حسن مثنی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
جز (صفحه‌ای جدید حاوی ' <keywords content='کلید واژه: کربلا، حسن مثنی، واقعه عاشورا، زندگینامه حسن مثنی، فضایل ...' ایجاد کرد)
 
(ویرایش)
 
(۷ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
==حسن مثني يادگار امام==
+
'''حسن مثنی''' فرزند [[امام حسن علیه السلام|حضرت مجتبی]] علیه السلام و خَوله دختر منظور فزاریه است. او همانند برادرش متولی صدقات و موقوفات جد بزرگوارش [[امام علی]] علیه السلام گردید. حسن مثنی جوانی پاک‌سیرت و نیکوصورت بود که شخصیت والای خود را به فضائل و کمالات انسانی آراسته و مورد تکریم و اعتماد عموم مردم قرار گرفته بود. [[ازدواج]] وی با دختر [[امام حسین]] علیه السلام، به افتخارات وی افزود و همراهی اش با کاروان [[کربلا]] و شرکت در حماسه [[عاشورا]]، نام وی را در ردیف ایثارگران و فداکاران راستین [[تاریخ اسلام]] قرار داد.
  
'''ديباچه'''
+
==ویژگی‌های حسن مثنی==
  
گاهي براي انسان اين سؤال پيش مي آيد كه: اين همه اخبار تاريخي و نكات ريزي كه 1400 سال پيش از منطقه جنگي [[كربلا]] به ما رسيده، چگونه به سينه تاريخ سپرده شده و به نسل‌هاي بعدي انتقال يافته است. آن چنان كه ما امروزه با خواندن و شنيدن اين روايات مي توانيم منظره غمبار و افتخارآفرين «عاشورا» را در ذهن خود به تصوير كشيده و مجسم كنيم. در حالي كه بزرگ ترين و پرشورترين حوادث جهان و جنگ‌هاي گسترده در طول تاريخ، از اين ويژگي برخوردار نيستند و چنين تاريخ روشن و زنده اي ندارند.
+
برخی از ویژگی ها و امتیازات این جوان برومند هاشمی را می توان در موارد زیر خلاصه نمود:
  
بدون ترديد وجود خانواده و بستگان [[امام حسين]] عليه السلام در صحنه كارزار كربلا، عامل عمده اي در انتقال اخبار و وقايع جانسوز آن بشمار مي آيد؛ همچنين انتقال گزارش‌هايي توسط سربازان دشمن و احياناً رهگذران و مسافران، جاي انكار نيست. اما از لابه‌لاي تاريخ درمي يابيم كه علاوه بر اين عوامل، ايثارگران فداكاري نيز در نشر و گسترش اخبار عاشورا دخيل بوده اند و به نقش حسن مُثَنّي در رساندن اخبار و گزارش‌هاي حماسه عاشورا به نسل هاي بعدي پي مي بريم. او كسي است كه در مبارزه با دشمنان ارزش‌هاي ديني، همانند ساير ياران امام حسين عليه السلام حماسه ها آفريده و از حريم عموي بزرگوارش حضرت اباعبدالله عليه السلام با تمام وجود دفاع كرده است؛ اما دست تقدير و شدت جراحات وارده موجب شده است كه او بعد از آن همه جانبازي، از آن پيكار سهمناك جان سالم بدر برده و بعد از بازيابي سلامت خويش، به عنوان شاهد صادقي، ديده ها و شنيده هاي خود را به ديگران بازگو كند.
+
'''داشتن پدری شایسته:'''
  
با مروري اجمالي به مقاتل و منابع تاريخي چنين بدست مي آيد كه شش تن از پسران [[امام حسن]] مجتبي عليه السلام به نام هاي حسن بن الحسن، قاسم بن الحسن، عبدالله بن الحسن، عمرو بن حسن، عبدالرحمن بن حسن و ابوبكر بن حسن، به همراه امام حسين عليه السلام به سوي كربلا حركت كردند. عبدالرحمن در منطقه ابواء از دنيا رفت، قاسم و عبدالله و ابوبكر در [[روز عاشورا]] به شهادت رسيدند. عمرو بن حسن نيز چون كودكي بيش نبود، به همراه زنان و دختران به اسارت رفت. اما حسن بن حسن كه به «حسن مُثنّي» معروف است، در جنگ نابرابر با دشمن به شدت مجروح شد و به ياري خداوند متعال از دست سربازان عمر بن سعد نجات يافته و به عنوان روايتگر وقايع و حوادث عاشورا بر مسئوليت حساس خود عمل نمود.
+
حسن مثنی به داشتن پدری نمونه و مربی عالی قدری مفتخر بود که [[پیامبر اسلام|رسول گرامی اسلام]] صلی  الله  علیه و  آله و سلم او را جانشین راستین خود دانسته و مخالفتش را، مخالفت با خود تلقی کرده و در مورد او فرمود: «و امّا الحسن فانّه ابنی و ولدی و منّی و قُرَّةُ عینی و ضیاءُ قلبی و ثمرةُ فؤادی و هو سیدُ شبابِ اهل الجنّة، و حجّة اللّه علی الامّة، امرهُ امری و قولُهُ قولی، مَنْ تَبِعَهُ فانّه منّی و مَن عصاهُ فلیس منّی<ref> بحارالانوار، ج ۲۸، ص ۳۹.</ref>؛ حسن پسر و فرزند من است، او از من است، او نور چشم و روشنایی قلب من است، او میوه جان من است. او سید و سرور جوانان اهل [[بهشت]] است. او حجت خدا بر امت من می باشد. دستور او دستور من، و سخن او سخن من است. کسی که از او پیروی کند، او از من است و کسی که با او مخالفت کند، از من نیست».
 +
[[امام حسن علیه السلام|حضرت مجتبی]] علیه السلام از شدت علاقه ای که به این فرزند داشت، نام او را همنام خودش قرار داد.
  
با توجه به شخصيت ارزنده اين رادمرد عاشورايي، در اين نوشتار كوتاه به بررسي و شرح حال حسن مثني مي پردازيم. حسن مثني يكي از تربيت يافتگان دامان فضل و كرامت مي باشد. مادر وي خوله، دختر منظور فزاريه است. او در اثر تربيت پدر بزرگوارش حضرت مجتبي عليه السلام به كسب كمالات آسماني و فضايل معنوي نائل شد و همانند برادرش متولي صدقات و موقوفات جد بزرگوارش [[امام علی]] عليه السلام گرديد. حسن مثني جواني پاك‌سيرت و نيكوصورت بود كه شخصيت والاي خود را به فضائل و كمالات انساني آراسته و مورد تكريم و اعتماد عموم مردم قرار گرفته بود. [[ازدواج]] وي با دختر [[امام حسين]] عليه السلام، كه با صلاحديد آن حضرت انجام شد، به افتخارات وي افزود و همراهي اش با كاروان [[كربلا]] و شركت در آن حماسه تاريخي نام وي را در رديف ايثارگران و فداكاران راستين [[تاريخ اسلام]] قرار داد و به عنوان يكي از ياران باوفاي سرور و سالار شهيدان قلمداد شد.
+
'''در عرصه دانش حدیث:'''
  
او بعد از مبارزات سختي كه با تمام وجود در مقابل لشكر يزيد انجام داد، به شدت زخمي شده و به اسارت دشمن درآمد. يكي از سربازان عمر بن سعد به نام ابي حسان اسماء بن خارجه فزاري، كه از بستگان مادرش نيز بود، او را از اسارت دشمن نجات داده و در منزل خويش در [[كوفه]] به مداواي وي همت گماشت و پس از بهبودي، او را به [[مدينه]] روانه كرد. بعد از بازگشت اسراي كربلا به مدينه، حسن مثني همچنان با همسر فداكارش فاطمه بنت الحسين زندگي مي كرد تا اين كه به دستور عبدالملك بن مروان (از خلفاي اموي) مسموم گرديده و در 35 سالگي به شهادت رسيد و در [[قبرستان بقيع]] مدفون شد.<ref> [[بحارالانوار]]، ج 44، ص 167؛ معجم رجال الحديث، ج 5، ص 289.</ref>
+
حسن مثنی علاوه بر امتیازات ویژه ای که داشته است، به عنوان یک محدث در سلسله اسناد برخی روایات قرار دارد. حسن مثنی روایات خود را از پدرش [[امام حسن]] مجتبی علیه السلام و همسرش [[فاطمه دختر امام حسین علیه السلام|فاطمه بنت الحسین]] علیه السلام و [[عبدالله بن جعفر|عبداللّه بن جعفر بن ابی طالب]] نقل کرده است و روایات وی را نیز فرزندش [[عبدالله محض]] و عموزاده اش حسن بن [[محمد بن حنفیه|محمد بن الحنفیه]] نقل نموده اند. [[احادیث]] وی در موضوعات اجتماعی، اخلاقی و آداب معاشرت می باشد. در این جا چند مورد از روایات وی را می خوانیم:
  
برخي از ويژگي ها و امتيازات اين جوان برومند هاشمي را مي توان در موارد زير خلاصه نمود:
+
*۱. حسن مثنی از جدش [[رسول خدا]] صلی  الله  علیه  و آله نقل می کند که: «مَن عال اهل بیتٍ من المسلمین یومهم و لیلتهم غفراللّه ذنوبه<ref> امالی، شیخ طوسی، ص ۵۸۵؛ اعیان الشیعه، ج ۵، ص ۴۶.</ref>؛ هر کس یک شبانه‌روز یک خانواده مسلمان (نیازمند) را سرپرستی کند، خداوند گناهان او را می آمرزد».
  
'''داشتن پدري شايسته'''
+
*۲. پیامبر صلی  الله  علیه  و  آله فرمود: «من اجری اللّه علی یده فرجاً لمسلمٍ، فرج اللّه عنه کرب الدّنیا والآخرة<ref> امالی، ص ۵۸۵.</ref>؛ خداوند متعال بدست هر کسی گشایشی را در گرفتاری یک مسلمانی جاری سازد، غصه های دنیا و [[آخرت]] آن فرد خدمتگزار را برطرف خواهد نمود».
  
حسن مثني به داشتن پدري نمونه و مربي عالي قدري مفتخر بود كه رسول گرامي اسلام صلي الله  عليه و  آله و سلم او را جانشين راستين خود دانسته و مخالفتش را، مخالفت با خود تلقي كرده و در مورد او فرمود: «و امّاالحسن فانّه ابني و ولدي و منّي و قُرَّةُ عيني و ضياءُ قلبي و ثمرةُ فؤادي و هو سيّدُ شبابِ اهل الجنّة، و حجّة اللّه علي الامّة، امرهُ امري و قولُهُ قولي، مَنْ تَبِعَهُ فانّه منّي و مَن عصاهُ فليس منّي<ref> بحارالانوار، ج 28، ص 39.</ref>؛ حسن پسر و فرزند من است، او از من است، او نور چشم و روشنايي قلب من است، او ميوه جان من است. او سيد و سرور جوانان اهل [[بهشت]] است. او حجت خدا بر امت من مي باشد. دستور او دستور من، و سخن او سخن من است. كسي كه از او پيروي كند، او از من است و كسي كه با او مخالفت كند، از من نيست».
+
*۳. رسول گرامی اسلام صلی الله  علیه  و  آله فرمود: «حیثُما کنتم فصلُّوا علی فَاِنّ صلاتکم تبلُغنی<ref> اعیان الشیعه، ج ۵، ص ۴۶.</ref>؛ هر کجا باشید، بر من [[صلوات]] بفرستید؛ چرا که درودها و سلام های شما به من می رسد».
  
حضرت مجتبي عليه السلام از شدت علاقه اي كه به اين فرزند داشت، نام او را همنام خودش قرار داد.
+
'''پیوند مبارک:'''
  
'''در عرصه دانش حديث'''
+
حسن مثنی هنگامی که به سن ازدواج رسید، برای خواستگاری به نزد عمویش [[امام حسین]] علیه السلام آمد و خواسته اش را به حضرت اظهار داشت. امام حسین علیه السلام به او فرمود: پسرم! من از تو چنین انتظاری را داشتم، برخیز و با من بیا و آن‌گاه یادگار برادر را به منزل آورد و او را در انتخاب یکی از دخترانش ([[فاطمه دختر امام حسین علیه السلام|فاطمه]] یا [[حضرت سکینه سلام الله علیها|سکینه]]) آزاد گذاشت. اما شرم و حیاء مانع شد که او حرف دلش را بزند. به این جهت، امام حسین علیه السلام به وی فرمود: دخترم فاطمه را انتخاب کن که از جهاتی شبیه مادرم [[حضرت فاطمه]] علیها السلام می باشد. سپس او را به همسری حسن بن حسن درآورد. ثمره این ازدواج پنج فرزند بود: ۱. عبدالله محض؛ ۲. [[ابراهیم غمر]]؛ ۳. حسن مثلث؛ ۴. زینب؛ ۵. ام کلثوم.
  
حسن مثني علاوه بر امتيازات ويژه اي كه داشته است، به عنوان يك محدث در سلسله اسناد برخي روايات قرار دارد. [[احاديث]] وي در موضوعات اجتماعي، اخلاقي و آداب معاشرت مي باشد. در اين جا چند مورد از روايات وي را مي خوانيم:
+
فاطمه بنت الحسین از بانوان فداکار عاشورایی است که مسئولیت های مهمی را در این قیام باشکوه به سامان رسانده است. نقل وقایع حساس حادثه [[عاشورا]]، همراهی با اسرای سرافراز [[کربلا]]، شایستگی تحمل برخی از وصیت ها و سفارش‌های پدر گرامی اش در روز عاشورا، از جمله مسئولیت های این بانوی قهرمان می باشد.
  
* 1. حسن مثني از جدش [[رسول خدا]] صلي  الله  عليه  و آله  و سلم نقل مي كند كه: «مَن عال اهل بيتٍ من المسلمين يومهم وليلتهم غفراللّه ذنوبه<ref> امالي، شيخ طوسي، ص 585؛ اعيان الشيعه، ج 5، ص 46.</ref>؛ هر كس يك شبانه‌روز يك خانواده مسلمان (نيازمند) را سرپرستي كند، خداوند گناهان او را مي آمرزد».
+
همچنان که [[امام باقر]] علیه السلام فرمود: چون هنگام شهادت [[امام حسین]] علیه السلام فرارسید، دختر بزرگ خود فاطمه را طلبیده و نامه ای پیچیده به او داد و وصیت های ظاهری و باطنی خود را به او کرد (این در حالی بود که [[امام سجاد علیه السلام|علی بن الحسین]] علیهما السلام سخت بیمار بود.) فاطمه بعد از بهبودی برادرش [[امام سجاد]] علیه السلام، آن نامه را به وی تقدیم کرد. فاطمه بنت الحسین، همسر فداکار حسن مثنی، افزون بر تلاش های مهمی که در سفر [[کربلا|کربلا]] به انجام رسانید، در شهر [[کوفه]] در حالی که میان اسراء بود، خطابه غرا و افشاگرانه ای نیز ایراد کرده و ستمگران را بیش از پیش رسوا نموده و همه را تحت تأثیر قرار داد. خطابه وی حکایت از نهایت فصاحت و [[بلاغت]] این بانوی عصمت و طهارت دارد.<ref> زندگانی  امام  حسین علیه السلام، رسولی  محلاتی، ص ۵۵۴.</ref>
  
* 2. پيامبر صلي  الله عليه  و آله  و سلم فرمود: «من اجريَ اللّه علي يده فرجاً لمسلمٍ، فرج اللّه عنه كرب الدّنيا والآخرة<ref> امالي، ص 585.</ref>؛ خداوند متعال بدست هر كسي گشايشي را در گرفتاري يك مسلماني جاري سازد، غصه هاي دنيا و [[آخرت]] آن فرد خدمتگزار را برطرف خواهد نمود».
+
فاطمه بنت الحسین علیهما السلام بسیاری از وقایع ریز و درشت از کربلا را برای آیندگان بازگو کرد. چرا که او از زمان خروج کاروان حسینی از [[مدینه]] تا برگشت به مدینه، همه جا حضور داشت و نظاره گر بسیاری از وقایع بوده است. او شریک غم و همدم عمه اش [[حضرت زینب سلام الله علیها|زینب کبری]] علیها السلام بود. فاطمه آن چنان شکیبایی و توانایی روحی و روانی داشت که سخت ترین لحظات عرصه های مبارزه را مشاهده و تحمل نمود. این شیرزن تاریخ را می توان در پایداری و مقاومت، به عمه اش زینب کبری علیها السلام تشبیه نمود. او بانویی شریف، [[محدث]] و اهل ذکر، شب زنده داری و [[عبادت]] بود و روزها [[روزه]] می گرفت. در یک کلام فاطمه بنت الحسین علیهما السلام از جمال ظاهری و کمال باطنی برخوردار بود. از سخت ترین لحظات زندگی فاطمه، زمانی بود که در دربار [[یزید بن معاویه|یزید]]، یکی از وابستگان حکومتی، از یزید خواست که فاطمه را به عنوان کنیز به وی ببخشد و این عمل با اعتراض شدید حضرت زینب علیها السلام روبرو شد و آن را به کفر یزید نسبت داد. فاطمه بعد از بازگشت به مدینه مدتی با همسرش زندگی کرد و بعد از فوت حسن مثنی، یک سال تمام بر سر قبر او خیمه ای برافراشت و برای شوهرش مجلس ماتم بپا داشت. او زمان [[امام صادق]] علیه السلام را درک نموده و در سال ۱۱۷ ق و در ۷۰ سالگی در مدینه از دنیا رفته و در [[بقیع|بقیع]] مدفون شد.  
  
* 3. رسول گرامي اسلام صلي  الله  عليه  و  آله  و سلم فرمود: «حيثُما كنتم فصلُّوا عليّ فَاِنّ صلاتكم تبلُغني<ref> [[اعيان الشيعه]]، ج 5، ص 46.</ref>؛ هر كجا باشيد، بر من [[صلوات]] بفرستيد؛ چرا كه درودها و سلام هاي شما به من مي رسد».
+
'''پرورش فرزندان مبارز:'''
  
حسن مثني روايات خود را از پدرش [[امام حسن]] مجتبي عليه السلام و همسرش فاطمه بنت الحسين عليه السلام و عبداللّه بن جعفر بن ابي طالب نقل كرده است. و روايات وي را نيز فرزندش عبداللّه محض و عموزاده اش حسن بن محمد بن الحنفيه نقل نموده اند.
+
با مروری اجمالی به کتاب های تاریخی، مشخص می شود که نسل [[امام حسن]] علیه السلام توسط دو فرزندش زید و حسن مثنی تداوم یافته است و همه «[[سادات]] حسنی» به این دو بزرگوار نسب می رسانند. اما اکثر رهبران [[طاغوت]] ستیز در دوران خلفای [[حکومت بنی عباس|عباسی]] از فرزندان و نوادگان حسن مثنی می باشند. پسران او عبارتند از:
  
'''پيوند مبارك'''
+
*۱. حسن مثلث:‌ او از مبارزان سرسخت دوران [[منصور (خلیفه عباسی)|منصور عباسی]] است که بعد از مقابله جدی با دستگاه طاغوتی منصور دوانقی، در زندان او درگذشت. حسین بن علی، معروف به «[[شهید فخ|شهید فخ]]» نوه اوست که به همراه جمعی از [[علویان|علویان]] قیام کرده و در منطقه [[فخّ|فخ]] به [[شهادت]] رسید.<ref> تاریخ ابن خلدون، ج ۳، ص ۲۸۰ و ج ۴، ص ۱۲.</ref>
  
حسن مثني هنگامي كه به سن ازدواج رسيد، براي خواستگاري به نزد عمويش [[امام حسين]] عليه السلام آمد و خواسته اش را به حضرت اظهار داشت. [[امام حسين]] عليه السلام به او فرمود: پسرم! من از تو چنين انتظاري را داشتم، برخيز و با من بيا و آن‌گاه يادگار برادر را به منزل آورد و او را در انتخاب يكي از دخترانش (فاطمه يا سكينه) آزاد گذاشت. اما شرم و حياء مانع شد كه او حرف دلش را بزند. به اين جهت، امام حسين عليه السلام به وي فرمود: دخترم، فاطمه را انتخاب كن كه از جهاتي شبيه مادرم [[حضرت فاطمه]] زهرا عليها السلام مي باشد. سپس او را به همسري حسن بن حسن درآورد. ثمره اين ازدواج پنج فرزند بود:
+
*۲. داود: داود، برادر رضاعی [[امام صادق]] علیه السلام است. وی به خاطر مخالفت با دستگاه استبدادی منصور به زندان افتاد. مادرش حبیبه رومی، به جهت رفع گرفتاری فرزندش، به محضر امام صادق علیه السلام شرفیاب شده و چاره خواست. حضرت صادق علیه السلام نیز اعمالی را به وی تعلیم داد که بعدها به «[[اعمال ام داوود|اعمال ام‌داود]]» معروف شد. این عمل را در نیمه [[رجب]] به جای می آورند.<ref> ر.ک: مفاتیح الجنان.</ref> آن بانوی مکرمه با انجام عمل ام داود، زمینه آزادی فرزندش را از سیاه چال های منصور دوانقی فراهم آورد. داود با ام کلثوم دختر [[امام سجاد]] علیه السلام ازدواج کرد و در ۶۰ سالگی در مدینه از دنیا رفت. وی جد سادات «بنی طاووس» نیز محسوب می شود و نسب [[سید بن طاووس|سید علی بن طاووس]]، عارف و فقیه پُرآوازه قرن هفتم و صاحب کتاب معروف «[[اقبال الاعمال (کتاب)|اقبال]]» و ده‌ها اثر ارزشمند دیگر، با ۱۳ واسطه به داود بن حسن مثنی می رسد.<ref> امالی، صدوق، ص ۲۲۸، مجلس ۳۰.</ref>
  
* 1. عبدالله محض؛
+
*۳. ابراهیم الغمر:‌ او پدربزرگ ابراهیم طباطبا، جد «سادات طباطبایی» است. سلسله نسب وی چنین است: ابراهیم طباطبا بن اسماعیل دیباج بن ابراهیم الغمر بن حسن مثنی.
  
* 2. ابراهيم غمر؛
+
*۴. عبدالله محض: او را «عبدالله کامل» نیز گفته اند. مادر وی [[فاطمه دختر امام حسین علیه السلام|فاطمه بنت الحسین]] علیها السلام است. عبدالله که در صفات عالی انسانی همچون: جمال، سخاوت و کرامت شباهت تامی به [[پیامبر اسلام|حضرت رسول]] صلی  الله  علیه  و  آله داشت و از طرف پدر و مادر فاطمی و علوی بود، به عبدالله محض، عبدالله کامل و شیخ [[بنی هاشم|بنی هاشم]] موسوم گردید. عبدالله بن حسن مثنی یکی از راویان [[خطبه فدکیه|خطبه فدکیه]] [[حضرت فاطمه]] علیها السلام نیز بشمار می آید.<ref> رساله  اسدیه، ص ۴۵ و بحارالانوار، ج ۱۴، ص ۳۷.</ref> این شخصیت پاک‌سیرت، برخی از حوادث [[روز عاشورا|عاشورا]] را از پدر و مادرش نقل کرده است که روایت ذیل، یکی از آن‌هاست: [[شیخ صدوق]] در [[الأمالی شیخ صدوق (کتاب)|امالی]] می نویسد: عبدالله بن حسن مثنی از مادرش فاطمه بنت الحسین علیهما السلام چنین نقل می کند: روز عاشورا بعد از شهادت پدرم [[امام حسین]] علیه السلام دشمن برای غارت به خیمه ها حمله کرد، عده ای از آن‌ها به خیمه ما هجوم آوردند و من که دختر نوجوانی بودم، با حالتی بهت زده به آنان می نگریستم؛ یکی از آنان در حالی که گریه می کرد، دو خلخال زینتی را از پای من درآورد. گفتم: ای دشمن خدا، تو با این غارتگری و قساوت چرا گریه می کنی؟ او پاسخ داد: چگونه گریه نکنم و حال آن که من زیورآلات دختر پیامبر صلی  الله  علیه  و  آله را غارت می کنم! گفتم: اگر کار زشتی است، انجام نده. او گفت: اگر من این کار را نکنم، دیگری این کار را خواهد کرد.<ref> رساله اسدیه، ص ۳۰ و ۳۱؛ تاریخ ابن خلدون، ج ۴، ص ۹۸؛ بلاغات النساء، ص ۱۲.</ref> از مشهورترین فرزندان عبدالله محض، [[نفس زکیه|محمد نفس زکیه]] است که در [[مدینه]] بر ضد [[منصور دوانقی]] خروج کرده و در منطقه «[[احجار الزیت|احجار الزیت]]» به شهادت رسید.  
  
* 3. حسن مثلث؛
+
==حسن مثنی در کلام دانشمندان==
  
* 4. زينب؛
+
*۱. [[سید بن طاووس]]، که خود از نوادگان حسن مثنی است، در مورد عظمت جدش می نویسد: «در میان [[صحابی|اصحاب]] و یاران پیامبر اکرم صلی  الله  علیه  و  آله هیچ کس به اندازه [[امام علی]] علیه السلام فرزندان شریف و بزرگواری نداشت و اولاد هیچ کدام در فضائل و [[مناقب]] به درجه او نمی رسد. بعد از این که از مقام حسنین ـ که سرور جوانان اهل بهشت‌اند ـ بگذریم، در میان اولاد [[امام حسن]] علیه السلام افراد باشرافتی همچون: حسن مثنی، حسن مثلث، عبدالله بن مثنی و محمد نفس زکیه وجود دارد و در میان اولاد [[امام حسین]] علیه السلام، بزرگوارانی همچون: [[امام سجاد]]، [[امام باقر]]، [[امام صادق]]، [[امام کاظم]] و [[امام رضا]] علیهم السلام و... دیده می شوند که هر انسان با انصافی به فضائل و مناقب والای آنان معترف است تا آن‌جایی که عارفان برجسته ای همچون: [[بایزید بسطامی|ابویزید بسطامی]] به سقایی منزل امام صادق علیه السلام افتخار می کرده و معروف کرخی به دربانی حضرت امام رضا علیه السلام بر خود می بالید و این چنین فرزندانی کجا برای سایر اصحاب یافت می شوند».<ref> الطرائف، ص ۵۲۰.</ref>
 +
*۲. [[شیخ مفید]] نیز در این مورد چنین می نویسد: «حسن مثنی شخصیتی جلیل القدر، سرآمد خوبان روزگار، اهل فضل و [[تقوا]] و پارسایی و متولی [[صدقات]] و امور خیریه جدش امیرمؤمنان علی علیه السلام در عصر خود بود». آن‌گاه به نقل ماجرای وی با [[حجاج بن یوسف|حجاج بن یوسف]] اشاره کرده است و حضور وی را در حماسه [[کربلا]] می ستاید و در ادامه می گوید: «او با دختر [[امام حسین]] علیه السلام ازدواج کرد و در ۳۵ سالگی از دنیا رفت».<ref> ارشاد، ج ۲، ص ۲۶.</ref>
  
* 5. ام كلثوم.
+
*۳. ابن عنبه، شخصیت شناس معروف قرن نهم: «کنیه حسن مثنی ابومحمد و مادرش خوله دختر منظور بن زبان است. او که در عصر خود متولی موقوفات علی علیه السلام بود، در ایفای نقش و مسئولیت خطیر خویش کمال همت و تلاش را بکار برد. هنگامی که عمر بن علی از او درخواست کرد که وی را نیز در تولیت موقوفات [[امیرالمومنین|امیرالمؤمنین]] علیه السلام شریک گرداند؛ حسن مثنی نپذیرفت و به او گفت: به خدا سوگند! من سفارش ها و شرائطی را که جدم [[امام علی علیه السلام|علی]] علیه السلام قرار داده است هیچگاه تغییر نخواهم داد. چرا که او شرط کرده است متولی موقوفات خیریه وی فقط فرزندان فاطمی اش باشند نه غیر آنان».<ref> عمدة الطالب فی انساب آل ابی طالب، ص ۹۸.</ref>
  
فاطمه بنت الحسين از بانوان فداكار عاشورايي است كه مسئوليت هاي مهمي را در اين قيام باشكوه به سامان رسانده است. نقل وقايع حساس حادثه [[عاشورا]]، همراهي با اسراي سرافراز [[كربلا]]، شايستگي تحمل برخي از وصيت ها و سفارش‌هاي پدر گرامي اش در روز عاشورا، از جمله مسئوليت هاي اين بانوي قهرمان مي باشد.
+
==حسن مثنی در جریان عاشورا==
  
همچنان كه [[امام باقر]] عليه السلام فرمود: چون هنگام شهادت [[امام حسين]] عليه السلام فرارسيد، دختر بزرگ خود فاطمه را طلبيده و نامه اي پيچيده به او داد و وصيت هاي ظاهري و باطني خود را به او كرد (اين در حالي بود كه علي بن الحسين عليهما السلام سخت بيمار بود.) فاطمه بعد از بهبودي برادرش [[امام سجاد]] عليه السلام، آن نامه را به وي تقديم كرد. فاطمه بنت الحسين، همسر فداكار حسن مثني، افزون بر تلاش هاي مهمي كه در سفر كربلا به انجام رسانيد، در شهر [[كوفه]] در حالي كه ميان اسراء بود، خطابه غرا و افشاگرانه اي نيز ايراد كرده و ستمگران را بيش از پيش رسوا نموده و همه را تحت تأثير قرار داد. خطابه وي حكايت از نهايت فصاحت و بلاغت اين بانوي عصمت و طهارت دارد.<ref> زندگاني  [[امام  حسين]] علیه السلام، رسولي  محلاتي، ص 554.</ref>
+
گاهی برای انسان این سؤال پیش می آید که: این همه اخبار تاریخی و نکات ریزی که ۱۴۰۰ سال پیش از منطقه جنگی [[کربلا]] به ما رسیده، چگونه به سینه تاریخ سپرده شده و به نسل‌های بعدی انتقال یافته است. آن چنان که ما امروزه با خواندن و شنیدن این روایات می توانیم منظره غمبار و افتخارآفرین «[[روز عاشورا|عاشورا]]» را در ذهن خود به تصویر کشیده و مجسم کنیم. در حالی که بزرگ ترین و پرشورترین حوادث جهان و جنگ‌های گسترده در طول تاریخ، از این ویژگی برخوردار نیستند و چنین تاریخ روشن و زنده ای ندارند.
 +
بدون تردید وجود خانواده و بستگان [[امام حسین]] علیه السلام در صحنه کارزار کربلا، عامل عمده ای در انتقال اخبار و وقایع جانسوز آن بشمار می آید؛ همچنین انتقال گزارش‌هایی توسط سربازان دشمن و احیاناً رهگذران و مسافران، جای انکار نیست. اما از لابه‌لای تاریخ درمی یابیم که علاوه بر این عوامل، ایثارگران فداکاری نیز در نشر و گسترش اخبار عاشورا دخیل بوده اند و به نقش حسن مُثَنّی در رساندن اخبار و گزارش‌های حماسه عاشورا به نسل های بعدی پی می بریم. او کسی است که در مبارزه با دشمنان ارزش‌های دینی، همانند سایر یاران امام حسین علیه السلام حماسه ها آفریده و از حریم عموی بزرگوارش حضرت اباعبدالله علیه السلام با تمام وجود دفاع کرده است؛ اما دست تقدیر و شدت جراحات وارده موجب شده است که او بعد از آن همه جانبازی، از آن پیکار سهمناک جان سالم بدر برده و بعد از بازیابی سلامت خویش، به عنوان شاهد صادقی، دیده ها و شنیده های خود را به دیگران بازگو کند.
  
فاطمه بنت الحسين عليهما السلام بسياري از وقايع ريز و درشت از كربلا را براي آيندگان بازگو كرد. چرا كه او از زمان خروج كاروان حسيني از [[مدينه]] تا برگشت به مدينه، همه جا حضور داشت و نظاره گر بسياري از وقايع بوده است. او شريك غم و همدم عمه اش زينب كبري عليها السلام بود. فاطمه آن چنان شكيبايي و توانايي روحي و رواني داشت كه سخت ترين لحظات عرصه هاي مبارزه را مشاهده و تحمل نمود. اين شيرزن تاريخ را مي توان در پايداري و مقاومت، به عمه اش زينب كبري عليها السلام تشبيه نمود.  
+
با مروری اجمالی به [[مقتل|مقاتل]] و منابع تاریخی چنین بدست می آید که شش تن از پسران [[امام حسن]] مجتبی علیه السلام به نامهای حسن بن الحسن (حسن مثنی)، [[قاسم بن الحسن علیه السلام|قاسم بن الحسن]]، [[عبد الله بن حسن|عبدالله بن الحسن]]، عمرو بن حسن، عبدالرحمن بن حسن و [[ابو بکر بن حسن]]، به همراه امام حسین علیه السلام به سوی کربلا حرکت کردند. عبدالرحمن در منطقه ابواء از دنیا رفت، قاسم و عبدالله و ابوبکر در [[روز عاشورا]] به شهادت رسیدند. عمرو بن حسن نیز چون کودکی بیش نبود، به همراه زنان و دختران به اسارت رفت.  
  
او بانويي شريف، محدث و اهل ذكر، شب زنده داري و [[عبادت]] بود و روزها [[روزه]] مي گرفت. در يك كلام فاطمه بنت الحسين عليهما السلام از جمال ظاهري و كمال باطني برخوردار بود. از سخت ترين لحظات زندگي فاطمه، زماني بود كه در دربار يزيد، يكي از وابستگان حكومتي، از يزيد خواست كه فاطمه را به عنوان كنيز به وي ببخشد و اين عمل با اعتراض شديد حضرت زينب عليها السلام روبرو شد و آن را به كفر يزيد نسبت داد. فاطمه بعد از بازگشت به مدينه مدتي با همسرش زندگي كرد و بعد از فوت حسن مثني، يك سال تمام بر سر قبر او خيمه اي برافراشت و براي شوهرش مجلس ماتم بپا داشت. او زمان [[امام صادق]] عليه السلام را درك نموده و در سال 117 ق و در 70 سالگي در مدينه از دنيا رفته و در بقيع مدفون شد.
+
اما حسن بن حسن که به «حسن مُثنّی» معروف است، در جنگ نابرابر با دشمن به شدت مجروح شد و به یاری خداوند متعال از دست سربازان [[عمر بن سعد]] نجات یافته و به عنوان روایتگر وقایع و حوادث عاشورا بر مسئولیت حساس خود عمل نمود. او بعد از مبارزات سختی که با تمام وجود در مقابل لشکر [[یزید بن معاویه|یزید]] انجام داد، به شدت زخمی شده و به اسارت دشمن درآمد. یکی از سربازان عمر بن سعد به نام اسماء بن خارجه فزاری، که از بستگان مادرش نیز بود، او را از اسارت دشمن نجات داده و در منزل خویش در [[کوفه]] به مداوای وی همت گماشت و پس از بهبودی، او را به [[مدینه]] روانه کرد.  
  
'''پرورش فرزندان مبارز'''
+
==شهادت==
  
با مروري اجمالي به كتاب هاي تاريخي، مشخص مي شود كه نسل [[امام حسن]] مجتبي عليه السلام توسط دو فرزندش زيد و حسن مثني تداوم يافته است و همه «سادات حسني» به اين دو بزرگوار نسب مي رسانند. اما اكثر رهبران طاغوت ستيز در دوران خلفاي عباسي از فرزندان و نوادگان حسن مثني مي باشند. پسران او عبارتند از:
+
بعد از بازگشت اسرای کربلا به [[مدینه]]، حسن مثنی همچنان با همسر فداکارش [[فاطمه دختر امام حسین علیه السلام|فاطمه بنت الحسین]] زندگی می کرد تا این که به دستور [[عبدالملک بن مروان|عبدالملک بن مروان]] (از خلفای [[بنی امیه|اموی]]) مسموم گردیده و در ۳۵ سالگی به [[شهادت در راه خدا|شهادت]] رسید و در [[قبرستان بقیع]] مدفون شد.<ref> بحارالانوار، ج ۴۴، ص ۱۶۷؛ معجم رجال الحدیث، ج ۵، ص ۲۸۹.</ref>
  
* 1. حسن مثلث:‌ او از مبارزان سرسخت دوران منصور عباسي است كه بعد از مقابله جدي با دستگاه طاغوتي منصور دوانقي، در زندان او درگذشت. حسين بن علي، معروف به «شهيد فخ» نوه اوست كه به همراه جمعي از علويان قيام كرده و در منطقه فخ به [[شهادت]] رسيد.<ref> تاريخ ابن خلدون، ج 3، ص 280 و ج 4، ص 12.</ref>
+
==پانویس==
 
 
* 2. داود: داود، برادر رضاعي [[امام صادق]] عليه السلام است. وي به خاطر مخالفت با دستگاه استبدادي منصور به زندان افتاد. مادرش حبيبه رومي، به جهت رفع گرفتاري فرزندش، به محضر امام صادق عليه السلام شرفياب شده و چاره خواست. حضرت صادق عليه السلام نيز اعمالي را به وي تعليم داد كه بعدها به «عمل ام‌داود» معروف شد. اين عمل را در نيمه [[رجب]] به جاي مي آورند.<ref> ر.ك: [[مفاتيح الجنان]].</ref>
 
 
 
آن بانوي مكرمه با انجام عمل ام داود، زمينه آزادي فرزندش را از سياه چال هاي منصور دوانقي فراهم آورد. داود با ام كلثوم دختر [[امام سجاد]] عليه السلام ازدواج كرد و در 60 سالگي در مدينه از دنيا رفت. وي جد سادات «بني  طاووس» نيز محسوب مي شود و نسب سيد علي بن طاووس، عارف و فقيه پُرآوازه قرن هفتم و صاحب كتاب معروف «اقبال» و ده‌ها اثر ارزشمند ديگر، با 13 واسطه به داود بن حسن مثني مي رسد.<ref> امالي، صدوق، ص 228، مجلس 30.</ref>
 
 
 
* 3. ابراهيم الغمر:‌ او پدربزرگ ابراهيم طباطبا، جد «سادات طباطبايي» است. سلسله نسب وي چنين است: ابراهيم طباطبا بن اسماعيل ديباج بن ابراهيم الغمر بن حسن مثني.
 
 
 
* 4. عبدالله محض: او را «عبدالله كامل» نيز گفته اند. مادر وي فاطمه بنت الحسين عليهما السلام است. عبدالله كه در صفات عالي انساني همچون: جمال، سخاوت و كرامت شباهت تامي به حضرت رسول صلي  الله  عليه  و  آله  و سلم داشت و از طرف پدر و مادر فاطمي و علوي بود، به عبدالله محض، عبدالله كامل و شيخ بني هاشم موسوم گرديد.
 
 
 
از مشهورترين فرزندان عبدالله محض، محمد نفس زكيه است كه در [[مدينه]] بر ضد منصور دوانقي خروج كرده و در منطقه «احجار الزيت» به شهادت رسيد. عبدالله بن حسن مثني يكي از راويان خطبه فدكيه [[حضرت فاطمه]] عليها السلام نيز بشمار مي آيد.<ref> رساله  اسديه، ص 45 و بحارالانوار، ج 14، ص 37.</ref> اين شخصيت پاك‌سيرت، برخي از حوادث عاشورا را از پدر و مادرش نقل كرده است كه روايت ذيل، يكي از آن‌هاست:
 
 
 
[[شيخ صدوق]] در امالي مي نويسد: عبدالله بن حسن مثني از مادرش فاطمه بنت الحسين عليهما السلام چنين نقل مي كند: روز عاشورا بعد از شهادت پدرم [[امام حسين]] عليه السلام دشمن براي غارت به خيمه ها حمله كرد، عده اي از آن‌ها به خيمه ما هجوم آوردند و من كه دختر نوجواني بودم، با حالتي بهت زده به آنان مي نگريستم؛ يكي از آنان در حالي كه گريه مي كرد، دو خلخال زينتي را از پاي من درآورد. گفتم: اي دشمن خدا، تو با اين غارتگري و قساوت چرا گريه مي كني؟ او پاسخ داد: چگونه گريه نكنم و حال آن كه من زيورآلات دختر پيامبر صلي  الله  عليه  و  آله  و سلم را غارت مي كنم! گفتم: اگر كار زشتي است، انجام نده. او گفت: اگر من اين كار را نكنم، ديگري اين كار را خواهد كرد.<ref> رساله اسديه، ص 30 و 31؛ تاريخ ابن خلدون، ج 4، ص 98؛ بلاغات النساء، ص 12.</ref>
 
 
 
از ديگر پسران حسن مثني؛ جعفر، عباس، محمد و ابراهيم هستند و نام دختران او زينب، ام كلثوم، رقيه و فاطمه است.
 
 
 
'''حسن مثني در كلام دانشمندان'''
 
 
 
* 1. [[سيد بن طاووس]]، كه خود از نوادگان حسن مثني است، در مورد عظمت جدش مي نويسد: «در ميان اصحاب و ياران پيامبر اكرم صلي  الله  عليه  و  آله  و سلم هيچ كس به اندازه [[امام علی]] عليه السلام فرزندان شريف و بزرگواري نداشت و اولاد هيچ كدام در فضائل و مناقب به درجه او نمي رسد. بعد از اين كه از مقام حسنين ـ كه سرور جوانان اهل بهشت‌اند ـ بگذريم، در ميان اولاد [[امام حسن]] عليه السلام افراد باشرافتي همچون: حسن مثني، حسن مثلث، عبدالله بن مثني و محمد نفس زكيه وجود دارد و در ميان اولاد [[امام حسين]] عليه السلام، بزرگواراني همچون: [[امام سجاد]]، [[امام باقر]]، [[امام صادق]]، [[امام كاظم]] و [[امام رضا]] عليهم السلام و... ديده مي شوند كه هر انسان با انصافي به فضائل و مناقب والاي آنان معترف است تا آن‌جايي كه عارفان برجسته اي همچون: ابويزيد بسطامي به سقايي منزل امام صادق عليه السلام افتخار مي كرده و معروف كرخي به درباني حضرت امام رضا عليه السلام بر خود مي باليد و اين چنين فرزنداني كجا براي ساير اصحاب يافت مي شوند».<ref> الطرائف، ص 520.</ref>
 
 
 
* 2. ابن عنبه، شخصيت شناس معروف قرن نهم: «كنيه حسن مثني ابومحمد و مادرش خوله دختر منظور بن زبان است. او كه در عصر خود متولي موقوفات علي عليه السلام بود، در ايفاي نقش و مسئوليت خطير خويش كمال همت و تلاش را بكار برد. هنگامي كه عمر بن علي از او درخواست كرد كه وي را نيز در توليت موقوفات اميرالمؤمنين عليه السلام شريك گرداند؛ حسن مثني نپذيرفت و به او گفت: به خدا سوگند! من سفارش ها و شرائطي را كه جدم علي عليه السلام قرار داده است هيچگاه تغيير نخواهم داد. چرا كه او شرط كرده است متولي موقوفات خيريه وي فقط فرزندان فاطمي اش باشند نه غير آنان».<ref> عمدة الطالب في انساب آل ابي طالب، ص 98.</ref>
 
 
 
* 3. [[شيخ مفيد]] نيز در اين مورد چنين مي نويسد: «حسن مثني شخصيتي جليل القدر، سرآمد خوبان روزگار، اهل فضل و تقوا و پارسايي و متولي [[صدقات]] و امور خيريه جدش اميرمؤمنان علي عليه السلام در عصر خود بود» آن‌گاه به نقل ماجراي وي با حجاج بن يوسف اشاره كرده است و حضور وي را در حماسه [[كربلا]] مي ستايد و در ادامه مي گويد: «او با دختر [[امام حسين]] عليه السلام ازدواج كرد و در 35 سالگي از دنيا رفت».<ref> ارشاد، ج 2، ص 26.</ref>
 
 
 
==پانویس ==
 
 
<references />
 
<references />
===منبع===
+
==منبع==
  
عبدالكريم پاك نيا, فرهنگ كوثر، شماره 55، مهر 1381
+
عبدالكريم پاک نيا، فرهنگ كوثر، شماره 55، مهر 1381.
 +
[[رده:خاندان اهل البیت علیهم السلام]]
 +
[[رده:راویان واقعه کربلا]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۵ سپتامبر ۲۰۲۰، ساعت ۱۲:۲۶

حسن مثنی فرزند حضرت مجتبی علیه السلام و خَوله دختر منظور فزاریه است. او همانند برادرش متولی صدقات و موقوفات جد بزرگوارش امام علی علیه السلام گردید. حسن مثنی جوانی پاک‌سیرت و نیکوصورت بود که شخصیت والای خود را به فضائل و کمالات انسانی آراسته و مورد تکریم و اعتماد عموم مردم قرار گرفته بود. ازدواج وی با دختر امام حسین علیه السلام، به افتخارات وی افزود و همراهی اش با کاروان کربلا و شرکت در حماسه عاشورا، نام وی را در ردیف ایثارگران و فداکاران راستین تاریخ اسلام قرار داد.

ویژگی‌های حسن مثنی

برخی از ویژگی ها و امتیازات این جوان برومند هاشمی را می توان در موارد زیر خلاصه نمود:

داشتن پدری شایسته:

حسن مثنی به داشتن پدری نمونه و مربی عالی قدری مفتخر بود که رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم او را جانشین راستین خود دانسته و مخالفتش را، مخالفت با خود تلقی کرده و در مورد او فرمود: «و امّا الحسن فانّه ابنی و ولدی و منّی و قُرَّةُ عینی و ضیاءُ قلبی و ثمرةُ فؤادی و هو سیدُ شبابِ اهل الجنّة، و حجّة اللّه علی الامّة، امرهُ امری و قولُهُ قولی، مَنْ تَبِعَهُ فانّه منّی و مَن عصاهُ فلیس منّی[۱]؛ حسن پسر و فرزند من است، او از من است، او نور چشم و روشنایی قلب من است، او میوه جان من است. او سید و سرور جوانان اهل بهشت است. او حجت خدا بر امت من می باشد. دستور او دستور من، و سخن او سخن من است. کسی که از او پیروی کند، او از من است و کسی که با او مخالفت کند، از من نیست». حضرت مجتبی علیه السلام از شدت علاقه ای که به این فرزند داشت، نام او را همنام خودش قرار داد.

در عرصه دانش حدیث:

حسن مثنی علاوه بر امتیازات ویژه ای که داشته است، به عنوان یک محدث در سلسله اسناد برخی روایات قرار دارد. حسن مثنی روایات خود را از پدرش امام حسن مجتبی علیه السلام و همسرش فاطمه بنت الحسین علیه السلام و عبداللّه بن جعفر بن ابی طالب نقل کرده است و روایات وی را نیز فرزندش عبدالله محض و عموزاده اش حسن بن محمد بن الحنفیه نقل نموده اند. احادیث وی در موضوعات اجتماعی، اخلاقی و آداب معاشرت می باشد. در این جا چند مورد از روایات وی را می خوانیم:

  • ۱. حسن مثنی از جدش رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل می کند که: «مَن عال اهل بیتٍ من المسلمین یومهم و لیلتهم غفراللّه ذنوبه[۲]؛ هر کس یک شبانه‌روز یک خانواده مسلمان (نیازمند) را سرپرستی کند، خداوند گناهان او را می آمرزد».
  • ۲. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «من اجری اللّه علی یده فرجاً لمسلمٍ، فرج اللّه عنه کرب الدّنیا والآخرة[۳]؛ خداوند متعال بدست هر کسی گشایشی را در گرفتاری یک مسلمانی جاری سازد، غصه های دنیا و آخرت آن فرد خدمتگزار را برطرف خواهد نمود».
  • ۳. رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله فرمود: «حیثُما کنتم فصلُّوا علی فَاِنّ صلاتکم تبلُغنی[۴]؛ هر کجا باشید، بر من صلوات بفرستید؛ چرا که درودها و سلام های شما به من می رسد».

پیوند مبارک:

حسن مثنی هنگامی که به سن ازدواج رسید، برای خواستگاری به نزد عمویش امام حسین علیه السلام آمد و خواسته اش را به حضرت اظهار داشت. امام حسین علیه السلام به او فرمود: پسرم! من از تو چنین انتظاری را داشتم، برخیز و با من بیا و آن‌گاه یادگار برادر را به منزل آورد و او را در انتخاب یکی از دخترانش (فاطمه یا سکینه) آزاد گذاشت. اما شرم و حیاء مانع شد که او حرف دلش را بزند. به این جهت، امام حسین علیه السلام به وی فرمود: دخترم فاطمه را انتخاب کن که از جهاتی شبیه مادرم حضرت فاطمه علیها السلام می باشد. سپس او را به همسری حسن بن حسن درآورد. ثمره این ازدواج پنج فرزند بود: ۱. عبدالله محض؛ ۲. ابراهیم غمر؛ ۳. حسن مثلث؛ ۴. زینب؛ ۵. ام کلثوم.

فاطمه بنت الحسین از بانوان فداکار عاشورایی است که مسئولیت های مهمی را در این قیام باشکوه به سامان رسانده است. نقل وقایع حساس حادثه عاشورا، همراهی با اسرای سرافراز کربلا، شایستگی تحمل برخی از وصیت ها و سفارش‌های پدر گرامی اش در روز عاشورا، از جمله مسئولیت های این بانوی قهرمان می باشد.

همچنان که امام باقر علیه السلام فرمود: چون هنگام شهادت امام حسین علیه السلام فرارسید، دختر بزرگ خود فاطمه را طلبیده و نامه ای پیچیده به او داد و وصیت های ظاهری و باطنی خود را به او کرد (این در حالی بود که علی بن الحسین علیهما السلام سخت بیمار بود.) فاطمه بعد از بهبودی برادرش امام سجاد علیه السلام، آن نامه را به وی تقدیم کرد. فاطمه بنت الحسین، همسر فداکار حسن مثنی، افزون بر تلاش های مهمی که در سفر کربلا به انجام رسانید، در شهر کوفه در حالی که میان اسراء بود، خطابه غرا و افشاگرانه ای نیز ایراد کرده و ستمگران را بیش از پیش رسوا نموده و همه را تحت تأثیر قرار داد. خطابه وی حکایت از نهایت فصاحت و بلاغت این بانوی عصمت و طهارت دارد.[۵]

فاطمه بنت الحسین علیهما السلام بسیاری از وقایع ریز و درشت از کربلا را برای آیندگان بازگو کرد. چرا که او از زمان خروج کاروان حسینی از مدینه تا برگشت به مدینه، همه جا حضور داشت و نظاره گر بسیاری از وقایع بوده است. او شریک غم و همدم عمه اش زینب کبری علیها السلام بود. فاطمه آن چنان شکیبایی و توانایی روحی و روانی داشت که سخت ترین لحظات عرصه های مبارزه را مشاهده و تحمل نمود. این شیرزن تاریخ را می توان در پایداری و مقاومت، به عمه اش زینب کبری علیها السلام تشبیه نمود. او بانویی شریف، محدث و اهل ذکر، شب زنده داری و عبادت بود و روزها روزه می گرفت. در یک کلام فاطمه بنت الحسین علیهما السلام از جمال ظاهری و کمال باطنی برخوردار بود. از سخت ترین لحظات زندگی فاطمه، زمانی بود که در دربار یزید، یکی از وابستگان حکومتی، از یزید خواست که فاطمه را به عنوان کنیز به وی ببخشد و این عمل با اعتراض شدید حضرت زینب علیها السلام روبرو شد و آن را به کفر یزید نسبت داد. فاطمه بعد از بازگشت به مدینه مدتی با همسرش زندگی کرد و بعد از فوت حسن مثنی، یک سال تمام بر سر قبر او خیمه ای برافراشت و برای شوهرش مجلس ماتم بپا داشت. او زمان امام صادق علیه السلام را درک نموده و در سال ۱۱۷ ق و در ۷۰ سالگی در مدینه از دنیا رفته و در بقیع مدفون شد.

پرورش فرزندان مبارز:

با مروری اجمالی به کتاب های تاریخی، مشخص می شود که نسل امام حسن علیه السلام توسط دو فرزندش زید و حسن مثنی تداوم یافته است و همه «سادات حسنی» به این دو بزرگوار نسب می رسانند. اما اکثر رهبران طاغوت ستیز در دوران خلفای عباسی از فرزندان و نوادگان حسن مثنی می باشند. پسران او عبارتند از:

  • ۱. حسن مثلث:‌ او از مبارزان سرسخت دوران منصور عباسی است که بعد از مقابله جدی با دستگاه طاغوتی منصور دوانقی، در زندان او درگذشت. حسین بن علی، معروف به «شهید فخ» نوه اوست که به همراه جمعی از علویان قیام کرده و در منطقه فخ به شهادت رسید.[۶]
  • ۲. داود: داود، برادر رضاعی امام صادق علیه السلام است. وی به خاطر مخالفت با دستگاه استبدادی منصور به زندان افتاد. مادرش حبیبه رومی، به جهت رفع گرفتاری فرزندش، به محضر امام صادق علیه السلام شرفیاب شده و چاره خواست. حضرت صادق علیه السلام نیز اعمالی را به وی تعلیم داد که بعدها به «اعمال ام‌داود» معروف شد. این عمل را در نیمه رجب به جای می آورند.[۷] آن بانوی مکرمه با انجام عمل ام داود، زمینه آزادی فرزندش را از سیاه چال های منصور دوانقی فراهم آورد. داود با ام کلثوم دختر امام سجاد علیه السلام ازدواج کرد و در ۶۰ سالگی در مدینه از دنیا رفت. وی جد سادات «بنی طاووس» نیز محسوب می شود و نسب سید علی بن طاووس، عارف و فقیه پُرآوازه قرن هفتم و صاحب کتاب معروف «اقبال» و ده‌ها اثر ارزشمند دیگر، با ۱۳ واسطه به داود بن حسن مثنی می رسد.[۸]
  • ۳. ابراهیم الغمر:‌ او پدربزرگ ابراهیم طباطبا، جد «سادات طباطبایی» است. سلسله نسب وی چنین است: ابراهیم طباطبا بن اسماعیل دیباج بن ابراهیم الغمر بن حسن مثنی.
  • ۴. عبدالله محض: او را «عبدالله کامل» نیز گفته اند. مادر وی فاطمه بنت الحسین علیها السلام است. عبدالله که در صفات عالی انسانی همچون: جمال، سخاوت و کرامت شباهت تامی به حضرت رسول صلی الله علیه و آله داشت و از طرف پدر و مادر فاطمی و علوی بود، به عبدالله محض، عبدالله کامل و شیخ بنی هاشم موسوم گردید. عبدالله بن حسن مثنی یکی از راویان خطبه فدکیه حضرت فاطمه علیها السلام نیز بشمار می آید.[۹] این شخصیت پاک‌سیرت، برخی از حوادث عاشورا را از پدر و مادرش نقل کرده است که روایت ذیل، یکی از آن‌هاست: شیخ صدوق در امالی می نویسد: عبدالله بن حسن مثنی از مادرش فاطمه بنت الحسین علیهما السلام چنین نقل می کند: روز عاشورا بعد از شهادت پدرم امام حسین علیه السلام دشمن برای غارت به خیمه ها حمله کرد، عده ای از آن‌ها به خیمه ما هجوم آوردند و من که دختر نوجوانی بودم، با حالتی بهت زده به آنان می نگریستم؛ یکی از آنان در حالی که گریه می کرد، دو خلخال زینتی را از پای من درآورد. گفتم: ای دشمن خدا، تو با این غارتگری و قساوت چرا گریه می کنی؟ او پاسخ داد: چگونه گریه نکنم و حال آن که من زیورآلات دختر پیامبر صلی الله علیه و آله را غارت می کنم! گفتم: اگر کار زشتی است، انجام نده. او گفت: اگر من این کار را نکنم، دیگری این کار را خواهد کرد.[۱۰] از مشهورترین فرزندان عبدالله محض، محمد نفس زکیه است که در مدینه بر ضد منصور دوانقی خروج کرده و در منطقه «احجار الزیت» به شهادت رسید.

حسن مثنی در کلام دانشمندان

  • ۱. سید بن طاووس، که خود از نوادگان حسن مثنی است، در مورد عظمت جدش می نویسد: «در میان اصحاب و یاران پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله هیچ کس به اندازه امام علی علیه السلام فرزندان شریف و بزرگواری نداشت و اولاد هیچ کدام در فضائل و مناقب به درجه او نمی رسد. بعد از این که از مقام حسنین ـ که سرور جوانان اهل بهشت‌اند ـ بگذریم، در میان اولاد امام حسن علیه السلام افراد باشرافتی همچون: حسن مثنی، حسن مثلث، عبدالله بن مثنی و محمد نفس زکیه وجود دارد و در میان اولاد امام حسین علیه السلام، بزرگوارانی همچون: امام سجاد، امام باقر، امام صادق، امام کاظم و امام رضا علیهم السلام و... دیده می شوند که هر انسان با انصافی به فضائل و مناقب والای آنان معترف است تا آن‌جایی که عارفان برجسته ای همچون: ابویزید بسطامی به سقایی منزل امام صادق علیه السلام افتخار می کرده و معروف کرخی به دربانی حضرت امام رضا علیه السلام بر خود می بالید و این چنین فرزندانی کجا برای سایر اصحاب یافت می شوند».[۱۱]
  • ۲. شیخ مفید نیز در این مورد چنین می نویسد: «حسن مثنی شخصیتی جلیل القدر، سرآمد خوبان روزگار، اهل فضل و تقوا و پارسایی و متولی صدقات و امور خیریه جدش امیرمؤمنان علی علیه السلام در عصر خود بود». آن‌گاه به نقل ماجرای وی با حجاج بن یوسف اشاره کرده است و حضور وی را در حماسه کربلا می ستاید و در ادامه می گوید: «او با دختر امام حسین علیه السلام ازدواج کرد و در ۳۵ سالگی از دنیا رفت».[۱۲]
  • ۳. ابن عنبه، شخصیت شناس معروف قرن نهم: «کنیه حسن مثنی ابومحمد و مادرش خوله دختر منظور بن زبان است. او که در عصر خود متولی موقوفات علی علیه السلام بود، در ایفای نقش و مسئولیت خطیر خویش کمال همت و تلاش را بکار برد. هنگامی که عمر بن علی از او درخواست کرد که وی را نیز در تولیت موقوفات امیرالمؤمنین علیه السلام شریک گرداند؛ حسن مثنی نپذیرفت و به او گفت: به خدا سوگند! من سفارش ها و شرائطی را که جدم علی علیه السلام قرار داده است هیچگاه تغییر نخواهم داد. چرا که او شرط کرده است متولی موقوفات خیریه وی فقط فرزندان فاطمی اش باشند نه غیر آنان».[۱۳]

حسن مثنی در جریان عاشورا

گاهی برای انسان این سؤال پیش می آید که: این همه اخبار تاریخی و نکات ریزی که ۱۴۰۰ سال پیش از منطقه جنگی کربلا به ما رسیده، چگونه به سینه تاریخ سپرده شده و به نسل‌های بعدی انتقال یافته است. آن چنان که ما امروزه با خواندن و شنیدن این روایات می توانیم منظره غمبار و افتخارآفرین «عاشورا» را در ذهن خود به تصویر کشیده و مجسم کنیم. در حالی که بزرگ ترین و پرشورترین حوادث جهان و جنگ‌های گسترده در طول تاریخ، از این ویژگی برخوردار نیستند و چنین تاریخ روشن و زنده ای ندارند. بدون تردید وجود خانواده و بستگان امام حسین علیه السلام در صحنه کارزار کربلا، عامل عمده ای در انتقال اخبار و وقایع جانسوز آن بشمار می آید؛ همچنین انتقال گزارش‌هایی توسط سربازان دشمن و احیاناً رهگذران و مسافران، جای انکار نیست. اما از لابه‌لای تاریخ درمی یابیم که علاوه بر این عوامل، ایثارگران فداکاری نیز در نشر و گسترش اخبار عاشورا دخیل بوده اند و به نقش حسن مُثَنّی در رساندن اخبار و گزارش‌های حماسه عاشورا به نسل های بعدی پی می بریم. او کسی است که در مبارزه با دشمنان ارزش‌های دینی، همانند سایر یاران امام حسین علیه السلام حماسه ها آفریده و از حریم عموی بزرگوارش حضرت اباعبدالله علیه السلام با تمام وجود دفاع کرده است؛ اما دست تقدیر و شدت جراحات وارده موجب شده است که او بعد از آن همه جانبازی، از آن پیکار سهمناک جان سالم بدر برده و بعد از بازیابی سلامت خویش، به عنوان شاهد صادقی، دیده ها و شنیده های خود را به دیگران بازگو کند.

با مروری اجمالی به مقاتل و منابع تاریخی چنین بدست می آید که شش تن از پسران امام حسن مجتبی علیه السلام به نامهای حسن بن الحسن (حسن مثنی)، قاسم بن الحسن، عبدالله بن الحسن، عمرو بن حسن، عبدالرحمن بن حسن و ابو بکر بن حسن، به همراه امام حسین علیه السلام به سوی کربلا حرکت کردند. عبدالرحمن در منطقه ابواء از دنیا رفت، قاسم و عبدالله و ابوبکر در روز عاشورا به شهادت رسیدند. عمرو بن حسن نیز چون کودکی بیش نبود، به همراه زنان و دختران به اسارت رفت.

اما حسن بن حسن که به «حسن مُثنّی» معروف است، در جنگ نابرابر با دشمن به شدت مجروح شد و به یاری خداوند متعال از دست سربازان عمر بن سعد نجات یافته و به عنوان روایتگر وقایع و حوادث عاشورا بر مسئولیت حساس خود عمل نمود. او بعد از مبارزات سختی که با تمام وجود در مقابل لشکر یزید انجام داد، به شدت زخمی شده و به اسارت دشمن درآمد. یکی از سربازان عمر بن سعد به نام اسماء بن خارجه فزاری، که از بستگان مادرش نیز بود، او را از اسارت دشمن نجات داده و در منزل خویش در کوفه به مداوای وی همت گماشت و پس از بهبودی، او را به مدینه روانه کرد.

شهادت

بعد از بازگشت اسرای کربلا به مدینه، حسن مثنی همچنان با همسر فداکارش فاطمه بنت الحسین زندگی می کرد تا این که به دستور عبدالملک بن مروان (از خلفای اموی) مسموم گردیده و در ۳۵ سالگی به شهادت رسید و در قبرستان بقیع مدفون شد.[۱۴]

پانویس

  1. بحارالانوار، ج ۲۸، ص ۳۹.
  2. امالی، شیخ طوسی، ص ۵۸۵؛ اعیان الشیعه، ج ۵، ص ۴۶.
  3. امالی، ص ۵۸۵.
  4. اعیان الشیعه، ج ۵، ص ۴۶.
  5. زندگانی امام حسین علیه السلام، رسولی محلاتی، ص ۵۵۴.
  6. تاریخ ابن خلدون، ج ۳، ص ۲۸۰ و ج ۴، ص ۱۲.
  7. ر.ک: مفاتیح الجنان.
  8. امالی، صدوق، ص ۲۲۸، مجلس ۳۰.
  9. رساله اسدیه، ص ۴۵ و بحارالانوار، ج ۱۴، ص ۳۷.
  10. رساله اسدیه، ص ۳۰ و ۳۱؛ تاریخ ابن خلدون، ج ۴، ص ۹۸؛ بلاغات النساء، ص ۱۲.
  11. الطرائف، ص ۵۲۰.
  12. ارشاد، ج ۲، ص ۲۶.
  13. عمدة الطالب فی انساب آل ابی طالب، ص ۹۸.
  14. بحارالانوار، ج ۴۴، ص ۱۶۷؛ معجم رجال الحدیث، ج ۵، ص ۲۸۹.

منبع

عبدالكريم پاک نيا، فرهنگ كوثر، شماره 55، مهر 1381.