منابع و پی نوشتهای ضعیف
جامعیت مقاله متوسط
عنوان بندی متوسط
کیفیت پژوهش متوسط است
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

صدقه: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(←‏مصارف صدقه)
 
(۲۴ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
−
==صدقه در لغت==
+
{{خوب}}
 +
'''صدقه''' چیزى است که انسان از مال خود در راه رضای خدا به نیازمندان می دهد. صدقه به صورت [[واجب]] و [[مستحب]] بوده و در [[قرآن]] و [[حدیث|احادیث]] مورد تأکید فراوان قرار گرفته است.
 +
==تعریف صدقه==
  
−
'''قاموس قرآن:'''
+
در [[قاموس قرآن (کتاب)|قاموس قرآن]] آمده است: صدقه چیزى است که انسان از مال خود قربة الى اللّه می دهد. و آن اعمّ از [[زکات|زکات]] است؛ صدقه به [[واجب]] و [[استحباب|مستحب]] هر دو گفته می شود، ولى زکات فقط اسم واجب است: {{متن قرآن|«خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً ...»}}<ref>[[سوره توبه]]، ۱۰۳.</ref> درباره صدقه واجب است و {{متن قرآن|«هُوَ يَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِهِ وَيَأْخُذُ الصَّدَقَاتِ»}}<ref>سوره توبه، ۱۰۴.</ref> ظاهرا اعم از واجب و نداب است.<ref> قاموس قرآن، ج‌۴، ص: ۱۱۶ </ref>
  
−
صدقه): چيزى است كه انسان از مال خود قربة الى اللّه ميدهد. و آن اعمّ از زكوة است صدقه بواجب و مستحب هر دو گفته ميشود ولى زكوة فقط اسم واجب است (مجمع) «خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً ...» توبه:
+
[[راغب اصفهانی]] می گوید: "صدقه" چیزی است که انسان آن را به قصد قربت از مالش خارج می‌کند، مثل [[زکات]]، ولی در اصل صدقه در امری است که شخص بدون آنکه مجبور باشد خود انجام دهد و زکات در امر واجب گفته می‌شود. و گاهی واجب هم صدقه گفته می شود در جایی که صدقه دهنده قصدش صدق در کردارش باشد.<ref> مفردات راغب، ص۴۸۰ </ref>
−
103. درباره صدقه واجب است «هُوَ يَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبادِهِ وَ يَأْخُذُ الصَّدَقاتِ» توبه: 104. ظاهرا اعم از واجب و نداب است.<ref> قاموس قرآن، ج‌4، ص: 116 </ref>
 
  
−
'''مفردات راغب:'''
+
و [[علامه شعرانی]] در تعریف صدقه گوید: صدقه مالی است که به قصد قربت در راه [[الله|خدا]] دهند خواه به فقیر یا به غنی، واجب باشد مانند زکات و [[کفاره|کفارات]] یا مستحب باشد.<ref> نثر طوبی، علامه شعرانی، ج۱، ص ۳۸ </ref>
  
−
"صدقه" چيزي است كه انسان آن را به قصد قربت از مالش خارج مي‌كند مثل [[زكات]]، ولي در اصل [[صدقه]] در امری است که شخص بدون آنکه مجبور باشد خود انجام دهد و زكات در امر واجب گفته مي‌شود. و گاهی واجب هم صدقه گفته می شود در جایی که صدقه دهنده قصدش صدق در کردارش باشد. <ref> مفردات راغب، ص480 </ref>
+
==جایگاه صدقه دادن ==
 +
آیه ۱۰۳ سوره توبه نیز صدقه را موجب تطهیر و تزکیه فرد و جامعه دانسته است: «{{متن قرآن|خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِمْ بِهَا...}}<ref>توبه، ۱۰۳.</ref>؛ از اموال آنها صدقه‌ای (به عنوان زکات بگیر) تا به وسیله آن، آنها را پاک سازی و پرورش دهی و (به هنگام گرفتن زکات) به آنها دعا کن که دعای تو مایۀ آرامش آنهاست و خداوند شنوا و داناست.»
  
−
'''نثر طوبی:'''
+
و در آیه ۱۰۴ [[سوره توبه]] آمده است: «{{متن قرآن|«أَلَمْ يَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ هُوَ يَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِهِ وَيَأْخُذُ الصَّدَقَاتِ}}؛ آیا نمی‌دانستند که فقط خداوند [[توبه]] را از بندگانش می‌پذیرد و [[صدقات]] را می‌گیرد و خداوند توبه پذیر و مهربان است.» در روایتی از [[امام سجاد]] علیه السلام آمده است: «إنَّ الصَّدَقَة لا تَقَع فی یدِ العَبدِ حتّی تَقَعُ فی یدِ الرَّب<ref>تفسير عياشى، ج‏2، ص107</ref>؛ من ضمانت مى‌‏كنم كه صدقه‌‏اى كه بدست بنده خدا داده مى‌‏شود پيش از او بدست خود خدا مى‌‏رسد، چون خود او فرموده: {{متن قرآن|هُوَ يَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِهِ وَيَأْخُذُ الصَّدَقَاتِ}}"»
  
−
صدقه مالی است که به قصد قربت در راه خدا دهند خواه به فقیر یا به غنی، واجب باشد مانند زکات و کفارات یا مستحب باشد.<ref> نثر طوبی، علامه شعرانی، ج1، ص 38 </ref>
+
آیه مورد بحث همچنین هشدار می‌دهد که در پرداخت [[زکات]] و صدقات نهایت [[ادب]] و [[احترام]] را به خرج دهند، چرا که گیرنده خدا است.
−
 
 
−
==انواع صدقه==
 
−
صدقات دو دسته‌اند:
 
−
 
 
−
# صدقه واجب: یعنی بخشي از اموال شخصي كه با شرايطي خاص به افرادي مخصوصي داده مي‌شود؛ از جمله زكات، خمس و فطريه.
 
−
# صدقه مستحب: اندازه خاصي ندارد و انسان مي‌تواند هر مقدار از مالش را كه بخواهد در راه خدا به فقرا و نيازمندان ببخشد.<ref> طباطبائي، سيد محمدحسين؛ تفسير الميزان، مركز نشر و توزيع كتاب، قم، ج 2، ص 40.</ref>
 
−
 
 
−
آیه «و آتوا حقه یوم حصاد»(سوره انعام/آیه 134)؛ حق کشت و میوه را بدهید روز چیدن و درو کردن اشاره به صدقه مستحبی دارد. چرا که این سوره مکی است زکوة واجب در مدینه مستقر گشت این حق به هر گونه زرع و میوه تعلق می گیرد.<ref>  نگاه کنید: نثر طوبی، علامه شعرانی، انتشارات اسلامیه، ج1، ص 38 </ref>
 
−
 
 
−
==اهمیت صدقه==
 
−
 
 
−
در [[سوره بقره]] آيه 104 مي‌خوانيم؛ «ألَم يَعلَمُوا أنَّ الله هُوَ يَقبِلُ التُوبَة عَنْ عباده و يأخُذُ الصَّدَقات؛ آيا نمي‌دانستند كه فقط خداوند [[توبه]] را از بندگانش مي‌پذيرد و [[صدقات]] را مي‌گيرد و خداوند توبه پذير و مهربان است».
 
−
 
 
−
سخن از بندگان نيازمندي است كه به اجازه و فرمان الهي، اين گونه كمك‌ها را مي‌پذيرند در حقيقت نمايندگان پروردگارند و به اين ترتيب دست آنها نيز دست خداست، اين تعبير يكي از لطيف ترين تعبيراتي است كه عظمت و شكوه اين حكم اسلامي را مجسم مي‌سازد و علاوه بر تشويق اين فريضه الهي هشدار مي‌دهد که در پرداخت [[زكات]] و صدقات نهايت ادب و احترام را به خرج دهند، چرا كه گيرنده خدا است.
 
−
 
 
−
در روايتي از [[امام سجاد]] علیه السلام مي‌خوانيم: «إنَّ الصَّدَقَة لاتَقَع في يَدِ العَبدِ حتّي تَقَعُ في يَدِ الرَّب؛ صدقه در دست بنده قرار نمي‌گيرد مگر اين كه قبلاً در دست خدا قرار گيرد».
 
−
 
 
−
با توجه به آيات و روايات متعدد، باز هم كساني هستند كه به هنگام كمك مالي جزئي به برادران و خواهران نيازمند خود آنها را تحقير كرده و يا با خشونت و بي اعتنائي با آنها رفتار مي‌كنند.<ref>مكارم شيرازي، ناصر؛ تفسير نمونه، دارالكتب الاسلاميه، تهران، سال 86، ج 8، چاپ 3، ص 156.</ref>
 
  
 
==مصارف صدقه==
 
==مصارف صدقه==
 +
[[آیه]] 60  سوره توبه مصارف صدقه را در هشت مصرف خلاصه می‌کند:
  
−
«إنّما الصَّدَقاتُ لِلْفُقَرا والمَساكينَ والعامِلينَ و...»؛ این آیه به روشني مصارف واقعي صدقه را بيان كرده و به تمام توقعات بي جا پايان مي‌دهد و آن را در هشت مصرف خلاصه مي‌كند:
+
{{متن قرآن|«إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاكِينِ وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِي الرِّقَابِ وَالْغَارِمِينَ وَفِي سَبِيلِ اللَّهِ وَابْنِ السَّبِيلِ فَرِيضَةً مِنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ»}}؛<ref>سوره توبه، 60. </ref> این [[آیه]] به روشنی مصارف واقعی صدقه را بیان کرده و به تمام توقعات بی جا پایان می‌دهد و آن را در هشت مصرف خلاصه می‌کند:
−
 
 
−
# فقرا
 
−
# مساكين
 
−
# عاملان و جمع آوري كنندگان زكات که آنچه به آنها داده مي‌شود در حقيقت به منزله مزد و اُجرت آنها است.
 
−
# «مُؤلِفَة قلوبُهُم» يعني كساني كه انگيزه معنوي نيرومندي براي پيشبرد اهداف اسلامي ندارند و با تشويق مالي مي‌توان تأليف قلب و جلب محبت آنان را نمود.
 
−
# براي آزادساختن بردگان.
 
−
# براي اداء دين بدهكاران و آنها كه بدون جرم و تقصير زير بار بدهكاري‌ مانده و از اداي آن عاجز شده‌اند.
 
−
# مصرف در راه خدا و منظور آن، تمام راه‌هايي است كه بر گسترش وتقويت آئين الهي منتهي شود.
 
−
# «وَابنِ سَبيلْ» و كمك به واماندگان در راه، مسافراني كه بخاطر علتي در راه مانده و زاد و توشه كافي براي رسيدن به مقصد ندارند.<ref> همان، ج 8، ص 13.</ref>
 
  
−
==صدقه عامل پاكي فرد و جامعه==
+
#فقرا
 +
#مساکین
 +
#عاملان و جمع آوری کنندگان زکات که آنچه به آنها داده می‌شود در حقیقت به منزله مزد و اُجرت آنها است.
 +
#«مُؤلِفَة قلوبُهُم» یعنی کسانی که انگیزه معنوی نیرومندی برای پیشبرد اهداف اسلامی ندارند و با تشویق مالی می‌توان تألیف قلب و جلب محبت آنان را نمود.
 +
#برای آزادساختن بردگان.
 +
#برای اداء دین بدهکاران و آنها که بدون جرم و تقصیر زیر بار بدهکاری‌ مانده و از ادای آن عاجز شده‌اند.
 +
#مصرف در راه خدا و منظور آن، تمام راه‌هایی است که بر گسترش وتقویت آئین الهی منتهی شود.
 +
#«ابن سَبیلْ»، کمک به واماندگان در راه، مسافرانی که بخاطر علتی در راه مانده و زاد و توشه کافی برای رسیدن به مقصد ندارند.<ref> همان، ج ۸، ص ۱۳.</ref>
  
−
«خُذْ مِنْ أمْوالِهِم صَدَقة تُطَهِّرُهُم وَ تُزَّكيهم بِها...»(توبه/ 103)
+
==شرایط صدقه==
−
«از اموال آنها صدقه‌اي (به عنوان زكات بگير تا به وسيله آن، آنها را پاك سازي و پرورش دهي و (به  هنگام گرفتن زكات) به آنها دعا كن كه دعاي تو مايۀ آرامش آنهاست و خداوند شنوا و داناست.»
 
−
 
−
در اين آيه اشاره به يكي از احكام مهم اسلامي يعني مسأله زكات به عنوان يك قانون كلي شده است و خداوند در ابتداي اين آيه چنين به پيامبر (ص) دستور مي‌دهد؛ از اموال آنها صدقه‌اي بگير و در ادامه به دو قسمت، فلسفۀ اخلاقي رواني و اجتماعي زكات اشاره كرده و مي‌فرمايد؛ تو با اين كار آنها را پاك مي‌كني و نموّ مي‌دهي، آنها را از رذائل اخلاقي، از دنيا پرستي و بخل و امساك پاك مي‌كني و نهال نوع دوستي سخاوت و توجه به حقوق ديگران را در آنها پرورش مي‌دهي.
 
−
از اين گذشته مفاسد و آلودگي‌هائي كه در جامعه به خاطر فقر و فاصله طبقاتي به وجود مي‌آيد با انجام اين فريضۀ الهي بر مي‌چيني و صحنه اجتماع را از اين آلودگي‌ها پاك مي‌سازي و نيز همبستگي اجتماعي و نموّ و پيشرفت اقتصادي را در سايۀ اين گونه برنامه‌ها تأمين مي‌نمائي.<ref> همان، ، ص 153 </ref>
 
  
−
== شرايط صدقه ==
+
آن گونه که از سخنان [[معصوم|معصومین]] (علیهم السلام) و آیات [[قرآن|قرآن کریم]] استفاده می‌شود، صدقه دارای شرایطی می‌باشد از جمله:
  
−
آن گونه كه از سخنان معصومين (ع) و آيات قرآن كريم استفاده مي‌شود صدقه داراي شرایطی مي‌باشد از جمله؛
+
۱- قبل از هر چیز، صدقه باید از اموال [[حلال]] و خوب و سالم باشد.
−
1-     قبل از هر چيز، صدقه بايد از اموال حلال و خوب و سالم باشد.
+
{{متن قرآن|«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَنْفِقُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا كَسَبْتُمْ وَ...»}}
−
«يا أيُّها الَّذينَ آمَنُوا أنْفِقُوا مِنْ طَيّباتِ ما كَسَبْتُمْ وَ...»
+
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید ! از قسمت‌های پاکیزه اموالی که (از طریق تجارت حلال) به دست آوردید، و از آن چه از زمین برای شما خارج ساخته‌ایم انفاق کنید!»<ref>  همان، [[سوره بقره]]، ۲۶۷. </ref>
−
«اي كساني كه ايمان آورده‌ايد ! از قسمت‌هاي پاكيزه اموالي كه (از طريق تجارت حلال) به دست آورديد، و از آن چه از زمين براي شما خارج ساخته‌ايم انفاق كنيد!»<ref>  همان، سوره بقره/ 267 </ref>
 
 
   
 
   
−
2-   بهتر است كه صدقه و انفاق مخفي باشد.
+
۲- بهتر است که صدقه و [[انفاق]] مخفی باشد.
−
«وَاِنْ تُخْفُوها وَ تُؤتُوها الفُقَراءَ فَهُوَ خَرٌ لَكُمْ »
+
{{متن قرآن|«وَإِنْ تُخْفُوهَا وَتُؤْتُوهَا الْفُقَرَاءَ فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ»}}
−
«هر گاه آنها را مخفي ساخته و به نيازمندان بدهيد براي شما بهتر است.»<ref> همان، سوره بقره/ 271 </ref>
+
«هر گاه آنها را مخفی ساخته و به نیازمندان بدهید برای شما بهتر است.»<ref> همان، سوره بقره، ۲۷۱. </ref>
 
   
 
   
−
3-   اين كه صدقه و انفاق همراه با آزار و منّت نباشد.
+
۳- این که صدقه و انفاق همراه با آزار و منّت نباشد.
−
«يا أيُّها الَّذينَ آمَنُوا لاتُبْطِلُوا صَدَقاتِكُمْ بِالمَنِّ و...»
+
{{متن قرآن|«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُبْطِلُوا صَدَقَاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَ...»}}
−
« اي كساني كه ايمان آورده‌ايد! بخشش‌هاي خود را با منّت و آزار باطل نسازيد همانند كسي كه مال خود را براي نشان دادن به مردم، انفاق مي‌كند، و به خدا و روز رستاخيز، ايمان نمي‌آورد...»<ref>  همان/ 264 </ref>
+
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید! بخشش‌های خود را با منّت و آزار باطل نسازید همانند کسی که مال خود را برای نشان دادن به مردم، انفاق می‌کند، و به خدا و روز رستاخیز، ایمان نمی‌آورد...».<ref>  همان/ ۲۶۴. </ref>
  
−
4-   انفاق و صدقه بايد توأم با اخلاص و خلوص نيت باشد.
+
۴- انفاق و صدقه باید توأم با [[اخلاص]] و خلوص [[نیت|نیت]] باشد.
−
«يُنْفِقُونَ أموالَهُمْ ابتِغاءَ مَرضاتِ اللهِ»
+
{{متن قرآن|«يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ»}}
−
«كساني كه اموالشان را براي جلب خوشنودي خدا انفاق مي‌كنند»<ref> همان/ 265 </ref>
+
«کسانی که اموالشان را برای جلب خوشنودی خدا انفاق می‌کنند».<ref> همان/ ۲۶۵. </ref>
 
   
 
   
−
5-   انفاق و صدقه از اموالي باشد كه آنها را دوست داریم و مورد علاقه ماست.
+
۵- انفاق و صدقه از اموالی باشد که آنها را دوست داریم و مورد علاقه ماست.
−
«لَنْ تَنالُوا البِرَّ حَتّي تُنْفِقُوا مِمّا تُحِبُّونَ...»
+
{{متن قرآن|«لَنْ تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّىٰ تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ...»}}
−
«هرگز به (حقيقت) نيكوكاري نمي‌رسيد مگر اين كه از آن چه دوست مي‌داريد (در راه خدا) انفاق كنيد،...»<ref> همان، آل عمران/ 92 </ref>
+
«هرگز به (حقیقت) نیکوکاری نمی‌رسید مگر این که از آن چه دوست می‌دارید (در راه خدا) انفاق کنید،...».<ref> همان، [[آل عمران]]، ۹۲. </ref>
 
   
 
   
−
6-   این كه انفاق كننده هرگز خود را مالك حقيقي تصور نكرده، بلكه خود راواسطه بین خدا و خلق بداند.
+
۶- این که انفاق کننده هرگز خود را مالک حقیقی تصور نکرده، بلکه خود را واسطه بین خدا و خلق بداند.
−
«وَأنْفِقُوا مِنّا جَعَلَكُمْ مَسْتَخْلِفْني فِيهِ »
+
{{متن قرآن|«وَأَنْفِقُوا مِمَّا جَعَلَكُمْ مُسْتَخْلَفِينَ فِيهِ»}}
−
«انفاق كنيد از آنچه خداوند شما را نماينده خود در آن قرار داده است.»<ref> همان، سوره حديد/ 77 </ref>
+
«انفاق کنید از آنچه خداوند شما را نماینده خود در آن قرار داده است».<ref> همان، [[سوره حدید|سوره حدید]]، ۷. </ref>
−
 
−
== پانویس ==
 
−
<references/>
 
−
 
 
−
== منابع ==
 
−
*[http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=32127 صدقه، یوسف عاصم آبادی، سایت پژوهشکده باقر العلوم(ع) ( بخش فرهنگ علوم انسانی و اسلامی)]، تاریخ بازیابی : 24 آبان 1391.
 
  
−
*قاموس قرآن، سيد على اكبر قرشى، دار الكتب الإسلامية، تهران‌، 1371 ش‌، چاپ ششم‌
+
==پانویس==
 +
<references />
  
−
*المفردات، راغب اصفهاني، حسين بن محمد؛ دارالعلم الدار الشامية،دمشق، 1412 ق‌،چاپ اول، ص480
+
==منابع==
  
−
*
+
*یوسف عاصم آبادی، صدقه، [http://www.pajoohe.ir دانشنامه پژوهه]، تاریخ بازیابی : ۲۴ آبان ۱۳۹۱.
−
==منابع برای مطالعه بیشتر==
+
*قاموس قرآن، سید على اکبر قرشى، دار الکتب الإسلامیة، تهران‌، ۱۳۷۱ ش‌، چاپ ششم‌.
 +
*المفردات، راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ دارالعلم الدار الشامیة، دمشق، ۱۴۱۲ ق‌،چاپ اول، ص۴۸۰.
 +
*نثر طوبی، ابوالحسن شعرانی، انتشارات اسلامیه.
 +
*عیاشى، محمد بن مسعود، کتاب التفسیر، تحقیق سید هاشم رسولى محلاتى، تهران، چاپخانه علمیه، ۱۳۸۰ق.
 +
==برای مطالعه بیشتر==
  
−
[http://www.razemandegari.com/category/%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82-%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C/%D8%B5%D8%AF%D9%82%D9%87 سایت راز ماندگاری، صدقه].
+
[http://raz.ahlolbait.com/category/%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82-%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C/%D8%B5%D8%AF%D9%82%D9%87 سایت راز ماندگاری، صدقه]
 +
{{سنجش کیفی
 +
|سنجش=شده
 +
|شناسه= خوب
 +
|عنوان بندی مناسب= متوسط
 +
|کفایت منابع و پی نوشت ها= ضعیف
 +
|رعایت سطح مخاطب عام= خوب
 +
|رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب
 +
|جامعیت= متوسط
 +
|رعایت اختصار= خوب
 +
|سیر منطقی= خوب
 +
|کیفیت پژوهش= متوسط
 +
|رده= دارد
 +
}}
 
[[رده:اخلاق اجتماعی پسندیده]]
 
[[رده:اخلاق اجتماعی پسندیده]]
 
[[رده:واژگان قرآنی]]
 
[[رده:واژگان قرآنی]]
 +
[[رده: مقاله های مهم]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۲ اوت ۲۰۲۰، ساعت ۰۶:۵۹

Confirm3.jpg

صدقه چیزى است که انسان از مال خود در راه رضای خدا به نیازمندان می دهد. صدقه به صورت واجب و مستحب بوده و در قرآن و احادیث مورد تأکید فراوان قرار گرفته است.

تعریف صدقه

در قاموس قرآن آمده است: صدقه چیزى است که انسان از مال خود قربة الى اللّه می دهد. و آن اعمّ از زکات است؛ صدقه به واجب و مستحب هر دو گفته می شود، ولى زکات فقط اسم واجب است: «خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً ...»[۱] درباره صدقه واجب است و «هُوَ يَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِهِ وَيَأْخُذُ الصَّدَقَاتِ»[۲] ظاهرا اعم از واجب و نداب است.[۳]

راغب اصفهانی می گوید: "صدقه" چیزی است که انسان آن را به قصد قربت از مالش خارج می‌کند، مثل زکات، ولی در اصل صدقه در امری است که شخص بدون آنکه مجبور باشد خود انجام دهد و زکات در امر واجب گفته می‌شود. و گاهی واجب هم صدقه گفته می شود در جایی که صدقه دهنده قصدش صدق در کردارش باشد.[۴]

و علامه شعرانی در تعریف صدقه گوید: صدقه مالی است که به قصد قربت در راه خدا دهند خواه به فقیر یا به غنی، واجب باشد مانند زکات و کفارات یا مستحب باشد.[۵]

جایگاه صدقه دادن

آیه ۱۰۳ سوره توبه نیز صدقه را موجب تطهیر و تزکیه فرد و جامعه دانسته است: «خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِمْ بِهَا...[۶]؛ از اموال آنها صدقه‌ای (به عنوان زکات بگیر) تا به وسیله آن، آنها را پاک سازی و پرورش دهی و (به هنگام گرفتن زکات) به آنها دعا کن که دعای تو مایۀ آرامش آنهاست و خداوند شنوا و داناست.»

و در آیه ۱۰۴ سوره توبه آمده است: ««أَلَمْ يَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ هُوَ يَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِهِ وَيَأْخُذُ الصَّدَقَاتِ؛ آیا نمی‌دانستند که فقط خداوند توبه را از بندگانش می‌پذیرد و صدقات را می‌گیرد و خداوند توبه پذیر و مهربان است.» در روایتی از امام سجاد علیه السلام آمده است: «إنَّ الصَّدَقَة لا تَقَع فی یدِ العَبدِ حتّی تَقَعُ فی یدِ الرَّب[۷]؛ من ضمانت مى‌‏كنم كه صدقه‌‏اى كه بدست بنده خدا داده مى‌‏شود پيش از او بدست خود خدا مى‌‏رسد، چون خود او فرموده: هُوَ يَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِهِ وَيَأْخُذُ الصَّدَقَاتِ"»

آیه مورد بحث همچنین هشدار می‌دهد که در پرداخت زکات و صدقات نهایت ادب و احترام را به خرج دهند، چرا که گیرنده خدا است.

مصارف صدقه

آیه 60 سوره توبه مصارف صدقه را در هشت مصرف خلاصه می‌کند:

«إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاكِينِ وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِي الرِّقَابِ وَالْغَارِمِينَ وَفِي سَبِيلِ اللَّهِ وَابْنِ السَّبِيلِ فَرِيضَةً مِنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ»؛[۸] این آیه به روشنی مصارف واقعی صدقه را بیان کرده و به تمام توقعات بی جا پایان می‌دهد و آن را در هشت مصرف خلاصه می‌کند:

  1. فقرا
  2. مساکین
  3. عاملان و جمع آوری کنندگان زکات که آنچه به آنها داده می‌شود در حقیقت به منزله مزد و اُجرت آنها است.
  4. «مُؤلِفَة قلوبُهُم» یعنی کسانی که انگیزه معنوی نیرومندی برای پیشبرد اهداف اسلامی ندارند و با تشویق مالی می‌توان تألیف قلب و جلب محبت آنان را نمود.
  5. برای آزادساختن بردگان.
  6. برای اداء دین بدهکاران و آنها که بدون جرم و تقصیر زیر بار بدهکاری‌ مانده و از ادای آن عاجز شده‌اند.
  7. مصرف در راه خدا و منظور آن، تمام راه‌هایی است که بر گسترش وتقویت آئین الهی منتهی شود.
  8. «ابن سَبیلْ»، کمک به واماندگان در راه، مسافرانی که بخاطر علتی در راه مانده و زاد و توشه کافی برای رسیدن به مقصد ندارند.[۹]

شرایط صدقه

آن گونه که از سخنان معصومین (علیهم السلام) و آیات قرآن کریم استفاده می‌شود، صدقه دارای شرایطی می‌باشد از جمله:

۱- قبل از هر چیز، صدقه باید از اموال حلال و خوب و سالم باشد. «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَنْفِقُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا كَسَبْتُمْ وَ...» «ای کسانی که ایمان آورده‌اید ! از قسمت‌های پاکیزه اموالی که (از طریق تجارت حلال) به دست آوردید، و از آن چه از زمین برای شما خارج ساخته‌ایم انفاق کنید!»[۱۰]

۲- بهتر است که صدقه و انفاق مخفی باشد. «وَإِنْ تُخْفُوهَا وَتُؤْتُوهَا الْفُقَرَاءَ فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ» «هر گاه آنها را مخفی ساخته و به نیازمندان بدهید برای شما بهتر است.»[۱۱]

۳- این که صدقه و انفاق همراه با آزار و منّت نباشد. «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُبْطِلُوا صَدَقَاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَ...» «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! بخشش‌های خود را با منّت و آزار باطل نسازید همانند کسی که مال خود را برای نشان دادن به مردم، انفاق می‌کند، و به خدا و روز رستاخیز، ایمان نمی‌آورد...».[۱۲]

۴- انفاق و صدقه باید توأم با اخلاص و خلوص نیت باشد. «يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ» «کسانی که اموالشان را برای جلب خوشنودی خدا انفاق می‌کنند».[۱۳]

۵- انفاق و صدقه از اموالی باشد که آنها را دوست داریم و مورد علاقه ماست. «لَنْ تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّىٰ تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ...» «هرگز به (حقیقت) نیکوکاری نمی‌رسید مگر این که از آن چه دوست می‌دارید (در راه خدا) انفاق کنید،...».[۱۴]

۶- این که انفاق کننده هرگز خود را مالک حقیقی تصور نکرده، بلکه خود را واسطه بین خدا و خلق بداند. «وَأَنْفِقُوا مِمَّا جَعَلَكُمْ مُسْتَخْلَفِينَ فِيهِ» «انفاق کنید از آنچه خداوند شما را نماینده خود در آن قرار داده است».[۱۵]

پانویس

  1. ↑ سوره توبه، ۱۰۳.
  2. ↑ سوره توبه، ۱۰۴.
  3. ↑ قاموس قرآن، ج‌۴، ص: ۱۱۶
  4. ↑ مفردات راغب، ص۴۸۰
  5. ↑ نثر طوبی، علامه شعرانی، ج۱، ص ۳۸
  6. ↑ توبه، ۱۰۳.
  7. ↑ تفسير عياشى، ج‏2، ص107
  8. ↑ سوره توبه، 60.
  9. ↑ همان، ج ۸، ص ۱۳.
  10. ↑ همان، سوره بقره، ۲۶۷.
  11. ↑ همان، سوره بقره، ۲۷۱.
  12. ↑ همان/ ۲۶۴.
  13. ↑ همان/ ۲۶۵.
  14. ↑ همان، آل عمران، ۹۲.
  15. ↑ همان، سوره حدید، ۷.

منابع

  • یوسف عاصم آبادی، صدقه، دانشنامه پژوهه، تاریخ بازیابی : ۲۴ آبان ۱۳۹۱.
  • قاموس قرآن، سید على اکبر قرشى، دار الکتب الإسلامیة، تهران‌، ۱۳۷۱ ش‌، چاپ ششم‌.
  • المفردات، راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ دارالعلم الدار الشامیة، دمشق، ۱۴۱۲ ق‌،چاپ اول، ص۴۸۰.
  • نثر طوبی، ابوالحسن شعرانی، انتشارات اسلامیه.
  • عیاشى، محمد بن مسعود، کتاب التفسیر، تحقیق سید هاشم رسولى محلاتى، تهران، چاپخانه علمیه، ۱۳۸۰ق.

برای مطالعه بیشتر

سایت راز ماندگاری، صدقه



برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=صدقه&oldid=127820»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا