرش هفتاد مرتبه در جوف كعبه‌ «3».

4- عياشى- از ابى جعفر روايت نموده كه خدمت حضرت صادق عليه السّلام مردى عرض كرد: پدر و مادرم فداى شما من داخل كنيف خود شوم و همسايه‌ها زنان مغنيه دارند، غنا كنند و عود زنند، چه بسا به سبب طول جلوس استماع كنم صداى آنها را. حضرت فرمود: نكن. آن شخص گفت: نيست آن شنيدن به رفتن بپاى خودم بلكه سماعى است برخورد به گوش من. فرمود: آيا نشنيدى خدا فرمايد بدرستى كه گوش و چشم و قلب هر يك از اين اعضا باشد

«1» تفسير برهان (چاپ علميه قم 1393 هجرى)، ج 3، ص 270 بنقل از ربيع الابرار.

«2» برهان، ج 3، ص 270 بنقل از ربيع الابرار زمخشرى.

«3» مراجعه كنيد به مستدرك الوسائل، ج 2، كتاب التجارة، ص 431 باب 14 و ص 457 تا ص 459 باب 78 و 79 و 80.

جلد 10 - صفحه 333

از او پرسيده شود. عرض كرد: بلى قسم به خدا گوئيا نشنيدم هرگز اين آيه را از عجمى و نه از عربى، به تحقيق عود نكنم إن شاء اللّه و استغفار نمايم. حضرت فرمود: برخيز و غسل كن و نماز بجاى آر به تدارك آن، بدرستى كه تو مقيم بودى بر امر عظيمى، نيست بدتر از حال تو كسى اگر بميرى بر آن حمد نما خدا را و سؤال كن او را توبه از هر چه نخواهد خدا و نخواهد مگر قبيح را و واگذار آن را به اهلش زيرا هر كارى را اهلى است‌ «1».

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‌

الم «1» تِلْكَ آياتُ الْكِتابِ الْحَكِيمِ «2» هُدىً وَ رَحْمَةً لِلْمُحْسِنِينَ «3» الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ «4»

أُولئِكَ عَلى‌ هُدىً مِنْ رَبِّهِمْ وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ «5» وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْتَرِي لَهْوَ الْحَدِيثِ لِيُضِلَّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَ يَتَّخِذَها هُزُواً أُولئِكَ لَهُمْ عَذابٌ مُهِينٌ «6» وَ إِذا تُتْلى‌ عَلَيْهِ آياتُنا وَلَّى مُسْتَكْبِراً كَأَنْ لَمْ يَسْمَعْها كَأَنَّ فِي أُذُنَيْهِ وَقْراً فَبَشِّرْهُ بِعَذابٍ أَلِيمٍ «7» إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَهُمْ جَنَّاتُ النَّعِيمِ «8» خالِدِينَ فِيها وَعْدَ اللَّهِ حَقًّا وَ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ «9»

خَلَقَ السَّماواتِ بِغَيْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَها وَ أَلْقى‌ فِي الْأَرْضِ رَواسِيَ أَنْ تَمِيدَ بِكُمْ وَ بَثَّ فِيها مِنْ كُلِّ دابَّةٍ وَ أَنْزَلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَنْبَتْنا فِيها مِنْ كُلِّ زَوْجٍ كَرِيمٍ «10»

ترجمه‌

اين آيتهاى كتاب محكم است‌

با آنكه هدايت و رحمت باشد براى نيكوكاران‌

آنانكه بر پاى ميدارند نماز را و ميدهند زكوة را و ايشان بآخرت يقين ميدارند

ايشانند بر هدايتى از پروردگارشان و آنگروه آنانند رستگاران‌

و از مردمان كسى است كه ميخرد مشغول كننده‌اى از كلام را تا گمراه كند از راه خدا بدون دانشى و بگيرد آنرا به سخريّه آنگروه براى آنها است عذابى خوار كننده‌

و چون خوانده شود بر او آيتهاى ما روى ميگرداند تكبّر كنان گويا نشنيده آنرا گويا در دو گوشش سنگينى است پس مژده ده او را بعذابى دردناك‌

همانا آنانكه گرويدند و كردند كارهاى نيك براى ايشانست بهشت‌هاى با نعمت جاودانيانند

در آن وعده‌ايست از خدا براستى و او است غالب درست كردار

آفريد آسمانها را بدون ستون‌هائى كه ببينيد آنرا و افكند در زمين كوههاى ثابت را مبادا كه حركت دهد و مضطرب كند شما را و پراكنده نمود در آن از هر جنبنده‌اى‌

جلد 4 صفحه 269

و فرو فرستاديم از آسمان آبرا پس رويانيديم در آن از هر صنفى نيكو و پر فائده.

تفسير

راجع به الم بياناتى مكرّر شده و آيات قرآن مشتمل بر علم و حكمت و داراى مبانى محكم و اساس مستحكم مأمون از هر خلل و فتورى است و نيز موجب هدايت و رحمت است براى نيكوكاران كه با اقرار بوحدانيّت خدا و رسالت خاتم انبيا و ولايت ائمّه هدى اقامه نماز و اداء زكوة مينمايند و معتقد بمعاد روز قيامتند و تخصيص نماز و زكوة بذكر از ساير اعمال حسنه براى مزيد اهتمام بشأن آن دو است و ذكر معاد از بين عقائد حقّه براى داعى بودن اعتقاد بآن بر خيرات است و تكرار كلمه هم براى تأكيد نسبت و انحصار آن عقيده به نيكوكاران است و بعضى هدى و رحمة برفع قرائت نموده‌اند و بنابر اين خبر مبتداء محذوف است كه هو باشد و بنابر قرائت مشهوره حال است از آيات كتاب حكيم و هدايت بودن قرآن براى اهل احسان باعتبار اختصاص استفاده از آن بايشان است و البتّه چنين كسانى كه داراى عقائد حقّه و اعمال حسنه‌اند بهدايت الهى مهتدى و بفلاح و رستگارى دارين فائز خواهند بود و در مقابل اين اشخاص بعضى از مردم حكايات و افسانه‌هاى بى‌اصلى را كه موجب لهو و لعب و سرگرمى و طرب است خريدارى نموده و دست آويز خود ميكنند تا مردم را بخود مشغول نمايند و از راه علم و معرفت خدا باز دارند با آنكه علم ندارند بمفسده متاعى كه خريدارى نموده‌اند يا از روى بى‌دانشى باين امر اقدام مينمايند و بعضى ليضلّ بفتح ياء قرائت نموده‌اند و بنابر اين مراد آنستكه نتيجه اين متاع گمراهى از طريق حق است اگرچه قاصد آن نباشند و نيز آن بعض خريدارى ميكنند لهو را تا آنرا وسيله استهزاء بسبيل خدا و آيات او قرار دهند و بعضى يتّخذها برفع قرائت نموده‌اند و بنابر اين مراد آنستكه بعضى از مردم خريدارى مينمايند لهو را و استهزا ميكنند راه حق و آيات او را و ارجاع ضمير مؤنّث بسبيل رائج است و چون آنها دين خدا را خوار نمودند خداوند هم بعذاب خوار كننده گرفتارشان خواهد فرمود و وقتى كه پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلم يا اصحاب آيات قرآن را براى آن بعض تلاوت نمايند از روى تكبّر بآن پشت كند مانند آنكه گوشش سنگين است و نميشنود پس بايد مژده عذاب دردناك دنيا يا آخرت باو

جلد 4 صفحه 270

داده شود و در بعضى از روايات ائمّه اطهار ابو جهل و نضر بن حارث از قريش مصداق آن بعض معرّفى شده‌اند و لهو الحديث را بغنا و ساير ملاهى تعميم داده‌اند و اضافه لهو بحديث ظاهرا بيانيّه است يعنى چيزيكه موجب سرگرمى و انصراف از ياد خدا شود از اخبار و سخنان بى‌اساس مانند قصّه رستم و اسفنديار و حسين كرد و امثال اينها از اقوال باطله و گفتار ناهنجار و اشعار بى‌اعتبار كه بآن تغنّى و طرب نمايند و كسانيكه داراى عقائد حقّه و اعمال صالحه ميباشند نعمت بهشتها از آن ايشان است و در آنها هميشه متنعّم بانواع نعمتها خواهند بود بر حسب وعده حتميّه الهيّه كه حق است و تخلّف پذير نيست و خداوند توانا و غالب و قادر است كسى نمى‌تواند دست انتقام او را كوتاه كند يا مانع از انجاز وعده او شود و تمام كارهايش از روى حكمت و مصلحت و راستى و درستى است مى‌بينيد كه آسمانها را بدون ستونى خلق فرموده يا بدون ستونى كه به بينيد آنرا خلق فرموده چنانچه از حضرت رضا عليه السّلام روايت شده كه ستونهائى دارند ولى شما نمى‌بينيد آنرا و ظاهرا آن قواء نگهدار آنها است از تفرّق و سقوط چون عمود چيزى است كه نگهدار سقف باشد و عمد جمع آنست و خداوند براى استحكام زمين و حفظ آن از تمايل و تفرّق كوههاى ريشه‌دارى در آن افكنده بطوريكه در اعماق زمين جاى گرفته و نميگذارد زمين مردم را از جاى خودشان متمايل و متزلزل نمايد مگر وقتى كه اراده فرمايد گوشمالى بآنها دهد كه بزلزله مختصرى عالم را متزلزل خواهد فرمود و يكى از موجبات آن ربا خوارى است كه نقل نموده‌اند در بلاديكه اخيرا مبتلا بآن شدند رواج داشته و نيز خداوند پراكنده فرمود در زمين از هر نوع حيوان جنبنده‌ئى كه قابل خلعت هستى و وجود بود چون بخل در مبدء فيّاض نبوده و نيست و براى تهيّه معاش آنها باران رحمت خود را از آسمان نازل فرمود و رويانيد در زمين از هر صنف خوراكى و پوشاكى و ميوه و گل و گياه خوش و خوب و گوارا را

جلد 4 صفحه 271

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

وَ مِن‌َ النّاس‌ِ مَن‌ يَشتَرِي‌ لَهوَ الحَدِيث‌ِ لِيُضِل‌َّ عَن‌ سَبِيل‌ِ اللّه‌ِ بِغَيرِ عِلم‌ٍ وَ يَتَّخِذَها هُزُواً أُولئِك‌َ لَهُم‌ عَذاب‌ٌ مُهِين‌ٌ «6»

و بعض‌ ناس‌ هستند كساني‌ ‌که‌ ميخرند احاديث‌ لهو و لغو ‌را‌ ‌براي‌ اينكه‌ سايرين‌ ‌را‌ گمراه‌ كنند ‌از‌ راه‌ حق‌ و طريق‌ ‌الي‌ اللّه‌ بدون‌ علم‌ و ميگيرند ‌آنها‌ ‌را‌ چرند اينها ‌از‌ ‌براي‌ ‌آنها‌ ‌است‌ عذاب‌ خوار كننده‌.

‌در‌ بعض‌ اخبار دارد ‌که‌ ميرفتند كنيزهاي‌ مغنيه‌ خريداري‌ ميكردند ‌که‌ ‌براي‌ ‌آنها‌ آوازه‌ و نغمه‌ سرايي‌ كنند و مردم‌ ‌را‌ سوق‌ دهند بطرف‌ ‌آنها‌ و باز دارند ‌از‌ استماع‌ آيات‌ قرآني‌ و فرمايشات‌ انبياء و فرا گرفتن‌ احكام‌ دين‌ و ‌در‌ بعض‌ اخبار دارد ‌که‌ ميرفتند ‌در‌ بلاد عجم‌ و كتابهاي‌ راجعه‌ بقصص‌ سلاطين‌ و رجال‌ نامي‌ ‌آنها‌ مثل‌ رستم‌ و اسفنديار ‌را‌ ميخريدند و ميآوردند ‌در‌ مقابل‌ قرآن‌ ‌که‌ قصص‌ انبياء سلف‌ ‌را‌ بيان‌ ميكند ‌که‌ اينها ‌هم‌ افسانه‌ها ‌است‌ ولي‌ مكرر گفته‌ايم‌ ‌که‌ اخبار بيان‌ مصداق‌ ميكند منافات‌ ‌با‌ عموم‌ ‌آيه‌ ندارد.

وَ مِن‌َ النّاس‌ِ مَن‌ يَشتَرِي‌ لَهوَ الحَدِيث‌ِ ‌هر‌ چيزي‌ ‌که‌ مانع‌ شود ‌از‌ توجه‌ باحكام‌ دين‌ لهو الحديث‌ ‌است‌ ‌که‌ امروز بسيار رواج‌ پيدا كرده‌ ‌که‌ بسياري‌ ‌از‌ ‌اينکه‌ روزنامه‌ و كتابهاي‌ قصه‌ مثل‌ كتاب‌ ليلي‌ و مجنون‌ و شيرين‌ و فرهاد و رستم‌ و اسفنديار و كتب‌ اشعار و تصنيفات‌ و تعليم‌ رقص‌ و آواز و جعبه‌ ساز و آواز و امثال‌ اينها مثل‌ تلويزيون‌ ‌که‌ مردم‌ مشغول‌ باينها باشند اما كتب‌ عقايد، اخلاق‌، رسائل‌ عمليه‌، كتب‌ ادعيه‌ اينها ‌را‌ هيچ‌ رغبت‌ ندارند ‌حتي‌ قرآن‌ و كتب‌ اخبار ‌در‌ خانه‌ هاي‌ ‌آنها‌ يافت‌ نميشود و ‌در‌ ‌هر‌ خانه‌ و مغازه‌ و مجالس‌ فساد ‌حتي‌ ‌در‌ ماشينها و قهوه‌خانه‌ها و اتومبيل‌ ها ‌حتي‌ ‌در‌ جيب‌ و بغل‌ ‌از‌ ‌اينکه‌ انواع‌ بسيار ‌است‌.

لِيُضِل‌َّ عَن‌ سَبِيل‌ِ اللّه‌ِ ‌که‌ مردم‌ ‌را‌ ‌از‌ دين‌ و وظايف‌ ديني‌ غافل‌ كنند و سوق‌ بفساد‌-‌ دهند.

بِغَيرِ عِلم‌ٍ تمام‌ ‌از‌ روي‌ جهل‌ و بي‌ مدركي‌ و بدون‌ منطق‌ و دليل‌ ‌است‌.

وَ يَتَّخِذَها هُزُواً و ميگيرد آيات‌ ‌ما ‌را‌ بسخريه‌ و استخفاف‌ و اعراض‌ و تهاون‌ چنانچه‌ ميفرمايد قُل‌ أَ بِاللّه‌ِ وَ آياتِه‌ِ وَ رَسُولِه‌ِ كُنتُم‌ تَستَهزِؤُن‌َ (توبه‌ ‌آيه‌ 65).

جلد 14 - صفحه 415

أُولئِك‌َ لَهُم‌ عَذاب‌ٌ مُهِين‌ٌ خداوند ‌هم‌ ‌آنها‌ ‌را‌ فرداي‌ قيامت‌ اهانت‌ و استهزاء مي‌ فرمايد اللّه‌ُ يَستَهزِئ‌ُ بِهِم‌ وَ يَمُدُّهُم‌ فِي‌ طُغيانِهِم‌ يَعمَهُون‌َ (بقره‌ ‌آيه‌ 15) ‌حتي‌ نقل‌ كردند ‌که‌ ‌در‌ بهشت‌ ‌را‌ بروي‌ ‌او‌ باز ميكنند و ميگويند «هلم‌» چون‌ ميآيد بسته‌ ميشود درب‌ ديگري‌ باز ميشود و هكذا ‌تا‌ باب‌ هشتم‌ و ‌در‌ عذاب‌ ‌هم‌ ‌او‌ ‌را‌ خوار و اهانت‌ ميكنند و منظره‌اي‌ پيدا ميكند ‌که‌ اهل‌ محشر ‌او‌ ‌را‌ مضحكه‌ ميكنند ‌با‌ اينكه‌ تمام‌ عذابها مهين‌ ‌است‌.

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

اشاره

(آیه 6-)

شأن نزول:

این آیه در باره «نضر بن حارث» نازل شده است.

او مرد تاجری بود و به ایران سفر می‌کرد، و در ضمن، داستانهای ایرانیان را برای قریش بازگو می‌نمود، و می‌گفت: اگر محمّد برای شما سر گذشت عاد و ثمود را نقل می‌کند، من داستانهای رستم و اسفندیار، و اخبار کسری و سلاطین عجم را باز می‌گویم! آنها دور او را گرفته، استماع قرآن را ترک می‌گفتند.

بعضی دیگر گفته‌اند که این قسمت از آیات در باره مردی نازل شده که کنیز

ج3، ص552

خواننده‌ای را خریداری کرده بود و شب و روز برای او خوانندگی می‌کرد و او را از یاد خدا غافل می‌ساخت.

تفسیر:

اشاره

غنا یکی از دامهای بزرگ شیاطین! در اینجا سخن از گروهی است که درست در مقابل گروه «محسنین» و «مؤمنین» قرار دارند که در آیات گذشته مطرح بودند.

سخن از جمعیتی است که سرمایه‌های خود را برای بیهودگی و گمراه ساختن مردم به کار می‌گیرد، و بدبختی دنیا و آخرت را برای خود می‌خرد! نخست می‌فرماید: «و بعضی از مردم، سخنان باطل و بیهوده را خریداری می‌کنند تا (خلق خدا را) از روی جهل و نادانی، از راه خدا گمراه سازند» (وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْتَرِی لَهْوَ الْحَدِیثِ لِیُضِلَّ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ).

«و آیات خدا را به استهزاء و سخریه گیرند» (وَ یَتَّخِذَها هُزُواً).

و در پایان آیه اضافه می‌کند: «عذاب خوار کننده از آن این گروه است» (أُولئِکَ لَهُمْ عَذابٌ مُهِینٌ).

«لهو الحدیث» مفهوم وسیع و گسترده‌ای دارد که هر گونه سخنان یا آهنگهای سر گرم کننده و غفلت‌زا که انسان را به بیهودگی یا گمراهی می‌کشاند در بر می‌گیرد، خواه از قبیل «غنا» و الحان و آهنگهای شهوت‌انگیز و هوس آلود باشد، و خواه سخنانی که نه از طریق آهنگ، بلکه از طریق محتوا انسان را به بیهودگی و فساد، سوق می‌دهد.

تحریم غنا:

بدون شک غنا بطور اجمال از نظر مشهور علما حرام است و شهرتی در حدّ اجماع و اتفاق دارد.

از مجموع کلمات فقهای اسلام استفاده می‌شود که: «غنا» آهنگهایی است که متناسب مجالس فسق و فجور و اهل گناه و فساد می‌باشد، و قوای شهوانی را در انسان تحریک می‌نماید.

این نکته نیز قابل توجه است که گاه یک «آهنگ» هم خودش غنا و لهو و باطل است و هم محتوای آن، به این ترتیب که اشعار عشقی و فسادانگیز را با آهنگهای

ج3، ص553

مطرب بخوانند، و گاه تنها آهنگ، غناست به این ترتیب که اشعار پر محتوا یا آیات قرآن و دعا و مناجات را به آهنگی بخوانند که مناسب مجالس عیّاشان و فاسدان است، و در هر دو صورت حرام می‌باشد.

نکته دیگر اینکه آنچه در بالا گفتیم مربوط به خوانندگی است، و اما استفاده از آلات موسیقی و حرمت آن بحث دیگری دارد که از موضوع این سخن خارج است.

سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:

تفسیر های فارسی

ترجمه تفسیر المیزان

تفسیر خسروی

تفسیر عاملی

تفسیر جامع

تفسیر های عربی

تفسیر المیزان

تفسیر مجمع البیان

تفسیر نور الثقلین

تفسیر الصافی

تفسیر الکاشف

منابع

• تفسیر نور، محسن قرائتی، تهران:مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، 1383 ش، چاپ يازدهم
• اطیب البیان فی تفسیر القرآن‌، سید عبدالحسین طیب، تهران:انتشارات اسلام‌، 1378 ش‌، چاپ دوم‌
• تفسیر اثنی عشری، حسین حسینی شاه عبدالعظیمی، تهران:انتشارات ميقات، 1363 ش، چاپ اول
• تفسیر روان جاوید، محمد ثقفی تهرانی، تهران:انتشارات برهان، 1398 ق، چاپ سوم
• برگزیده تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی و جمعي از فضلا، تنظیم احمد علی بابایی، تهران: دارالکتب اسلامیه، ۱۳۸۶ش
• تفسیر راهنما، علی اکبر هاشمی رفسنجانی، قم:بوستان كتاب(انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم)، 1386 ش‌، چاپ پنجم‌
• محمدباقر محقق، نمونه بینات در شأن نزول آیات از نظر شیخ طوسی و سایر مفسرین خاصه و عامه.