مصباح المتهجد (کتاب)

نویسنده	شیخ طوسی
موضوع	فقه شیعه
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کتاب مصباح المتهجد

مصباح المتهجد و سلاح المتعبد تألیف شيخ طوسى، ابوجعفر محمد بن حسن بن على بن حسن طوسى (385 - 460 هجرى) در موضوع ادعيه و زيارات مى‌باشد.

مؤلف

شیخ ابوجعفر طوسی (385-460 ق)، معروف به (شیخ الطائفه) از فقیهان، محدثان و عالمان بزرگ شیعی در قرن چهارم هجری است. او در طوس به دنیا آمد و در سال 408ق به بغداد مهاجرت کرد. در آن زمان، شیخ مفید( 338-413ق) رهبری فکری شیعه امامی‌مذهب را بر عهده داشت. وجود فضای فرهنگی اصیل و درعین‌حال، نوآوری‌های بسیار در بغداد، موجب جلب توجّه شیخ طوسی به بغداد و مهاجرت وی به آن شهر شد. از اساتید برجسته وی، شیخ مفید، حسین بن عبیداللَّه غضایری و سید مرتضی علم‌الهدی بوده اند. وی صاحب دو کتاب ارزشمند "تهذیب" و "استبصار" از کتب اربعه جوامع حدیثی شیعه می‌ باشد. عظمت او در فقه به حدی بود که تا مدت طولانی فقهای شیعه را تحت تاثیر آراء خود قرار داد، و فقه شیعه از حالات پویایی خود خارج شد.

شیوه نگارش

موضوع این کتاب ادعیه و زیارات است. شیخ طوسى در این کتاب به عباداتى که در طول سال مستحب است و دعاهاى مستحب اشاره دارد. شیخ طوسى بخشى از احکام فقهى که مربوط به عبادات مى شود را نیز در کتاب خود آورده است.

این کتاب شامل عنوان هاى فراوانى است که به برخى از آنها اشاره مى کنیم:

1. طهارت
2. نماز
3. اعمال هفته
4. اعمال روز جمعه
5. دعاهاى هفته
6. دعاهاى ماه رمضان و... .

اعتبار کتاب

کتاب مصباح المتهجد از کتاب هاى معتبر روایى شیعه به شمار مى آید و از زمان نگارش تا حال پیوسته مورد توجه علما و مردم بوده است. علماى بزرگ شیعه نیز آن را خلاصه، ترجمه و شرح کرده و تألیفات فراوانى در رابطه با آن نگاشته اند.

شخصیت هاى بزرگى مانند، سید ابن طاووس در إقبال الأعمال، شیخ عباس قمی در مفاتیح الجنان و کفعمی و علامه حلی در نوشته هاى خود از این کتاب بهره برده اند.

تاریخ نگارش

هنگامى که شیخ طوسى در سال ۴۰۸ هجرى به بغداد وارد شد با استفاده از کتابخانه «شاپور» -که بعدها به دست جنایتکاران تاریخ در آتش سوخت- و همچنین با استفاده از کتابخانه استاد خود، سید مرتضی شروع به جمع آورى روایات اصول معتبره شیعه و کتاب هایى که به دست یاران ائمه علیهم السلام نگاشته شده بود کرد. کتاب هاى ارزشمندى که تا آن زمان باقى بوده و شیخ طوسى در کتب خود به آنها اشاره دارد.

وى کتاب تهذیب الأحکام و استبصار و کتاب حاضر یعنى کتاب «مصباح المتهجد» را در همان زمان نگاشته است.

پیوست کتاب

سید رضى الدین ابوالقاسم على بن موسى بن طاووس در سال ۶۳۵ هجرى پنج کتاب در تکمیل کتاب مصباح المتهجد نگاشته است:

1. فلاح السائل در اعمال شبانه روز
2. زهرة الربیع در اعمال هفته
3. الدروع الواقیة در اعمال ماه ها
4. إقبال الأعمال در اعمال سال
5. أسرار الصلاة

خلاصه مصباح المتهجد

با توجه به استقبال فراوانى که از این کتاب شده شیخ طوسى خود تصمیم به خلاصه کردن این کتاب گرفت تا بهتر مورد استفاده عموم قرار گیرد و نام آن را «مصباح المتهجد صغیر» نهاد.

علماى دیگرى نیز این کتاب را خلاصه کرده اند از جمله:

1. شیخ نظام الدین سلیمان بن حسن مهرشتى با نام «قبس الإصباح فی تلخیص المصباح».
2. علامه حلى که به درخواست وزیر محمد بن قوهدى کتاب «مصباح المتهجد» را خلاصه کرده و نام آن را «منهاج الصلاح فی مختصر المصباح» گذارده است. وى در پایان آن باب حادى عشر را، که یک دوره اصول عقاید مى باشد، آورده است.

ترجمه و شرح کتاب

علماى بزرگى نیز به ترجمه این کتاب پرداخته اند مانند:

1. سید على بن محمد بن اسد الله امامى اصفهانى معاصر با صاحب ریاض.
2. شیخ عباس قمى، وى کتاب مصباح المتهجد را در سال ۱۳۳۱ هجرى به فارسى ترجمه کرده است. این کتاب در حاشیه کتاب مصباح به چاپ رسیده است.

علماى بزرگى نیز کتاب مصباح المتهجد شیخ طوسى را شرح نموده اند مانند:

1. سید بهاءالدین على بن غیاث الدین عبدالکریم
2. سید زین الدین على بن عبدالحمید حسینى نجفى

نسخه هاى خطى

1. نسخه اى در کتابخانه آستان قدس رضوی که تاریخ نگارش آن به چهل سال بعد از وفات شیخ طوسى برمى گردد یعنى سال ۵۰۰ هجرى.
2. نسخه اى در کتابخانه شیخ اسماعیل انصارى که تاریخ نگارش آن ۱۰۸۲ هجرى است.
3. نسخه اى چاپ شده که متعلق به شیخ عباس قمى، صاحب مفاتیح الجنان مى باشد.

چاپ فعلی این این کتاب، چاپى خوب و ارزشمند است و استاد على اصغر مروارید و حجت الاسلام شیخ ابوذر بیدار آن را تصحیح و تحقیق کرده و براى آن مقدمه اى آورده اند. در پایان آن نیز هفت فهرست آمده که عبارتند از:

1. فهرست آیات و سوره ها
2. فهرست لغات
3. فهرست روز و ماه و سال
4. فهرست أعلام
5. فهرست أمکنه
6. فهرست قبایل
7. فهرست عناوین کتاب

منبع

سایت اهل البیت

متن کتاب

مصباح المتهجد