عید فطر

اولین روز از ماه شوال، عید فطر است که یکى از اعیاد بزرگ در سنت اسلامى می‌باشد. با رؤیت هلال ماه شوال در پایان روز ۲۹ ماه رمضان و یا گذشت ۳۰ روز از اول ماه رمضان، آغاز ماه شوال و «عید فطر» ثابت می‌شود. روزه در این روز حرام است و بر مسلمانان واجب است که زکات فطره بدهند.

زکات فطره

شرایط پرداخت زکات فطر: پس از پایان یافتن ماه مبارک رمضان، افرادى که در شب عید فطر داراى این شرایط باشند زکات فطره بر آنها واجب است:

۱- بالغ باشد ۲- عاقل باشد ۳- بنده کسى نباشد (تحت سرپرستی و تکفل کسی نباشد.) ۴- فقیر نباشد.

فردى که داراى شرایط فوق باشد باید زکات خود و کسانى که در مغرب شب عید فطر نان خور او هستند را بپردازد؛ کوچک باشند یا بزرگ، مسلمان باشند یا کافر، خرج آنان بر او واجب باشد یا نه، در شهر خود او باشند یا در شهر دیگر (یعنى حتى اگر فرزند او که نان خور اوست به مسافرت رفته باشد باید زکات او را بدهد) و همچنین مهمانى که با رضایت او پیش از غروب شب عید فطر وارد خانه اش شده باشد، باید زکات او را بدهد.

مقدار زکات فطره: هر نفرى یک صاع که تقریباً ۳ کیلو است.

جنس زکات فطره: گندم یا جو یا خرما یا کشمش یا برنج یا ذرت و مانند اینها. هر کدام که قوت غالب (غذایی که غالبا می خورند) باشد.

وقت وجوب زکات فطره: شب عید فطر.

وقت پرداخت زکات فطره: از شب عید تا ظهر روز عید فطر، و بهتر آن است که در روز عید بدهد و اگر نماز عید مى خواند بنابر احتیاط واجب قبل از نماز عید بپردازد.

مصرف زکات فطره: همان مصرف زکات مال است، گر چه احتیاط مستحب آن است که فقط به فقراى مؤمن و به مساکین بدهد.

نماز عید فطر

یکی از آداب این روز خواندن نماز عید فطر است. این نماز دو رکعت است؛ در رکعت اول سوره حمد و سوره اعلى و در رکعت دوم، حمد و سوره شمس خوانده می شود. همچنین این نماز قنوت ویژه ای دارد که در رکعت اول بعد از قرائت پنج تکبیر گفته می شود و بعد از هر تکبیر قنوت ویژه نماز این روز خوانده می شود. و رکعت دوم نیز چهار تکبیر به همین ترتیب است.

قنوت نماز عید فطر:

«اَللّهُمَّ اَهْلَ الْکبْرِیاءِ وَ الْعَظِمَة وَ اَهْلَ الْجُودِ وَ الْجَبَرُوتِ وَ اَهْلَ الْعَفْوِ وَ الرَّحْمَةِ وَ اَهْلَ التَّقْوی وَالْمَغْفِرَةِ اَسْئَلُک بِحَقِّ هذَا الْیَوْمِ الَّذِی جَعَلْتَهُ لِلْمُسْلِمینَ عیداً وَ لِمحَمَّد صَلَّی اللّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ ذُخْراً وَ شَرَفاً وَ کرامَةً وَ مَزیداً اَنْ تُصَلِّی عَلی مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد وَ اَنْ تُدْخِلَنِی فی کلِّ خَیْر اَدْخَلْتَ فیهِ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّد وَ اَنْ تُخْرِجَنی مِنْ کلِّ سُوء اَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّد صَلَواتُک عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ اَللّهُمَّ اِنّی اَسْئَلُک خَیْرَ ما سَئَلَک بِهِ عِبادُک الصّالِحُونَ وَ اَعُوذُ بِک مِمّا اسْتَعاذَ مِنْهُ عِبادُک الْمـُخْلَصُونَ».

بارالها! به حق این روزى که آن را براى مسلمانان عید و براى محمد(صلی الله علیه وآله) ذخیره و شرافت و کرامت و فضیلت قرار دادى از تو مى‌خواهم که بر محمد و آل محمد درود بفرستى و مرا در هر خیرى وارد کنى که محمد و آل محمد را در آن وارد کردى و از هر سوء و بدى خارج سازى که محمد و آل محمد را خارج ساختى، درود و صلوات تو بر او و آنها، خداوندا، از تو مى‌طلبم آنچه بندگان شایسته‌ات از تو خواستند و به تو پناه مى‌برم از آنچه بندگان خالصت‌به تو پناه بردند.

برخی آداب روز عید فطر

• مستحب است در روز عید فطر قبل از نماز عید با خرما افطار کند.

• مستحب است پیش از نماز عید غسل کند و دعاهایی که قبل از نماز و بعد از آن در کتب دعا آمده بخواند.

• در روز عید فطر بعد از نماز مغرب و عشا در شب عید فطر و بعد از نماز صبح و ظهر و عصر روز عید و نیز بعد از نماز عید فطر این تکبیرها را بگوید: «اَللّهُ اَکبَرُ، اَللّهُ اَکبَرُ، لا إلهَ إلاّ اللّهُ وَ اَللّهُ اَکبَرُ، اللّهُ اَکبَرُ وَ لِلّهِ الْحَمْدُ، اَللّهُ اَکبَرُ عَلی ما هَدانا وَ لَهُ الشُّکْرُ عَلَی مَا أَوْلانَا».

عید فطر در روایات

عید فطر داراى اعمال و عبادات و ادعیه خاصى است که در روایات معصومین(ع) وارد شده است. از سخنان معصومین(ع) چنین مستفاد می ‌شود که روز عید فطر، روز گرفتن مزد است. و لذا در این روز مستحب است که انسان بسیار دعا کند و به یاد خدا باشد و روز خود را به بطالت و تنبلى نگذراند و خیر دنیا و آخرت را بطلبد.

عید فطر در صحیفه سجادیه:

«دعای ۴۶ صحیفه سجادیه» از امام سجاد(ع) در خصوص عید فطر وارد شده است. همچنین به مناسبت «وداع ماه مبارک رمضان» و استقبال عید سعید فطر دعای دیگری از آن حضرت در صحیفه سجادیه به این مضمون آمده است: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اجْبُرْ مُصِیبَتَنَا بِشَهْرِنَا، وَ بَارِک لَنَا فِی یوْمِ عِیدِنَا وَ فِطْرِنَا، وَ اجْعَلْهُ مِنْ خَیرِ یوْمٍ مَرَّ عَلَینَا أَجْلَبِهِ لِعَفْوٍ، وَ أَمْحَاهُ لِذَنْبٍ، وَ اغْفِرْ لَنَا مَا خَفِی مِنْ ذُنُوبِنَا وَ مَا عَلَنَ ... اللَّهُمَّ إِنَّا نَتُوبُ إِلَیک فِی یوْمِ فِطْرِنَا الَّذِی جَعَلْتَهُ لِلْمُؤْمِنِینَ عِیداً وَ سُرُوراً، وَ لِأَهْلِ مِلَّتِک مَجْمَعاً وَ مُحْتَشَداً، مِنْ کلِّ ذَنْبٍ أَذْنَبْنَاهُ، أَوْ سُوءٍ أَسْلَفْنَاهُ، أَوْ خَاطِرِ شَرٍّ أَضْمَرْنَاهُ، تَوْبَةَ مَنْ‏ لَا ینْطَوِی عَلَى رُجُوعٍ إِلَى ذَنْبٍ، وَ لَا یعُودُ بَعْدَهَا فِی خَطِیئَةٍ...». «پروردگارا! بر محمد و آل محمد درود فرست و مصیبت ما را در این ماه جبران کن و روز فطر را بر ما عیدى مبارک و خجسته بگردان و آن را از بهترین روزهایى قرار ده که بر ما گذشته است که در این روز بیشتر ما را مورد عفو قرار دهى و گناهانمان را بشوئى و خداوندا بر ما ببخشایى آنچه در پنهان و آشکارا گناه گردانیم ... خداوندا! در این روز عید فطرمان که براى مؤمنان روز عید و خوشحالى و براى مسلمانان روز اجتماع و گردهمائى قرار دادى از هر گناهى که مرتکب شده‌ایم و هر کار بدى که کرده‌ایم و هر نیت ناشایسته‌اى که در ضمیرمان نقش بسته است ‌به سوى تو باز مى‌گردیم و توبه مى‌کنیم، توبه‌اى که در آن بازگشت‌به گناه هرگز نباشد و بازگشتى که در آن هرگز روى آوردن به معصیت نباشد...».

روز عید فطر، روز اهدای جوائز الهی:

در روایتی طولانی در فضیلت ماه رمضان، از پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله نقل شده است که حضرت فرمودند: «و چون شب عید فطر -که شب جوائز نام دارد- فرا رسد، خداوند پاداش عمل‌ کنندگان را بدون حساب و شمارش ببخشد. و چون صبح روز عید فرا رسد خداوند فرشتگان را به همه ‌ی شهرها بفرستد. پس در زمین فرود آیند و سر کوچه‌ ها و گذرها بایستند و گویند: اى امّت محمّد! به سوى پروردگار کریم [براى نماز عید] بیرون شوید که او پاداش فراوان دهد و گناهان بزرگ را بیامرزد. و چون سوى محلّ برگزارى نماز عید روند خدای عزّ و جلّ به فرشتگان فرماید: اى فرشتگان من! مزد کارگر -چون کار خود را انجام دهد- چیست؟ عرضه دارند: معبودا و سیدا! این که مزدش را کامل پرداخت کنی. خداوند عزّ و جلّ فرماید: شما را گواه مى ‌گیرم که من پاداش روزه‌ ی رمضان و نمازشان را خشنودى و آمرزش خود از ایشان قرار دادم. و خداوند [خطاب به بندگان خویش] مى‌ فرماید: اى بندگان من! [هر چه مى‌ خواهید] از من بخواهید که به عزت و جلال خودم سوگند که امروز در این اجتماع خویش، هر چه براى دنیا و آخرت خود بخواهید عطا مى‌ کنم. و به عزت و جلال خودم سوگند تا وقتی که مرا مراقب خود بدانید [و از من بترسید] شما را در پناه مى‌ گیرم و نزد کسانى که در دوزخ جاودانند رسوایتان نسازم. باز گردید که آمرزیده شدید همانا مرا خشنود کردید و من از شما خشنود شدم. پس فرشتگان به خاطر آنچه -که خداوند در روز عید فطر به این امت ارزانى فرموده است- شاد مى‌شوند و به یکدیگر بشارت داده و تبریک می گویند».

همچنین جابر از امام باقر علیه السّلام روایت کرده‌ که آن حضرت فرمود: رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمود: چون روز اول شوّال فرا مى ‌رسد منادیى ندا مى‌ کند: اى مومنان در این صبحگاه بشتابید براى جوائزتان .[که به پاداش عبادات رمضان می‌دهند] سپس فرمود: اى جابر جوائز خداوند متعال که مانند جوائز این پادشاهان نیست. آنگاه فرمود: امروز روز جائزه است.

روز عید فطر، روز پاداش نیکوکاران:

امیرالمؤمنین على (علیه السلام) در یکى از اعیاد فطر خطبه‌ اى خوانده ‌و در آن مؤمنان را بشارت و مبطلان را بیم داده‌اند: «ایها الناس! ان یومکم هذا یوم یثاب فیه المحسنون و یخسر فیه المبطلون و هو اشبه بیوم قیامکم، فاذکروا بخروجکم من منازلکم الى مصلاکم خروجکم من الاجداث الى ربکم و اذکروا بوقوفکم فى مصلاکم و وقوفکم بین یدى ربکم، و اذکروا برجوعکم الى منازلکم، رجوعکم الى منازلکم فى الجنه. عباد الله! ان ادنى ما للصائمین و الصائمات ان ینادیهم ملک فى آخر یوم من شهر رمضان، ابشروا عباد الله فقد غفر لکم ما سلف من ذنوبکم فانظروا کیف تکونون فیما تستأنفون». «اى مردم! این روز شما روزى است که نیکوکاران در آن پاداش مى‌گیرند و زیانکاران و تبهکاران در آن مایوس و ناامید مى‌گردند و این شباهتى زیاد به روز قیامتتان دارد، پس با خارج شدن از منازل و رهسپار جایگاه نماز عید شدن به یاد آورید خروجتان از قبرها و رفتنتان را به سوى پروردگار، و با ایستادن در جایگاه نماز به یاد آورید ایستادن در برابر پروردگارتان را و با بازگشت‌ به سوى منازل خود، متذکر شوید بازگشتتان را به سوى منازلتان در بهشت ‌برین، اى بندگان خدا، کمترین چیزى که به زنان و مردان روزه‌دار داده مى‌شود این است که فرشته‌اى در آخرین روز ماه رمضان به آنان ندا می دهد و می گوید: هان! بشارتتان باد، اى بندگان خدا که گناهان گذشته‌تان آمرزیده شد، پس به فکر آینده خویش باشید که چگونه بقیه ایام را بگذرانید.»

روز اجتماع مسلمین برای شکرگزاری:

در روایتی امام رضا علیه السلام فرمود: «اگر کسى بپرسد که چرا روز فطر عید قرار داده شده است، گفته خواهد شد: براى این که مسلمانان روزى داشته باشند که همگى در یک مکان گرد آیند و در صحرایى باز جانب خداوند عزوجل آشکار شوند و او را براى انعام و لطفى که درباره آنان کرده و با عبادت یک‌ ماهه که برایشان واجب کرده بود مقربشان ساخته، حمد و سپاس گویند و آن روز عید محسوب مى‌شود و روز اجتماع همه مسلمین است و روز افطار و روز پرداخت زکات و بخشش به فقرا و روز رغبت و تشویق و روز ناله و زارى به درگاه بارى تعالى است و براى این که آن روز اول و آغاز روزهاى سال جدید است و در آن روز به خلاف روزهاى یک‌ ماهه پیش، روز خوردن و آشامیدن است، زیرا در نزد اهل حق ماه رمضان اولین ماه سال است و خداوند چنان مى‌پسندید که آن روز (فطر) را روز اجتماع مسلمانان قرار دهد تا در آن روز او را سپاس گویند و تقدیس و تکریم کنند».

رمضان ماه مسابقه و عید فطر روز نتیجه:

امام حسن مجتبى علیه السّلام در روز عید فطر گروهى را دید که مشغول بازى و خنده بودند. پس در حالى که به آنان اشاره می‌کرد به اصحاب خویش فرمود: همانا خداوند عزّ و جلّ ماه رمضان را میدان مسابقه براى بندگان خود قرار داده است تا با طاعت و عبادت خود براى رسیدن به رضوان و خشنودى خداوند از یکدیگر پیشى بگیرند. پس گروهى در این میدان تاختند و به خشنودى الهى فائز شدند و عدّه‌اى دیگر عقب افتادند و تقصیر کردند و زیان دیدند. پس شگفتا و بسیار شگفتا از آن‌که به خنده و بازى مشغول باشد در چنین روزى که نیکوکاران در این روز پاداش مى‌ یابند و تقصیرکاران زیان مى ‌بینند. و قسم به خدا که اگر حجاب از میان برخیزد و پرده کنار رود بى‌تردید و حتما نیکوکار مشغول نیکوکارى خود شود و بدکردار گرفتار زشتکارى خود باشد.

عید فطر از منظر بزرگان

عید فطر از منظر امام خمینی:

از نظر امام خمینی(ره) عید فطر بعد از یک ماه روزه داری جشن میهمانی و عید برای ضیافت الهی و وصال است و جشن پیروزی بر هوای نفس و شیطان و موفقیت بر انجام دستورالهی است. حضرت امام(ره) می فرمایند: «عید شریف فطر عید است براى ضیافة اللَّه، و عید شریف قربان عید است براى لقاء اللَّه و آن عید که ضیافة اللَّه است، مقدمه است براى لقاء اللَّه‌.»

عید فطر از منظر مقام معظم رهبری:

«... روز عید فطر از جمله‌ مناسبت هایى است که امّت اسلامى مى‌تواند از آن منتفع شود و خوشبختانه در اسلام از این مناسبت ها بسیار است. این روز براى همه‌ى مسلمانان جهان عید است؛ روزى است که مسلمانان بعد از یک ماه روزه‌دارى و عبادت و توجّه و تذّکر، با دل هایى که براى جلب رحمت و نورانیت الهى آماده شده است، با اقامه‌ى نماز و اجتماعات گوناگون، گرد هم جمع مى‌شوند و این براى دنیاى اسلام یک فرصت است. همه‌ى اعیاد و مناسبتهاى اسلامى باید این خاصیت را براى ما داشته باشد که دلهاى ما مسلمانان را به هم نزدیک کند. امروز مسلمانان بیش از همیشه احتیاج دارند به این‌که دل هایشان را به هم نزدیک کنند».

«... روز عید فطر از جمله‌ى مناسبت هایى است که امّت اسلامى مى‌تواند از آن منتفع شود و خوشبختانه در اسلام از این مناسبت ها بسیار است. این روز براى همه‌ى مسلمانان جهان عید است؛ روزى است که مسلمانان بعد از یک ماه روزه‌دارى و عبادت و توجّه و تذّکر، با دل هایى که براى جلب رحمت و نورانیت الهى آماده شده است، با اقامه‌ى نماز و اجتماعات گوناگون، گرد هم جمع مى‌شوند و این براى دنیاى اسلام یک فرصت است. همه‌ى اعیاد و مناسبت هاى اسلامى باید این خاصیت را براى ما داشته باشد که دل هاى ما مسلمانان را به هم نزدیک کند. امروز مسلمانان بیش از همیشه احتیاج دارند به این‌که دل هایشان را به هم نزدیک کنند».

عید فطر از منظر آیة الله جوادی آملی:

«بهترین دمى که انسان دارد در ماه مبارک رمضان است که «انفاسکم فیه تسبیح‌»; نفس کشیدن در این ماه «سبوح قدوس‌» گفتن است; لذا امام سجاد(ع) مى‌فرماید: سلام بر تو اى عید اولیاى الهى. اینکه مى‌بینیم در آخر ماه مبارک رمضان عید فطر مى‌گیرند، چون جایزه‌هاى یک ماه را به ما مى‌دهند; در حقیقت محصول ماه مبارک رمضان است. این ضیافة الله، آن لقاء الله را در بر دارد و عظمت از آن ماه شوال نیست، بلکه عظمت از آن ماه مبارک رمضان است که نتیجه یک ماهه را در روز عید مى‌دهند».