زکات: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
جز (زكات را به زکات منتقل کرد)
(←‏موارد تعلق زکات)
 
(۱۸ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
−
يكى ديگر از فروعات دين ما (زكات) است، يكى از وظايف مهم اقتصادى مسلمانان، پرداخت همين (زكات) است. از اهميت (زكات) همين بس كه در [[قرآن]] مجيد پس از نماز آمده و نشانه ايمان و عامل رستگارى شمرده شده است. در روايات متعددى كه از معصومين عليهم‌السلام نقل شده آمده است: «كسى كه از پرداخت زكات جلوگيرى كند، از دين خارج است». (زكات) هم مانند خُمس موارد معينى دارد.<ref> ره‌گشاي جوانان، علي رستمي چافي.</ref>
+
'''«زکات»''' از [[فروع دین|فروع دین]] [[اسلام]] است و در [[قرآن|قرآن کریم]] و روایات تأکید فراوانی بر آن شده است. در تعدادی از آیات قرآن، زکات دادن پس از اقامه [[نماز]]، به عنوان نشانه [[ایمان|ایمان]] و عامل رستگارى شمرده شده است. فلسفه پرداخت زکات، ریشه‌کنى فقر از جامعه اسلامى است.
  
−
'''زكات از نظر لغت '''
+
==مفهوم زکات==
  
−
«زكات» در لغت يعنى نمو، و به قول عرب‌ها كه مى گويند «زَكَاالزَّرْعُ» به همين معناست (يعنى زراعت رشد كرد و پاك شد) و در شرع زكات، اسم [[صدقه]] واجب از مال است. زيرا زكات‌دهندگان به وسيله دادن زكات نزد خداى سبحان پاك مى گردند و از پاكان و پاك شدگان مى گردند و قول خداوند متعال به همين معنا اشاره دارد كه فرمود:<ref> فقه الام جعفرالصادق، ج 2، ص 59.</ref> «خُذْ مِنْ امْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَكّيهِمْ بِها...؛<ref> [[سوره توبه]]<ref> وسائل الشيعه، ج 6، ص 4.</ref>، آيه 103.</ref> از دارايي‌هايشان صدقه (زكات) بستان تا بدان وسيله آنان را پاك و منزه سازى».<ref> احكام روزه، نعمت الله يوسفيان ، ص 63.</ref>
+
«زکات» در لغت یعنى نموّ، «زَکا الزَّرْعُ» یعنى زراعت رشد کرد و پاک شد. آری، بریدن شاخه‌های درخت انگور در ظاهر کوتاه کردن درخت است، ولی در واقع، سبب رشد آن می‌شود.  
  
−
'''زکات در قرآن'''
+
در [[شرع]] اسلام، زکات اسم [[صدقه|صدقۀ]]<nowiki/> واجب از مال است. و زکات‌دهندگان به وسیله دادن زکات نزد خداى سبحان پاک مى گردند و قول خداوند متعال به همین معنا اشاره دارد که فرمود: {{متن قرآن|«خُذْ مِنْ امْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَکیهِمْ بِها...»}}؛<ref> [[سوره توبه]]، آیه ۱۰۳.</ref> از دارایی‌هایشان صدقه (زکات) بستان تا بدان وسیله آنان را پاک و منزه سازى.<ref> احکام روزه، نعمت الله یوسفیان ، ص ۶۳.</ref>
  
−
زكات، يكى از عباداتى است كه پرداخت آن به قصد قربت نياز دارد و اثر تربيتى عميقى در روح انسان مى‌گذارد. لذا [[قرآن كريم]] بعد از آن كه دستور گرفتن زكات را به پيامبر اكرم مى‌دهد در بيان [[فلسفه]] آن مى‌فرمايد: تو با اين كار، آن‌ها را پاك مى‌كنى و رشد و نمو مى‌دهى؛ «خذ من اموالهم صدقة تطهّرهم و تزكيهم بها؛<ref> سوره توبه، آیه 103.</ref> آن‌ها را از رذايل اخلاقى، از دنياپرستى و دنيادوستى پاك مى‌كنى و نهال نوع دوستى و سخاوت و توجه به حقوق مستمندان را در آن‌ها پرورش مى‌دهى». اگر مسلمانان اين فريضه الهى را برپا كنند فقر و بدبختى از ميان جوامع اسلامى از بين مى‌رود. آری. بریدن شاخه‌های درخت انگور در ظاهر كوتاه كردن درخت است، ولی در واقع، سبب رشد آن می‌شود...
+
==زکات در قرآن==
  
−
در قرآن کریم واژه زکات به همراه مشتقاتش 59 مرتبه در 29 سوره و 56 آیه به کار رفته، که 27 مورد در کنار [[نماز]] آمده است. بلكه در توصیف نمازگزاران واقعی می‌گوید: «آن‌ها كسانی هستند كه در اموالشان برای سائل و محروم، حقی معلوم وجود دارد». از طرفی هر یك از كلمات زكات و بركت و واژه‌های مربوط به آن‌ها 32 بار در قرآن آمده است و این یعنی، زكات مساوی بابركت است.
+
زکات، یکى از عباداتى است که پرداخت آن به قصد قربت نیاز دارد و اثر تربیتى عمیقى در روح انسان مى‌گذارد. لذا [[قرآن کریم]] بعد از آن که دستور گرفتن زکات را به [[پیامبر اسلام|پیامبر اکرم]] مى‌دهد، در بیان فلسفه آن مى‌فرماید: تو با این کار، آن‌ها را پاک مى‌کنى و رشد و نمو مى‌دهى؛ {{متن قرآن|«خُذْ مِنْ امْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَکیهِمْ بِها»}}؛<ref> سوره توبه، آیه ۱۰۳.</ref> آن‌ها را از رذایل اخلاقى، از دنیاپرستى و دنیادوستى پاک مى‌کنى و نهال نوع دوستى و سخاوت و توجه به حقوق مستمندان را در آن‌ها پرورش مى‌دهى. اگر مسلمانان این فریضه الهى را برپا کنند، فقر و بدبختى از میان جوامع اسلامى از بین مى‌رود.
 +
 
 +
در قرآن کریم واژه زکات به همراه مشتقاتش، ۵۹ مرتبه در ۲۹ [[سوره]] و ۵۶ [[آیه]] به کار رفته، که ۲۷ مورد در کنار [[نماز]] آمده است. بلکه در توصیف نمازگزاران واقعی می‌گوید: «آن‌ها کسانی هستند که در اموالشان برای سائل و محروم، حقی معلوم وجود دارد». از طرفی هر یک از کلمات زکات و برکت و واژه‌های مربوط به آن‌ها ۳۲ بار در قرآن آمده است و این یعنی، زکات مساوی با برکت است.
  
 
به طور کلی آیات مربوط به زکات در قرآن شامل موارد ذیل است:
 
به طور کلی آیات مربوط به زکات در قرآن شامل موارد ذیل است:
  
−
* 1. دسته‌ای از آیات، اصل زکات را مطرح کرده و آن را در ردیف نماز قرار داده‌اند و پرداخت زکات را مانند اقامه نماز واجب دانسته و از شعائر دینی و علایم [[ایمان]] به حساب آورده‌اند.
+
*الف. دسته‌ای از آیات، اصل زکات را مطرح کرده و آن را در ردیف نماز قرار داده‌اند و پرداخت زکات را مانند اقامه نماز، [[واجب]] دانسته و از شعائر دینی و علایم [[ایمان]] به حساب آورده‌اند.
 +
 
 +
*ب. آیاتی هستند که به دادن زکات امر نموده و آن را به عنوان معامله با [[الله|خدا]] قلمداد نموده‌اند؛ به عنوان نمونه [[سوره احزاب]]، آیه ۳۳؛ [[سوره مجادله]]، آیه ۱۳.
 +
 
 +
*ج. برخی از آیات نشان دهنده تشریع اصل این فریضه عبادی و اقتصادی هستند و به طور کلی درباره این که چه مقداری گرفته شود و در چه موردی گرفته نشود، ساکت می‌باشند.
 +
 
 +
*د. برخی از آیات، مصارف زکات را به طور دقیق شمارش نموده‌اند و رهبری امت اسلامی باید زکات مأخوذه را در این مصارف به کار بیندازد. (در بیان تعیین موارد مصرف زکات اکثر مفسران به آیه ۶۰ [[سوره توبه]] استناد نموده‌اند و در این موارد، اختلافی نیست).
 +
 
 +
*ه. برخی از آیات کسانی را که زکات نمی‌دهند در ردیف کفار قلمداد کرده‌اند، مانند [[سوره فصلت]]، آیه ۷.
 +
 
 +
[[علامه طباطبایی]] (رحمه الله) آیه {{متن قرآن|«خُذْ مِنْ امْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَکیهِمْ بِها...»}} (سوره توبه، آیه ۱۰۳) را آیه وجوب زکات دانسته و نوشته است: «این آیه شریفه متضمن حکم زکات مالی است، که خود یکی از ارکان [[شریعت]] و دین [[اسلام]] است؛ هم ظاهر آیه این امر را می‌رساند و هم اخبار بسیاری که از طریق [[ائمه اطهار|ائمه]] علیهم‌السلام و از غیر ایشان نقل شده است».<ref> المیزان، ج ۹، ص ۳۷۷؛ ترجمه المیزان، ج ۹، ص ۵۱۲.</ref>
 +
 
 +
==زکات در روایات==
 +
'''زکات پل اسلام است'''
 +
 
 +
*[[رسول خدا]] صلى الله علیه و آله مى فرماید: «الزَّکاةُ قَنْطَرَةُ الْاسْلامِ فَمَنْ ادَّاها جازَ الْقَنْطَرَةَ وَ مَنْ مَنَعَهَا احْتَبَسَ دُوْنَها وَ هِىَ تُطْفِىءُ غَضَبَ الرَّبِّ؛ زکات، پل اسلام است هر کس آن را بپردازد از پل عبور کرده و هر کس آن را نپردازد در زیر آن پل زندانى مى شود و زکات خشم پروردگار را فرو مى نشاند».<ref> بحارالانوار، ج ۷۴، ص ۴۰۵.</ref>
 +
 
 +
'''زکات قرین نماز'''
 +
 
 +
*از [[امام باقر]] علیه السلام نقل شده است که خداوند تبارک و تعالى [[نماز]] و زکات را قرین یکدیگر ساخته و فرموده است: {{متن قرآن|«وَأَقیمُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّکاةَ»}}؛ به  یاد دارید نماز را و بپردازید زکات را»، پس آن کس که نماز را به پا مى دارد ولى زکات را نمى پردازد، گویى که نماز را هم به پا نداشته است.<ref> وسائل الشیعه، محمد بن حسن، حر عاملى، ج ۹، ص ۲۲. </ref>
 +
 
 +
'''زکات مایه آزمایش ثروتمندان'''
 +
 
 +
*[[امام صادق]] علیه السلام درباره زکات مى فرماید: همانا خداوند زکات را جهت آزمایش ثروتمندان و یارى فقیران قرار داد و اگر مردم زکات اموال خود را بپردازند، مسلمانى فقیر و نیازمند باقى نخواهد ماند و به آنچه که خداوند واجب نموده بى نیاز خواهد شد؛ و مردم فقیر، محتاج، گرسنه و عریان نمى شوند مگر به خاطر گناه ثروتمندان.<ref> وسائل الشیعه، ج ۶، ص ۴.</ref>
 +
 
 +
'''نپرداختن زکات موجب هلاکت'''
 +
 
 +
*امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند بر این امت چیزى را سخت‌تر از زکات [[واجب]] نکرده است و اکثر هلاکت‌هاى امت‌ها به خاطر نپرداختن آن است.<ref> وافى، ج ۱۰، ص ۳۳.</ref>
 +
 
 +
'''نپرداختن زکات مساوی با شرک'''
  
−
* 2. آیاتی هستند که به دادن زکات امر نموده و آن را به عنوان معامله با خدا قلمداد نموده‌اند؛ به عنوان نمونه [[سوره احزاب]](33) آیه 33؛ [[سوره مجادله]](58) آیه 13.
+
*رسول خدا صلى الله علیه و آله سوگند یاد کرد که جز مشرک کسى در مورد پرداخت زکات خیانت نمى‌کند.<ref> بحار، ج ۹۶، ص ۲۹.</ref>
  
−
* 3. برخی از آیات نشان دهنده تشریع اصل این فریضه عبادی و اقتصادی هستند و به طور کلی درباره این که چه مقداری گرفته شود و در چه موردی گرفته نشود، ساکت می‌باشند، که ظهور دارد در این که زکات در کل اموال لازم است.
+
'''نپرداختن زکات برابر است با کفر'''
  
−
* 4. برخی از آیات، مصارف زکات را به طور دقیق شمارش نموده‌اند و رهبری امت اسلامی باید زکات مأخوذه را در این مصارف به کار بیندازد. (در بیان تعیین موارد مصرف زکات اکثر مفسران به آیه 60 [[سوره توبه]] استناد نموده‌اند و در این موارد، اختلافی نیست)
+
*و نیز فرمود: یا على! ده گروه از امت من کافر مى‌شوند که یکى از گروه‌ها کسانى هستند که زکات نمى‌پردازند. رسول خدا صلى الله علیه و آله در آخرین خطبه خود فرمود: اى مردم! زکات اموال خود را بپردازید. پس هر کس زکات نپردازد، براى او نه نمازى است و نه حجى و نه جهادى.<ref> مستدرک، ج ۱، ص ۵۰۷.</ref>
  
−
* 5. برخی از آیات کسانی را که [[زکات]] نمی‌دهند در ردیف کفار قلمداد کرده‌اند. [[سوره فصلت]](41) آیه 7.
+
در روایت هاى دیگرى آمده است که پرداختن زکات نشان بخشندگى، و خوددارى از آن، نشانه [[بخل]] ورزیدن است. همچنین بر این نکته تأکید شده است که پرداختن زکات هیچ گاه موجب کاستى مال زکات دهنده نمى شود و بر مال کسى هم که از دادن آن خوددارى مى ورزد چیزى افزوده نمى گردد. از این بالاتر، ثروتمندان با پرداختن زکات، اموال شان را بیمه مى کنند و طبق یک روایت، اگر مالى در دریا یا خشکى تلف گردد، دلیلش را باید در خوددارى از پرداخت زکات جستجو کرد.<ref>براى آگاهى بیشتر ر.ک وسایل الشیعه، ج ۹، باب «زکات».</ref>
  
−
[[علامه طباطبایی]] رحمه الله آیه «خُذ مِن اموالهم صدقة تطهرهم و تزکیهم بها...» سوره توبه<ref> وسائل الشيعه، ج 6، ص 4.</ref> آیه 103 را آیه وجوب زکات دانسته و نوشته است: «این آیه شریفه متضمن حکم زکات مالی است، که خود یکی از ارکان شریعت و دین [[اسلام]] است؛ هم ظاهر آیه این امر را می‌رساند و هم اخبار بسیاری که از طریق ائمه [[اهل بیت]] علیهم‌السلام و از غیر ایشان نقل شده است».<ref> المیزان، ج 9، ص 377؛ ترجمه المیزان، ج 9، ص 512.</ref>
+
==علت وجوب زکات==
  
−
'''زکات در روایات'''
+
زکات از جمله ضروریات [[دین|دین]] است و در اهمیت آن همین بس که در [[قرآن|قرآن کریم]] به طور مکرر به وجوب آن در ردیف [[نماز]] تصریح شده است.<ref> [[سوره بقره]](۲)، آیات ۴۳، ۸۳، ۱۱۰ و ۱۷۷؛ [[سوره نساء]](۴)، آیه ۷۷؛ [[سوره نور]](۲۴)، آیه ۵۶؛ [[سوره حج]](۲۲)، آیه ۷۸ و...</ref> در روایات [[معصوم|معصومین]] علیهم‌السلام نیز نسبت به آن بسیار سفارش شده است و کسانى که زکات مال خود را نمى پردازند بى دین شمرده شده اند.<ref> بحارالانوار، ج ۹۶، ص ۱۱.</ref>
  
−
* 1- [[رسول خدا]] صلى الله عليه و آله مى فرمايد: «الزَّكاةُ قَنْطَرَةُ الْاسْلامِ فَمَنْ ادَّاها جازَ الْقَنْطَرَةَ وَ مَنْ مَنَعَهَا احْتَبَسَ دُوْنَها وَ هِىَ تُطْفِى ءُ غَضَبَ الرَّبِّ؛ زكات، پل اسلام است هر كس آن را بپردازد از پل عبور كرده و هر كس آن را نپردازد در زير آن پل زندانى مى شود و زكات خشم پروردگار را فرو مى نشاند».<ref> [[بحارالانوار]]، ج 74، ص 405.</ref>
+
فلسفه پرداخت زکات ریشه کنى فقر از جامعه اسلامى است و به راستى اگر مسلمانان  به این دستور حیات‌بخش به خوبى عمل کنند در جامعه اسلامى فقیرى باقى نخواهد ماند.  
  
−
* 2- حضرت [[امام باقر]] عليه السلام نقل شده است كه خداوند تبارك و تعالى [[نماز]] و [[زكات]] را قرين يكديگر ساخته و فرموده است: «(وَأَقيمُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُاالزَّكاةَ؛ به  ياد داريد نماز را و بپردازيد زكات را)، پس آن كس كه نماز را به پا مى دارد ولى زكات را نمى پردازد، گويى كه نماز را هم به  پا نداشته است».<ref> وسائل الشيعه، محمد بن حسن، حر عاملى، ج 9، ص 22. در روايت هاى ديگرى آمده است كه پرداختن زكات نشان بخشندگى و خوددارى از آن، نشانه بخل ورزيدن است. همچنين بر اين نكته تأكيد شده است كه پرداختن زكات هيچ گاه موجب كاستى مال زكات دهنده نمى شود و بر مال كسى هم كه از دادن آن خوددارى مى ورزد چيزى افزوده نمى گردد. از اين بالاتر، ثروتمندان با پرداختن زكات، اموال شان را بيمه مى كنند و طبق يك روايت، اگر مالى در دريا يا خشكى تلف گردد، دليلش را بايد در خوددارى از پرداخت زكات جستجو كرد. براى آگاهى بيشتر ر.ك وسايل الشيعه، ج 9، باب «زكات».</ref>
+
[[عبدالله بن سنان|عبداللّٰه بن سنان]] از [[امام صادق]] علیه السّلام روایت کرده است که فرمود: خداوند عزّ و جلّ زکات را بمانند [[نماز]] فرض و مقرّر فرموده است، و از این رو اگر کسى زکات را حمل کند و آشکارا و بر ملا عطا نماید، باکى بر او نیست، و این بدان‌ جهت است که خداى عزّ و جلّ مقدار تأمین نیازمندی هاى فقرا را در اموال اغنیا مقدّر و مقرّر نموده است. و اگر می دانست که آن مقدار مفروض و معین ایشان را کفایت نمی کند، هر آینه آن را براى ایشان مى‌افزود، و هر گونه تنگدستى و صعوبت معیشتى که متوجّه فقرا شود، از جهت خوددارى اغنیا از پرداخت حقوق ایشان است، نه از جهت مقدار زکات و نارسائى آن.
  
−
* 3- [[امام صادق]] عليه السلام درباره زكات مى فرمايد: همانا خداوند زكات را جهت آزمايش ثروتمندان و يارى فقيران قرار داد و اگر مردم زكات اموال خود را بپردازند، مسلمانى فقير و نيازمند باقى نخواهد ماند و به آنچه كه خداوند واجب نموده بى نياز خواهد شد؛ و مردم فقير، محتاج، گرسنه و عريان نمى شوند مگر به خاطر گناه ثروتمندان...<ref> وسائل الشيعه، ج 6، ص 4.</ref>
+
و مبارک عقرقوفى از [[موسى بن جعفر]] علیه السّلام روایت کرده است که فرمود: همانا که زکات به عنوان روزى فقرا و افزایش اموال اغنیا برقرار شده است.<ref> شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ترجمه على اکبر غفارى، ۶ جلد، ص ۳۰۱. </ref>
 +
==موارد تعلق زکات==
 +
[[حسن بن محبوب]] از عبدالله بن سنان روایت کرده است که گفت: [[امام صادق علیه السلام|امام صادق]] علیه السّلام فرمود: آیۀ زکات: {{متن قرآن|«خُذْ مِنْ أَمْوٰالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَکّیهِمْ بِهٰا»}}<ref> سوره توبه، آیه ۱۰۳. </ref> در [[ماه رمضان]] بر [[پیامبر اسلام|رسول خدا]] صلّى اللّٰه علیه و آله نازل شد، پس رسول خدا صلّى اللّٰه علیه و آله کسی را فرمود تا در جمع مردم صدا زد که خداى تبارک و تعالى زکات را بر شما فرض نموده است، همان طور که [[نماز]] را بر شما فرض کرده است، پس‌ خدا زکات را از طلا و نقره و شتر و گاو و گوسفند، و از گندم و جو و خرما و مویز بر شما فرض فرموده است. این ندا را در ماه رمضان در جمع ایشان سر داد، و اشیاء دیگر را از زکات معاف داشت.<ref> شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ترجمه على اکبر غفارى، ۶ جلد، ص ۳۱۴. </ref>
  
−
* 4- امام صادق عليه السلام فرمود: خداوند بر اين امت چيزى را سخت‌تر از زكات واجب نكرده است و اكثر هلاكت‌هاى امت‌ها به خاطر نپرداختن آن است.<ref> وافى، ج 10، ص 33.</ref>
+
==مصارف زکات==
 +
مصرف زکات با استنادی که [[فقها]] به آیه {{متن قرآن|«إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاکینِ وَالْعَامِلِینَ عَلَیهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِی الرِّقَابِ وَالْغَارِمِینَ وَفِی سَبِیلِ اللَّهِ وَابْنِ السَّبِیلِ فَرِیضَةً مِنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَلِیمٌ حَکیمٌ»}} ([[سوره توبه]]، آیه ۶۰) می کنند در موارد هشت گانه زیر منحصر می گردد:
  
−
* 5- رسول خدا عليه السلام سوگند ياد كرد كه جز مشرك كسى در مورد پرداخت زكات خيانت نمى‌كند.<ref> بحار، ج 96، ص 29.</ref>
+
*فقرا؛
 +
*مساکین؛
 +
*متصدیان اداره صدقات و مأموران جمع آوری زکات؛
 +
*افرادی که به وسیله کمکهای مالی، تمایل بیشتری به [[اسلام]] پیدا می‌کنند و تألیف قلوب در آنها به وجود می‌آید؛
 +
*کسانی که برده هستند و برای آزادی آنها از زکات استفاده می‌شود؛
 +
*بدهکاران؛
 +
*هر امری که رضای خداوند در آن باشد؛
 +
*افرادی که در راه مانده‌اند و درمانده شده‌اند.
  
−
* 6- و نيز فرمود: يا على! ده گروه از امت من كافر مى‌شوند كه يكى از گروه‌ها كسانى هستند كه زكات نمى‌پردازند. رسول خدا صلى الله عليه و آله در آخرين خطبه خود فرمود: اى مردم! زكات اموال خود را بپردازيد. پس هر كس زكات نپردازد، براى او نه نمازى است و نه حجى و نه جهادى.<ref> مستدرك، ج 1، ص 507.</ref>
+
== احکام زکات ==
  
−
'''اهميت زكات '''
+
*انسان باید [[زکات]] را به قصد [[قرب الهی|قربت]] (براى انجام فرمان خداوند عالم) بدهد و در [[نیت]] معین کند که آن‌چه را مى دهد زکات مال است یا زکات فطره. ولى اگر مثلاً زکات گندم و جو بر او واجب باشد، لازم نیست معین کند چیزى را که مى دهد زکات گندم است یا زکات جو.
  
−
زكات از جمله ضروريات دين است و در اهميت آن همين بس كه در قرآن كريم به  طور مكرر به وجوب آن در رديف [[نماز]] تصريح شده است.<ref> [[سوره بقره]](2)، آيات 43، 83، 110 و 177؛ [[سوره نساء]](4)، آيه 77؛ [[سوره نور]](24)، آيه 56؛ [[سوره حج]](22)، آيه 78 و...</ref> در روايات معصومين عليهم‌السلام نيز نسبت به آن بسيار سفارش شده است و كسانى كه زكات مال خود را نمى پردازند بى دين شمرده شده اند.<ref> بحارالانوار، ج 96، ص 11.</ref>
+
*اگر زکات را از مال خود کنار بگذارد، مى تواند در بقیه آن تصرف کند و اگر از مال دیگرش کنار بگذارد، مى تواند در تمام مال تصرف نماید.
  
−
فلسفه پرداخت زكات ريشه كنى فقر از جامعه اسلامى است و به راستى اگر مسلمانان  به اين دستور حيات‌بخش به خوبى عمل كنند در جامعه اسلامى فقيرى باقى نخواهد ماند. امام صادق عليه السلام مى فرمايد: «انَّما وُضِعَتِ الزَّكاةُ اخْتِباراً لِلْاغْنِياءِ وَ مَعُونَةً لِلْفُقَراءِ، وَلَوْ انَّ النَّاسَ ادَّوْا زَكاةَ امْوالِهِمْ مابَقِىَ مُسْلِمٌ فَقيراً مُحْتاجاً...؛<ref> وسائل الشيعه، ج 6، ص 4.</ref> همانا زكات براى آزمايش ثروتمندان و كمك به فقيران مقرر شده است و اگر مردم زكات مال خود را بپردازند مسلمان تهيدست و نيازمندى باقى نخواهد ماند».<ref> احكام اقتصادى (ج  1)، :نعمت الله يوسفيان ، ص 39.</ref>
+
*[[مستحب]] است در دادن زکات، خویشان خود را بر دیگران، اهل علم و کمال را بر غیر آنان و کسانى را که اهل سؤال نیستند بر اهل سؤال مقدم بدارد.
  
−
==پانویس ==
+
*بهتر است زکات را آشکارا و [[صدقه]] مستحبى را مخفى بدهند.
 +
 
 +
*کسى که مشغول تحصیل علم است و اگر تحصیل نکند مى تواند براى معاش خود کسب کند، چنانچه تحصیل آن علم، [[واجب]] یا مستحب باشد، مى شود به او زکات داد و اگر تحصیل آن علم، واجب یا مستحب نباشد، زکات دادن به او اشکال دارد.<ref>احکام اقتصادى، ج ۱، ص ۴۶.</ref>
 +
 
 +
*زکات دام‌ها در صورتى واجب مى شود که: الف) یک سال مالک آن‌ها باشد. بنابراین، اگر مثلاً صد عدد گاو را خریدارى کند و پس از نه ماه بفروشد، زکات واجب نیست. ب) حیوان در تمام سال بیکار باشد. بنابراین گاو یا شترى که در کار مزرعه یا حمل بار از آن استفاده مى شود، زکات ندارد. ج) حیوان در تمام سال از علف بیابان بچرد. پس اگر در تمام سال یا مقدارى از آن، از علف چیده شده یا کاشته شده بخورد، زکات ندارد.
 +
 
 +
*زکات طلا و نقره در صورتى واجب است که به صورت سکه اى باشد که معامله با آن رواج دارد. بنابراین، آن چه امروزه بانوان به عنوان زیور استفاده مى کنند، زکات ندارد.
 +
 
 +
*مخارجى که براى گندم، جو، خرما و انگور کرده است، مانند قیمت بذر، مزد کارگر و...، مى‌تواند از حاصل کسر کند. ولى مقدار نصاب (آن مقدار از مال که زکات برآن واجب است) قبل از کم‌کردن این مخارج محاسبه مى شود و اگر قبل از کسر مخارج به حد نصاب برسد، پرداخت زکات واجب شده است، ولى زکات باقیمانده را مى پردازد.<ref>احکام اسلامى، ص ۲۱۹.</ref>
 +
 
 +
==پانویس==
 
<references />
 
<references />
 +
==منابع برای مطالعه بیشتر==
 +
 +
*[http://raz.ahlolbait.com/category/%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82-%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C/%D8%B2%DA%A9%D8%A7%D8%AA "زکات"، سایت راز ماندگاری].
 +
{{فقه/احکام}}
 +
 +
[[رده:زكات]]
 +
[[رده:احکام عبادی]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۷ اوت ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۴۶

«زکات» از فروع دین اسلام است و در قرآن کریم و روایات تأکید فراوانی بر آن شده است. در تعدادی از آیات قرآن، زکات دادن پس از اقامه نماز، به عنوان نشانه ایمان و عامل رستگارى شمرده شده است. فلسفه پرداخت زکات، ریشه‌کنى فقر از جامعه اسلامى است.

مفهوم زکات

«زکات» در لغت یعنى نموّ، «زَکا الزَّرْعُ» یعنى زراعت رشد کرد و پاک شد. آری، بریدن شاخه‌های درخت انگور در ظاهر کوتاه کردن درخت است، ولی در واقع، سبب رشد آن می‌شود.

در شرع اسلام، زکات اسم صدقۀ واجب از مال است. و زکات‌دهندگان به وسیله دادن زکات نزد خداى سبحان پاک مى گردند و قول خداوند متعال به همین معنا اشاره دارد که فرمود: «خُذْ مِنْ امْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَکیهِمْ بِها...»؛[۱] از دارایی‌هایشان صدقه (زکات) بستان تا بدان وسیله آنان را پاک و منزه سازى.[۲]

زکات در قرآن

زکات، یکى از عباداتى است که پرداخت آن به قصد قربت نیاز دارد و اثر تربیتى عمیقى در روح انسان مى‌گذارد. لذا قرآن کریم بعد از آن که دستور گرفتن زکات را به پیامبر اکرم مى‌دهد، در بیان فلسفه آن مى‌فرماید: تو با این کار، آن‌ها را پاک مى‌کنى و رشد و نمو مى‌دهى؛ «خُذْ مِنْ امْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَکیهِمْ بِها»؛[۳] آن‌ها را از رذایل اخلاقى، از دنیاپرستى و دنیادوستى پاک مى‌کنى و نهال نوع دوستى و سخاوت و توجه به حقوق مستمندان را در آن‌ها پرورش مى‌دهى. اگر مسلمانان این فریضه الهى را برپا کنند، فقر و بدبختى از میان جوامع اسلامى از بین مى‌رود.

در قرآن کریم واژه زکات به همراه مشتقاتش، ۵۹ مرتبه در ۲۹ سوره و ۵۶ آیه به کار رفته، که ۲۷ مورد در کنار نماز آمده است. بلکه در توصیف نمازگزاران واقعی می‌گوید: «آن‌ها کسانی هستند که در اموالشان برای سائل و محروم، حقی معلوم وجود دارد». از طرفی هر یک از کلمات زکات و برکت و واژه‌های مربوط به آن‌ها ۳۲ بار در قرآن آمده است و این یعنی، زکات مساوی با برکت است.

به طور کلی آیات مربوط به زکات در قرآن شامل موارد ذیل است:

  • الف. دسته‌ای از آیات، اصل زکات را مطرح کرده و آن را در ردیف نماز قرار داده‌اند و پرداخت زکات را مانند اقامه نماز، واجب دانسته و از شعائر دینی و علایم ایمان به حساب آورده‌اند.
  • ب. آیاتی هستند که به دادن زکات امر نموده و آن را به عنوان معامله با خدا قلمداد نموده‌اند؛ به عنوان نمونه سوره احزاب، آیه ۳۳؛ سوره مجادله، آیه ۱۳.
  • ج. برخی از آیات نشان دهنده تشریع اصل این فریضه عبادی و اقتصادی هستند و به طور کلی درباره این که چه مقداری گرفته شود و در چه موردی گرفته نشود، ساکت می‌باشند.
  • د. برخی از آیات، مصارف زکات را به طور دقیق شمارش نموده‌اند و رهبری امت اسلامی باید زکات مأخوذه را در این مصارف به کار بیندازد. (در بیان تعیین موارد مصرف زکات اکثر مفسران به آیه ۶۰ سوره توبه استناد نموده‌اند و در این موارد، اختلافی نیست).
  • ه. برخی از آیات کسانی را که زکات نمی‌دهند در ردیف کفار قلمداد کرده‌اند، مانند سوره فصلت، آیه ۷.

علامه طباطبایی (رحمه الله) آیه «خُذْ مِنْ امْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَکیهِمْ بِها...» (سوره توبه، آیه ۱۰۳) را آیه وجوب زکات دانسته و نوشته است: «این آیه شریفه متضمن حکم زکات مالی است، که خود یکی از ارکان شریعت و دین اسلام است؛ هم ظاهر آیه این امر را می‌رساند و هم اخبار بسیاری که از طریق ائمه علیهم‌السلام و از غیر ایشان نقل شده است».[۴]

زکات در روایات

زکات پل اسلام است

  • رسول خدا صلى الله علیه و آله مى فرماید: «الزَّکاةُ قَنْطَرَةُ الْاسْلامِ فَمَنْ ادَّاها جازَ الْقَنْطَرَةَ وَ مَنْ مَنَعَهَا احْتَبَسَ دُوْنَها وَ هِىَ تُطْفِىءُ غَضَبَ الرَّبِّ؛ زکات، پل اسلام است هر کس آن را بپردازد از پل عبور کرده و هر کس آن را نپردازد در زیر آن پل زندانى مى شود و زکات خشم پروردگار را فرو مى نشاند».[۵]

زکات قرین نماز

  • از امام باقر علیه السلام نقل شده است که خداوند تبارک و تعالى نماز و زکات را قرین یکدیگر ساخته و فرموده است: «وَأَقیمُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّکاةَ»؛ به یاد دارید نماز را و بپردازید زکات را»، پس آن کس که نماز را به پا مى دارد ولى زکات را نمى پردازد، گویى که نماز را هم به پا نداشته است.[۶]

زکات مایه آزمایش ثروتمندان

  • امام صادق علیه السلام درباره زکات مى فرماید: همانا خداوند زکات را جهت آزمایش ثروتمندان و یارى فقیران قرار داد و اگر مردم زکات اموال خود را بپردازند، مسلمانى فقیر و نیازمند باقى نخواهد ماند و به آنچه که خداوند واجب نموده بى نیاز خواهد شد؛ و مردم فقیر، محتاج، گرسنه و عریان نمى شوند مگر به خاطر گناه ثروتمندان.[۷]

نپرداختن زکات موجب هلاکت

  • امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند بر این امت چیزى را سخت‌تر از زکات واجب نکرده است و اکثر هلاکت‌هاى امت‌ها به خاطر نپرداختن آن است.[۸]

نپرداختن زکات مساوی با شرک

  • رسول خدا صلى الله علیه و آله سوگند یاد کرد که جز مشرک کسى در مورد پرداخت زکات خیانت نمى‌کند.[۹]

نپرداختن زکات برابر است با کفر

  • و نیز فرمود: یا على! ده گروه از امت من کافر مى‌شوند که یکى از گروه‌ها کسانى هستند که زکات نمى‌پردازند. رسول خدا صلى الله علیه و آله در آخرین خطبه خود فرمود: اى مردم! زکات اموال خود را بپردازید. پس هر کس زکات نپردازد، براى او نه نمازى است و نه حجى و نه جهادى.[۱۰]

در روایت هاى دیگرى آمده است که پرداختن زکات نشان بخشندگى، و خوددارى از آن، نشانه بخل ورزیدن است. همچنین بر این نکته تأکید شده است که پرداختن زکات هیچ گاه موجب کاستى مال زکات دهنده نمى شود و بر مال کسى هم که از دادن آن خوددارى مى ورزد چیزى افزوده نمى گردد. از این بالاتر، ثروتمندان با پرداختن زکات، اموال شان را بیمه مى کنند و طبق یک روایت، اگر مالى در دریا یا خشکى تلف گردد، دلیلش را باید در خوددارى از پرداخت زکات جستجو کرد.[۱۱]

علت وجوب زکات

زکات از جمله ضروریات دین است و در اهمیت آن همین بس که در قرآن کریم به طور مکرر به وجوب آن در ردیف نماز تصریح شده است.[۱۲] در روایات معصومین علیهم‌السلام نیز نسبت به آن بسیار سفارش شده است و کسانى که زکات مال خود را نمى پردازند بى دین شمرده شده اند.[۱۳]

فلسفه پرداخت زکات ریشه کنى فقر از جامعه اسلامى است و به راستى اگر مسلمانان به این دستور حیات‌بخش به خوبى عمل کنند در جامعه اسلامى فقیرى باقى نخواهد ماند.

عبداللّٰه بن سنان از امام صادق علیه السّلام روایت کرده است که فرمود: خداوند عزّ و جلّ زکات را بمانند نماز فرض و مقرّر فرموده است، و از این رو اگر کسى زکات را حمل کند و آشکارا و بر ملا عطا نماید، باکى بر او نیست، و این بدان‌ جهت است که خداى عزّ و جلّ مقدار تأمین نیازمندی هاى فقرا را در اموال اغنیا مقدّر و مقرّر نموده است. و اگر می دانست که آن مقدار مفروض و معین ایشان را کفایت نمی کند، هر آینه آن را براى ایشان مى‌افزود، و هر گونه تنگدستى و صعوبت معیشتى که متوجّه فقرا شود، از جهت خوددارى اغنیا از پرداخت حقوق ایشان است، نه از جهت مقدار زکات و نارسائى آن.

و مبارک عقرقوفى از موسى بن جعفر علیه السّلام روایت کرده است که فرمود: همانا که زکات به عنوان روزى فقرا و افزایش اموال اغنیا برقرار شده است.[۱۴]

موارد تعلق زکات

حسن بن محبوب از عبدالله بن سنان روایت کرده است که گفت: امام صادق علیه السّلام فرمود: آیۀ زکات: «خُذْ مِنْ أَمْوٰالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَکّیهِمْ بِهٰا»[۱۵] در ماه رمضان بر رسول خدا صلّى اللّٰه علیه و آله نازل شد، پس رسول خدا صلّى اللّٰه علیه و آله کسی را فرمود تا در جمع مردم صدا زد که خداى تبارک و تعالى زکات را بر شما فرض نموده است، همان طور که نماز را بر شما فرض کرده است، پس‌ خدا زکات را از طلا و نقره و شتر و گاو و گوسفند، و از گندم و جو و خرما و مویز بر شما فرض فرموده است. این ندا را در ماه رمضان در جمع ایشان سر داد، و اشیاء دیگر را از زکات معاف داشت.[۱۶]

مصارف زکات

مصرف زکات با استنادی که فقها به آیه «إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاکینِ وَالْعَامِلِینَ عَلَیهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِی الرِّقَابِ وَالْغَارِمِینَ وَفِی سَبِیلِ اللَّهِ وَابْنِ السَّبِیلِ فَرِیضَةً مِنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَلِیمٌ حَکیمٌ» (سوره توبه، آیه ۶۰) می کنند در موارد هشت گانه زیر منحصر می گردد:

  • فقرا؛
  • مساکین؛
  • متصدیان اداره صدقات و مأموران جمع آوری زکات؛
  • افرادی که به وسیله کمکهای مالی، تمایل بیشتری به اسلام پیدا می‌کنند و تألیف قلوب در آنها به وجود می‌آید؛
  • کسانی که برده هستند و برای آزادی آنها از زکات استفاده می‌شود؛
  • بدهکاران؛
  • هر امری که رضای خداوند در آن باشد؛
  • افرادی که در راه مانده‌اند و درمانده شده‌اند.

احکام زکات

  • انسان باید زکات را به قصد قربت (براى انجام فرمان خداوند عالم) بدهد و در نیت معین کند که آن‌چه را مى دهد زکات مال است یا زکات فطره. ولى اگر مثلاً زکات گندم و جو بر او واجب باشد، لازم نیست معین کند چیزى را که مى دهد زکات گندم است یا زکات جو.
  • اگر زکات را از مال خود کنار بگذارد، مى تواند در بقیه آن تصرف کند و اگر از مال دیگرش کنار بگذارد، مى تواند در تمام مال تصرف نماید.
  • مستحب است در دادن زکات، خویشان خود را بر دیگران، اهل علم و کمال را بر غیر آنان و کسانى را که اهل سؤال نیستند بر اهل سؤال مقدم بدارد.
  • بهتر است زکات را آشکارا و صدقه مستحبى را مخفى بدهند.
  • کسى که مشغول تحصیل علم است و اگر تحصیل نکند مى تواند براى معاش خود کسب کند، چنانچه تحصیل آن علم، واجب یا مستحب باشد، مى شود به او زکات داد و اگر تحصیل آن علم، واجب یا مستحب نباشد، زکات دادن به او اشکال دارد.[۱۷]
  • زکات دام‌ها در صورتى واجب مى شود که: الف) یک سال مالک آن‌ها باشد. بنابراین، اگر مثلاً صد عدد گاو را خریدارى کند و پس از نه ماه بفروشد، زکات واجب نیست. ب) حیوان در تمام سال بیکار باشد. بنابراین گاو یا شترى که در کار مزرعه یا حمل بار از آن استفاده مى شود، زکات ندارد. ج) حیوان در تمام سال از علف بیابان بچرد. پس اگر در تمام سال یا مقدارى از آن، از علف چیده شده یا کاشته شده بخورد، زکات ندارد.
  • زکات طلا و نقره در صورتى واجب است که به صورت سکه اى باشد که معامله با آن رواج دارد. بنابراین، آن چه امروزه بانوان به عنوان زیور استفاده مى کنند، زکات ندارد.
  • مخارجى که براى گندم، جو، خرما و انگور کرده است، مانند قیمت بذر، مزد کارگر و...، مى‌تواند از حاصل کسر کند. ولى مقدار نصاب (آن مقدار از مال که زکات برآن واجب است) قبل از کم‌کردن این مخارج محاسبه مى شود و اگر قبل از کسر مخارج به حد نصاب برسد، پرداخت زکات واجب شده است، ولى زکات باقیمانده را مى پردازد.[۱۸]

پانویس

  1. ↑ سوره توبه، آیه ۱۰۳.
  2. ↑ احکام روزه، نعمت الله یوسفیان ، ص ۶۳.
  3. ↑ سوره توبه، آیه ۱۰۳.
  4. ↑ المیزان، ج ۹، ص ۳۷۷؛ ترجمه المیزان، ج ۹، ص ۵۱۲.
  5. ↑ بحارالانوار، ج ۷۴، ص ۴۰۵.
  6. ↑ وسائل الشیعه، محمد بن حسن، حر عاملى، ج ۹، ص ۲۲.
  7. ↑ وسائل الشیعه، ج ۶، ص ۴.
  8. ↑ وافى، ج ۱۰، ص ۳۳.
  9. ↑ بحار، ج ۹۶، ص ۲۹.
  10. ↑ مستدرک، ج ۱، ص ۵۰۷.
  11. ↑ براى آگاهى بیشتر ر.ک وسایل الشیعه، ج ۹، باب «زکات».
  12. ↑ سوره بقره(۲)، آیات ۴۳، ۸۳، ۱۱۰ و ۱۷۷؛ سوره نساء(۴)، آیه ۷۷؛ سوره نور(۲۴)، آیه ۵۶؛ سوره حج(۲۲)، آیه ۷۸ و...
  13. ↑ بحارالانوار، ج ۹۶، ص ۱۱.
  14. ↑ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ترجمه على اکبر غفارى، ۶ جلد، ص ۳۰۱.
  15. ↑ سوره توبه، آیه ۱۰۳.
  16. ↑ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ترجمه على اکبر غفارى، ۶ جلد، ص ۳۱۴.
  17. ↑ احکام اقتصادى، ج ۱، ص ۴۶.
  18. ↑ احکام اسلامى، ص ۲۱۹.

منابع برای مطالعه بیشتر

فقه/احکام
عبادات: تقلید، طهارت، نماز، روزه، خمس، زکات، حج

اموال: خرید و فروش، شرکت، صلح، اجاره، مزارعه، مساقات، وکالت، قرض، حواله، رهن، ضامن شدن، کفالت، امانت، عاریه، ارث، غصب

آداب و رفتار: ازدواج، طلاق، خوردن و آشامیدن، نذر و عهد، قسم، امر به معروف و نهی از منکر، صید ، ذبح، وصیت، مال پیدا شده، وقف، دفاع، مسائل مستحدثه

رده ها: احکام | احکام عبادی | احکام اقتصادی | احکام خانواده | احکام روابط اجتماعی |اصطلاحات احکام|مراجع تقلید
برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=زکات&oldid=147353»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا