التفسیر الوسیط (زحیلی) (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۳ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۵: سطر ۵:
 
|تصویر= [[پرونده:تفسير الوسيط (زحیلی).jpg|240px|وسط]]
 
|تصویر= [[پرونده:تفسير الوسيط (زحیلی).jpg|240px|وسط]]
  
|نویسنده= وهبة بن مصطفي زحيلي
+
|نویسنده= وهبة زحیلی
  
 
|موضوع= تفسیر اهل سنت
 
|موضوع= تفسیر اهل سنت
سطر ۱۱: سطر ۱۱:
 
|زبان= عربی
 
|زبان= عربی
  
|تعداد جلد= 3
+
|تعداد جلد= ۳
  
|عنوان افزوده1=
+
|عنوان افزوده1=انتشارات
  
|افزوده1=
+
|افزوده1=دارالفکر دمشق
  
 
|عنوان افزوده2=
 
|عنوان افزوده2=
سطر ۲۴: سطر ۲۴:
  
 
}}
 
}}
مشتركات و تفاوتهاى سه تفسير مفسر
+
'''«التفسیر الوسیط»''' تألیف دکتر وهبة الزحیلى (۱۴۳۶-۱۳۵۱ ق)، مشتمل بر [[تفسیر]] تمامى آیات [[قرآن|قرآن کریم]] به زبان عربى است. هدف مفسر، تبیین قرآن براى مخاطبان عام، جهت بالا بردن اطلاعات قرآنى آنان و تسهیل فهم آن و در نهایت عمل به آن مى‌باشد؛ از این رو، مباحث عقیدتى، [[فقه|فقهى]] و عملى آن را با بیانى ساده و امروزین، مطرح کرده است.
سه تفسير المنير در 16 جلد، الوسيط در 3 جلد و الوجيز در يك جلد از دكتر وهبة الزحيلى نقاط مشترك فراوان و ضمن آن نقاط متفاوتى با هم دارند، با توجه به مقدمه ايشان به آنها مى‌پردازيم.
 
  
نقاط مشترك آنها را مى‌توان به طور خلاصه اينگونه بيان كرد: بيان مدلول آيات با دقت و با اسلوبى روان و ساده و جذاب، ارائه اسباب نزول صحيح آيات، توأم بودن تفسير آيه به آيه با تفسير روايى متشكل از روايات صحيحه‌اى كه از لحاظ مغز و محتوى متناسب آيات است، دورى از روايات اسرائيلى در بيان قصص قرآن، همراه بودن تفسير مأثور و معقول و تكيه بر تفاسير مهم پيشينيان و معاصرين با توجه به اختلاف ديدگاههاى آنها. تفاوت تفسير المنير با آندو در اين است كه آيات در حد گسترده و كامل مورد بررسى قرار گرفته‌اند، ابتداى هر سوره مضامين كل سوره قبل از تفسير، بيان شده است، فضائل آن بنا بر روايات صحيحه ذكر، و از روايات جعلى و ضعيف اجتناب گرديد، توضيحى در تناسبات سور قرآنى و آيات با همديگر داده شده و قصص قرآنى و حوادث تاريخى در آن به طور مفصل بيان شده است. در استنباط احكام شرعى به معناى وسيع آن تلاش شده و در عقايد، عبادات، اخلاق، آداب، نظام اجتماعى و معاملات و اصول زندگى اجتماعى بر اساس قوانين اسلامى، بحثهاى مفصلى انجام گرفته است. در مفردات لغوى، بيانى كافى و مبسوط داشته به وجوه بلاغت و اعراب توجه وافرى شده است. در كنار اين موارد، پرداختن به معجزات و روشن كردن آنها و نيز بيان اعجاز علمى قرآن، متناسب با زمان، محور تلاش بوده است.
+
==تفاوتهاى سه تفسیر مفسر==
 +
دکتر وهبة بن مصطفی الزحیلى (۱۴۳۶-۱۳۵۱ ق)، علاوه بر «التفسیر الوسیط» در ۳ جلد، «[[التفسیر المنیر فى العقیدة و الشریعة و المنهج (کتاب)|التفسیر المنیر]]» در ۳۲ جلد و «التفسیر الوجیز» در یک جلد نیز تألیف نموده که نقاط مشترک و همچنین تفاوتهایى با هم دارند. نقاط مشترک آنها را مى‌توان به طور خلاصه این گونه بیان کرد: بیان مدلول آیات با دقت و با اسلوبى روان و ساده و جذاب، ارائه [[اسباب نزول]] صحیح آیات، توأم بودن تفسیر [[آیه]] به آیه با [[تفسیر روایی|تفسیر روایى]] متشکل از روایات صحیحه‌اى که از لحاظ محتوا متناسب آیات است، دورى از روایات [[اسرائیلیات|اسرائیلى]] در بیان [[قصص قرآن]]، همراه بودن تفسیر مأثور و معقول و تکیه بر تفاسیر مهم پیشینیان و معاصرین با توجه به اختلاف دیدگاههاى آنها.  
  
در تفسير الوجيز، هدف بيان مقصود هر آيه با عبارتى گويا و كوتاه بوده، و در شرح لغات فقط به توضيح كلمات غامض و نامفهوم اكتفا كرده، و شأن نزول آيات را لابلاى شرح آنها متذكر شده‌ايم.
+
تفاوت «تفسیر المنیر» با آن دو تفسیر دیگر مؤلف در این است که آیات در حد گسترده و کامل مورد بررسى قرار گرفته‌اند، در ابتداى هر [[سوره]]، مضامین کل سوره قبل از تفسیر بیان شده است، فضائل سور بنا بر روایات صحیحه ذکر شده و از [[حدیث جعلی|روایات جعلى]] و ضعیف اجتناب گردید، توضیحى در [[تناسب آیات و سور]] با همدیگر داده شده و قصص قرآنى و حوادث تاریخى در آن به طور مفصل بیان شده است. در استنباط [[احکام شرعی|احکام شرعى]] به معناى وسیع آن تلاش شده و در عقاید، عبادات، [[اخلاق]]، آداب، نظام اجتماعى و معاملات و اصول زندگى اجتماعى بر اساس قوانین اسلامى، بحثهاى مفصلى انجام گرفته است. در مفردات لغوى، بیانى کافى و مبسوط داشته به وجوه [[بلاغت]] و [[اعراب قرآن|اعراب]] توجه وافرى شده است. در کنار این موارد، پرداختن به [[معجزات]] و روشن کردن آنها و نیز بیان [[اعجاز علمی قرآن|اعجاز علمى]] قرآن، متناسب با زمان، محور تلاش بوده است.
  
در تفسير الوسيط، گاهى شرح بعضى آيات از تفسير المنير نيز گسترده‌تر شده، و از بين لغات، كلمات مهم تبيين گرديده، در شأن نزول نيز سعى بر نقل آن ذيل آيات بوده است، نكات اعرابى و بيانى را نيز در حد ضرورى بيان داشته و ابتداى هر دسته آيات، مقدمه‌اى مختصر به تناسب موضوع واحد آنها ذكر شده است. بر اين اساس عبارات هر سه تفسير در بعضى موارد بر هم منطبق و در اكثر آنها، از هم جدا بوده است. توضيحات داده شده توسط مفسر، نشان مى‌دهد كه خط مشى و اهداف كلى ايشان در هر سه تفسير مشترك است و فقط در نحوه ارائه و تفصيل و اجمال تفاوتهايى خواهند داشت.
+
در «تفسیر الوسیط»، گاهى شرح بعضى آیات از تفسیر المنیر نیز گسترده‌تر شده، و از بین لغات، کلمات مهم تبیین گردیده، در شأن نزول نیز سعى بر نقل آن ذیل آیات بوده است، نکات اعرابى و بیانى را نیز در حد ضرورى بیان داشته و ابتداى هر دسته آیات، مقدمه‌اى مختصر به تناسب موضوع واحد آنها ذکر شده است. بر خلاف «[[التفسیر المنیر فى العقیدة و الشریعة و المنهج (کتاب)|تفسیر المنیر]]»، که داراى فهرست موضوعى مفصلى بود و هر جلد نیز فهرست جداگانه را در برداشت، «تفسیر الوسیط» از هر گونه فهرستى، محروم بوده و فقط به ترتیب آیات مى‌توان مطلبى را در آن جستجو کرد، و مجلدات سه‌گانه آن از فهرست مطالب، بى‌بهره‌اند.
  
==چگونگى شكل گيرى تفسير الوسيط==     
+
در «تفسیر الوجیز»، هدف مؤلف بیان مقصود هر آیه با عبارتى گویا و کوتاه بوده، و در شرح لغات فقط به توضیح کلمات غامض و نامفهوم اکتفا کرده، و [[شأن نزول]] آیات را لابلاى شرح آنها متذکر شده‌ است.
  
دكتر وهبة الزحيلى در مقدمه خود بر تفسير الوسيطدر مورد چگونگى شكل گيرى آن، مطالبى عنوان مى‌كنند، از جمله اينكه مى‌فرمايند: به مدت هفت سال از 1992- 1998 ميلادى در راديو سوريه و راديو صداى مردم به ترتيب هر روز به مدت شش دقيقه( غير از روز جمعه) بحثى به نام قصص قرآن و( در راديو صداى مردم) سه روز در هفته به مدت 10 دقيقه با عنوان« قرآن و زندگى» سخنرانى داشتم. مجموعه قصص قرآن بعدها به نام« القصة القرآنية- هداية و بيان» چاپ و نشر شد. بعد از اتمام قصص قرآنى، تفسير قرآن را از ابتداى آن، آغاز كرده و تا به انتهاى قرآن ادامه دادم. مجموعه اين سخنرانيها، به شكل تفسير الوسيط در آمد. بر اين اساس اين تفسير جهت مخاطبان عام، بيان شده و ارتباط بيشترى با زندگى روزمره مردم داشته است.
+
بر این اساس، عبارات هر سه تفسیر در بعضى موارد بر هم منطبق و در اکثر آنها، از هم جدا بوده است. توضیحات داده شده توسط مفسر، نشان مى‌دهد که خط مشى و اهداف کلى ایشان در هر سه تفسیر مشترک است و فقط در نحوه ارائه و تفصیل و اجمال تفاوتهایى خواهند داشت.
  
==و روش مفسر==       
+
==معرفى تفسیر ==       
  
« التفسير الوسيط» به زبان عربى، در صدد تفسير تمامى آيات قرآن مى‌باشد و در 3 جلد قطور به اين مهم دست يافته است، و با توجه به مقدمه قبل، روشن مى‌شود كه هدف مفسر تبيين و توضيح قرآن براى مخاطبان عام جهت بالا بردن اطلاعات قرآنى آنان و تسهيل فهم آن و در نهايت عمل به آن مى‌باشد، هدف اسالى مفسر، اثبات اين نكته است كه اسلام دين زندگى و قرآن كتاب امروزى آن است و مسلمان مى‌تواند، و بايد با فهم صحيح از آيات الهى، زمينه عمل به آن را در دنياى، ماديگرى و پرفريب و هياهوى امروز، فراهم نمايد. تلاش مفسر در جهت احياء مبانى فكرى و عملى قرآن در جوامع اسلامى است و اين امر را با مطرح كردن مباحث عقيدتى، فقهى و عملى آن با بيانى ساده، شيوا و امروزين، پى گرفته است. اين امر قالب تحليلى و اجتهادى به تفسير مى‌دهد.
+
«التفسیر الوسیط» به زبان عربى، در صدد [[تفسیر قرآن|تفسیر]] تمامى آیات [[قرآن]] مى‌باشد و در ۳ جلد قطور به این مهم دست یافته است. دکتر وهبة الزحیلى در مقدمه خود بر «تفسیر الوسیط» مطالبى عنوان مى‌کند، از جمله در مورد چگونگى شکل گیرى آن مى‌گوید: «به مدت هفت سال از ۱۹۹۲-۱۹۹۸ میلادى در رادیو [[سوریه|سوریه]] به ترتیب هر روز (غیر از روز جمعه) به مدت شش دقیقه بحثى به نام [[قصص قرآن]] و در رادیو صداى مردم سه روز در هفته به مدت ۱۰ دقیقه با عنوان «قرآن و زندگى» سخنرانى داشتم. مجموعه قصص قرآن بعدها به نام «القصة القرآنیة؛ هدایة و بیان» چاپ و نشر شد. بعد از اتمام قصص قرآنى، تفسیر قرآن را از ابتداى آن، آغاز کرده و تا به انتهاى قرآن ادامه دادم. مجموعه این سخنرانیها، به شکل «التفسیر الوسیط» درآمد. بر این اساس، این تفسیر جهت مخاطبان عام، بیان شده و ارتباط بیشترى با زندگى روزمره مردم داشته است».
  
روش كلى مفسر در بيان و توضيح آيات قرآنى را مى‌توان اينگونه ترسيم كرد، آغاز هر سوره را با اشاره به نزول مكى، مدنى آن، در بعضى موارد آغاز مى‌نمايد، بر حسب تصادف، نگاهى به فضل سوره، وجه تسميه و ثواب تلاوت آن خواهد داشت.
+
با توجه به مقدمه کتاب، روشن مى‌شود که هدف مفسر، تبیین و توضیح قرآن براى مخاطبان عام جهت بالا بردن اطلاعات قرآنى آنان و تسهیل فهم آن و در نهایت عمل به آن مى‌باشد. هدف اساسى مفسر، اثبات این نکته است که [[اسلام]] دین زندگى و قرآن کتاب امروزى آن است و مسلمان مى‌تواند و باید با فهم صحیح از آیات الهى، زمینه عمل به آن را در دنیاى مادیگرى و پرفریب و هیاهوى امروز، فراهم نماید. تلاش مفسر در جهت احیاء مبانى فکرى و عملى قرآن در جوامع اسلامى است. شیوه القاء مطالب از رسانه عمومى، مجال ورود به بحثهاى موضوعى متناسب با دسته آیات را در اختیار مفسر گذاشته است. بدین جهت مباحث فراوانى را مطرح مى‌نماید مانند، «الحریة الدینیة فى الاسلام» ذیل [[آیه 256 سوره بقره|آیه ۲۵۶ سوره بقره]]، «الانفاق فى سبیل الله و آدابه» ذیل [[آیه 261 سوره بقره|آیه ۲۶۱ سوره بقره]]، و بحثهاى فراوان دیگر.
  
مقدمه هر سوره را با سخنى در مورد دسته آيات اولى آن پى مى‌ريزد، عنوان بندى دسته آياتى كه موضوع واحدى را تشكيل مى‌دهند، از هنرهاى ايشان در تفسير المنير و نيز الوسيط مى‌باشد. اين عنوان به دنبال خود پيش مطلبى را به مثابه تمهيدى براى دسته آيات، خواهد داشت، مانند عنوان عقوبة القصاص در مقدمه آيات 178 و 179 بقره، جلد 1 ص 83. سپس به تفسير و تبيين دسته آيات مى‌پردازد، امّا نه به شكل آيه به آيه، بلكه بعنوان يك كل واحد.
+
==روش تفسیر ==     
  
در تبيين دسته آيات از آيات ديگر و همچنين روايات صحيح( از ديدگاه مفسر) بهره فراوان مى‌برد، از اين جهت، تفسير الوسيط چهره مأثور و آيه به آيه‌اى به خود مى‌گيرد. در اين بين است كه قدم به قدم از شأن نزول آيات مدد مى‌جويد و در توضيح مطالب از آن بهره مى‌برد. اين شيوه تفسيرى كه كل مجموعه آيات را با هم تبيين مى‌كند، متأثر از جايگاه مفسر بعنوان سخنران راديويى و شنوندگان عام آن است، بر اين اساس در متن تفسير مجالس براى بحثهاى لغوى و توضيح كلمات، نخواهد داشت، و اين امر را غالبا در پاورقى انجام مى‌دهد.
+
زحیلی در «التفسیر الوسیط» مباحث عقیدتى، فقهى و عملى آن را با بیانى ساده، شیوا و امروزین، مطرح کرده است، که این امر، قالب تحلیلى و [[تفسیر اجتهادی|اجتهادى]] به تفسیر مى‌دهد.
  
با توجه به اين نكته( چگونگى شكل گيرى تفسير الوسيط، كه برنامه‌اى راديويى بوده است.) ردپايى از نقل اقوال مفسرين يا فرقه‌هاى مختلف، ديده نمى‌شود و لابلاى بحثها ديدگاه حنفى فقهى و اشعرى فكرى خود را بيان مى‌دارد، مانند تفكر اشعرى‌گرى در بحث رؤيت خداوند ج 3 الوسيط ص 2783 ذيل آيه 22 سوره قيامت.
+
روش کلى مفسر در بیان و توضیح [[آیه|آیات]] قرآنى را مى‌توان این گونه ترسیم کرد: آغاز هر [[سوره]] را با اشاره به نزول [[سوره های مکی و مدنی|مکى یا مدنى]] آن در بعضى موارد آغاز مى‌نماید، بر حسب تصادف، نگاهى به فضل سوره، وجه تسمیه و ثواب [[تلاوت قرآن|تلاوت]] آن خواهد داشت.
بحثهاى فقهى قرآنى را ذيل آيات الاحكام نه به گستردگى تفسير المنير، اما با اهميت دنبال مى‌كند و با عنوانهايى كه حاكى از بروز بودن آن احكام مى‌كند، سعى در تبيين و ذكر فلسفه آنها دارد، مانند ج 1 ص 78 و 79 ذيل آيه 173 بقره، بحث حليت و حرمت انواع گوشتها.
 
  
نقل داستانهاى قرآنى حوادث و زندگى انبياء را همچون تفسير المنير، با اهميت مى‌داند و با احتراز از روايات اسرائيلى به كمك روايات صحيح، آن را پى‌گيرى مى‌نمايد.
+
مقدمه هر سوره را با سخنى در مورد دسته آیات اولى آن پى مى‌ریزد، عنوان بندى دسته آیاتى که موضوع واحدى را تشکیل مى‌دهند، از هنرهاى ایشان در [[التفسیر المنیر فى العقیدة و الشریعة و المنهج (کتاب)|تفسیر المنیر]] و نیز الوسیط مى‌باشد. این عنوان به دنبال خود پیش مطلبى را به مثابه تمهیدى براى دسته آیات، خواهد داشت، مانند عنوان عقوبة القصاص در مقدمه آیات ۱۷۸ و ۱۷۹ [[سوره بقره]]. سپس به [[تفسیر قرآن|تفسیر]] و تبیین دسته آیات مى‌پردازد، امّا نه به شکل آیه به آیه، بلکه بعنوان یک کل واحد.
  
شيوه القاء مطالب از رسانه عمومى، مجال ورود به بحثهاى موضوعى متناسب با دسته آيات را در اختيار او گذاشته است. بدين جهت مباحث فراوانى را مطرح مى‌نمايد مانند،« الحرية الدينية فى الاسلام ج 1 ص 148 ذيل آيه 256 بقره»، الانفاق فى سبيل الله و آدابه ج 1 ص 152 ذيل آيه 261 بقره، و بحثهاى فراوان ديگر.
+
در تبیین دسته آیات از آیات دیگر و همچنین روایات صحیح (از دیدگاه مفسر) بهره فراوان مى‌برد، از این جهت، تفسیر الوسیط چهره مأثور و آیه به آیه‌اى به خود مى‌گیرد. در این بین است که قدم به قدم از شأن نزول آیات مدد مى‌جوید و در توضیح مطالب از آن بهره مى‌برد. این شیوه تفسیرى که کل مجموعه آیات را با هم تبیین مى‌کند، متأثر از جایگاه مفسر بعنوان سخنران رادیویى و شنوندگان عام آن است، بر این اساس در متن تفسیر مجالس براى بحثهاى لغوى و توضیح کلمات، نخواهد داشت، و این امر را غالبا در پاورقى انجام مى‌دهد.
اثبات اصول عقايد در قرآن فراوان مطرح است، مفسر نيز در مقاطع مختلف به آن پرداخته و مسائلى در توحيد و صفات الهى، نبوت و معجزات و فلسفه آن و معاد و اثبات آن، بيان كرده است، در اين بين نيز به قرآن پرداخته و سعى در تبيين جهات مختلف آن از حيث تربيتى، هدايتى و بلاغى نموده است. در خاتمه متذكر مى‌شوم كه بر خلاف تفسير المنير، كه داراى فهرست موضوعى مفصلى بود و هر جلد نيز فهرست جداگانه را در برداشت، تفسير الوسيط از هر گونه فهرستى، محروم بوده و فقط به ترتيب آيات مى‌توان مطلبى را در آن جستجو كرد، و مجلدات سه‌گانه آن از فهرست مطالب، بى‌بهره‌اند.
 
  
==نسخه‌شناسى==     
+
با توجه به این نکته (چگونگى شکل گیرى تفسیر الوسیط، که برنامه‌اى رادیویى بوده است)، ردپایى از نقل اقوال مفسرین یا فرقه‌هاى مختلف، دیده نمى‌شود و لابلاى بحثها دیدگاه فقهى [[حنفی|حنفى]] و فکرى [[اشاعره|اشعرى]] خود را بیان مى‌دارد، مانند تفکر اشعرى‌گرى در بحث رؤیت خداوند، ذیل [[آیه 22 سوره قیامه|آیه ۲۲ سوره قیامت]].
  
تفسير الوسيط توسط دار الفكر المعاصر بيروت و دار الفكر دمشق به طور مشترك، در محرم 1422 مطابق با آوريل 2001 ميلادى، در سه جلد با 2967 صفحه و 3000 نسخه در چاپ اول به علاقمندان قرآن عرضه شد. اين نسخه مقدمه‌اى كوتاه از مفسر را در بردارد.
+
بحثهاى [[فقه|فقهى]] قرآنى را ذیل [[آیات الاحکام|آیات الاحکام]] نه به گستردگى «[[التفسیر المنیر فى العقیدة و الشریعة و المنهج (کتاب)|التفسیر المنیر]]»، اما با اهمیت دنبال مى‌کند و با عنوانهایى که حاکى از بروز بودن آن احکام مى‌کند، سعى در تبیین و ذکر فلسفه آنها دارد، مانند ذیل [[آیه 173 سوره بقره|آیه ۱۷۳ سوره بقره]]، بحث حلیت و حرمت انواع گوشتها.
  
امتياز اين نسخه در شكل ظاهرى آن به تفكيك آيات و روايات از متن تفسير مى‌باشد، آيات با خط قرمز، روايات با خط سبز و متن تفسير و توضيحات با خط مشكى مى‌باشد، عناوين بحثها نيز با خطى ضخيمتر، چشم نوازى مى‌كنند.
+
مفسر نقل داستانهاى قرآنى حوادث و زندگى انبیاء را همچون التفسیر المنیر، با اهمیت مى‌داند و با احتراز از روایات [[اسرائیلیات|اسرائیلى]] به کمک روایات صحیح، آن را پى‌گیرى مى‌نماید.
  
امّا همانطور كه بيان شد، فاقد هر گونه فهرست مى‌باشد. پاورقى آن از مفسر محترم مى‌باشد.
+
زحیلی در مقاطع مختلف، به اثبات اصول عقاید در قرآن پرداخته و مسائلى در [[توحید|توحید]] و صفات الهى، [[نبوت]] و [[معجزات]] و فلسفه آن و [[معاد]] و اثبات آن، بیان کرده است، در این بین نیز به قرآن پرداخته و سعى در تبیین جهات مختلف آن از حیث تربیتى، هدایتى و بلاغى نموده است.  
  
==منابع مقاله==
+
==منابع==
 
 
1- مقدمه تفسير الوسيط ج 1
 
 
 
2- مجلدات تفسير الوسيط 3 جلد
 
 
 
3- دانشنامه قرآن و قرآن پژوهى ج 1 ص 1146 به كوشش بهاء الدين خرمشاهى
 
 
 
4- مقدمه تفسير المنير ج 1
 
 
 
5- المفسرون حياتهم و منهجهم ص 684 سيد محمد على اياز
 
 
 
==منبع==
 
 
 
نرم افزار جامع التفاسیر ، بخش کتابشناسی
 
  
 +
*[[دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی (کتاب)|دانشنامه قرآن و قرآن پژوهى]]، بهاءالدین خرمشاهى، ج ۱ ص ۱۱۴۶.
 +
*المفسرون حیاتهم و منهجهم، سید محمدعلى ایازی، ص ۶۸۴.
 
{{تفسیر قرآن}}
 
{{تفسیر قرآن}}
[[رده: تفاسیر]]
+
[[رده: تفاسیر]][[رده:تفاسیر اجتهادی]][[رده:تفسیرهای اهل سنت]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۳ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۱۹

تفسير الوسيط (زحیلی).jpg
نویسنده وهبة زحیلی
موضوع تفسیر اهل سنت
زبان عربی
تعداد جلد ۳
انتشارات دارالفکر دمشق

«التفسیر الوسیط» تألیف دکتر وهبة الزحیلى (۱۴۳۶-۱۳۵۱ ق)، مشتمل بر تفسیر تمامى آیات قرآن کریم به زبان عربى است. هدف مفسر، تبیین قرآن براى مخاطبان عام، جهت بالا بردن اطلاعات قرآنى آنان و تسهیل فهم آن و در نهایت عمل به آن مى‌باشد؛ از این رو، مباحث عقیدتى، فقهى و عملى آن را با بیانى ساده و امروزین، مطرح کرده است.

تفاوتهاى سه تفسیر مفسر

دکتر وهبة بن مصطفی الزحیلى (۱۴۳۶-۱۳۵۱ ق)، علاوه بر «التفسیر الوسیط» در ۳ جلد، «التفسیر المنیر» در ۳۲ جلد و «التفسیر الوجیز» در یک جلد نیز تألیف نموده که نقاط مشترک و همچنین تفاوتهایى با هم دارند. نقاط مشترک آنها را مى‌توان به طور خلاصه این گونه بیان کرد: بیان مدلول آیات با دقت و با اسلوبى روان و ساده و جذاب، ارائه اسباب نزول صحیح آیات، توأم بودن تفسیر آیه به آیه با تفسیر روایى متشکل از روایات صحیحه‌اى که از لحاظ محتوا متناسب آیات است، دورى از روایات اسرائیلى در بیان قصص قرآن، همراه بودن تفسیر مأثور و معقول و تکیه بر تفاسیر مهم پیشینیان و معاصرین با توجه به اختلاف دیدگاههاى آنها.

تفاوت «تفسیر المنیر» با آن دو تفسیر دیگر مؤلف در این است که آیات در حد گسترده و کامل مورد بررسى قرار گرفته‌اند، در ابتداى هر سوره، مضامین کل سوره قبل از تفسیر بیان شده است، فضائل سور بنا بر روایات صحیحه ذکر شده و از روایات جعلى و ضعیف اجتناب گردید، توضیحى در تناسب آیات و سور با همدیگر داده شده و قصص قرآنى و حوادث تاریخى در آن به طور مفصل بیان شده است. در استنباط احکام شرعى به معناى وسیع آن تلاش شده و در عقاید، عبادات، اخلاق، آداب، نظام اجتماعى و معاملات و اصول زندگى اجتماعى بر اساس قوانین اسلامى، بحثهاى مفصلى انجام گرفته است. در مفردات لغوى، بیانى کافى و مبسوط داشته به وجوه بلاغت و اعراب توجه وافرى شده است. در کنار این موارد، پرداختن به معجزات و روشن کردن آنها و نیز بیان اعجاز علمى قرآن، متناسب با زمان، محور تلاش بوده است.

در «تفسیر الوسیط»، گاهى شرح بعضى آیات از تفسیر المنیر نیز گسترده‌تر شده، و از بین لغات، کلمات مهم تبیین گردیده، در شأن نزول نیز سعى بر نقل آن ذیل آیات بوده است، نکات اعرابى و بیانى را نیز در حد ضرورى بیان داشته و ابتداى هر دسته آیات، مقدمه‌اى مختصر به تناسب موضوع واحد آنها ذکر شده است. بر خلاف «تفسیر المنیر»، که داراى فهرست موضوعى مفصلى بود و هر جلد نیز فهرست جداگانه را در برداشت، «تفسیر الوسیط» از هر گونه فهرستى، محروم بوده و فقط به ترتیب آیات مى‌توان مطلبى را در آن جستجو کرد، و مجلدات سه‌گانه آن از فهرست مطالب، بى‌بهره‌اند.

در «تفسیر الوجیز»، هدف مؤلف بیان مقصود هر آیه با عبارتى گویا و کوتاه بوده، و در شرح لغات فقط به توضیح کلمات غامض و نامفهوم اکتفا کرده، و شأن نزول آیات را لابلاى شرح آنها متذکر شده‌ است.

بر این اساس، عبارات هر سه تفسیر در بعضى موارد بر هم منطبق و در اکثر آنها، از هم جدا بوده است. توضیحات داده شده توسط مفسر، نشان مى‌دهد که خط مشى و اهداف کلى ایشان در هر سه تفسیر مشترک است و فقط در نحوه ارائه و تفصیل و اجمال تفاوتهایى خواهند داشت.

معرفى تفسیر

«التفسیر الوسیط» به زبان عربى، در صدد تفسیر تمامى آیات قرآن مى‌باشد و در ۳ جلد قطور به این مهم دست یافته است. دکتر وهبة الزحیلى در مقدمه خود بر «تفسیر الوسیط» مطالبى عنوان مى‌کند، از جمله در مورد چگونگى شکل گیرى آن مى‌گوید: «به مدت هفت سال از ۱۹۹۲-۱۹۹۸ میلادى در رادیو سوریه به ترتیب هر روز (غیر از روز جمعه) به مدت شش دقیقه بحثى به نام قصص قرآن و در رادیو صداى مردم سه روز در هفته به مدت ۱۰ دقیقه با عنوان «قرآن و زندگى» سخنرانى داشتم. مجموعه قصص قرآن بعدها به نام «القصة القرآنیة؛ هدایة و بیان» چاپ و نشر شد. بعد از اتمام قصص قرآنى، تفسیر قرآن را از ابتداى آن، آغاز کرده و تا به انتهاى قرآن ادامه دادم. مجموعه این سخنرانیها، به شکل «التفسیر الوسیط» درآمد. بر این اساس، این تفسیر جهت مخاطبان عام، بیان شده و ارتباط بیشترى با زندگى روزمره مردم داشته است».

با توجه به مقدمه کتاب، روشن مى‌شود که هدف مفسر، تبیین و توضیح قرآن براى مخاطبان عام جهت بالا بردن اطلاعات قرآنى آنان و تسهیل فهم آن و در نهایت عمل به آن مى‌باشد. هدف اساسى مفسر، اثبات این نکته است که اسلام دین زندگى و قرآن کتاب امروزى آن است و مسلمان مى‌تواند و باید با فهم صحیح از آیات الهى، زمینه عمل به آن را در دنیاى مادیگرى و پرفریب و هیاهوى امروز، فراهم نماید. تلاش مفسر در جهت احیاء مبانى فکرى و عملى قرآن در جوامع اسلامى است. شیوه القاء مطالب از رسانه عمومى، مجال ورود به بحثهاى موضوعى متناسب با دسته آیات را در اختیار مفسر گذاشته است. بدین جهت مباحث فراوانى را مطرح مى‌نماید مانند، «الحریة الدینیة فى الاسلام» ذیل آیه ۲۵۶ سوره بقره، «الانفاق فى سبیل الله و آدابه» ذیل آیه ۲۶۱ سوره بقره، و بحثهاى فراوان دیگر.

روش تفسیر

زحیلی در «التفسیر الوسیط» مباحث عقیدتى، فقهى و عملى آن را با بیانى ساده، شیوا و امروزین، مطرح کرده است، که این امر، قالب تحلیلى و اجتهادى به تفسیر مى‌دهد.

روش کلى مفسر در بیان و توضیح آیات قرآنى را مى‌توان این گونه ترسیم کرد: آغاز هر سوره را با اشاره به نزول مکى یا مدنى آن در بعضى موارد آغاز مى‌نماید، بر حسب تصادف، نگاهى به فضل سوره، وجه تسمیه و ثواب تلاوت آن خواهد داشت.

مقدمه هر سوره را با سخنى در مورد دسته آیات اولى آن پى مى‌ریزد، عنوان بندى دسته آیاتى که موضوع واحدى را تشکیل مى‌دهند، از هنرهاى ایشان در تفسیر المنیر و نیز الوسیط مى‌باشد. این عنوان به دنبال خود پیش مطلبى را به مثابه تمهیدى براى دسته آیات، خواهد داشت، مانند عنوان عقوبة القصاص در مقدمه آیات ۱۷۸ و ۱۷۹ سوره بقره. سپس به تفسیر و تبیین دسته آیات مى‌پردازد، امّا نه به شکل آیه به آیه، بلکه بعنوان یک کل واحد.

در تبیین دسته آیات از آیات دیگر و همچنین روایات صحیح (از دیدگاه مفسر) بهره فراوان مى‌برد، از این جهت، تفسیر الوسیط چهره مأثور و آیه به آیه‌اى به خود مى‌گیرد. در این بین است که قدم به قدم از شأن نزول آیات مدد مى‌جوید و در توضیح مطالب از آن بهره مى‌برد. این شیوه تفسیرى که کل مجموعه آیات را با هم تبیین مى‌کند، متأثر از جایگاه مفسر بعنوان سخنران رادیویى و شنوندگان عام آن است، بر این اساس در متن تفسیر مجالس براى بحثهاى لغوى و توضیح کلمات، نخواهد داشت، و این امر را غالبا در پاورقى انجام مى‌دهد.

با توجه به این نکته (چگونگى شکل گیرى تفسیر الوسیط، که برنامه‌اى رادیویى بوده است)، ردپایى از نقل اقوال مفسرین یا فرقه‌هاى مختلف، دیده نمى‌شود و لابلاى بحثها دیدگاه فقهى حنفى و فکرى اشعرى خود را بیان مى‌دارد، مانند تفکر اشعرى‌گرى در بحث رؤیت خداوند، ذیل آیه ۲۲ سوره قیامت.

بحثهاى فقهى قرآنى را ذیل آیات الاحکام نه به گستردگى «التفسیر المنیر»، اما با اهمیت دنبال مى‌کند و با عنوانهایى که حاکى از بروز بودن آن احکام مى‌کند، سعى در تبیین و ذکر فلسفه آنها دارد، مانند ذیل آیه ۱۷۳ سوره بقره، بحث حلیت و حرمت انواع گوشتها.

مفسر نقل داستانهاى قرآنى حوادث و زندگى انبیاء را همچون التفسیر المنیر، با اهمیت مى‌داند و با احتراز از روایات اسرائیلى به کمک روایات صحیح، آن را پى‌گیرى مى‌نماید.

زحیلی در مقاطع مختلف، به اثبات اصول عقاید در قرآن پرداخته و مسائلى در توحید و صفات الهى، نبوت و معجزات و فلسفه آن و معاد و اثبات آن، بیان کرده است، در این بین نیز به قرآن پرداخته و سعى در تبیین جهات مختلف آن از حیث تربیتى، هدایتى و بلاغى نموده است.

منابع

***
تفسیر قرآن
درباره تفسیر قرآن: تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن
اصطلاحات: اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات
شاخه های تفسیر قرآن:

تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی)

روشهای تفسیری قرآن:
تفاسیر به تفکیک مذهب مولف: