شیخ صدوق: تفاوت بین نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
| (۳۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | محمد بن علی بن بابویه قمی | + | {{خوب}} |
| + | '''محمد بن علی بن بابویه قمی''' (م ۳۸۱ ق) فرزند [[علی بن حسین بن بابویه قمی|على بن حسین بابویه قمی]]، معروف به «شیخ صدوق» و ملقب به «رئیس المحدثین» است. او که نزدیک به عصر [[معصوم|معصومان]] می زیست، با جمع آوری روایات [[اهل البیت|اهل بیت]] علیهم السلام و تألیف آنها در کتاب های ارزنده بسیار، خدمات کم نظیری به [[اسلام]] و [[تشیع]] نمود. تالیفات او پرشمار است و حدود ۳۰۰ اثر علمی به او نسبت داده‌اند که تعدادی از آنها تا به امروز باقی مانده است. کتاب "[[من لایحضره الفقیه]]" که یکی از [[کتب اربعه|کتاب های چهارگانه]] حدیث شیعه به شمار می رود تالیف اوست. | ||
| + | {{شناسنامه عالم | ||
| + | ||نام کامل = '''محمد بن علی بن بابویه قمی (شیخ صدوق)''' | ||
| + | ||تصویر= | ||
| + | ||زادروز = | ||
| + | |زادگاه = [[قم]] | ||
| + | |وفات = ۳۸۱ قمری | ||
| + | |مدفن = شهر ری | ||
| + | |اساتید = [[علی بن حسین بن بابویه قمی|على بن حسین بن بابویه قمى]]، [[محمد بن حسن بن ولید]]، حمزة بن محمد بن احمد، قاسم بن محمد استرآبادى،... | ||
| + | |شاگردان = [[شیخ مفید]]، [[حسین بن علی بن حسین بابویه قمی|حسین بن علی بن بابویه قمی]]، هارون بن موسی تلعکبری، حسین بن محمد قمی، [[سید مرتضی]]،... | ||
| + | |آثار = [[من لایحضره الفقیه (کتاب)|من لایحضره الفقیه]]، [[کمال الدین و تمام النعمه (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمه]]، [[التوحید (کتاب)|التوحید]]، [[الخصال]]، [[معانى الأخبار (کتاب)|معانی الأخبار]]، [[علل الشرایع]]، [[عیون اخبارالرضا (کتاب)|عیون أخبارالرضا علیه السلام]]،... | ||
| + | }} | ||
| + | ==زندگی‌نامه== | ||
| − | + | '''ولادت به دعای امام عصر:''' | |
| − | + | [[شیخ طوسی|شیخ طوسى]] جریان ولادت شیخ صدوق را چنین نقل نموده: [[علی بن حسین بن بابویه قمی|على بن حسین بابویه]] با دخترعموى خود [[ازدواج]] کرده بود؛ ولى از او فرزندى به دنیا نیامد. او در نامه‌اى از حضور [[ابوالقاسم حسین بن روح نوبختى|شیخ ابوالقاسم حسین بن روح]] تقاضا کرد تا از محضر حضرت [[بقیة الله|بقیة الله]] (عجل الله تعالى فرجه) بخواهد براى او [[دعا]] کند تا خداوند اولاد صالح و [[فقیه|فقیه]] به او عطا نماید. پس از گذشت مدتى از ناحیه آن حضرت این گونه جواب رسید: «تو از این همسرت صاحب فرزند نخواهى شد؛ ولى بزودى کنیزى دیلمیه نصیب تو مى‌شود که از او داراى دو پسر فقیه خواهى گشت».<ref>الغیبة، شیخ طوسی، ص۳۰۸</ref> | |
| − | + | شیخ صدوق خود جریان ولادتش به دعای [[امام زمان عجل الله فرجه الشریف|امام زمان]] (عجل الله تعالى فرجه) را در کتاب [[کمال الدین و تمام النعمه]] در قالب [[حدیث|حدیثی]] به این صورت نقل می کند: محمد بن علی اسود گوید على بن حسین بن موسى بن بابویه ره (پدر شیخ صدوق) بعد از مرگ [[محمد بن عثمان عمرى]] از من خواهش کرد که از [[ابوالقاسم حسین بن روح نوبختى|ابوالقاسم نوبختی]] بخواهم که از مولاى ما صاحب الزمان (ع) بخواهد در باره او دعا کند که خدا پسرى به او عطا کند، گوید از او خواهش کردم و آن را به امام رسانید و پس از سه روز خبر داد که براى [[علی بن حسین بن بابویه قمی|على بن الحسین]] دعا کرد و بزودى خداى عزوجل به او پسر با برکتى بدهد که سودمند باشد و بعد از او هم اولادى باشد.<ref>کمال الدین، ترجمه کمره اى، ج۲، ص ۱۸۰</ref> | |
| − | + | شیخ صدوق پس از نقل این حدیث مى‌افزاید: بسیارى از اوقات می شد که محمد بن على اسود (رضی الله عنه) مرا می دید که به مجلس درس استاد خود [[محمد بن حسن بن ولید|محمد بن احمد بن حسن بن ولید]] می رفتم و در کتب علم و حفظ آنها اشتیاق داشتم و به من می گفت این رغبت در علم و تحصیل از تو عجب نیست زیرا تو بدعاى امام علیه السلام بدنیا آمدى. | |
| − | پدر شیخ صدوق یعنی على بن | + | پدر شیخ صدوق یعنی على بن حسین بن بابویه قمى، از برجسته ترین علما و فقهاى بزرگ زمان خود بود. در آن روزگار با آن که عالمان و [[محدث|محدثان]] بسیارى در [[قم]] مى‌زیستند، پرچم هدایت و مرجعیت [[فتوا]] بر دوش این عالم عابد و محدث زاهد و صاحب کرامات بود. او دکه‌اى کوچک در بازار [[قم]] داشت که از راه کسب و تجارت و در نهایت [[زهد]] و [[عفت|عفاف]]، امرار معاش مى‌کرد و ساعاتى از روز را نیز در منزل خود به تدریس و تبلیغ [[احکام]] و نقل روایات مى‌پرداخت.<ref>مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، جامع الاحادیث ۳.۵ [لوح فشرده]، بخش کتابشناسی.</ref> |
| − | + | از آنجا که [[حسین بن روح]] پس از وفات [[محمد بن عثمان عمرى]] در سال ۳۰۵ ه.ق به نیابت [[امام زمان عجل الله فرجه الشریف|امام زمان]] علیه السلام رسیده اند و پدر شیخ صدوق بشارت ولادت فرزند خود را از طریق او از امام زمان دریافت نموده است، پس ولادت شیخ صدوق قطعا پس از این سال اتفاق افتاده است. | |
| − | + | '''اقامت در شهر ری:''' | |
| − | از | + | شیخ صدوق در شهر [[قم]] بدنیا آمد و در همان جا رشد کرد و نزد استادان آن شهر به فراگیرى دانش پرداخت، سپس در زمان رکن الدوله دیلمی از امرای [[آل بویه]] از قم به ری آمد. در مواردی، علت مهاجرت شیخ صدوق به ری، درخواست اهالی آن دیار از وی بیان شده و در برخی دیگر از منابع به دعوت مستقیم رکن الدوله از ایشان اشاره شده است. |
| − | + | اما از مجموع مطالب تاریخی موجود، می توان چنین استنتاج نمود که چون آوازه کمالات و قدرت علمی ایشان به سایر نقاط [[ایران|ایران]] رسید، امیر آل بویه، که خود فردی دانا، عالم‌دوست و علاقه مند به ایجاد جلسات مناظره بین علما بود، از شیخ صدوق دعوت نمود به ری بیاید تا از حضور ایشان در جلسات استفاده شود. با حضور شیخ صدوق در ری، مردم این شهر، که بر خلاف قم، [[اهل سنت|اهل سنّت]] بیشتری در کنار خود می دیدند و در مسائل مذهبی درگیری بیشتری با آنان داشتند، از شیخ صدوق درخواست کردند در آنجا سکنا گزیند. این مسئله مورد توجه و درخواست رکن الدوله نیز گردید. شیخ صدوق نیز به منظور ادای تکلیف شرعی درخواست ایشان را پذیرفت.<ref>سید علی حسین پور، شیخ صدوق و رکن الدوله: بررسی تعامل دانشمند بزرگ شیعه با حاکم بویهی، ماهنامه معرفت، سال هفدهم، شماره پیاپی ۱۲. در دسترس در [http://hadith.net/post/62206 حدیث نت]، بازیابی: ۸ اردیبهشت ۱۳۹۷</ref> | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | '''مسافرت‌های شیخ صدوق:''' | |
| − | شیخ صدوق | + | شیخ صدوق از کسانی است که برای جمع آوری احادیث [[ائمه اطهار|امامان معصوم]] علیهم‌السلام به مسافرت‌های بسیار رفته است. در این سفرها از استادان بزرگی استفاده کرده و خود نیز به تدریس و بحث می‌پرداخته است. صدوق برخی از کتاب‌های خود را در این سفرها تألیف کرده است. از جمله سفرهای شیخ صدوق سفر به شهرهای بخارا، نیشابور، طوس، [[اصفهان]] و [[بغداد]] بوده است.<ref>علی دوانی، مفاخر الاسلام، جلد ۳</ref> |
| − | + | ==استادان== | |
| − | + | شخصیت های نامداری که [[شیخ صدوق]] از محضرشان بهره علمی می برده، در منطقه جغرافیایی خاصی بسر نمی برده اند. آنها بنا به اقتضای شرایط سیاسی یا فرهنگی، هر کدام در یکی از نقاط جهان [[اسلام]] اقامت داشتند.<ref>عبدالعلی محمدی شاهرودی، شیخ صدوق، ص ۷۱. </ref> از این رو به درستی، استادان او را نمی توان شمارش کرد، ولی بعضی از علما گفته اند: تعداد استادان وی، ۲۵۲ تن بوده است.<ref> ویژه نامه بزرگداشت شیخ صدوق؛، ص ۴۴.</ref> افزون بر آنان، شیخ از هفتاد عالم دیگر نیز [[حدیث]] نقل کرده است.<ref>عبدالعلی محمدی شاهرودی، شیخ صدوق، ص ۷۱.</ref><ref>"فقیه ری: بزرگداشت شیخ صدوق رحمه الله"، مرتضی یعقوبی، گلبرگ، اردیبهشت ۱۳۸۵، شماره ۷۴ در دسترس در [https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3282/3283/14998 سایت حوزه]، بازیابی: ۲۴ بهمن ۱۳۹۱.</ref> | |
| − | + | از اساتید بزرگ او می توان این افراد را نام برد: | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | #پدر بزرگوارش [[علی بن حسین بن بابویه قمی|على بن حسین بن بابویه قمى]] | |
| + | #[[محمد بن حسن بن ولید|محمد بن حسن بن احمد بن ولید]] | ||
| + | #حمزة بن محمد بن احمد بن جعفر بن محمد بن زید بن على علیه السلام | ||
| + | #ابوالحسن، محمد بن قاسم | ||
| + | #ابومحمد، قاسم بن محمد استرآبادى | ||
| + | #ابومحمد، عبدوس بن على بن عباس گرگانى | ||
| + | #محمد بن على استرآبادى<ref>[http://wikinoor.ir/%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%D9%88%DB%8C%D9%87%D8%8C_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D9%84%DB%8C "ابن بابویه، محمد بن علی"، ویکی نور]، بازیابی: ۸ اردیبهشت ۱۳۹۷</ref> | ||
==شاگردان== | ==شاگردان== | ||
| + | بارزترین شاگردان شیخ صدوق عبارتند از: | ||
| − | + | #[[شیخ مفید]] | |
| − | # | + | #برادرش [[حسین بن علی بن حسین بابویه قمی|حسین بن علی بن بابویه قمی]] |
| − | + | #[[هارون بن موسی تلعکبری|هارون بن موسی تلعکبری]] | |
| − | # | + | #[[حسین بن محمد قمی]] (مؤلف تاریخ قم) |
| − | # | + | #علی بن احمد بن عباس نجاشی، پدر [[احمد بن علی نجاشی|شیخ نجاشى]] |
| − | # | + | #علم الهدی، [[سید مرتضی]] |
| − | + | #سید ابوالبرکات علی بن حسین جوزی حسینی حلی<ref>گلشن ابرار، جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، جلد ۱، معرفی شیخ صدوق، در دسترس در [http://www.ghadeer.org/Book/1242/190989 سایت غدیر]، بازیابی: ۸ اردیبهشت ۱۳۹۷</ref> | |
| − | |||
| − | # | ||
| − | # | ||
| − | |||
| − | |||
| − | + | ==آثار و تألیفات== | |
| + | حدود ۳۰۰ اثر علمی به شیخ صدوق نسبت داده‌اند که بسیاری از آنها امروزه در دسترس نیست.<ref>[http://fa.wikishia.net/view/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1_%D8%B4%DB%8C%D8%AE_%D8%B5%D8%AF%D9%88%D9%82 فهرست آثار شیخ صدوق، ویکی شیعه]</ref> از جمله تألیفات ایشان است: | ||
| − | از | + | #[[من لایحضره الفقیه (کتاب)|من لایحضره الفقیه]]: شناخته شده ترین و بزرگترین کتاب شیخ صدوق که در دسترس است و بارها چاپ شده و ده ها تن از فقهای بزرگ به شرح، ترجمه و حاشیه بر آن همت گماشته اند، کتاب گرانقدر من لایحضره الفقیه است. وی این کتاب را در سال ۳۷۲ هـ.ق در روستای «ایلاق» از توابع بلخ نوشت. این کتاب یکی از اصول چهارگانه [[فقه]] [[شیعه]] و مأخذ علمی معتبری در [[احکام شرعی]] است.<ref>ویژه نامه بزرگداشت شیخ صدوق، اردیبهشت ماه ۱۳۸۰، ص ۹۱.</ref> |
| + | #[[کمال الدین و تمام النعمه (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمه]] | ||
| + | #[[التوحید (کتاب)|التوحید شیخ صدوق]] | ||
| + | #[[الخصال]] | ||
| + | #[[معانى الأخبار (کتاب)|معانی الأخبار]] | ||
| + | #[[علل الشرایع]] | ||
| + | #[[عیون اخبارالرضا (کتاب)|عیون أخبارالرضا علیه السلام]] | ||
| + | #[[الأمالی شیخ صدوق]] | ||
| + | #[[ثواب الاعمال و عقاب الاعمال]] | ||
| + | #[[صفات الشیعة ]] | ||
| + | #[[المواعظ ]] | ||
| + | #[[عیون اخبارالرضا ]] | ||
| + | #[[فضائل الأشهر الثلاثة]] | ||
| + | #[[فضائل الشیعة|فضائل الشیعه]] | ||
| + | #[[مصادقة الاخوان]] | ||
| + | #[[الهدايه (کتاب)|الهدایه]] | ||
| + | #[[المقنع (کتاب)|المقنع فی الفقه]]<ref>برای مشاهده فهرست تفصیلی آثار ایشان مشاهده کنید: [http://fa.wikishia.net/view/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1_%D8%B4%DB%8C%D8%AE_%D8%B5%D8%AF%D9%88%D9%82 فهرست آثار شیخ صدوق، ویکی شیعه]</ref> | ||
| + | #[[مدینة العلم (کتاب)|مدینة العلم]] | ||
| − | + | ==در منظر عالمان== | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | *[[شیخ طوسى]] در معرفى شیخ صدوق مى‌گوید: «او دانشمندى جلیل القدر و حافظ [[احادیث]] بود. از احوال رجال، کاملاً آگاه و در سلسله احادیث، نقادى عالى مقام به شمار مى‌آمد. بین بزرگان [[قم]]، از نظر حفظ احادیث و کثرت معلومات مانند نداشت و در حدود سیصد اثر تالیفى از خود به یادگار گذاشته است». | |
| − | + | *رجالى کبیر، [[احمد بن علی نجاشی|نجاشى]] چنین مى‌نویسد: «ابوجعفر (شیخ صدوق) ساکن رى، [[فقیه|فقیه]] و چهره برجسته [[شیعه|شیعه]] در خراسان است، او به [[بغداد]] نیز وارد شد و با این که در سن جوانى بود همه بزرگان [[شیعه]] از او استماع حدیث مى‌کردند». | |
| − | + | *[[سید هاشم بحرانی|علامه بحرانى]] مى‌گوید: «جمعى از اصحاب ما، از جمله [[علامه حلی|علامه]] در «[[مختلف الشیعه (کتاب)|مختلف]]»، شهید در «شرح ارشاد» و سید محقق داماد، [[حدیث مرسل|روایات مرسله]] صدوق را صحیح مى‌دانند و به آنها عمل مى کنند؛ زیرا همان گونه که روایات مرسله [[محمد بن ابی عمیر|ابن ابى عمیر]] پذیرفته شده، روایات مرسله صدوق هم مورد قبول واقع شده است».<ref>[http://wikinoor.ir/%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%D9%88%DB%8C%D9%87%D8%8C_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D9%84%DB%8C "ابن بابویه، محمد بن علی"، ویکی نور]، بازیابی: ۸ اردیبهشت ۱۳۹۷</ref> | |
==وفات== | ==وفات== | ||
| − | + | مرحوم شیخ صدوق در سال ۳۸۱ هـ.ق در شهر ری دار فانی را وداع گفت<ref>نجاشی، رجال، ص ۳۹۲.</ref> و در محلی که اکنون به قبرستان ابن بابویه معروف است به خاک سپرده شد.[[پرونده:Sadoogh.jpg|بندانگشتی|مقبره شیخ صدوق در شهر ری]]مطابق با آنچه [[سید محمدباقر موسوی خوانساری|خوانساری]] در کتاب [[روضات الجنات (کتاب)|روضات الجنات]] آورده است در حدود ۱۲۳۸ قمری و در عهد فتحعلی شاه قاجار، مرقد شیخ صدوق از کثرت باران خراب شد و رخنه‌ای در آن پدید آمد. به جهت تعمیر و اصلاح آن اطرافش را می‌کندند؛ پس به سردابی که مدفنش بود برخوردند. هنگامی که وارد سرداب شدند، با جسد سالم شیخ صدوق بعد از حدود هشت قرن مواجه شدند. این خبر به سرعت در [[تهران]] منتشر شد و به گوش فتحعلی شاه رسید. وی با جمعی از بزرگان و امنای دولت به جهت مشاهده حضوری به محل آمدند. جمعی از علما و اعیان دولت داخل سرداب شدند و صدق قضیه را به رأی‌العین مشاهده کردند. پس از آن وی دستور تعمیر و تجدید بنا و تزئینات آن بقعه را صادر کرد.<ref>رجوع کنید: من لا یحضره الفقیه، ترجمه غفارى، على اکبر ومحمد جواد و بلاغى، صدر، مقدمه، ص۱۷</ref> | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| + | روز پانزدهم اردیبهشت ماه، از طرف مقام معظم رهبری، حضرت [[سید علی حسینی خامنه ای|آیت اللّه خامنه ای]]، به عنوان روز بزرگداشت [[شیخ صدوق]] نامگذاری شده است.<ref>ستاد بزرگداشت شیخ صدوق، ویژه نامه بزرگداشت شیخ صدوق، پانزدهم اردیبهشت ماه ۱۳۸۰، شهرستان ری.</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
| − | + | {{سنجش کیفی | |
| − | ==منابع== | + | |سنجش=شده |
| − | + | |شناسه= متوسط | |
| − | + | |عنوان بندی مناسب= خوب | |
| + | |کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب | ||
| + | |رعایت سطح مخاطب عام= خوب | ||
| + | |رعایت ادبیات دانشنامه ای= متوسط | ||
| + | |جامعیت= خوب | ||
| + | |رعایت اختصار= خوب | ||
| + | |سیر منطقی= خوب | ||
| + | |کیفیت پژوهش= متوسط | ||
| + | |رده=دارد | ||
| + | }} | ||
[[رده:محدثان]] | [[رده:محدثان]] | ||
[[رده:علمای قرن چهارم]] | [[رده:علمای قرن چهارم]] | ||
| + | [[رده:آثار شیخ صدوق]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۵ مهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۱۰:۲۴
محمد بن علی بن بابویه قمی (م ۳۸۱ ق) فرزند على بن حسین بابویه قمی، معروف به «شیخ صدوق» و ملقب به «رئیس المحدثین» است. او که نزدیک به عصر معصومان می زیست، با جمع آوری روایات اهل بیت علیهم السلام و تألیف آنها در کتاب های ارزنده بسیار، خدمات کم نظیری به اسلام و تشیع نمود. تالیفات او پرشمار است و حدود ۳۰۰ اثر علمی به او نسبت داده‌اند که تعدادی از آنها تا به امروز باقی مانده است. کتاب "من لایحضره الفقیه" که یکی از کتاب های چهارگانه حدیث شیعه به شمار می رود تالیف اوست.
| نام کامل | محمد بن علی بن بابویه قمی (شیخ صدوق) |
| زادگاه | قم |
| وفات | ۳۸۱ قمری |
| مدفن | شهر ری |
|
| |
| اساتید |
على بن حسین بن بابویه قمى، محمد بن حسن بن ولید، حمزة بن محمد بن احمد، قاسم بن محمد استرآبادى،... |
| شاگردان |
شیخ مفید، حسین بن علی بن بابویه قمی، هارون بن موسی تلعکبری، حسین بن محمد قمی، سید مرتضی،... |
| آثار |
من لایحضره الفقیه، کمال الدین و تمام النعمه، التوحید، الخصال، معانی الأخبار، علل الشرایع، عیون أخبارالرضا علیه السلام،... |
زندگی‌نامه
ولادت به دعای امام عصر:
شیخ طوسى جریان ولادت شیخ صدوق را چنین نقل نموده: على بن حسین بابویه با دخترعموى خود ازدواج کرده بود؛ ولى از او فرزندى به دنیا نیامد. او در نامه‌اى از حضور شیخ ابوالقاسم حسین بن روح تقاضا کرد تا از محضر حضرت بقیة الله (عجل الله تعالى فرجه) بخواهد براى او دعا کند تا خداوند اولاد صالح و فقیه به او عطا نماید. پس از گذشت مدتى از ناحیه آن حضرت این گونه جواب رسید: «تو از این همسرت صاحب فرزند نخواهى شد؛ ولى بزودى کنیزى دیلمیه نصیب تو مى‌شود که از او داراى دو پسر فقیه خواهى گشت».[۱]
شیخ صدوق خود جریان ولادتش به دعای امام زمان (عجل الله تعالى فرجه) را در کتاب کمال الدین و تمام النعمه در قالب حدیثی به این صورت نقل می کند: محمد بن علی اسود گوید على بن حسین بن موسى بن بابویه ره (پدر شیخ صدوق) بعد از مرگ محمد بن عثمان عمرى از من خواهش کرد که از ابوالقاسم نوبختی بخواهم که از مولاى ما صاحب الزمان (ع) بخواهد در باره او دعا کند که خدا پسرى به او عطا کند، گوید از او خواهش کردم و آن را به امام رسانید و پس از سه روز خبر داد که براى على بن الحسین دعا کرد و بزودى خداى عزوجل به او پسر با برکتى بدهد که سودمند باشد و بعد از او هم اولادى باشد.[۲]
شیخ صدوق پس از نقل این حدیث مى‌افزاید: بسیارى از اوقات می شد که محمد بن على اسود (رضی الله عنه) مرا می دید که به مجلس درس استاد خود محمد بن احمد بن حسن بن ولید می رفتم و در کتب علم و حفظ آنها اشتیاق داشتم و به من می گفت این رغبت در علم و تحصیل از تو عجب نیست زیرا تو بدعاى امام علیه السلام بدنیا آمدى.
پدر شیخ صدوق یعنی على بن حسین بن بابویه قمى، از برجسته ترین علما و فقهاى بزرگ زمان خود بود. در آن روزگار با آن که عالمان و محدثان بسیارى در قم مى‌زیستند، پرچم هدایت و مرجعیت فتوا بر دوش این عالم عابد و محدث زاهد و صاحب کرامات بود. او دکه‌اى کوچک در بازار قم داشت که از راه کسب و تجارت و در نهایت زهد و عفاف، امرار معاش مى‌کرد و ساعاتى از روز را نیز در منزل خود به تدریس و تبلیغ احکام و نقل روایات مى‌پرداخت.[۳]
از آنجا که حسین بن روح پس از وفات محمد بن عثمان عمرى در سال ۳۰۵ ه.ق به نیابت امام زمان علیه السلام رسیده اند و پدر شیخ صدوق بشارت ولادت فرزند خود را از طریق او از امام زمان دریافت نموده است، پس ولادت شیخ صدوق قطعا پس از این سال اتفاق افتاده است.
اقامت در شهر ری:
شیخ صدوق در شهر قم بدنیا آمد و در همان جا رشد کرد و نزد استادان آن شهر به فراگیرى دانش پرداخت، سپس در زمان رکن الدوله دیلمی از امرای آل بویه از قم به ری آمد. در مواردی، علت مهاجرت شیخ صدوق به ری، درخواست اهالی آن دیار از وی بیان شده و در برخی دیگر از منابع به دعوت مستقیم رکن الدوله از ایشان اشاره شده است.
اما از مجموع مطالب تاریخی موجود، می توان چنین استنتاج نمود که چون آوازه کمالات و قدرت علمی ایشان به سایر نقاط ایران رسید، امیر آل بویه، که خود فردی دانا، عالم‌دوست و علاقه مند به ایجاد جلسات مناظره بین علما بود، از شیخ صدوق دعوت نمود به ری بیاید تا از حضور ایشان در جلسات استفاده شود. با حضور شیخ صدوق در ری، مردم این شهر، که بر خلاف قم، اهل سنّت بیشتری در کنار خود می دیدند و در مسائل مذهبی درگیری بیشتری با آنان داشتند، از شیخ صدوق درخواست کردند در آنجا سکنا گزیند. این مسئله مورد توجه و درخواست رکن الدوله نیز گردید. شیخ صدوق نیز به منظور ادای تکلیف شرعی درخواست ایشان را پذیرفت.[۴]
مسافرت‌های شیخ صدوق:
شیخ صدوق از کسانی است که برای جمع آوری احادیث امامان معصوم علیهم‌السلام به مسافرت‌های بسیار رفته است. در این سفرها از استادان بزرگی استفاده کرده و خود نیز به تدریس و بحث می‌پرداخته است. صدوق برخی از کتاب‌های خود را در این سفرها تألیف کرده است. از جمله سفرهای شیخ صدوق سفر به شهرهای بخارا، نیشابور، طوس، اصفهان و بغداد بوده است.[۵]
استادان
شخصیت های نامداری که شیخ صدوق از محضرشان بهره علمی می برده، در منطقه جغرافیایی خاصی بسر نمی برده اند. آنها بنا به اقتضای شرایط سیاسی یا فرهنگی، هر کدام در یکی از نقاط جهان اسلام اقامت داشتند.[۶] از این رو به درستی، استادان او را نمی توان شمارش کرد، ولی بعضی از علما گفته اند: تعداد استادان وی، ۲۵۲ تن بوده است.[۷] افزون بر آنان، شیخ از هفتاد عالم دیگر نیز حدیث نقل کرده است.[۸][۹]
از اساتید بزرگ او می توان این افراد را نام برد:
- پدر بزرگوارش على بن حسین بن بابویه قمى
- محمد بن حسن بن احمد بن ولید
- حمزة بن محمد بن احمد بن جعفر بن محمد بن زید بن على علیه السلام
- ابوالحسن، محمد بن قاسم
- ابومحمد، قاسم بن محمد استرآبادى
- ابومحمد، عبدوس بن على بن عباس گرگانى
- محمد بن على استرآبادى[۱۰]
شاگردان
بارزترین شاگردان شیخ صدوق عبارتند از:
- شیخ مفید
- برادرش حسین بن علی بن بابویه قمی
- هارون بن موسی تلعکبری
- حسین بن محمد قمی (مؤلف تاریخ قم)
- علی بن احمد بن عباس نجاشی، پدر شیخ نجاشى
- علم الهدی، سید مرتضی
- سید ابوالبرکات علی بن حسین جوزی حسینی حلی[۱۱]
آثار و تألیفات
حدود ۳۰۰ اثر علمی به شیخ صدوق نسبت داده‌اند که بسیاری از آنها امروزه در دسترس نیست.[۱۲] از جمله تألیفات ایشان است:
- من لایحضره الفقیه: شناخته شده ترین و بزرگترین کتاب شیخ صدوق که در دسترس است و بارها چاپ شده و ده ها تن از فقهای بزرگ به شرح، ترجمه و حاشیه بر آن همت گماشته اند، کتاب گرانقدر من لایحضره الفقیه است. وی این کتاب را در سال ۳۷۲ هـ.ق در روستای «ایلاق» از توابع بلخ نوشت. این کتاب یکی از اصول چهارگانه فقه شیعه و مأخذ علمی معتبری در احکام شرعی است.[۱۳]
- کمال الدین و تمام النعمه
- التوحید شیخ صدوق
- الخصال
- معانی الأخبار
- علل الشرایع
- عیون أخبارالرضا علیه السلام
- الأمالی شیخ صدوق
- ثواب الاعمال و عقاب الاعمال
- صفات الشیعة
- المواعظ
- عیون اخبارالرضا
- فضائل الأشهر الثلاثة
- فضائل الشیعه
- مصادقة الاخوان
- الهدایه
- المقنع فی الفقه[۱۴]
- مدینة العلم
در منظر عالمان
- شیخ طوسى در معرفى شیخ صدوق مى‌گوید: «او دانشمندى جلیل القدر و حافظ احادیث بود. از احوال رجال، کاملاً آگاه و در سلسله احادیث، نقادى عالى مقام به شمار مى‌آمد. بین بزرگان قم، از نظر حفظ احادیث و کثرت معلومات مانند نداشت و در حدود سیصد اثر تالیفى از خود به یادگار گذاشته است».
- رجالى کبیر، نجاشى چنین مى‌نویسد: «ابوجعفر (شیخ صدوق) ساکن رى، فقیه و چهره برجسته شیعه در خراسان است، او به بغداد نیز وارد شد و با این که در سن جوانى بود همه بزرگان شیعه از او استماع حدیث مى‌کردند».
- علامه بحرانى مى‌گوید: «جمعى از اصحاب ما، از جمله علامه در «مختلف»، شهید در «شرح ارشاد» و سید محقق داماد، روایات مرسله صدوق را صحیح مى‌دانند و به آنها عمل مى کنند؛ زیرا همان گونه که روایات مرسله ابن ابى عمیر پذیرفته شده، روایات مرسله صدوق هم مورد قبول واقع شده است».[۱۵]
وفات
مرحوم شیخ صدوق در سال ۳۸۱ هـ.ق در شهر ری دار فانی را وداع گفت[۱۶] و در محلی که اکنون به قبرستان ابن بابویه معروف است به خاک سپرده شد.
مطابق با آنچه خوانساری در کتاب روضات الجنات آورده است در حدود ۱۲۳۸ قمری و در عهد فتحعلی شاه قاجار، مرقد شیخ صدوق از کثرت باران خراب شد و رخنه‌ای در آن پدید آمد. به جهت تعمیر و اصلاح آن اطرافش را می‌کندند؛ پس به سردابی که مدفنش بود برخوردند. هنگامی که وارد سرداب شدند، با جسد سالم شیخ صدوق بعد از حدود هشت قرن مواجه شدند. این خبر به سرعت در تهران منتشر شد و به گوش فتحعلی شاه رسید. وی با جمعی از بزرگان و امنای دولت به جهت مشاهده حضوری به محل آمدند. جمعی از علما و اعیان دولت داخل سرداب شدند و صدق قضیه را به رأی‌العین مشاهده کردند. پس از آن وی دستور تعمیر و تجدید بنا و تزئینات آن بقعه را صادر کرد.[۱۷]
روز پانزدهم اردیبهشت ماه، از طرف مقام معظم رهبری، حضرت آیت اللّه خامنه ای، به عنوان روز بزرگداشت شیخ صدوق نامگذاری شده است.[۱۸]
پانویس
- ↑ الغیبة، شیخ طوسی، ص۳۰۸
- ↑ کمال الدین، ترجمه کمره اى، ج۲، ص ۱۸۰
- ↑ مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، جامع الاحادیث ۳.۵ [لوح فشرده]، بخش کتابشناسی.
- ↑ سید علی حسین پور، شیخ صدوق و رکن الدوله: بررسی تعامل دانشمند بزرگ شیعه با حاکم بویهی، ماهنامه معرفت، سال هفدهم، شماره پیاپی ۱۲. در دسترس در حدیث نت، بازیابی: ۸ اردیبهشت ۱۳۹۷
- ↑ علی دوانی، مفاخر الاسلام، جلد ۳
- ↑ عبدالعلی محمدی شاهرودی، شیخ صدوق، ص ۷۱.
- ↑ ویژه نامه بزرگداشت شیخ صدوق؛، ص ۴۴.
- ↑ عبدالعلی محمدی شاهرودی، شیخ صدوق، ص ۷۱.
- ↑ "فقیه ری: بزرگداشت شیخ صدوق رحمه الله"، مرتضی یعقوبی، گلبرگ، اردیبهشت ۱۳۸۵، شماره ۷۴ در دسترس در سایت حوزه، بازیابی: ۲۴ بهمن ۱۳۹۱.
- ↑ "ابن بابویه، محمد بن علی"، ویکی نور، بازیابی: ۸ اردیبهشت ۱۳۹۷
- ↑ گلشن ابرار، جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، جلد ۱، معرفی شیخ صدوق، در دسترس در سایت غدیر، بازیابی: ۸ اردیبهشت ۱۳۹۷
- ↑ فهرست آثار شیخ صدوق، ویکی شیعه
- ↑ ویژه نامه بزرگداشت شیخ صدوق، اردیبهشت ماه ۱۳۸۰، ص ۹۱.
- ↑ برای مشاهده فهرست تفصیلی آثار ایشان مشاهده کنید: فهرست آثار شیخ صدوق، ویکی شیعه
- ↑ "ابن بابویه، محمد بن علی"، ویکی نور، بازیابی: ۸ اردیبهشت ۱۳۹۷
- ↑ نجاشی، رجال، ص ۳۹۲.
- ↑ رجوع کنید: من لا یحضره الفقیه، ترجمه غفارى، على اکبر ومحمد جواد و بلاغى، صدر، مقدمه، ص۱۷
- ↑ ستاد بزرگداشت شیخ صدوق، ویژه نامه بزرگداشت شیخ صدوق، پانزدهم اردیبهشت ماه ۱۳۸۰، شهرستان ری.
