حسن بن علی بن فضال: تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) جز |
||
| (یک نسخهٔ میانیِ همین کاربر نمایش داده نشده است) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | «حسن بن علی بن | + | '''«حسن بن علی بن فضّال»''' (م، ۲۲۴ ق)، از راویان و [[محدث|محدثان]] بزرگ اهل [[کوفه]] و از خواص [[امام رضا علیه السلام|امام رضا]] (علیه السلام) بود که روایتهای زیادی از آن حضرت نقل کرده و صاحب تألیفات متعددی است. او در ابتدا از «[[فطحیه]]» بود و به امامت [[عبدالله افطح]] (پسر [[امام صادق علیه السلام|امام صادق]] علیه السلام) اعتقاد داشت، ولی بعد از این طریقه برگشت و به [[امامت]] حضرت [[امام موسی کاظم علیه السلام|موسی بن جعفر]] (علیه السلام) معتقد شد. وی در منابع رجالی بسیار تکریم شده و به فضل، علم، [[فقه]] و دیانت ستوده شده است. |
| + | {{شناسنامه عالم | ||
| + | ||نام کامل = '''حسن بن علی بن فضّال''' | ||
| + | ||تصویر= | ||
| + | ||زادروز = | ||
| + | |زادگاه = [[کوفه]] | ||
| + | |وفات = ۲۲۴ قمری | ||
| + | |مدفن = | ||
| + | |اساتید = [[عبدالله بن بکیر شیبانی|عبداللّٰه بن بُکَیر]]، [[ابان بن عثمان|ابان بن عثمان]]، [[عبدالله بن مسکان|عبداللّٰه بن مسکان]]، [[اسحاق بن عمار صیرفی|اسحاق بن عمّار]]،... | ||
| + | |شاگردان = [[ابراهیم بن هاشم قمی|ابراهیم بن هاشم]]، [[علی بن مهزیار اهوازی]]، [[فضل بن شاذان]]، [[احمد بن محمد بن خالد برقى|احمد بن خالد برقی]]، [[حسن بن علی وشاء|حسن بن علی وشّاء]]،... | ||
| + | |آثار = کتاب الصلاة، کتاب التفسیر، کتاب الابتدا و المبتدأ، کتاب الرجال، کتاب الطب، کتاب النوادر، الرد علی الغالیة،... | ||
| + | }} | ||
| + | ==مشایخ و راویان حدیثی== | ||
| + | برخی از اساتید و [[مشایخ]] ابن فضّال عبارتند از: | ||
| − | + | [[عبدالله بن مسکان|عبداللّٰه بن مسکان]]، عبداللّٰه بن مَیمون، [[عبدالله بن سنان|عبداللّٰه بن سنان]]، [[اسحاق بن عمار صیرفی|اسحاق بن عمّار]]، [[جمیل بن دراج]]، [[عبدالله بن بکیر شیبانی|عبداللّٰه بن بُکَیر]]، [[ابان بن عثمان|اَبان بن عثمان]]، ابراهیم بن عیسی و [[صفوان بن مهران|صفوان جمّال]]. | |
| − | |||
| − | + | همچنین بیش از سی شاگرد از وی نقل روایت کرده اند، از جمله: | |
| − | + | [[ابراهیم بن هاشم قمی|ابراهیم بن هاشم]]، [[علی بن مهزیار اهوازی]]، [[فضل بن شاذان]]، سهل بن زیاد، [[احمد بن محمد بن خالد برقى|احمد بن خالد برقی]]، [[احمد بن محمد بن عیسی اشعری|احمد بن محمد بن عیسی]]، [[حسن بن علی وشاء|حسن بن علی وشّاء]] و محمد بن حسین بن ابی خطّاب. | |
| − | + | ==آثار و تألیفات== | |
| + | نام حسن بن على بن فضال در بیش از ۱۶۰۰ [[سند حدیث|سند]] از روایات [[کتب اربعه]]، در موضوعات مختلف فقهی، اعتقادی و اخلاقی واقع شده است.<ref>معجم رجال الحدیث: ج۵ ص۵۰، ش۲۹۸۳.</ref> فهرست نگاران از جمله [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]]، کتاب های متعددی برای ابن فضّال یادآور شده اند، از جمله: | ||
| − | [[ | + | #کتاب الصلاة |
| + | #کتاب الزکوة | ||
| + | #کتاب التفسیر | ||
| + | #کتاب الابتدا و المبتدأ | ||
| + | #کتاب الرجال؛ برخی مباحث رجالی ابن فضّال به [[رجال کشی (کتاب)|رجال کشّی]] انتقال یافته است. | ||
| + | #کتاب الطب | ||
| + | #کتاب النوادر | ||
| + | #کتاب الزیارات | ||
| + | #کتاب الدیات | ||
| + | #کتاب الرد علی الغالیة | ||
| + | #الشواهد من کتاب الله | ||
| + | #الناسخ و المنسوخ.<ref> رجال النجاشى، ص ۳۴؛ مجالس المؤمنین، ۱/۳۹۸، ۳۹۹.</ref> | ||
| − | علمای | + | ==مقام حسن بن فضال== |
| + | علمای [[علم رجال|رجال]]، حسن بن فضال را از بزرگان [[حدیث]] [[کوفه]] دانسته و به فضل، علم، [[فقه]]، دیانت و وثاقت توصیف کرده اند.<ref>رجال النجاشی: ج۱ ص۱۲۷-۱۳۲ ش۷۱، الفهرست، طوسی: ص۹۸ ش۱۶۴.</ref> برخی از نویسندگان رجالی، او را از [[اصحاب اجماع]] بر شمرده‌اند.<ref>طوسی، اختیار معرفه الرجال، ج۲، ص۸۳۲-۸۳۱.</ref> | ||
| − | + | [[شیخ طوسی]] درباره وی می‌گوید: «حسن بن فضال از [[امام رضا علیه السلام|امام رضا]] (ع) نقل کرده و از نزدیکان ایشان محسوب می شد و مردی جلیل القدر، عظیم المنزله و در حدیث و روایاتش ثقه بوده است.»<ref>طوسی، الفهرست، ۱۴۱۷ق، ص۹۸.</ref> | |
| − | + | [[سید محسن امین]] درباره وی گفته است: «هر چند تاریخ رجوع وی از [[فطحیه]] مورد اختلاف است ولی این از اعتبار روایات وی نمی‌کاهد و مجالی برای توقف در عمل به روایات وی نیست، چه آن روایاتی که در زمان فطحی بودن نقل کرده چه بعد از آن، به ویژه آن که [[امام حسن عسکری علیه السلام|امام حسن عسکری]] (ع) امر به اعتماد بر روایات بنی فضال کرده است.»<ref>امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۵، ص۲۰۸.</ref> امام عسکری(ع) درباره کتاب های بنی فضّال فرمود: «به روایات آنان، عمل کنید، ولی آرای آنان را کنار بگذارید».<ref>الغیبة، طوسی: ص۳۸۹-۳۹۰.</ref> | |
| − | + | [[قاضی نورالله شوشتری|قاضى نورالله شوشتری]] در «[[مجالس المؤمنین (کتاب)|مجالس]]» گفته که ابن فضال به خدمت [[امام موسی کاظم علیه السلام|امام کاظم]] علیه السلام رسیده بود و از روایان [[امام رضا]] علیه السلام و اختصاص تمام به آن حضرت داشت و جلیل‌القدر و عظیم‌المنزلة و زاهد و صاحب [[ورع]] و ثقه بود. | |
| − | |||
| − | + | [[ابوعمرو کشی|کشّی]] با نقل روایتی تاریخی از [[فضل بن شاذان]] درباره میزان [[زهد]] و [[تقوا|تقوای]] حسن بن فضال، وی را از راویان مورد اعتماد برمی‌شمارد.<ref>طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص ۸۰۲-۸۰۱.</ref> وی می گوید: از فضل بن شاذان منقول است که گفت: در یکى از [[مسجد|مساجد]] نزد بعضى از قراء درس مى‌خواندم در آن جا قومى دیدم که با هم سخنان مى‌گفتند و یکى از آن میان مى‌گفت که در کوه مردى است که او را ابن فضال مى‌گویند و او عابدترین جماعتى است که ما دیده‌ایم و گفت که او به صحرا بیرون مى‌آید و به [[سجده]] فرود مى‌رود و آن‌گاه مرغان صحرا بر او جمع مى شوند و او آن چنان از خود محو شده بر زمین مى‌افتد که از دور گمان مى شود که جامه یا خرقه‌اى است و وحشیان صحرا نزدیک به او چرا مى‌کنند و از او رمیده نمى‌شوند، بنابر غایت مؤانست که ایشان را به او حاصل شده. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | فضل بن شاذان گوید: پس از آن سخن گمان کردم که مگر آن حال کسى است که در زمان سابق بوده و بعد از استماع آن سخن به اندک زمانى دیدم که شیخى خوش صورت نیکو شمائل ... از در، درآمد و بر پدر من که با او نشسته بودم سلام کرد و پدر من جهت تعظیم او برخاست و او را جاى داد و گرامى داشت و چون بعد از لحظه‌اى برخاست من از پدر خود پرسیدم که این شیخ کیست؟ گفت: این حسن بن على بن فضال است! گفتم: آن عابد فاضل مشهور؟! گفت: همان است، گفتم: آن نخواهد بود مى‌گویند که او در کوه مى‌باشد، گفت این همان است که در کوه مى‌باشد...، پس آن چه از اهل مسجد درباره حسن شنیده بودم بر پدر عرض کردم. پدرم گفت: آن چه شنیده‌اى درست است و این حسن همان حسن است. | |
| − | + | و حسن گاهى پیش پدر من مى‌آمد پس من نزد او رفتم و کتاب ابن بکیر و غیر آن از کتب [[احادیث]] از او استماع نمودم و بسیار بود که کتاب خود را برمى‌داشت و به حجره من مى‌آمد و بر من [[قرائت (علم الحدیث)|قرائت]] آن مى‌نمود و در سالى که طاهر بن الحسین الخزاعى که از سپهسالاران [[مأمون]] بود [[حج]] گزارد و به [[کوفه]] مراجعت نمود، چون تعریف فضایل و کمالات حسن نزد او کرده بودند کسى نزد حسن فرستاد و به او پیغام نمود که من از رسیدن به خدمت شما معذورم التماس دارم که شما قدوم شریف به سوى من ارزانى دارید. پس حسن از رفتن نزد طاهر امتناع نمود و هر چند اصحاب او را در ملاقات طاهر ترغیب نمودند قبول نکرد و گفت مرا با او نسبتى نیست و از آن استغناى او دانستم که آن آمدن به خانه من از روى دیندارى بود و مصلاى او در جامع [[کوفه]] نزد ستونى بود که آن را سابعه و اسطوانه [[حضرت ابراهیم علیه السلام|ابراهیم]] (علیه السلام) مى‌گویند و حسن در تمام عمر قائل به [[امامت]] [[عبدالله افطح]] بود و در مرض موت واقعه‌اى دید و از آن عقیده برگردید و رجوع به حق نمود (رحمة الله تعالى). او در سال ۲۲۴ قمری درگذشت. | |
| − | + | == پانویس == | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | ==پانویس== | ||
<references /> | <references /> | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | *[[منتهى الآمال (کتاب)|منتهی الآمال]]، | + | *شیخ عباس قمی، [[منتهى الآمال (کتاب)|منتهی الآمال]]، باب یازدهم: در تاریخ حضرت رضا علیه السلام. |
| − | *شناخت‌نامه حدیث، ج۳ ص۸۴-۸۵. | + | *محمد محمدی ری شهری، شناخت‌نامه حدیث، ج۳ ص۸۴-۸۵. |
| − | + | *[http://www.alaam.tahoor.com/page.php?id=17548 حسن بن علی بن فضال، اعلام طهور]، بازیابی: ۱۲ خرداد ۱۳۹۲. | |
| − | *[http://www.alaam.tahoor.com/page.php?id=17548 حسن بن علی بن فضال، اعلام طهور]، بازیابی: | ||
[[Category:اصحاب اهل البیت علیهم السلام]] | [[Category:اصحاب اهل البیت علیهم السلام]] | ||
[[رده:اصحاب امام رضا علیه السلام]] | [[رده:اصحاب امام رضا علیه السلام]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۰ دسامبر ۲۰۲۱، ساعت ۰۹:۵۴
«حسن بن علی بن فضّال» (م، ۲۲۴ ق)، از راویان و محدثان بزرگ اهل کوفه و از خواص امام رضا (علیه السلام) بود که روایتهای زیادی از آن حضرت نقل کرده و صاحب تألیفات متعددی است. او در ابتدا از «فطحیه» بود و به امامت عبدالله افطح (پسر امام صادق علیه السلام) اعتقاد داشت، ولی بعد از این طریقه برگشت و به امامت حضرت موسی بن جعفر (علیه السلام) معتقد شد. وی در منابع رجالی بسیار تکریم شده و به فضل، علم، فقه و دیانت ستوده شده است.
| نام کامل | حسن بن علی بن فضّال |
| زادگاه | کوفه |
| وفات | ۲۲۴ قمری |
|
| |
| اساتید |
عبداللّٰه بن بُکَیر، ابان بن عثمان، عبداللّٰه بن مسکان، اسحاق بن عمّار،... |
| شاگردان |
ابراهیم بن هاشم، علی بن مهزیار اهوازی، فضل بن شاذان، احمد بن خالد برقی، حسن بن علی وشّاء،... |
| آثار |
کتاب الصلاة، کتاب التفسیر، کتاب الابتدا و المبتدأ، کتاب الرجال، کتاب الطب، کتاب النوادر، الرد علی الغالیة،... |
مشایخ و راویان حدیثی
برخی از اساتید و مشایخ ابن فضّال عبارتند از:
عبداللّٰه بن مسکان، عبداللّٰه بن مَیمون، عبداللّٰه بن سنان، اسحاق بن عمّار، جمیل بن دراج، عبداللّٰه بن بُکَیر، اَبان بن عثمان، ابراهیم بن عیسی و صفوان جمّال.
همچنین بیش از سی شاگرد از وی نقل روایت کرده اند، از جمله:
ابراهیم بن هاشم، علی بن مهزیار اهوازی، فضل بن شاذان، سهل بن زیاد، احمد بن خالد برقی، احمد بن محمد بن عیسی، حسن بن علی وشّاء و محمد بن حسین بن ابی خطّاب.
آثار و تألیفات
نام حسن بن على بن فضال در بیش از ۱۶۰۰ سند از روایات کتب اربعه، در موضوعات مختلف فقهی، اعتقادی و اخلاقی واقع شده است.[۱] فهرست نگاران از جمله نجاشی، کتاب های متعددی برای ابن فضّال یادآور شده اند، از جمله:
- کتاب الصلاة
- کتاب الزکوة
- کتاب التفسیر
- کتاب الابتدا و المبتدأ
- کتاب الرجال؛ برخی مباحث رجالی ابن فضّال به رجال کشّی انتقال یافته است.
- کتاب الطب
- کتاب النوادر
- کتاب الزیارات
- کتاب الدیات
- کتاب الرد علی الغالیة
- الشواهد من کتاب الله
- الناسخ و المنسوخ.[۲]
مقام حسن بن فضال
علمای رجال، حسن بن فضال را از بزرگان حدیث کوفه دانسته و به فضل، علم، فقه، دیانت و وثاقت توصیف کرده اند.[۳] برخی از نویسندگان رجالی، او را از اصحاب اجماع بر شمرده‌اند.[۴]
شیخ طوسی درباره وی می‌گوید: «حسن بن فضال از امام رضا (ع) نقل کرده و از نزدیکان ایشان محسوب می شد و مردی جلیل القدر، عظیم المنزله و در حدیث و روایاتش ثقه بوده است.»[۵]
سید محسن امین درباره وی گفته است: «هر چند تاریخ رجوع وی از فطحیه مورد اختلاف است ولی این از اعتبار روایات وی نمی‌کاهد و مجالی برای توقف در عمل به روایات وی نیست، چه آن روایاتی که در زمان فطحی بودن نقل کرده چه بعد از آن، به ویژه آن که امام حسن عسکری (ع) امر به اعتماد بر روایات بنی فضال کرده است.»[۶] امام عسکری(ع) درباره کتاب های بنی فضّال فرمود: «به روایات آنان، عمل کنید، ولی آرای آنان را کنار بگذارید».[۷]
قاضى نورالله شوشتری در «مجالس» گفته که ابن فضال به خدمت امام کاظم علیه السلام رسیده بود و از روایان امام رضا علیه السلام و اختصاص تمام به آن حضرت داشت و جلیل‌القدر و عظیم‌المنزلة و زاهد و صاحب ورع و ثقه بود.
کشّی با نقل روایتی تاریخی از فضل بن شاذان درباره میزان زهد و تقوای حسن بن فضال، وی را از راویان مورد اعتماد برمی‌شمارد.[۸] وی می گوید: از فضل بن شاذان منقول است که گفت: در یکى از مساجد نزد بعضى از قراء درس مى‌خواندم در آن جا قومى دیدم که با هم سخنان مى‌گفتند و یکى از آن میان مى‌گفت که در کوه مردى است که او را ابن فضال مى‌گویند و او عابدترین جماعتى است که ما دیده‌ایم و گفت که او به صحرا بیرون مى‌آید و به سجده فرود مى‌رود و آن‌گاه مرغان صحرا بر او جمع مى شوند و او آن چنان از خود محو شده بر زمین مى‌افتد که از دور گمان مى شود که جامه یا خرقه‌اى است و وحشیان صحرا نزدیک به او چرا مى‌کنند و از او رمیده نمى‌شوند، بنابر غایت مؤانست که ایشان را به او حاصل شده.
فضل بن شاذان گوید: پس از آن سخن گمان کردم که مگر آن حال کسى است که در زمان سابق بوده و بعد از استماع آن سخن به اندک زمانى دیدم که شیخى خوش صورت نیکو شمائل ... از در، درآمد و بر پدر من که با او نشسته بودم سلام کرد و پدر من جهت تعظیم او برخاست و او را جاى داد و گرامى داشت و چون بعد از لحظه‌اى برخاست من از پدر خود پرسیدم که این شیخ کیست؟ گفت: این حسن بن على بن فضال است! گفتم: آن عابد فاضل مشهور؟! گفت: همان است، گفتم: آن نخواهد بود مى‌گویند که او در کوه مى‌باشد، گفت این همان است که در کوه مى‌باشد...، پس آن چه از اهل مسجد درباره حسن شنیده بودم بر پدر عرض کردم. پدرم گفت: آن چه شنیده‌اى درست است و این حسن همان حسن است.
و حسن گاهى پیش پدر من مى‌آمد پس من نزد او رفتم و کتاب ابن بکیر و غیر آن از کتب احادیث از او استماع نمودم و بسیار بود که کتاب خود را برمى‌داشت و به حجره من مى‌آمد و بر من قرائت آن مى‌نمود و در سالى که طاهر بن الحسین الخزاعى که از سپهسالاران مأمون بود حج گزارد و به کوفه مراجعت نمود، چون تعریف فضایل و کمالات حسن نزد او کرده بودند کسى نزد حسن فرستاد و به او پیغام نمود که من از رسیدن به خدمت شما معذورم التماس دارم که شما قدوم شریف به سوى من ارزانى دارید. پس حسن از رفتن نزد طاهر امتناع نمود و هر چند اصحاب او را در ملاقات طاهر ترغیب نمودند قبول نکرد و گفت مرا با او نسبتى نیست و از آن استغناى او دانستم که آن آمدن به خانه من از روى دیندارى بود و مصلاى او در جامع کوفه نزد ستونى بود که آن را سابعه و اسطوانه ابراهیم (علیه السلام) مى‌گویند و حسن در تمام عمر قائل به امامت عبدالله افطح بود و در مرض موت واقعه‌اى دید و از آن عقیده برگردید و رجوع به حق نمود (رحمة الله تعالى). او در سال ۲۲۴ قمری درگذشت.
پانویس
- ↑ معجم رجال الحدیث: ج۵ ص۵۰، ش۲۹۸۳.
- ↑ رجال النجاشى، ص ۳۴؛ مجالس المؤمنین، ۱/۳۹۸، ۳۹۹.
- ↑ رجال النجاشی: ج۱ ص۱۲۷-۱۳۲ ش۷۱، الفهرست، طوسی: ص۹۸ ش۱۶۴.
- ↑ طوسی، اختیار معرفه الرجال، ج۲، ص۸۳۲-۸۳۱.
- ↑ طوسی، الفهرست، ۱۴۱۷ق، ص۹۸.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۵، ص۲۰۸.
- ↑ الغیبة، طوسی: ص۳۸۹-۳۹۰.
- ↑ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص ۸۰۲-۸۰۱.
منابع
- شیخ عباس قمی، منتهی الآمال، باب یازدهم: در تاریخ حضرت رضا علیه السلام.
- محمد محمدی ری شهری، شناخت‌نامه حدیث، ج۳ ص۸۴-۸۵.
- حسن بن علی بن فضال، اعلام طهور، بازیابی: ۱۲ خرداد ۱۳۹۲.
