تفسیر قمی (کتاب)

مؤلف

ابوالحسن على بن ابراهیم بن هاشم قمى (زنده در 307 ق).

زندگینامه و اظهارنظرها

اگر چه از چگونگى و تاریخ زندگى وى اطلاع زیادى در دست نیست، اما از راویان بزرگ و موثق شیعه به حساب مى آید و علماى رجال همواره وى را تعظیم و تجلیل كرده اند و محمد بن یعقوب كلینى از وى روایت مى كند. قمى، حضرت امام حسن عسکری علیه السلام و علی النقی، امام هادی علیه السلام را درك كرده است. او اولین كسى است كه احادیث كوفیان را در قم رواج داده است.

على بن ابراهیم در نگارش و تألیف زبردست بوده و آثار بسیارى از خود برجاى گذاشته كه گویا به جز این تفسیر، آثار دیگرش در گذر زمان از بین رفته است. ابن ندیم وى را در زمره عالمان و فقیهان نگاشته و فضل بن حسن طبرسى وى را از بزرگترین عالمان اصحاب تلقى كرده است.

تألیفات

اختیار القرآن، الانبیاء التفسیر، التوحید و الشرك، الشرایع فضایل امیرالمؤمنین، قرب الاسناد، المغازى، المناقب، الناسخ والمنسوخ.

معرفى اجمالى كتاب

تفسیر قمى از تفاسیر كهن و از معروفترین مصادر تفسیرى امامیه بشمار مى آید كه به روش تفسیر مأثور، روایات تفسیرى را جمع آورى كرده است. كلینى در كافى و دیگران در برخى از مجامع روایى، از این كتاب روایت كرده اند؛ اما طبق تحقیقات جدیدى كه پس از حاج آقا بزرگ تهرانى در الذریعه انجام شد، كتاب موجود نمى تواند تماماً از آن على بن ابراهیم قمى باشد و مانند تفسیر منسوب به امام حسن عسکری علیه السلام تألیف دیگرى است؛ با اعتراف به این كه بخش بسیارى از روایات این كتاب از تفسیر على بن ابراهیم گرفته شده است.

دلایل و شواهد بر این كه این كتاب از على بن ابراهیم نیست، فراوان است؛ از جمله مقدمه این كتاب كه مؤلف به گونه اى مباحث را طرح مى كند كه گویى كسى دیگر سخن مى گوید و گاه حتى از على بن ابراهیم هم نقل قول مى كند.

خط كلى تفسیر، نقل اخبار تفسیرى از اهل بیت پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله است و احیاناً نكات تفسیرى هم از على بن ابراهیم نقل شده و بخشى از روایات بر اساس تأویل، انطباق، جرح و تطبیق است.

مؤلف در آغاز تفسیر، مقدمه اى نگاشته كه با طرح عناوین كلى آن مى توان سمت گیرى و چگونگى روش او را شناخت. در این مقدمه مباحث فضیلت قرآن، تمسك به اهل بیت علیهم السلام، اشتمال قرآن بر ناسخ و منسوخ و محكم و متشابه، تحریف، تأویل و رد مذاهب و فرق بحث شده و به مناسبت هر موضوع روایاتى آمده است.

ساختار

این كتاب در دو جلد تنظيم شده است. جلد اول حاوى تفسير 16 سوره (از آغاز سوره حمد تا پايان سوره نحل) و جلد دوم مشتمل بر تفسير 98 سوره (از آغاز سوره اسراء تا پايان سوره ناس) است.

كتاب با ديدگاه حديثى نوشته شده، از اين‌ رو مؤلف از ظاهر آيات با استناد به روايات به آسانى دست كشيده است. همچنين كتاب از تفاسير تأويلى شمرده شده و تأويل‌ هاى دور از ذهن در آن بسيار است. (براى نمونه: ج1، ص35، 203)

وضعیت نشر

این كتاب ابتدا با تحقیق سید طیب جزایری در نجف و سپس در دو جلد به زبان عربی به همت مؤسسه الاعلمى للمطبوعات، در بیروت چاپ شده است.

منابع

• محمدرضا ضميري، کتابشناسي تفصيلي مذاهب اسلامي، صفحه 494-495.
• مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار جامع الاحادیث [لوح فشرده]، بخش کتابشناسی.

پيوندها

کتاب تفسیر القمى

***

تفسیر قرآن
درباره تفسیر قرآن:	تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن
اصطلاحات:	اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات
شاخه های تفسیر قرآن:	تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی)
روشهای تفسیری قرآن:	ازجهت منابع: عقلی ، روایی، قرآن به قرآن از جهت شکل: ترتیبی، موضوعی
تفاسیر به تفکیک مذهب مولف:	تفاسیر: همه تفاسیر (بدون تفکیک مذهب) - تفاسیر شیعه - تفاسیر اهل سنت مفسرین: همه مفسرین - مفسرین شیعه - مفسرین سنی