سید هاشم بحرانی: تفاوت بین نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) جز |
||
| (۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
{{خوب}} | {{خوب}} | ||
| − | + | '''سید هاشم بحرانی''' (م، ۱۱۰۷ ق)، از [[محدث|محدثان]] بزرگ [[شیعه]] در قرن یازده هجری و از شاگردان [[فخرالدین طریحی]] بود. «[[البرهان (کتاب)|البرهان فی تفسیر القرآن]]» در تفسیر و «[[ مدینه المعاجز الائمه الاثنی عشر و دلائل الحجج علی البشر|مدینة المعاجز]]» در مورد معجزات ائمه علیهم السلام دو اثر مشهور اوست. او [[مرجعیت]] دینی و اجتماعی اهالی [[بحرین]] را برعهده داشت. [[شیخ حر عاملی|شیخ حر عاملی]] صاحب «[[وسائل الشیعه]]»، از شاگردان اوست. | |
| − | + | {{شناسنامه عالم | |
| − | + | ||نام کامل = '''سید هاشم بحرانی''' | |
| − | + | ||تصویر= | |
| + | ||زادروز = | ||
| + | |زادگاه = [[بحرین]] | ||
| + | |وفات = ۱۱۰۷ قمری | ||
| + | |مدفن = بحرین | ||
| + | |اساتید = [[فخرالدین طریحی|فخرالدین طریحی نجفی]]، سید عبدالعظیم استرآبادی،... | ||
| + | |شاگردان = [[شیخ حر عاملی|شیخ حر عاملی]]، محمود بن عبدالسلام المعنی، سید محمد بن علی عطار بغدادی، شیخ حسن بحرانی،... | ||
| + | |آثار = [[البرهان (کتاب)|البرهان فی تفسیر القرآن]]، [[ مدینه المعاجز الائمه الاثنی عشر و دلائل الحجج علی البشر|مدینة المعاجز]]، [[ینابیع المعاجز و أصول الدلائل (کتاب)|ینابیع المعاجز و اصول الدلائل]]، الحجه فیما نزل فی القائم الحجه،... | ||
| + | }} | ||
==ولادت و خاندان== | ==ولادت و خاندان== | ||
| − | سید هاشم بحرانی فرزند سید سلیمان حسینی بحرانی در نیمه اول قرن یازدهم قمری در روستای | + | سید هاشم بحرانی فرزند سید سلیمان حسینی بحرانی در نیمه اول قرن یازدهم قمری در روستای «کتکتان» از توابع شهر «توبلی» که پایتخت علمی و سیاسی [[بحرین]] در آن عصر بود، به دنیا آمد. گرچه تاریخ تولد او به طور دقیق بدست نیامده است، اما برخی از منابع، تاریخ تولدش را بین سال های ۱۰۳۰ تا ۱۰۴۰ قمری یاد کرده‌اند.<ref> علامه السید هاشیم البحرانی، ص ۲۱ - ۲۲.</ref> سلسله نسب علامه بحرانی با بیست و پنج واسطه به [[امام موسی کاظم علیه السلام|امام موسی بن جعفر]] علیه السلام می رسد.<ref> جامع الانساب، محمدعلی روضاتی، ص ۲۳.</ref> |
==تحصیل و استادان== | ==تحصیل و استادان== | ||
| − | سید بحرانی پس از چندی تحصیل در زادگاهش راهی [[نجف]] اشرف شد و از استادان آن حوزه | + | سید بحرانی پس از چندی تحصیل در زادگاهش راهی [[نجف]] اشرف شد و از استادان آن حوزه باشکوه استفاده فراوان برد و سال ها بعد با رسیدن به مقام علمی و معنوی [[اجتهاد]]، بزرگ مرجع آن حوزه گشت. سال ورودش به نجف، به صورت دقیق مشخص نیست اما به یقین در سال ۱۰۶۳ ق. نزد استاد بزرگ نجف، [[فخرالدین طریحی]] به دانش اندوزی مشغول بوده است.<ref> مقدمه تفسیر الهادی و مصباح النادی، علامه بحرانی، ص ۸۳.</ref> |
| − | او پس از چندی به زادگاهش [[بحرین]] بازگشت و بعد از رحلت شیخ محمد بن ماجد بحرانی عهده‌دار منصب [[مرجعیت]] و رهبری دینی و علمی مردم گردید.<ref> العلامه السید هاشم البحرانی، ص | + | او پس از چندی به زادگاهش [[بحرین]] بازگشت و بعد از رحلت شیخ محمد بن ماجد بحرانی عهده‌دار منصب [[مرجعیت]] و رهبری دینی و علمی مردم گردید.<ref> العلامه السید هاشم البحرانی، ص ۴۲، زندگینامه علامه بحرینی، ص ۷۳.</ref> |
سید بحرانی در دوران تحصیلات خویش از محضر استادان گرانقدری بهره‌مند گشت، از جمله: | سید بحرانی در دوران تحصیلات خویش از محضر استادان گرانقدری بهره‌مند گشت، از جمله: | ||
| − | * [[فخرالدین طریحی|فخرالدین طریحی نجفی]] (متوفی | + | *[[فخرالدین طریحی|فخرالدین طریحی نجفی]] (متوفی ۱۰۸۷ ق.) مؤلف کتاب «[[مجمع البحرین (کتاب)|مجمع البحرین]]». علامه بحرانی و [[علامه مجلسی]] هر دو از شاگردان طریحی بودند.<ref> لؤلؤه البحرین، شیخ یوسف بحرانی، ص ۶۶ - ۶۷.</ref> |
| − | * سید عبدالعظیم بن عباس | + | *سید عبدالعظیم بن عباس استرآبادی، از بزرگان علمای [[اخباریان|اخباری]] بود که به علامه بحرانی [[اجازه (علم الحدیث)|اجازه]] نقل روایت داد.<ref> روضات الجنات، محمدباقر خوانساری، ج ۸، ص ۱۸۳.</ref> |
| − | در منابع اطلاع کاملی درباره دوران تحصیل او یافت نمی شود و فقط برخی از علمای اخباری معاصرش را، مانند فخرالدین طُرَیحی، بنقل از خود او به عنوان [[مشایخ]] او نام برده اند.<ref> یوسف بحرانی ، ص | + | در منابع اطلاع کاملی درباره دوران تحصیل او یافت نمی شود و فقط برخی از علمای اخباری معاصرش را، مانند فخرالدین طُرَیحی، بنقل از خود او به عنوان [[مشایخ]] او نام برده اند.<ref> یوسف بحرانی ، ص ۶۶؛ افندی اصفهانی ، ج ۵، ص ۳۰۴؛ نوری ، ج ۳، ص ۳۸۹ </ref> سلسله مشایخ روایی بحرانی، چنانکه در پایان [[البرهان (کتاب)|البرهان]] آمده است، به [[شیخ کلینی|کلینی]] و [[شیخ صدوق|صدوق]] و [[شیخ طوسی|طوسی]] می رسد.<ref> هاشم بحرانی ، ج ۴، ص ۵۵۱</ref> |
==شاگردان== | ==شاگردان== | ||
| − | شاگردان و راویان بسیاری از سید هاشم بحرانی [[اجازه (علم الحدیث)|اجازه]] نقل [[حدیث]] دریافت | + | شاگردان و راویان بسیاری از سید هاشم بحرانی [[اجازه (علم الحدیث)|اجازه]] نقل [[حدیث]] دریافت کردند که به برخی از آنان اشاره می‌شود: |
| − | + | *[[شیخ حر عاملی|شیخ محمد بن حسن حر عاملی]]، مؤلف کتاب «[[وسائل الشیعه]]».<ref> امل الآمل، شیخ حر عاملی، ج ۲، ص ۳۴۱.</ref> | |
| − | + | *شیخ محمود بن عبدالسلام المعنی.<ref> لؤلؤ البحرین، ص ۷۵.</ref> | |
| − | + | *شیخ عبدالله بن علی بحرانی (متوفی ۱۱۴۸ ه.ق) مؤلف کتاب «الرسائل المتشتته».<ref> الذریعه، آقا بزرگ تهرانی، ج ۱۰، ص ۲۵۸.</ref> | |
| − | + | *سید محمد بن علی سیف الدین عطار بغدادی.<ref> معارف الرجال، محمد حرزالدین، ج ۲، ص ۳۳۰.</ref> | |
| − | + | *شیخ علی مقابی بحرانی.<ref> الذریعه، ج ۷، ص ۷۹ و ج ۸، شماره ۴۴۷.</ref> | |
| − | + | *شیخ حسن بحرانی.<ref> العلامه السید هاشم البحرانی، ص ۴۸.</ref> | |
| − | + | *شیخ هیکل بن عبدعلی اسدی جزائری. | |
==فعالیت‌های علمی== | ==فعالیت‌های علمی== | ||
| − | قرن چهارم و پنجم هجری دوران نشر و گسترش علوم و تألیف و تصنیف [[کتب اربعه]] و آزادی نسبی علمای بزرگ [[شیعه|شیعی]] بود. پس از آن دوران، تلاش علمی و تحقیقی در موضوع تدوین و تألیف [[حدیث]] رو به خاموشی نهاد تا این | + | قرن چهارم و پنجم هجری دوران نشر و گسترش علوم و تألیف و تصنیف [[کتب اربعه]] و آزادی نسبی علمای بزرگ [[شیعه|شیعی]] بود. پس از آن دوران، تلاش علمی و تحقیقی در موضوع تدوین و تألیف [[حدیث]] رو به خاموشی نهاد تا این که در قرن یازدهم هجری، بزرگان و نوابغی از عالم تشیع به این امر مهم همت گماشته، با استفاده از زمینه مناسبی که در پرتو حکومت [[صفویان]] به وجود آمده بود، تلاش فراگیری را در این باره پی گرفتند.<ref> سیر حدیث در اسلام، سید احمد میرخانی، ص ۳۳۲.</ref> |
| − | پیشگامان این تحول عظیم، بزرگانی چون [[علامه مجلسی]] صاحب «[[بحارالانوار]]» و سید هاشم بحرانی بودند. علامه بحرانی آن [[محدث]] و مفسر بزرگ، انگیزه و هدف خود را از این | + | پیشگامان این تحول عظیم، بزرگانی چون [[علامه مجلسی]] صاحب «[[بحارالانوار]]» و سید هاشم بحرانی بودند. علامه بحرانی آن [[محدث]] و مفسر بزرگ، انگیزه و هدف خود را از این کار عظیم چنین بیان می‌کند: «دیدم کتب علمی از بین می‌رفت و آثار پوسیده می‌گردید، در حالی که این کتاب ها قبل از روزگار ما منابعی غنی بودند که پس از چندی تنها علایمی از آنها بر جای ماند و به مرور، اثری از آن علامت ها نیز باقی نماند. گویا چیزی گفته و نوشته نشده بوده است...».<ref> مدینه المعاجز، سید هاشم بحرانی، ج ۱، مقدمه، ص ۲۸.</ref> |
| − | علامه بحرانی در قرن یازدهم | + | علامه بحرانی در قرن یازدهم که می‌توان آن را «عصر احیای دوباره حدیث» نام نهاد با تمسک به حدیث شریف [[پیامبر اسلام|پیامبر گرامی اسلام]] که فرمود: «... انی تارک فیکم الثقلین... کتاب الله و عترتی...» به دفاع از مرزهای عقیدتی [[اسلام]] و تفسیر آیات [[قرآن کریم]] پرداخت و برای پاسداری و ترویج ثقل اکبر (قرآن مجید) تفاسیر متعددی به رشته تحریر درآورد. او در دفاع از ثقل اصغر ([[اهل البیت|اهل بیت]]) و انتشار احادیث معصومین علیهم السلام نیز تلاشی درخور توجه و ستودنی از خود نشان داد. وی که فقیهی گرانمایه و صاحب تألیفات بسیار ارزشمندی در [[فقه]]، [[اصول فقه|اصول]]، [[رجال]] و... بود، زمانی از ادامه تحقیق و تألیف در فقه منصرف شد و به یکباره توجه ویژه‌ای نسبت به تدوین آثار اهل بیت پیدا کرد و با تمام توان و سرعت و دقت فراوان، به این مهم پرداخت.<ref> علامه بحرینی، ص ۱۱۳، ۱۱۴، ۱۱۵.</ref> |
| − | + | کوشش های جانفرسای این محقق توانمند، عالمان و سیره نویسان بلند پایه را بر آن داشت تا اعتراف کنند که در تاریخ تشیع کسی جز [[علامه مجلسی]] مانند او دیده نشده است<ref> لؤلؤه البحرین، ص ۶۳؛ الکنی والالقاب، شیخ عباس قمی، ج ۳، ص ۹۳؛ قصص العلماء، ص ۶۳؛ اعیان الشیعه، سید محسن امین عاملی، ج ۵۱، ص ۸؛ انوار البدرین، علی بلادی، ص ۱۳۶.</ref> و بلکه در برخی موارد از جمله تحقیق در سند و تصحیح آن، امتیازاتی دارد که در نوع خود بی‌نظیر بوده و ایشان در این باره از مصادری حدیث نقل کرده که علامه مجلسی به آنها دست نیافته است.<ref> العلامه السید هاشم بحرانی، ص ۵۷.</ref> | |
| − | درباره او آمده است: «علامه بحرانی عمر شریفش را وقف جمع آوری، تصحیح و تدوین احادیث نمود و حتی | + | درباره او آمده است: «علامه بحرانی عمر شریفش را وقف جمع آوری، تصحیح و تدوین احادیث نمود و حتی یک لحظه از جستجو برای یافتن کتب حدیث و جمع‌آوری نسخه‌های کتب حدیث و تصیح و تبویب و تنظیم احادیث برای بهتر استفاده کردن از روایات آرام نگرفت».<ref> العلامه السید هاشم البحرانی، ص ۵۷.</ref> |
'''روش علمی علامه بحرانی:''' | '''روش علمی علامه بحرانی:''' | ||
| − | علامه بحرانی در تدوین | + | علامه بحرانی در تدوین کتاب های روایی و حدیث، از روش های برجسته و علمی خاصی استفاده می‌کرد که اشاره‌ای اجمالی به آن ها ضروری می‌نماید: |
| − | + | *استفاده از روایات [[اهل سنت]] برای اثبات امامت [[امام علی]] علیه السلام و دیگر [[امامان معصوم]] علیهم السلام به گونه‌ای که او [[حدیث منزلت]] را از طریق یکصد [[سند حدیث|سند]] از دانشمندان اهل سنت با ذکر نام کتاب و مدرک آن ها نقل کرده است.<ref> غایه المرام، سید هاشم بحرانی، ص ۱۰۹، ۱۲۶، ۱۹۱، ۲۰۰.</ref> | |
| + | *استفاده از نسخه‌های متعدد و عبارات متفاوت یک حدیث برای صحیح‌تر مشخص شدن و گویایی حدیث. | ||
| + | *تحقیق و تصحیح سند احادیث برای پیدا کردن روایات صحیح.<ref> البرهان، سید هاشم بحرانی، ج ۴، ص ۵۵۱.</ref> او در این زمینه کتاب «[[تهذیب الأحکام (کتاب)|تهذیب]]» [[شیخ طوسی]] را بررسی و تحقیق کرد و اغلاط بسیاری را که در رجال و سند اخبار بود مشخص ساخت و اثر خویش را «تنبیهات الاریب فی رجال التهذیب» نامید.<ref> لؤلؤ البحرین، ص ۶۵.</ref> | ||
| + | *دسته‌بندی و تبویب احادیث از دیگر کارهای مهم و لازمی بود که در سیره نیکوی سید هاشم قرار داشت. او در این باره کتاب «ترتیب التهذیب» را که مربوط به تهذیب شیخ طوسی بود به رشته تحریر درآورد و آن را به بهترین روش تدوین و دسته بندی کرد.<ref> همان.</ref> | ||
| − | + | ==موقعیت اجتماعی== | |
| − | + | بحرانی در [[بحرین]] از موقعیت ممتازی برخوردار بود و پس از درگذشت [[مرجع تقلید|مرجع دینی]] بزرگ وقت، [[محمد بن ماجد ماحوزی]]، ریاست علمی و مسند فتوایی [[بحرین]] را برعهده گرفته و بجز تألیف و تدریس، زعامت فقهی و مرجعیت دینی - اجتماعی را نیز برعهده داشت.<ref>امین، محسن، اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۲۴۹؛ بلادی، علی، انوار البدرین، ص۱۳۹.</ref> بحرانی مقام قضا و رسیدگی به امور حسبه را نیز برعهده داشت و به سامان دهی امور اجتماعی می‌پرداخت و به کار مظلومان و ستمدیدگان رسیدگی می‌کرد. برخورد پرصلابت او با سلاطین و حکام بحرین و مبارزه مجدانه او با ستم و چپاول و پایداری در [[امر به معروف و نهی از منکر]]، محبوبیتی عمیق در میان مردم به او بخشیده بود.<ref>بحرانی، یوسف، لؤلؤه البحرین، ص۶۳؛ نیز نک: امین، محسن، اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۲۴۹. </ref> | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
==آثار و تألیفات== | ==آثار و تألیفات== | ||
| سطر ۶۱: | سطر ۶۹: | ||
علامه سید هاشم بحرانی آثار ارزشمندی را در موضوعات متفاوت [[علوم اسلامی]] به یادگار نهاد. برخی از آثار او عبارتند از: | علامه سید هاشم بحرانی آثار ارزشمندی را در موضوعات متفاوت [[علوم اسلامی]] به یادگار نهاد. برخی از آثار او عبارتند از: | ||
| + | #[[البرهان (کتاب)|البرهان فی تفسیر القرآن]]. | ||
| + | #[[ینابیع المعاجز و أصول الدلائل (کتاب)|ینابیع المعاجز و اصول الدلائل]]. | ||
| + | #[[ مدینه المعاجز الائمه الاثنی عشر و دلائل الحجج علی البشر| مدینة المعاجز الائمه الاثنی عشر و دلائل الحجج علی البشر]]. | ||
| + | #[[حلیة الابرار فی احوال محمد و آله الاطهار (کتاب)|حلیة الابرار فی احوال محمد و آله الاطهار]]. | ||
#علوم قرآن. | #علوم قرآن. | ||
| − | |||
#اللوامع النورانیّه فی اسماء علی و اهل بیته القرآنیه. | #اللوامع النورانیّه فی اسماء علی و اهل بیته القرآنیه. | ||
| − | # | + | #الحجه فیما نزل فی القائم الحجه. |
#نورالانوار فی تفسیر القرآن. | #نورالانوار فی تفسیر القرآن. | ||
#الهادی و مصباح النادی. | #الهادی و مصباح النادی. | ||
| سطر ۷۰: | سطر ۸۱: | ||
#اصول اعتقادات. | #اصول اعتقادات. | ||
#حقیقة الایمان المبثوت علی الجوارح و احادیث التوحید والنبوه والامامه. | #حقیقة الایمان المبثوت علی الجوارح و احادیث التوحید والنبوه والامامه. | ||
| − | #نهایة | + | #نهایة الاکمال فیما یتم به تقبل الاعمال. |
#مصباح الانوار و انوار الابصار فی بیان معجزات نبی المختار. | #مصباح الانوار و انوار الابصار فی بیان معجزات نبی المختار. | ||
#امامت. | #امامت. | ||
| − | # | + | #اثبات الوصیه. |
#احتجاج المخالفین علی امامة علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین علیه السلام. | #احتجاج المخالفین علی امامة علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین علیه السلام. | ||
#الانصاف فی النص علی الائمة اثنی عشر من آل محمد الأشرف. | #الانصاف فی النص علی الائمة اثنی عشر من آل محمد الأشرف. | ||
| سطر ۸۶: | سطر ۹۷: | ||
#غایة المرام و حجة الخصام فی تعیین الامام من طریق الخاص والعام. | #غایة المرام و حجة الخصام فی تعیین الامام من طریق الخاص والعام. | ||
#فصل معتبر فیمن رای الامام الثانی عشر. | #فصل معتبر فیمن رای الامام الثانی عشر. | ||
| − | # | + | #کشف المهم فی طریق خبر غدیرخم. |
| − | |||
#تفضیل الائمه صلوات الله علیهم علی الانبیاء عدا نبینا محمد صلی الله علیه و آله. | #تفضیل الائمه صلوات الله علیهم علی الانبیاء عدا نبینا محمد صلی الله علیه و آله. | ||
#تفضیل علی علیه السلام علی الانبیاء اولوالعزم من الرسل. | #تفضیل علی علیه السلام علی الانبیاء اولوالعزم من الرسل. | ||
| سطر ۹۵: | سطر ۱۰۵: | ||
#فضائل علی و الائمة من ولده. | #فضائل علی و الائمة من ولده. | ||
#فضل الشیعه (مناقب الشیعه). | #فضل الشیعه (مناقب الشیعه). | ||
| − | #اللباب المستخرج من | + | #اللباب المستخرج من کتاب الشهاب. |
#مناقب امیرالمؤمنین علیه السلام. | #مناقب امیرالمؤمنین علیه السلام. | ||
#التیمیه و الدرة الثمینه. | #التیمیه و الدرة الثمینه. | ||
#معالم الزلفی فی عارف النشأة الاولی والاخری. | #معالم الزلفی فی عارف النشأة الاولی والاخری. | ||
| − | #نزهة الابرار و منار | + | #نزهة الابرار و منار الافکار فی خلق الجنة والنار. |
#تاریخ اسلام. | #تاریخ اسلام. | ||
| − | + | #المطاعن البکریه والمثالب العمریه من طریق العثمانیه. | |
| − | #المطاعن | ||
#مولد القائم. | #مولد القائم. | ||
#وفاة النبی. | #وفاة النبی. | ||
| سطر ۱۲۰: | سطر ۱۲۹: | ||
#روضة العارفین و نزهه الراغبین. | #روضة العارفین و نزهه الراغبین. | ||
#من روی النص علی الائمة الاثنی عشر من الصحابه والتابعین. | #من روی النص علی الائمة الاثنی عشر من الصحابه والتابعین. | ||
| − | |||
| − | ==وفات | + | ==وفات== |
| − | عالم ربانی سید هاشم | + | عالم ربانی سید هاشم بحرانی، سرانجام در سال ۱۱۰۷ ق. در [[بحرین]] دار فانی را وداع گفت. پیکر پاکش با احترام و تجلیل به روستای «توبلی» منتقل گشت و در مقبره ماثنی، در جوار [[مسجد]] معروف آن سامان به خاک سپرده شد. |
==پانویس== | ==پانویس== | ||
<references /> | <references /> | ||
| − | |||
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | *[[گلشن ابرار (کتاب)|گلشن ابرار]]، جلد | + | *[[گلشن ابرار (کتاب)|گلشن ابرار]]، جلد ۱، زندگی نامه "سید هاشم بحرانی" از سید مصطفی علامه مهری. |
| − | + | *سید هاشم بحرانی، [http://www.hawzah.net/fa/daneshvar/daneshvarview/6205 پایگاه اطلاع رسانی حوزه]، بازیابی: ۲۳ بهمن ۱۳۹۲. | |
| − | *سید هاشم بحرانی،[http://www.hawzah.net/fa/daneshvar/daneshvarview/6205 پایگاه اطلاع رسانی حوزه]، بازیابی: | ||
*[[دانشنامه جهان اسلام (کتاب)|دانشنامه جهان اسلام]]، مدخل "بحرانی" از حسن طارمی. | *[[دانشنامه جهان اسلام (کتاب)|دانشنامه جهان اسلام]]، مدخل "بحرانی" از حسن طارمی. | ||
| سطر ۱۵۴: | سطر ۱۶۰: | ||
{{سنجش کیفی | {{سنجش کیفی | ||
|سنجش=شده | |سنجش=شده | ||
| − | |شناسه= | + | |شناسه= خوب |
|عنوان بندی مناسب= متوسط | |عنوان بندی مناسب= متوسط | ||
|کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب | |کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۴ فوریهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۱۱:۱۱
سید هاشم بحرانی (م، ۱۱۰۷ ق)، از محدثان بزرگ شیعه در قرن یازده هجری و از شاگردان فخرالدین طریحی بود. «البرهان فی تفسیر القرآن» در تفسیر و «مدینة المعاجز» در مورد معجزات ائمه علیهم السلام دو اثر مشهور اوست. او مرجعیت دینی و اجتماعی اهالی بحرین را برعهده داشت. شیخ حر عاملی صاحب «وسائل الشیعه»، از شاگردان اوست.
| نام کامل | سید هاشم بحرانی |
| زادگاه | بحرین |
| وفات | ۱۱۰۷ قمری |
| مدفن | بحرین |
|
| |
| اساتید |
فخرالدین طریحی نجفی، سید عبدالعظیم استرآبادی،... |
| شاگردان |
شیخ حر عاملی، محمود بن عبدالسلام المعنی، سید محمد بن علی عطار بغدادی، شیخ حسن بحرانی،... |
| آثار |
البرهان فی تفسیر القرآن، مدینة المعاجز، ینابیع المعاجز و اصول الدلائل، الحجه فیما نزل فی القائم الحجه،... |
محتویات
ولادت و خاندان
سید هاشم بحرانی فرزند سید سلیمان حسینی بحرانی در نیمه اول قرن یازدهم قمری در روستای «کتکتان» از توابع شهر «توبلی» که پایتخت علمی و سیاسی بحرین در آن عصر بود، به دنیا آمد. گرچه تاریخ تولد او به طور دقیق بدست نیامده است، اما برخی از منابع، تاریخ تولدش را بین سال های ۱۰۳۰ تا ۱۰۴۰ قمری یاد کرده‌اند.[۱] سلسله نسب علامه بحرانی با بیست و پنج واسطه به امام موسی بن جعفر علیه السلام می رسد.[۲]
تحصیل و استادان
سید بحرانی پس از چندی تحصیل در زادگاهش راهی نجف اشرف شد و از استادان آن حوزه باشکوه استفاده فراوان برد و سال ها بعد با رسیدن به مقام علمی و معنوی اجتهاد، بزرگ مرجع آن حوزه گشت. سال ورودش به نجف، به صورت دقیق مشخص نیست اما به یقین در سال ۱۰۶۳ ق. نزد استاد بزرگ نجف، فخرالدین طریحی به دانش اندوزی مشغول بوده است.[۳]
او پس از چندی به زادگاهش بحرین بازگشت و بعد از رحلت شیخ محمد بن ماجد بحرانی عهده‌دار منصب مرجعیت و رهبری دینی و علمی مردم گردید.[۴]
سید بحرانی در دوران تحصیلات خویش از محضر استادان گرانقدری بهره‌مند گشت، از جمله:
- فخرالدین طریحی نجفی (متوفی ۱۰۸۷ ق.) مؤلف کتاب «مجمع البحرین». علامه بحرانی و علامه مجلسی هر دو از شاگردان طریحی بودند.[۵]
- سید عبدالعظیم بن عباس استرآبادی، از بزرگان علمای اخباری بود که به علامه بحرانی اجازه نقل روایت داد.[۶]
در منابع اطلاع کاملی درباره دوران تحصیل او یافت نمی شود و فقط برخی از علمای اخباری معاصرش را، مانند فخرالدین طُرَیحی، بنقل از خود او به عنوان مشایخ او نام برده اند.[۷] سلسله مشایخ روایی بحرانی، چنانکه در پایان البرهان آمده است، به کلینی و صدوق و طوسی می رسد.[۸]
شاگردان
شاگردان و راویان بسیاری از سید هاشم بحرانی اجازه نقل حدیث دریافت کردند که به برخی از آنان اشاره می‌شود:
- شیخ محمد بن حسن حر عاملی، مؤلف کتاب «وسائل الشیعه».[۹]
- شیخ محمود بن عبدالسلام المعنی.[۱۰]
- شیخ عبدالله بن علی بحرانی (متوفی ۱۱۴۸ ه.ق) مؤلف کتاب «الرسائل المتشتته».[۱۱]
- سید محمد بن علی سیف الدین عطار بغدادی.[۱۲]
- شیخ علی مقابی بحرانی.[۱۳]
- شیخ حسن بحرانی.[۱۴]
- شیخ هیکل بن عبدعلی اسدی جزائری.
فعالیت‌های علمی
قرن چهارم و پنجم هجری دوران نشر و گسترش علوم و تألیف و تصنیف کتب اربعه و آزادی نسبی علمای بزرگ شیعی بود. پس از آن دوران، تلاش علمی و تحقیقی در موضوع تدوین و تألیف حدیث رو به خاموشی نهاد تا این که در قرن یازدهم هجری، بزرگان و نوابغی از عالم تشیع به این امر مهم همت گماشته، با استفاده از زمینه مناسبی که در پرتو حکومت صفویان به وجود آمده بود، تلاش فراگیری را در این باره پی گرفتند.[۱۵]
پیشگامان این تحول عظیم، بزرگانی چون علامه مجلسی صاحب «بحارالانوار» و سید هاشم بحرانی بودند. علامه بحرانی آن محدث و مفسر بزرگ، انگیزه و هدف خود را از این کار عظیم چنین بیان می‌کند: «دیدم کتب علمی از بین می‌رفت و آثار پوسیده می‌گردید، در حالی که این کتاب ها قبل از روزگار ما منابعی غنی بودند که پس از چندی تنها علایمی از آنها بر جای ماند و به مرور، اثری از آن علامت ها نیز باقی نماند. گویا چیزی گفته و نوشته نشده بوده است...».[۱۶]
علامه بحرانی در قرن یازدهم که می‌توان آن را «عصر احیای دوباره حدیث» نام نهاد با تمسک به حدیث شریف پیامبر گرامی اسلام که فرمود: «... انی تارک فیکم الثقلین... کتاب الله و عترتی...» به دفاع از مرزهای عقیدتی اسلام و تفسیر آیات قرآن کریم پرداخت و برای پاسداری و ترویج ثقل اکبر (قرآن مجید) تفاسیر متعددی به رشته تحریر درآورد. او در دفاع از ثقل اصغر (اهل بیت) و انتشار احادیث معصومین علیهم السلام نیز تلاشی درخور توجه و ستودنی از خود نشان داد. وی که فقیهی گرانمایه و صاحب تألیفات بسیار ارزشمندی در فقه، اصول، رجال و... بود، زمانی از ادامه تحقیق و تألیف در فقه منصرف شد و به یکباره توجه ویژه‌ای نسبت به تدوین آثار اهل بیت پیدا کرد و با تمام توان و سرعت و دقت فراوان، به این مهم پرداخت.[۱۷]
کوشش های جانفرسای این محقق توانمند، عالمان و سیره نویسان بلند پایه را بر آن داشت تا اعتراف کنند که در تاریخ تشیع کسی جز علامه مجلسی مانند او دیده نشده است[۱۸] و بلکه در برخی موارد از جمله تحقیق در سند و تصحیح آن، امتیازاتی دارد که در نوع خود بی‌نظیر بوده و ایشان در این باره از مصادری حدیث نقل کرده که علامه مجلسی به آنها دست نیافته است.[۱۹]
درباره او آمده است: «علامه بحرانی عمر شریفش را وقف جمع آوری، تصحیح و تدوین احادیث نمود و حتی یک لحظه از جستجو برای یافتن کتب حدیث و جمع‌آوری نسخه‌های کتب حدیث و تصیح و تبویب و تنظیم احادیث برای بهتر استفاده کردن از روایات آرام نگرفت».[۲۰]
روش علمی علامه بحرانی:
علامه بحرانی در تدوین کتاب های روایی و حدیث، از روش های برجسته و علمی خاصی استفاده می‌کرد که اشاره‌ای اجمالی به آن ها ضروری می‌نماید:
- استفاده از روایات اهل سنت برای اثبات امامت امام علی علیه السلام و دیگر امامان معصوم علیهم السلام به گونه‌ای که او حدیث منزلت را از طریق یکصد سند از دانشمندان اهل سنت با ذکر نام کتاب و مدرک آن ها نقل کرده است.[۲۱]
- استفاده از نسخه‌های متعدد و عبارات متفاوت یک حدیث برای صحیح‌تر مشخص شدن و گویایی حدیث.
- تحقیق و تصحیح سند احادیث برای پیدا کردن روایات صحیح.[۲۲] او در این زمینه کتاب «تهذیب» شیخ طوسی را بررسی و تحقیق کرد و اغلاط بسیاری را که در رجال و سند اخبار بود مشخص ساخت و اثر خویش را «تنبیهات الاریب فی رجال التهذیب» نامید.[۲۳]
- دسته‌بندی و تبویب احادیث از دیگر کارهای مهم و لازمی بود که در سیره نیکوی سید هاشم قرار داشت. او در این باره کتاب «ترتیب التهذیب» را که مربوط به تهذیب شیخ طوسی بود به رشته تحریر درآورد و آن را به بهترین روش تدوین و دسته بندی کرد.[۲۴]
موقعیت اجتماعی
بحرانی در بحرین از موقعیت ممتازی برخوردار بود و پس از درگذشت مرجع دینی بزرگ وقت، محمد بن ماجد ماحوزی، ریاست علمی و مسند فتوایی بحرین را برعهده گرفته و بجز تألیف و تدریس، زعامت فقهی و مرجعیت دینی - اجتماعی را نیز برعهده داشت.[۲۵] بحرانی مقام قضا و رسیدگی به امور حسبه را نیز برعهده داشت و به سامان دهی امور اجتماعی می‌پرداخت و به کار مظلومان و ستمدیدگان رسیدگی می‌کرد. برخورد پرصلابت او با سلاطین و حکام بحرین و مبارزه مجدانه او با ستم و چپاول و پایداری در امر به معروف و نهی از منکر، محبوبیتی عمیق در میان مردم به او بخشیده بود.[۲۶]
آثار و تألیفات
علامه سید هاشم بحرانی آثار ارزشمندی را در موضوعات متفاوت علوم اسلامی به یادگار نهاد. برخی از آثار او عبارتند از:
- البرهان فی تفسیر القرآن.
- ینابیع المعاجز و اصول الدلائل.
- مدینة المعاجز الائمه الاثنی عشر و دلائل الحجج علی البشر.
- حلیة الابرار فی احوال محمد و آله الاطهار.
- علوم قرآن.
- اللوامع النورانیّه فی اسماء علی و اهل بیته القرآنیه.
- الحجه فیما نزل فی القائم الحجه.
- نورالانوار فی تفسیر القرآن.
- الهادی و مصباح النادی.
- الهدایة القرآنیه الی الولایة الامامیه.
- اصول اعتقادات.
- حقیقة الایمان المبثوت علی الجوارح و احادیث التوحید والنبوه والامامه.
- نهایة الاکمال فیما یتم به تقبل الاعمال.
- مصباح الانوار و انوار الابصار فی بیان معجزات نبی المختار.
- امامت.
- اثبات الوصیه.
- احتجاج المخالفین علی امامة علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین علیه السلام.
- الانصاف فی النص علی الائمة اثنی عشر من آل محمد الأشرف.
- ایضاح المسترشدین فی بیان تراجم الراجعیة الی الولایة علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین علیه السلام.
- بهجة النظر فی اثبات الوصایه والامامه للائمة اثنی عشر.
- البهجة المرضیه فی اثبات الخلافة والوصیه.
- تبصرة الولی فیمن رأی القائم المهدی.
- تبصرة الولی فی النص الجلی لامیرالمؤمنین علی بن ابیطالب علیه السلام.
- التحفة البهیه فی اثبات الوصیة لعلی علیه السلام.
- سلاسل الحدید و تقیّد اهل التوحید.
- عمدة النظر فی بیان عصمه الائمة الاثنی عشر.
- غایة المرام و حجة الخصام فی تعیین الامام من طریق الخاص والعام.
- فصل معتبر فیمن رای الامام الثانی عشر.
- کشف المهم فی طریق خبر غدیرخم.
- تفضیل الائمه صلوات الله علیهم علی الانبیاء عدا نبینا محمد صلی الله علیه و آله.
- تفضیل علی علیه السلام علی الانبیاء اولوالعزم من الرسل.
- تلخیص رسالتین.
- حلیة النظر فی فضل الائمة الاثنی عشر.
- الدر النضید فی فضائل الحسین الشهید علیه السلام.
- فضائل علی و الائمة من ولده.
- فضل الشیعه (مناقب الشیعه).
- اللباب المستخرج من کتاب الشهاب.
- مناقب امیرالمؤمنین علیه السلام.
- التیمیه و الدرة الثمینه.
- معالم الزلفی فی عارف النشأة الاولی والاخری.
- نزهة الابرار و منار الافکار فی خلق الجنة والنار.
- تاریخ اسلام.
- المطاعن البکریه والمثالب العمریه من طریق العثمانیه.
- مولد القائم.
- وفاة النبی.
- وفاة الزهراء.
- سیر الصحابه.
- مقتل ابی عبدالله الحسین علیه السلام.
- فقه.
- التنبیهات فی الفقه.
- حدیث.
- ترتیب التهذیب.
- شرح ترتیب التهذیب.
- روضة الواعظین فی احادیث الائمة الطاهرین.
- تعریف رجال من لایحضره الفقیه.
- رجال.
- تنبیهات الاریب فی رجال التهذیب.
- التیمیه فی بیان نسب التیمی.
- روضة العارفین و نزهه الراغبین.
- من روی النص علی الائمة الاثنی عشر من الصحابه والتابعین.
وفات
عالم ربانی سید هاشم بحرانی، سرانجام در سال ۱۱۰۷ ق. در بحرین دار فانی را وداع گفت. پیکر پاکش با احترام و تجلیل به روستای «توبلی» منتقل گشت و در مقبره ماثنی، در جوار مسجد معروف آن سامان به خاک سپرده شد.
پانویس
- ↑ علامه السید هاشیم البحرانی، ص ۲۱ - ۲۲.
- ↑ جامع الانساب، محمدعلی روضاتی، ص ۲۳.
- ↑ مقدمه تفسیر الهادی و مصباح النادی، علامه بحرانی، ص ۸۳.
- ↑ العلامه السید هاشم البحرانی، ص ۴۲، زندگینامه علامه بحرینی، ص ۷۳.
- ↑ لؤلؤه البحرین، شیخ یوسف بحرانی، ص ۶۶ - ۶۷.
- ↑ روضات الجنات، محمدباقر خوانساری، ج ۸، ص ۱۸۳.
- ↑ یوسف بحرانی ، ص ۶۶؛ افندی اصفهانی ، ج ۵، ص ۳۰۴؛ نوری ، ج ۳، ص ۳۸۹
- ↑ هاشم بحرانی ، ج ۴، ص ۵۵۱
- ↑ امل الآمل، شیخ حر عاملی، ج ۲، ص ۳۴۱.
- ↑ لؤلؤ البحرین، ص ۷۵.
- ↑ الذریعه، آقا بزرگ تهرانی، ج ۱۰، ص ۲۵۸.
- ↑ معارف الرجال، محمد حرزالدین، ج ۲، ص ۳۳۰.
- ↑ الذریعه، ج ۷، ص ۷۹ و ج ۸، شماره ۴۴۷.
- ↑ العلامه السید هاشم البحرانی، ص ۴۸.
- ↑ سیر حدیث در اسلام، سید احمد میرخانی، ص ۳۳۲.
- ↑ مدینه المعاجز، سید هاشم بحرانی، ج ۱، مقدمه، ص ۲۸.
- ↑ علامه بحرینی، ص ۱۱۳، ۱۱۴، ۱۱۵.
- ↑ لؤلؤه البحرین، ص ۶۳؛ الکنی والالقاب، شیخ عباس قمی، ج ۳، ص ۹۳؛ قصص العلماء، ص ۶۳؛ اعیان الشیعه، سید محسن امین عاملی، ج ۵۱، ص ۸؛ انوار البدرین، علی بلادی، ص ۱۳۶.
- ↑ العلامه السید هاشم بحرانی، ص ۵۷.
- ↑ العلامه السید هاشم البحرانی، ص ۵۷.
- ↑ غایه المرام، سید هاشم بحرانی، ص ۱۰۹، ۱۲۶، ۱۹۱، ۲۰۰.
- ↑ البرهان، سید هاشم بحرانی، ج ۴، ص ۵۵۱.
- ↑ لؤلؤ البحرین، ص ۶۵.
- ↑ همان.
- ↑ امین، محسن، اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۲۴۹؛ بلادی، علی، انوار البدرین، ص۱۳۹.
- ↑ بحرانی، یوسف، لؤلؤه البحرین، ص۶۳؛ نیز نک: امین، محسن، اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۲۴۹.
منابع
- گلشن ابرار، جلد ۱، زندگی نامه "سید هاشم بحرانی" از سید مصطفی علامه مهری.
- سید هاشم بحرانی، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، بازیابی: ۲۳ بهمن ۱۳۹۲.
- دانشنامه جهان اسلام، مدخل "بحرانی" از حسن طارمی.
پیوندها
