مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

جعفر سبحانی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
جز (جعفر سبحانی را به جعفر سبحاني منتقل کرد)
(←‏آرشیو عکس و تصویر)
 
(۵۴ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۷ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
−
{{مقاله از یک نشریه}}
+
'''آیت الله العظمی جعفر سبحانی''' (۱۳۰۸ - ش)، از مراجع معظم تقلید و اساتید بزرگ [[حوزه علمیه|حوزه‌های علمیه]] و از شاگردان [[آیت الله بروجردی|آیت الله بروجردى]] و [[امام خمینی]] است. ایشان علاوه بر تدریس [[فقه]]، [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول]]، [[فلسفه]]، [[علم کلام|کلام]]، [[رجال]]، [[تفسیر]]، [[درایه|درایه]]، تاریخ [[اسلام]] و [[تشیع]]، ملل و نحل و ادبیات، در هر یک از آن‌ رشته‌ها آثار مفید و متعددى را به جامعه اسلامى تقدیم نموده است. از مهمترین آثار ایشان می توان به کتاب‌های [[فروغ ابدیت]]، [[منشور جاوید (کتاب)|منشور جاوید]] و [[آیین وهابیت (کتاب)|آیین وهابیت]] اشاره نمود. عضویت در مجلس خبرگان قانون اساسى، مشارکت در «مجله مکتب اسلام» و تأسیس «مؤسسه تحقیقاتی امام صادق علیه‌السلام» از جمله فعالیت‌های اجتماعی آیت الله سبحانى است.
−
منبع: [http://tohid.ir/index.php/page,static.biography?PHPSESSID=938ee35f0116212b81362c11a9e2c93c سایت آيت الله جعفر سبحانی]
 
  
−
'''پیشگفتار'''
+
{{منبع الکترونیکی پایگاه معتبر}}{{خوب}}{{شناسنامه عالم
 +
||نام کامل = جعفر سبحانی
 +
||تصویر=[[پرونده:شیخ جعفر سبحانی.jpg|۲۲۰px|center]]
 +
||زادروز =  ۱۳۰۸ شمسی
 +
|زادگاه =  [[تبریز]]
 +
|وفات =   
 +
|مدفن = 
 +
|اساتید =  [[آیت الله بروجردی]]، [[سید محمد حجت کوه کمره ای|سید محمد حجت کوه‌کمرى]]، [[امام خمینی]]، [[علامه طباطبایى|علامه سید محمدحسین طباطبائى]]،...
 +
|شاگردان =
 +
|آثار = [[فروغ ابدیت]]، [[منشور جاوید (کتاب)|منشور جاوید]]، مفاهیم القرآن،  الموجز فی علم الأصول، [[آیین وهابیت (کتاب)|آیین وهابیت]]، [[تاریخ فقه اسلامی (کتاب)|تاریخ الفقه الاسلامی ادواره]]، المحاضرات فی الالهیات،...
 +
}}
  
−
كتاب پربرگ تاريخ، در صفحات زرين خويش، مردان بزرگى را به ما مى‌نماياند كه زندگى خويش را وقف هدايت بشر نموده و راه نجات انسان‌ها از گرداب فساد و گمراهى از هيچ كوششى فروگذار نكرده‌اند. مردانى كه زندگى خويش را وقف هدايت بشريت نمودند. [[پيامبران]] الهى و اوصياى آن‌ها قافله سالار اين گروهند كه پيشاپيش عالمان و حكيمان متأله گام برمى‌دارند.
+
==ولادت==
  
−
پيامبران در تاريخ انسانيت مشعل‌دار آگاهى بوده و در طريق رشد و تعالى روح و روان انسان‌ها و بهسازى اجتماع بشرى، عقل‌ها را و مردم را از تاريك‌ناى جهل و غفلت به روشناى تفكر و [[ايمان]] فراخواندند و سر خويش را بر اين هدف نهادند. عالمان دين نيز ادامه‌دهندگان همين راهند و مانند [[پيامبران]] خدا مصمم و قاطع، گام به عرصه نبرد با جهل و نادانى و فساد و بي‌دينى مى‌نهند و مشعل فروزان هدايت را بدست گرفته و راه پيج و خم تاريخ را در برابر ره گم‌كردگان روشن مى‌سازند.
+
آیت الله جعفر سبحانى در ۲۸ [[شوال]] المکرم ۱۳۴۷ ق (۲۰ فروردین ۱۳۰۸ ش) در [[تبریز|تبریز]] در خانواده علم و فضیلت دیده به جهان گشود.
  
−
به راستى آنان مصداق بارز "العلماء ورثة الأنبياء" و "الفقهاء أُمناء الرسل" و "المؤمنون الفقهاء حصون الإسلام" بوده و در راه رساندن پيام رسولان خدا و گسترش آيين خاتم پيامبران، تمام توان خويش را بكار مى‌گيرند و از رنج و بلا نمى‌هراسند و در راه انجام وظيفه خطير "بيان احكام حلال و حرام"، فقر و غربت و بيمارى و تبعيد و اسارت و شهادت، آنان را از هدف والاى خود بازنمى‌دارد.
+
پدر بزرگوار ایشان، زاهد وارسته، مرحوم حاج شیخ محمدحسین سبحانى خیابانى (م، ۱۳۹۲ ق)، از عالمان و فقیهان تبریز بود که بیش از ۵۰ سال به کار تدریس، تألیف، راهنمایى مردمان و پرورش شاگران اشتغال داشت. او از شاگردان [[سید محمدکاظم طباطبائی یزدی|سید محمدکاظم یزدى]] صاحب "العروة الوثقى" و [[شیخ الشریعه اصفهانی|شیخ الشریعه اصفهانى]] بوده است. برخى از آثار فقهى و اصولى وى عبارت است از: نخبة الازهار فی أحکام الخیار، کتاب الصلاة، ارشاد الافاضل إلى مطالب الرسائل و... .  
  
−
يكى از فقيهانى كه ساليان دراز به تدريس و تربيت شاگردان، تبليغ معارف دينى و تحقيق و تأليف و ترجمه كتاب‌هاى ارزنده علمى و خدمات جاودانه اشتغال داشته و دارد، متفكر بزرگ اسلامى و انديشمند سترگ معاصر، فقيه اصولى، مفسر رجالى، متكلم اديب و فيلسوف مورخ، حضرت آيت الله العظمي حاج شيخ جعفر سبحانى دام ظله العالى است كه در اين مجال كوتاه به گوشه‌اى از زندگى پربار ايشان اشاره مى‌كنيم و تفصيل بيشتر را به وقت ديگر وامى‌نهيم.
+
==تحصیلات و اساتید==
  
−
'''ولادت'''
+
شیخ جعفر سبحانى، پس از فراغت از تحصیلات ابتدایى، در مکتب‌خانه مرحوم میرزا محمود فاضل (فرزند [[فاضل مراغه ای|فاضل مراغى]]) به فراگیرى متون ادب پارسى پرداخت و کتاب‌هایى مانند: گلستان، بوستان، تاریخ معجم، [[نصاب‌ الصبیان (کتاب)|نصاب الصبیان]]، ابواب الجنان و غیره را فراگرفت.
  
−
استاد معظم حضرت آيت الله سبحانى در 28 [[شوال]] المكرم 1347 ق (20 فروردين 1308 ش) در تبريز در خانواده علم و تقوا و فضيلت ديده به جهان گشود. پدر بزرگوار ايشان: زاهد وارسته، مرحوم حاج شيخ محمدحسين سبحانى خيابانى<ref> شرح زندگى او را ببينيد در: مقدمه نخبة الازهار 13ـ16، علماء معاصرين/396، نقباءالبشر 2/559، گنجينه دانشمندان 3/314، معجم رجال الفكر والأدب/177.</ref>، يكى از عالمان و فقيهان تبريز بود كه بيش از 50 سال به كار تدريس، تأليف، راهنمايى مردمان و مرحوم آيت الله حاج شيخ محمدحسين سبحانى خيابانى پرورش شاگران اشتغال داشت.  
+
سپس در ۱۴ سالگى (۱۳۶۱ ق) رهسپار مدرسه علمیه طالبیه [[تبریز]] گردید و به آموختن مقدمات علوم و سطوح پرداخت. علوم ادبى را نزد مرحومان: حاج شیخ حسن نحوى و شیخ على‌اکبر نحوى و بخشى از مطول، منطق منظومه و [[شرح لمعه]] را در محضر علامه بزرگوار میرزا [[محمدعلی مدرس تبریزی|محمدعلى مدرس خیابانى]] صاحب [[ریحانة الادب (کتاب)|ریحانة الأدب]] (م ۱۳۷۳ ق) بیاموخت و این همه پنج سال (تا ۱۳۶۵ ق) به طول انجامید.
  
−
وى در شب نوزدهم [[رمضان]] المبارك 1299 ق در تبريز به دنيا آمد و پس از طى دوران كودكى و نوجوانى، به تحصيل علوم دينى روى آورد و فقه و اصول را نزد آيت الله حاج سيد ابوالحسن انگجى، [[فلسفه]] و كلام و منطق را نزد علامه شيخ حسين قراچه داغى و هيئت و رياضيات و نجوم را در محضر ميرزا على آقا منجم لنكرانى فراگرفت. سپس در 28 سالگى (1327 ق) رهسپار حوزه علميه نجف گرديد و مبانى علمى خويش را نزد علماى بزرگ نجف همچون آيات عظام:
+
استاد سبحانى، در آن زمان سخت مشغول تعلیم و تعلم (دروس مقدمات) و مباحثه و تألیف بود. یادگار قلمى ایشان از آن زمان (با این که نوجوانى ۱۷ ساله بود) دو کتاب است که هم اینک موجود مى‌باشد: معیار الفکر (در [[منطق]]) و مهذب البلاغة (در علم [[علم معانی|معانى]]، [[علم بیان|بیان]] و [[علم بدیع|بدیع]]).
  
−
* 1. آقا سيد محمدكاظم طباطبائى يزدى (م 1337 ق) صاحب "العروة الوثقى"؛
+
وی در مهرماه ۱۳۲۵ شمسى وارد [[حوزه علمیه قم|حوزه علمیه قم]] شد و به تکمیل سطوح، همت گماشت. باقیمانده [[فرائد الاصول (کتاب)|فرائد الاصول]] را نزد مرحوم آیت الله حاج [[میرزا محمد مجاهدی تبریزی|میرزا محمد مجاهدى تبریزى]] (۱۳۲۷ـ۱۳۷۹ ق) و آیت الله حاج میرزا احمد کافى (۱۳۱۸ـ۱۴۱۲ ق) آموخت و [[کفایة الاصول (کتاب)|کفایة الاصول]] را هم نزد مرحوم [[سید محمدرضا موسوی گلپایگانی|آیت الله العظمى گلپایگانى]] (م، ۱۴۱۴ ق) بیاموخت.
  
−
* 2. ملا فتح الله شيخ الشريعه اصفهانى (م 1339 ق)<ref> فقيد سعيد يكى از شاگردان خاص مرحوم شريعت اصفهانى بوده و غالب اوقات ملازم استاد بوده و لحظه‌اى از او جدا نمى‌شد و تمام تقريرات درس وى را به رشته تحرير درآورده است.</ref> صاحب "افاضة القدير"؛
+
آیت الله سبحانى پس از تکمیل سطوح عالیه در ۱۳۶۹ ق، به درس‌هاى خارج فقه و اصول راه یافت و به خوشه‌چینى از محضر بزرگان زیر پرداخت:
  
−
* 3. آقا ضياءالدين عراقى (م 1361 ق) صاحب "شرح التبصرة"، استوار ساخت و در بيشتر [[علوم اسلامى]] مانند: [[فقه]]، [[اصول]]، تفسير، رجال، كلام، [[حديث]]، ادبيات و غيره تبحر يافت و پس از يازده سال اقامت در آن مهد علم و دانش در سال 1339 ق به وطن خود بازگشت.  
+
*[[آیت الله بروجردی|آیت الله العظمى بروجردى]] (۱۲۹۲ـ۱۳۸۰ ق) که در آن روزها مبحث وقت از کتاب صلاة را تدریس مى‌فرمود.
  
−
او از اساطين علمى مقيم [[عراق]] و [[قم]] مانند آيات عظام: ميرزا محمدتقى شيرازى، سيد محمد فيروزآبادى، حاج سيد ابوالحسن اصفهانى، حاج شيخ عبدالكريم حائرى و... داراى اجازات متعدد روايتى و اجتهادى بوده است. برخى از آثار فقهى و اصولى وى عبارت است از:
+
*[[سید محمد حجت کوه کمره ای|سید محمد حجت کوه‌کمرى]] (۱۳۰۱ـ۱۳۷۲ ق) که در آن زمان تدریس خارج بیع را آغاز کرده بود. درس مرحوم آیت الله حجت از نظر دسته‌بندى مطالب و نتیجه‌گیرى، امتیاز خاصى داشت.
  
−
* 1. نخبة الازهار في أحكام الخيار ـ تقريرات درس شريعت اصفهانى.
+
*[[امام خمینى]] (۱۳۲۰ـ۱۴۰۹ ق) که در آن زمان بحث استصحاب را مطرح مى‌فرمود. معظم‌له تا پایان دوره اول درس اصول حضرت امام، به درس ایشان حاضر گشت آن‌گاه بر آن شد تا مجموع درس‌هاى ایشان را به دقت ضبط کند و تحریر نماید، این کار در ضمن ۷ سال (۱۳۳۰ـ۱۳۳۷ ش) انجام گرفت و در همان زمان به چاپ رسید. امام راحل قدس سره در آغاز کتاب مزبور ـ در [[تقریظ|تقریظى]] ـ چنین نگاشته‌اند: «... و منهم العالم العلم التقی صاحب الفکر الثاقب والنظر الصائب الآغا میرزا جعفر السبحانی التبریزی وفّقه اللّه تعالى لمرضاته و کثّر اللّه أمثاله ولقد جدّ و اجتهد فی تنقیح مباحث الألفاظ من بحث هذا الفقیر بحسن سلیقته و توضیحها بجودة قریحته فصار بحمداللّه و له المنة صحیفة کافلة لمهمات المسائل...».
  
−
* 2. كتاب الصلاة ـ تقريرات درس شريعت اصفهانى.
+
حضرت آیت الله سبحانى به غیر از تحصیل دروس فقه و اصول، به آموختن [[فلسفه]] و [[کلام]] و [[تفسیر]] نیز اشتغال داشت. استاد از دوران نوجوانى به مسائل فکرى و عقلى کشش بسیار زیادى داشت و به شخصیت های متفکر و اساتید [[منطق]] و معقول ارجى شایان مى‌نهاد. از همین رو در [[تبریز]] به محضر مرحوم آیت الله [[سید محمد بادکوبه ای|سید محمد بادکوبه‌اى]] (م، ۱۳۹۰ ق) شتافت و از او شرح قواعد العقائد علامه را بیاموخت. سپس در حوزه علمیه قم مطالعات فلسفى خویش را با شرکت در درس‌هاى منطق و فلسفه [[علامه طباطبایى|علامه سید محمدحسین طباطبائى]] (م، ۱۴۰۲ ق) تکمیل نمود و در سال‌هاى ۱۳۲۸ تا ۱۳۳۰ ش. [[شرح منظومه سبزواری (کتاب)|شرح منظومه]] و پس از آن بخش اعظم [[اسفار اربعه (کتاب)|اسفار]] را نزد ایشان فراگرفت و همزمان، در جلسه شبهاى پنج‌شنبه و جمعه [[علامه طباطبائى]]، که در آن فلسفه مادى به نقد کشیده مى‌شد و نگارش کتاب ارزشمند "[[اصول فلسفه و روش رئالیسم (کتاب)|اصول فلسفه و روش رئالیسم]]" و پاورقی آن توسط استاد شهید [[مرتضی مطهری|آیت الله مطهرى]] حاصل آن جلسات بود، شرکت جست و پس از پایان این دوره به خواست حضرت استاد علامه، کتاب اصول فلسفه را به عربى بازگرداند که نخستین جلد آن با تقریظ علامه طباطبائى به چاپ رسید.
  
−
* 3. ارشاد الافاضل إلى مطالب الرسائل (2 جلد).
+
==تدریس==
  
−
* 4. نكت الكفاية (يك جلد).
+
آیت الله سبحانى، از زمان تحصیل (۱۳۲۱ ش) به تدریس مقدمات مى‌پرداخت و پس از آن که به [[حوزه علمیه قم]] آمد (۱۸ سالگى) کار تدریس را ادامه داد و پس از زمانى چند نیز به تدریس سطوح پرداخت. ایشان نزدیک به ۷ سال مطول، چند دوره [[معالم الدین و ملاذ المجتهدین (کتاب)|معالم]] و [[اللمعة الدمشقیة (کتاب)|لمعتین]]، ۷ دوره [[فرائد الاصول (کتاب)|فرائد]] شیخ انصارى (در ۲۱ سال)، چند دوره [[مکاسب (کتاب)|مکاسب]] و [[کفایة الاصول (کتاب)|کفایه]] و پنج مرتبه [[شرح منظومه سبزواری (کتاب)|شرح منظومه]] (در ۱۰ سال) را تدریس نمود.  
  
−
* 5. حاشيه بر كتاب الطهارة تأليف شيخ انصارى.
+
در سال (۱۳۵۴ ش) نیز بر اثر اصرار فضلا و طلاب علاقمند حوزه، درس خارج [[فقه]] و [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول]] را تشکیل داد که تاکنون ادامه دارد.  
  
−
* 6. توقف الاجتهاد علي علم الرجال.
+
همچنین استاد سالیان درازى کتاب عمیق [[اسفار]] را براى گروه بسیارى تدریس نموده است که پاره‌اى از آنان اکنون خود از اساتید [[فلسفه]] بشمار مى‌روند. ایشان به غیر از تدریس منظم فقه، اصول و فلسفه در [[حوزه علمیه]]، سالیان دراز به آموزش عقاید، [[رجال]]، [[درایه الحدیث|درایه]]، تاریخ [[اسلام]] و [[تشیع]]، ملل و نحل، [[تفسیر]] و [[ادبیات عرب|ادبیات]] پرداخته و در هر یک از آن‌ها آثار مفید و متعددى را به جامعه اسلامى تقدیم نموده است.
  
−
* 7. تعريف البيع ـ تقريرات درس شريعت اصفهانى.
+
==آثار و تألیفات==
  
−
* 8. تحديد الكرّ و زنا و مساحة.
+
آیت الله سبحانى آثار بسیاری در زمینه‌هاى مختلف دینى همچون: [[تفسیر]]، [[حدیث]]، [[فقه]]، [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول]]، [[کلام]]، [[تاریخ]]، [[فلسفه]]، ملل و نحل، [[رجال]]، [[مصطلح الحدیث|درایه]]، علوم ادبى، دفاع از ساحت [[تشیع]]، نقد [[وهابیت|وهابیت]] و موضوعات دیگر نگاشته است که ما مهمترین آن‌ها را به ترتیب موضوعى فهرست مى‌کنیم:
  
−
* 9. حكم ملاقي الشبهة المحصوره.
+
'''<I>الف: تفسیر قرآن:</I>'''
  
−
فقيد سعيد پس از عمرى خدمت به دين و بزرگداشت شعائر مذهبى، در سن 93 سالگى به تاريخ 11 [[شوال]] المكرم 1392 ق در تبريز چشم از جهان فروبست و پس از يك تشييع باشكوه، پيكر شريفش به [[قم]] انتقال يافت و پس از تشييعى مجدد، در قبرستان ابوحسين به خاك سپرده شد.<ref> درباره شرح زندگاني مرحوم به منابع ياد شده در زير مراجعه فرماييد: علماء معاصر/396، نقباءالبشر2/559، معجم، حال الفكر في النجف الاشرف 177، گنجينه دانشوران 3/314، و اجزاء مختلف الذريه.</ref>
+
<I>الف/۱ (تفسیر ترتیبى):</I>
  
−
'''تحصیلات'''
+
#تفسیر [[سوره رعد]] به نام قرآن و اسرار آفرینش؛
 +
#تفسیر [[سوره فرقان]] به نام سیماى انسان کامل در قرآن؛
 +
#تفسیر [[سوره توبه]]؛
 +
#تفسیر [[سوره منافقون]] به نام دوست نماها؛
 +
#تفسیر [[سوره حدید]] به نام قرآن و معارف عقلى؛
 +
#تفسیر [[سوره حجرات]] به نام سیستم اخلاقى اسلام؛
 +
#تفسیر [[سوره لقمان]] به نام مربى نمونه.
  
−
آيت الله حاج شيخ جعفر سبحانى، پس از فراغت از تحصيلات ابتدايى، در مكتب‌خانه مرحوم ميرزا محمود فاضل<ref> استاد درباره وى مى‌فرمايد: وى نزديك 50 سال مكتب دارى نموده و متن كتاب‌هاى ياد شده را از بر بود. او به قدرى شيرين و شيوا تدريس مى‌كرد كه هر شاگرد را به وجد و انبساط مى‌آورد و در زيبايى خط شهره بود.</ref> (فرزند فاضل مراغى از شاگردان شيخ اعظم انصارى) به فراگيرى متون ادب پارسى پرداخت و كتاب‌هايى مانند: گلستان، بوستان، تاريخ معجم، نصاب الصبيان، ابواب الجنان و غيره را فراگرفت.
+
<I>الف/۲ (تفسیر موضوعى):</I>
  
−
سپس در 14 سالگى (1361 ق) رهسپار مدرسه علميه طالبيه تبريز گرديد و به آموختن مقدمات علوم و سطوح پرداخت. علوم ادبى را نزد مرحومان: حاج شيخ حسن نحوى و شيخ على‌اكبر نحوى و بخشى از مطول، منطق منظومه و شرح لمعه را در محضر علامه بزرگوار ميرزا محمدعلى مدرس خيابانى صاحب ريحانة الأدب (م 1373 ق)<ref> استاد درباره او مى‌گويد: آن چه كه بيشتر در طرز تفكر من از اين مرحله عمر مؤثر بود وجود ايشان است. اين استاد بى‌مثال آن‌چه را كه خوانده بود، چشيده بود. من زيردست او پرورش يافتم و با كتاب‌هاى تراجم و رجال آشنا گشتم.</ref> بياموخت و اين همه پنج سال (تا 1365 ق) به طول انجاميد.
+
# [[منشور جاوید (کتاب)|منشور جاوید]] (۱۴ جلد):
−
 
+
# مفاهیم القرآن (۱۰ جلد):
−
استاد سبحانى، در آن زمان سخت مشغول تعليم و تعلم (دروس مقدمات) و مباحثه و تأليف بود. يادگار قلمى ايشان از آن زمان (با اين كه نوجوانى 17 ساله بود) دو كتاب است كه هم اينك موجود مى‌باشد:
+
# اصالت روح از نظر قرآن؛
−
 
+
# التوحید والشرک فی القرآن الکریم؛
−
* 1. معيار الفكر (در منطق)؛
+
# شورا در قرآن و [[نهج البلاغه]]؛
−
 
+
# احمد موعود [[انجیل]]؛
−
* 2. مهذب البلاغة (در علم معانى، بيان و بديع).<ref> علماى معاصرين.</ref>
+
# مکتب [[وحى]] (مفهوم امى بودن پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم)؛
−
 
+
# خاتمیت از نظر قرآن وحدیث و عقل. ترجمه: [[رضا استادی مقدم|رضا استادى]].
−
'''مهاجرت به قم'''
 
−
 
 
−
دگرگونى در آذربايجان و ظهور فرقه دمكرات به رهبرى پيشهور و غلام يحيى (در شهريور 1325 ش) و تشكيل حكومت وابسته به شوروى، عرصه را براى تحصيل تنگ كرد و به همين جهت، استاد لازم ديد محيط تحصيل را عوض كرده و رهسپار حوزه علميه قم گردد. لذا در مهرماه 1325 شمسى وارد قم شد و به تكميل سطوح، همت گماشت. باقيمانده فرائد الاُصول<ref> معظم‌له بخشى از رسائل را نزد پدرش در تبريز خوانده بود.</ref> را نزد مرحوم آيت الله حاج ميرزا محمد مجاهدى تبريزى (1327ـ1379 ق) و آيت الله حاج ميرزا احمد كافى (1318ـ1412 ق) آموخت و كفاية الاُصول را هم نزد مرحوم آيت الله العظمى گلپايگانى (م 1414 ق) بياموخت.
 
−
 
 
−
'''اساتید'''
 
−
 
 
−
آيت الله سبحانى پس از تكميل سطوح عاليه در 1369 ق، به درس‌هاى خارج فقه و اصول راه يافت و به خوشه‌چينى از محضر بزرگان زير پرداخت:
 
−
 
 
−
* 1. مرحوم آيت الله العظمى بروجردى (1292ـ1380 ق) كه در آن روزها مبحث وقت از كتاب صلاة را تدريس مى‌فرمود.
 
−
 
 
−
* 2. مرحوم آيت الله حاج سيد محمد حجت كوه‌كمرى (1301ـ1372 ق) كه در آن زمان تدريس خارج بيع را آغاز كرده بود. مرحوم آيت الله بروجردى، شاگردان خويش را با آراى قدما، فتاواى اهل سنت و نيز تتبع در اسناد و فهم روايات و ريشه‌يابى مسائل آشنا مى‌ساخت و درس مرحوم آيت الله حجت نيز از نظر دسته‌بندى مطالب و نتيجه‌گيرى، امتياز خاصى داشت.
 
−
 
 
−
* 3. مرحوم آيت الله العظمى امام خمينى (1320ـ1409 ق) كه در آن زمان بحث استصحاب را مطرح مى‌فرمود.<ref> تعداد افراد شركت كننده در اين درس بيش از 10 نفر نبودند كه برخى از آنان عبارتند از حضرت آيات: مطهرى، منتظرى، خندق‌آبادى، خوانسارى، امينى، واعظ‌زاده خراسانى.</ref> معظم‌له تا پايان دوره اول درس اصول حضرت امام، به درس ايشان حاضر گشت آن‌گاه بر آن شد تا مجموع درس‌هاى ايشان را به دقت ضبط كند و تحرير نمايد، اين كار در ضمن 7 سال (1330ـ1337 ش) انجام گرفت و در همان زمان به چاپ رسيد. امام راحل قدس سره در آغاز كتاب مزبور ـ در تقريظى ـ چنيين نگاشته‌اند: الحمدلله ربّ العالمين و صلى الله على محمد و آله الطاهرين و لعنة الله على أعدائهم أجمعين.
 
−
 
 
−
و بعد فممّا منّ اللّه تعالى على هذا العبد اتّفاق صحابة جمّ من الأفاضل و عدّة من الأعلام أيّدهم اللّه تعالى و منهم العالم العلم التقيّ صاحب الفكر الثاقب والنظر الصائب الآغا ميرزا جعفر السبحاني التبريزي وفّقه اللّه تعالى لمرضاته و كثّر اللّه أمثاله ولقد جدّ و اجتهد في تنقيح مباحث الألفاظ من بحث هذا الفقير بحسن سليقته و توضيحها بجودة قريحته فصار بحمداللّه و له المنة صحيفة كافلة لمهمات المسائل... في تاريخ 24 شهر ربيع المولود 1375 ق. روح الله الموسوي الخميني.
 
−
 
 
−
حضرت آيت الله سبحانى به غير از تحصيل دروس فقه و اصول، به آموختن [[فلسفه]] و [[كلام]] و تفسير نيز اشتغال داشت. استاد از دوران نوجوانى به مسائل فكرى و عقلى كشش بسيار زيادى داشت و به [[شخصیت ها]]ی متفكر و اساتيد منطق و معقول ارجى شايان مى‌نهاد.
 
−
 
 
−
از همين رو در تبريز به محضر مرحوم آيت الله حاج سيد محمد بادكوبه‌اى (م 1390 ق) شتافت و از او شرح قواعد العقائد علامه را بياموخت. سپس در حوزه علميه قم مطالعات فلسفى خويش را با شركت در درس‌هاى منطق و [[فلسفه]] حضرت آيت الله علامه سيد محمدحسين طباطبائى (م 1402 ق) تكميل نمود و در سال‌هاى 1328 تا 1330 ش شرح منظومه و پس از آن بخش اعظم اسفار را نزد ايشان فراگرفت و همزمان، در جلسه شبهاى پنج‌شنبه و جمعه [[علامه طباطبائى]]<ref> برخى از افراد شركت كننده در آن جلسه عبارتند از حضرات آيات: مطهرى، منتظرى، قدوسى، مجدالدين محلاتى، جزايرى، واعظ‌زاده خراسانى.</ref>، كه در آن فلسفه مادى به نقد كشيده مى‌شد و نگارش كتاب ارزشمند "اصول فلسفه و روش رئاليسم" و پاورقي آن توسط استاد شهيد آيت الله مطهرى حاصل آن جلسات بود، شركت جست و پس از پايان اين دوره به خواست حضرت استاد علامه، كتاب اصول فلسفه را به عربى بازگرداند كه نخستين جلد آن با تقريظ علامه طباطبائى به چاپ رسيد.
 
−
 
 
−
'''تدریس'''
 
−
 
 
−
استاد معظم، حضرت آيت الله سبحانى، از زمان تحصيل (1361 ق/1321 ش) به تدريس مقدمات مى‌پرداخت و پس از آن كه به حوزه علميه قم آمد (18 سالگى) كار تدريس را ادامه داد و پس از زمانى چند نيز به تدريس سطوح پرداخت. ايشان نزديك به 7 سال مطول، چند دوره معالم ولمعتين، 7 دوره فرائد شيخ انصارى (در 21 سال)، چند دوره مكاسب و كفايه و پنج مرتبه شرح منظومه (در 10 سال) را تدريس نمود.
 
−
 
 
−
در سال 1394 ق (1354 ش) نيز بر اثر اصرار فضلا و طلاب علاقمند حوزه، درس خارج فقه و اصول را تشكيل داد كه تاكنون بحمدالله ادامه دارد. درس خارج اصول ايشان يكى از شاخص‌ترين حلقه‌هاى درسى حوزه بشمار مى‌رود و از مزاياى آن اين است كه هر روز درس معظم‌له زير نظر ايشان به چاپ رسيده و بيش از 600 نفر در آن شركت مى‌نمايند.
 
−
 
 
−
استاد معظم تاكنون پنج دوره كامل اصول و هر دوره در 6 سال، تدريس نموده و هم اكنون ششمين دوره آن را پشت سر مى‌نهد. تقريرات اين درس‌ها بسيار است و يك دوره كامل آن در 4 جلد به نام المحصول في علم الأُصول به قلم آقاي جلالي مازندراني و ارشاد العقول الي علم الاصول به قلم آقاي محمدحسين الحاج العاملي به چاپ رسيده است. نيز جناب ايشان در طول بيش از 20 سال تدريس منظم خارج فقه، تاكنون مباحث مختلفى را بحث نموده است كه عبارتند از: كتب زكات، حدود، ديات، قضاء، مضاربه (دو بار)، مكاسب محرمه، خيارات، ارث، طلاق، نكاح، [[خمس]] و بسيارى از فضلاى حوزه به ضبط افادات استاد پرداخته‌اند كه برخى از آن‌ها نيز به چاپ رسيده است.
 
−
 
 
−
همچنين استاد ساليان درازى كتاب عميق اسفار را براى گروه بسيارى تدريس نموده است كه پاره‌اى از آنان اكنون خود از اساتيد فلسفه بشمار مى‌روند. ايشان به غير از تدريس منظم فقه، اصول و فلسفه در حوزه علميه، ساليان دراز به آموزش عقايد، رجال، درايه، تاريخ [[اسلام]] و تشيع، ملل و نحل، تفسير و ادبيات پرداخته و در هر يك از آن‌ها آثار مفيد و متعددى را به جامعه اسلامى تقديم نموده است.
 
−
 
 
−
استاد سبحانى هماره سر وقت (بدون اندكى تأخير) در جلسه درس حاضر مى‌شود و با بيانى شمرده و منظم به القاى دروس فقه و اصول و عقايد مى‌پردازد. ايشان در آغاز، دورنمايى از بحث را ترسيم مى‌كند و آن‌گاه به تفصيل، موضوع مورد بحث را توضيح مى‌دهد. وى به هنگام نقل گفتار صاحب نظران از محققان پيشين تا محققان معاصر، از آنان تكريمى شايان مى‌كند و در عين حال، با دقت و ژرف‌نگرى سخن آنان را نقد مى‌كند.
 
−
 
 
−
جلسات درس ايشان، به خصوص فقه ـ آميزه‌اى از پند و اندرز و اخلاق و تاريخ است و به خوبى به اشكالات شاگردان (هر چند سست باشد) گوش فراداده و با متانت و بردبارى به پاسخ آنان مى‌پردازد. ايشان در درس بر زيبانويسى و رعايت نكات ادبى و ويرايشى تأكيد فراوان مى‌نمايد و بسيار مى‌گويد: اين جا را از اول سطر بنويسيد و اين مطلب را با رعيات فاصله از مطلب پيشين جدا سازيد. نيز تا مدتى پس از درس، نشسته و براى شنيدن پرسش‌هاى ديگران و پاسخ بدان‌ها درنگ مى‌كند. دفاتر شاگردان خود را گرفته و آنان را به بهترنويسى راهنمايى مى‌كند و گاهي در روزهاى چهارشنبه به شرح حديثى از [[ائمه اطهار]] سلام الله عليهم اجمعين نيز مى‌پردازد.
 
−
 
 
−
استاد برخى از نوشتارهاى شاگردانش در [[فقه]]، [[اصول]]، [[كلام]] و تاريخ را (كه درس‌هاى او را به نگارش درآورده‌اند) مطالعه كرده و با تصحيح برخى از مطالب آن، آن‌ها را به دست چاپ سپرده و از اين رهگذر آنان را مورد تشويق قرار مى‌دهد. استاد در درس فقه به تتبع گفتار فقها و دقت در آن‌ها، تحقيق در رجال سند [[احاديث]] و دقت در فهم روايات مى‌پردازد و در درس اصول با تكيه بر متن "كفاية الاُصول" گفتار اصوليان را به نقد مى‌كشد. هم‌اكنون بسيارى از شاگردان فرهيخته ايشان از مدرسين حوزه علميه، مؤلفين كتاب‌هاى اسلامى، اساتيد دانشگاه، قضات دادگاهها، نمايندگان مجلس شوراى اسلامى و ائمه جمعه و جماعات كشور بشمار مى‌روند.
 
−
 
 
−
در سال‌هاى 1337 و 1338 ش خلأ فكرى بر جوانان كشورمان حاكم بود و غالب محلات كشور وابسته به دولت فاسد بودند و كمتر مجله‌اى بود كه به طور مستقيم و غيرمستقيم به تخريب بنيان‌هاى اخلاقى و فرهنگى نپردازد. از همين رو استاد و گروهى از فضلاى حوزه به رهبري برخي از مراجع وقت همراه با كمك مالي برخي از مؤمنين<ref> مانند حضرات آيات: مكارم شيرازى، حسين نورى، مجدالدين محلاتى، امام موسى صدر، محمد واعظ‌زاده و موسوى اردبيلى.</ref> تصميم گرفتند تا شالوده بناى يك مجله وزين فكرى اسلامى را بريزند و اين چنين بود كه مجله "درس‌هايى از مكتب اسلام" تأسيس شد.
 
−
 
 
−
روزهاى نخست تصور نمى‌رفت كه مجله مزبور تا اين اندازه مورد استقبال جامعه مذهبى كشور قرار گيرد، اما به مرور زمان مجله سراسر ايران را فراگرفت و در برخى اوقات با تيراژ بيش از صد هزار منتشر گرديد. استاد در اين مجله با نگارش [[تاريخ اسلام]] و تفسير [[قرآن]] آثار ماندگارى از خويش به يادگار نهاد و هم اكنون نيز صاحب امتياز آن بوده و مجله تحت سرپرستى ايشان به حيات علمى خود ادامه مى‌دهد.
 
−
 
 
−
استاد معظم حضرت آيت الله سبحانى از روز نخست در مبارزات حق آيت الله العظمي سبحاني طلبانه روحانيت بر عليه رژيم فاسد شركت داشت و نامش هماره در ذيل اعلاميه‌هاى مدرسين حوزه علميه [[قم]] ديده مى‌شد. ايشان پس از پيروزى انقلاب اسلامى (كه ثمره شيرين مجاهدات روحانيت و مردم مسلمان ما بود) براى شركت در انتخابات مجلس خبرگان قانون اساسى، احساس وظيفه نمود و به امر و ترغيب [[امام خمينی]] قدس سره از استان آذربايجان شرقى كانديد شد و با آراى بسيار بالاي مردم استان (به عنوان نماينده اول) انتخاب شد. در تنظيم قانون اساسى (هم از نظر تعبير و هم از نظر محتوا) تأثير بسزايى داشت و مرحوم آيت الله شهيد دكتر بهشتى رسماً از تريبون مجلس از دقت و ژرف‌نگرى ايشان تقدير به عمل آورد.
 
−
 
 
−
از هنگامى كه پايه مجله مكتب [[اسلام]] گذاشته شد، نگارش تفسير [[قرآن]] بر عهده حضرت آيت الله سبحانى قرار گرفت و استاد در طول ساليان متمادى به نگارش تفسير قرآن پرداخت و از اين رهگذر به ترجمه و توضيح: [[سوره توبه]]، [[سوره رعد]]، [[سوره فرقان]]، [[سوره لقمان]]، [[سوره حجرات]]، [[سوره حديد]]، [[سوره صف]] و [[سوره منافقون]] توفيق يافت.
 
−
 
 
−
در خور ذكر است كه استاد پس از گذشت زمانى چند به ضرورت تفسير موضوعى [[قرآن]] پى برد و به اين نتيجه رسيد كه: قرآن مجيد در موضوعات گوناگون به بحث و بررسى پرداخته است، اما آيات هر موضوع، در محل واحدى گرد نيامده و چه بسا آيات يك موضوع در سوره‌هاى مختلف پخش شده است و نتيجه‌گيرى كلى از آيات قرآنى درباره هر عنوان، در گرو آن است كه آيات در جاى واحدى جمع‌آورى شود و آن‌گاه با ملاحظه مجموع آيات، و احياناً با پرتوگيرى از تبيينات حضرات معصومين عليهم‌السلام، ديدگاه قرآن مشخص شود. البته نخستين كسى كه اين باب را به روى ما و دانشمندان گشود، مرحوم [[علامه مجلسى]] است كه در كتاب ارزشمند [[بحارالانوار]] در هر باب، آيات آن را گرد آورده و به صورت كوتاه (مانند تفسير بيضاوى و يا طبرسى) تفسير نموده است.
 
−
 
 
−
استاد در اين راستا به بررسى و تفسير آيات عقايد اسلامى پرداخت و در اين مورد تفسير بى‌همانند "مفاهيم القرآن" را در 7 جلد به رشته تأليف كشيد، كه از همان زمان انتشار مورد تقدير دانشمندان جهان اسلام قرار گرفت. برخى از كسانى كه بر اين كتاب تقريظ نگاشته‌اند عبارتند از حضرات آيات: سيد محمدباقر صدر، علامه طباطبائي، شيخ محمدتقى شوشترى، محمدجواد مغنيه، سيد مرتضى عسكرى و ديگران.
 
−
 
 
−
استاد بزرگوار پس از چندى به نياز شديد جامعه فارسى زبان به اين گونه تفاسير آگاه شد و بر آن شد تا با استفاده از كتاب فوق، نخستين تفسير موضوعى [[قرآن]] به زبان فارسى را نگارش دهد كه به فضل الهى به نوشتن كتاب "منشور جاويد قرآن"، توفيق يافت كه تاكنون 14 جلد آن در تفسير موضوعات مختلف قرآن مجيد چاپ و منتشر شده است.
 
−
 
 
−
از بَدْوِ تأسيس مجله مكتب اسلام، پرسش‌هاى مختلفى از سوى جوانان و دانشجويان به دفتر مجله مى‌رسيد كه خواهان پاسخ بودند. لذا ستونى در مجله با نام "پرسش و پاسخ" گشايش يافت كه به سؤال‌هاى علمى و دينى مردم پاسخ مى‌داد. جواب اين سؤال‌ها از آغاز بر عهده حضرت آيت الله سبحانى و حضرت آيت الله مكارم شيرازى بود، كه بعدها در 4 جلد با نام "پرسش‌ها و پاسخ‌ها" چاپ و منتشر شد. پس از آن نيز پرسش‌هاى گوناگونى از نقاط مختلف كشور و نيز مراكز فرهنگى اسلامى جهان بدست حضرت استاد مى‌رسيد كه خود باعث بر تأليف كتاب ارزنده "پرسش‌ها و پاسخ‌ها" از سوى ايشان شد. هم اينك نيز ايشان به طور مرتب به پاسخگويى مشكلات دينى مردم مى‌پردازد و شبهه‌زدايى از اذهان جوانان را يكى از مهمترين وظايف خويش مى‌داند و معتقد است كه بايد مركزى منظم براى رفع اشكالات دينى مردم به وجود آيد. پرسش‌هايى كه در اين كتاب پاسخ گفته شده است، بيشتر پرسش‌هاى كلامى و فلسفى، تاريخى، تفسيرى، اجتماعى مى‌باشد و خود نوعى دائرة‌المعارف بشمار مى‌رود.
 
−
 
 
−
پس از انقلاب اسلامى، ضرورت تحول و دگرگونى در برنامه‌هاى درسى حوزه و دانشگاه بيش از پيش احساس شد و براى رفع نياز طلاب و دانشجويان مراكزى تأسيس گرديد. شوراى مديريت حوزه علميه [[قم]] براى پركردن خلأهاى نظام درسى حوزه به فكر تدوين متون آموزشى در برخى از رشته‌هاى علوم اسلامى برآمد و براى اين كار از فكر و انديشه استاد معظم حضرت آيت الله سبحانى بهره گرفت.
 
−
 
 
−
استاد نيز در مدتى در 4 رشته از علوم اسلامى: رجال، عقايد، فرق و مذاهب دست به تأليف كتاب زد، كه به تصديق اهل فن هر يك از آن‌ها در نوع خود بهترين است. در رشته عقايد، كتاب "المحاضرات في الالهيات" را در 4 جلد، و در باب مذاهب اسلامى نيز كتاب وزين "بحوث في الملل والنحل" را در 8 جلد به رشته نگارش درآورد، كه هم اينك همراه دو كتاب ديگر ايشان ("كليات في علم الرجال" و "اصول الحديث و أحكامه)" جزو كتاب‌هاى درسى رسمى طلاب و فضلاى حوزه علميه قرار گرفته و چند بار نيز ترجمه و تلخيص گرديده است.
 
−
 
 
−
كتاب وزين "الالهيات" مبسوطترين و مشروحترين كتاب كلامى است كه به آراى ديروز و امروز متكلمان اسلامى نظر دارد و دقت در كتاب ارجمند "بحوث في الملل والنحل" نشانگر رنج بسيار مؤلف در تدوين اين كتاب است كه با مراجعه به مصادر گوناگون به نگارش عقايد پرداخته و در نوشتن عقايد هر فرقه‌اى، به كتاب‌هاى خود آن‌ها مراجعه كرده و به نقل قول ديگران اكتفا نكرده است.
 
−
 
 
−
'''تاسیس موسسه تعلیماتی و تحقیقاتی امام صادق علیه السلام'''
 
−
 
 
−
مجله وزين آينه پژوهش<ref> سال سوم، شماره 3، (شماره پياپى 15)، ص 72ـ71.</ref> پيرامون اين مؤسسه عظيم چنين نگاشته است: "آنان كه در تقسيم سال‌هاى طولانى تحقيق، سهم زيادى از زمان را در راه دستيابى به مآخذ و منابع سپرى كرده‌اند همواره مى‌انديشند كه اگر اين فرصت‌ها از دست نمى‌رفت چه نتايج سودمندى مى‌توانست داشته باشد. استاد آيت الله جعفر سبحانى كه توفيق داشتند از هيجده سالگى قلم بزنند و در وادى تحقيق و نگارش گام بردارند، در طول 60 سال گرانى آن‌چه را كه در دست يافتن به مآخذ و منابع از دست مى‌رود به خوبى احساس كردند و همواره به تأسيس مركزى ويژه محققين و مؤلفين مى‌انديشيدند كه در آن بتوان بدون طى مراحل دست و پاگير، به مخزن كتابخانه مراجعه مستقيم كرد و به دور از جار و جنجال روزمرگي‌ها، در سالن مطالعه آن يا اتاق‌هاى مخصوص مؤلفين و محققين به تأليف و تحقيق پرداخت.
 
−
 
 
−
با پيروزى انقلاب اسلامى ايران زمينه تحقق اين انديشه فراهم شد و با همت بلند و تلاش پيگير ايشان و همراهى جمله‌اى از فرهنگ‌ دوستان نخستين گام يعنى هسته مركزى مؤسسه تعليماتى و تحقيقاتى [[امام صادق]] عليه السلام در سال 1359 ش تأسيس و در روز عيد غدير افتتاح شد.
 
−
 
 
−
اين مؤسسه كه با انگيزه فراهم آوردن كتابخانه‌اى ويژه براى محققين و مؤلفين تأسيس شد، بنابر مقتضيات زمان و احساس نيازهاى اساسى ديگر، مواردى چند را به دستور كار خود افزود كه فشرده آن عبارت است از:
 
−
 
 
−
* 1. تربيت و آموزش استعدادهاى جوان براى تحقيق در مسائل اسلامى، به ويژه تفسير، حديث و عقايد؛
 
−
 
 
−
* 2. احياى متون اسلامى و تحقيق بر روى آثار بزرگان شيعه؛
 
−
 
 
−
* 3. نقد آثار روز درباره اسلام؛
 
−
 
 
−
* 4. پاسخ به سؤالات دينى؛
 
−
 
 
−
* 5. انتشار جزوه‌هاى مختصر در زمينه مسائل اسلامى.
 
−
 
 
−
بعد از تشكيل هسته مركزى، با احساس نياز به توسعه بيشتر مركز، توجه عاشقان رشد و اعتلاى فرهنگ اسلامى، از جمله حضرت [[امام خمينی]] قدس سره به آن جلب شد و ساختمان جديد مركز در زمينى به مساحت دو هزار متر مربع احداث گشت. اين مركز داراى مخزن بزرگ كتابخانه و سالن مطالعه وسيع و مجهز است. اتاق‌هاى مخصوص محققين و مؤلفين در طبقه سوم آن قرار دارد و آخرين طبقه آن داراى دو كلاس بزرگ و مجهز براى كارهاى آموزشى است.
 
−
 
 
−
محققينى كه به تنهايى مشغول تحقيق و تأليف هستند از سالن مطالعه عمومى كتابخانه كه محيطى بسيار آرام است استفاده مى‌كنند. آنان بدون مراجعه به كتابدار مى‌توانند خود وارد مخزن كتابخانه شوند و در قسمت‌هاى مختلف آن، جدا از دست يافتن به منبع مورد نياز، با منابع ديگرى در زمينه كار خود آشنا شوند. آن دسته از محققينى كه به طور گروهى بر روى اثرى كار مى‌كنند، اتاقى ويژه دارند. گروهى از محققين زير نظر مستقيم استاد جعفر سبحانى به تحقيق مى‌پردازند و كسانى نيز به كار خود مشغول هستند و از امكانات مؤسسه استفاده مى‌كنند، كافى است موضوعِ موردِ تحقيق، اسلامى باشد و محقق، شرايط اوليه تحقيق را داشته باشد.
 
−
 
 
−
كتابخانه مركز كه شامل مجموعه‌اى از كتب مرجع و مصادر اوليه است، حدود 50 هزار جلد كتاب دارد كه بخش اعظم آن، كتابخانه استاد جعفر سبحانى مدظله العالى بوده كه به مركز اهدا شده است. اگر محققى از خارج از كشور و يا از شهرستان‌هاى ايران براى تحقيق در موضوعات اسلامى به [[قم]] بيايد، مى‌تواند در طول مدت تحقيق ميهمان مؤسسه باشد و از امكانات آن استفاده نمايد.
 
−
 
 
−
در بخش احياى آثار پيشينيان، تصحيح و تحقيق كتب خطى قبل از قرن هفتم در دستور كار قرار دارد كه برخى از آثار چاپ شده همراه با مقدمه‌اى گسترده و خواندنى از حضرت استاد عبارتند از:
 
−
 
 
−
* 1. المهذب نوشته ابن براج طرابلسى (400ـ481 ق) در 2 جلد و با دو مقدمه استاد؛
 
−
 
 
−
* 2. الجواهر نوشته هم او؛
 
−
 
 
−
* 3. الجامع للشرائع نوشته يحيى بن سعيد حلى (600ـ681 ق)؛
 
−
 
 
−
* 4. العمدة نوشته ابن بطريق حلى (523ـ600 ق)؛
 
−
 
 
−
* 5. اصباح الشيعة بمصباح الشريعة نوشته قطب الدين كيدرى (قرن 6 هجرى)؛
 
−
 
 
−
* 6. قاعدة ضمان اليد نوشته شهيد شيخ فضل الله نورى (1327 ق)؛
 
−
 
 
−
* 7. الاحتجاج نوشته احمد بن على بن ابى طالب طبرسى (م ح 550 ق) در 2 جلد؛
 
−
 
 
−
* 8. رجال نجاشى نوشته ابوالعباس احمد بن على نجاشى كوفى (372ـ450 ق) در 2 جلد؛
 
−
 
 
−
* 9. اشارة السبق نوشته حلبى؛
 
−
 
 
−
* 10. اقطاب الدوائر (در تفسير آيه تطهير) نوشته شيخ عبدالحسين (از علماى عصر صفوى)؛
 
−
 
 
−
* 11. ابانة المختار في أحكام الخيار نوشته شيخ الشريعه اصفهانى (1266ـ1339 ق)؛
 
−
 
 
−
* 12. غنية النزوع تأليف ابن زهره حلى (511ـ585 ق)؛
 
−
 
 
−
* 13. نهاية المرام تأليف علامه حلى (3 جلد)؛
 
−
 
 
−
* 14. تحرير الأحكام الشرعية، تأليف علامه حلى (6 جلد)؛
 
−
 
 
−
* 15. معالم الدين في فقه آل ياسين (2 جلد)؛
 
−
 
 
−
* 16. اللئالى العبقرية، نگارش فاضل هندي؛
 
−
 
 
−
* 17. نهاية الوصول إلى علم الأُصول، تأليف علامه حلى؛
 
−
 
 
−
* 18. الدر الثمين من ديوان المعصومين عليهم‌السلام؛
 
−
 
 
−
* 19. شوارق الالهام، تأليف علامه لاهيجى.
 
−
 
 
−
و جمعى از محققين تحت اشراف ايشان مشغول به تأليف كتب مرجع در موضوعات مختلف مى‌باشند كه تاكنون آثار ذيل به جامعه فرهنگ ارائه شده است:
 
−
 
 
−
* 1. موسوعة طبقات الفقهاء در 17 مجلد كه آن چه در اين مجموعه مورد نظر واقع شده است.
 
−
 
 
−
* 2. معجم التراث الكلامى در 5 جلد.
 
−
 
 
−
* 3. موسوعة الرجالية (معجم الرجال وسائل الشيعة)
 
−
 
 
−
* 4. معجم طبقات المتكلمين، در 5 جلد.
 
−
 
 
−
اين مؤسسه به غير از كتابخانه، داراى حروفچينى پيشرفته كامپيوترى (لاينوترونيك)، اتاق‌هاى محققين، اتاق‌هاى درس، سلف سرويس و اتاق اطلاع رسانى و تكثير نيز مى‌باشد. و جمعى از محققين تحت اشراف ايشان مشغول به تأليف كتب مرجع در موضوعات مختلف مى‌باشند كه تاكنون آثار ذيل به جامعه فرهنگ ارائه شده است:
 
−
 
 
−
* 1. موسوعة طبقات الفقهاء در 17 مجلد كه آن چه در اين مجموعه مورد نظر واقع شده است.
 
−
 
 
−
* 2. معجم التراث الكلامى در 5 جلد.
 
−
 
 
−
* 3. موسوعة الرجالية (معجم الرجال وسائل الشيعة)؛
 
−
 
 
−
* 4. معجم طبقات المتكلمين، در 5 جلد.
 
−
 
 
−
اين مؤسسه به غير از كتابخانه، داراى حروفچينى پيشرفته كامپيوترى (لاينوترونيك)، اتاق‌هاى محققين، اتاق‌هاى درس، سلف سرويس و اتاق اطلاع رسانى و تكثير نيز مى‌باشد. از زمانى كه پايه تأسيس رشته‌هاى تخصصى: تبليغ، تفسير و كلام در [[حوزه علميه]] [[قم]] گذاشته شد، سرپرستى اين رشته به عهده حضرت آيت الله سبحانى نهاده شد و ايشان با كمال دلسوزى به سرپرستى دانشجويان و داوطلبان اين رشته پرداخته است.
 
−
 
 
−
آموزش اين رشته و تخصص آن در آن 9 سال به طول مى‌انجامد و ارزش علمى آن برابر دكترا است. دانشجويان پس از طي مراحلي برنامه فوق تخصصى دارند و سرانجام تدريس كتاب‌هاى فلسفى و كلامى را برعهده مى‌گيرند. نيز وسيله استاد، مجله علمى كلام اسلامى انتشار يافت كه خود سرفصل جديدى در مجلات علمى كشورمان بشمار مى‌رود. هم اكنون 62 شماره از اين فصلنامه به چاپ رسيده است.
 
−
 
 
−
استاد معظم حضرت آيت الله سبحانى از ديرزمان به دفاع از باورهاى عقيدتى شيعه پرداخته و در اين راستا كتاب‌هاى فراوانى را به نگارش درآورده است. وى اولين گام را با نگاشتن كتاب "تفسير صحيح آيات مشكله قرآن" در نقد كتاب "تفسير آيات مشكله قرآن" برداشت و پس از آن با احساس ضرورت، به نقد كتاب محرَّف و مشوَّه "23 سال" پرداخت. در سال‌هاى بعد براى روشن ساختن عقايد شيعه براى غيرشيعيان و تفهيم علمى آن براى ديگران به نوشتن كتاب‌هايى پيرامون مسئله امامت، خلافت پيامبر، بداء، توسل، شفاعت، رجعت، امامان دوازده‌گانه، مجموعه اعتقادات شيعه، شخصيت‌هاى شيعى و نقش فرهنگ شيعى در پيشبرد [[تمدن اسلامى]] و تاريخ تشيع پرداخت و الحق در اين راستا به خوبى از عهده برآمده است. جزاه اللّه عن الإسلام و أهله خير الجزاء.
 
−
 
 
−
از آن روز كه نغمه شوم وهابيت در سرزمين اسلامى [[حجاز]] طنين افكند و پيروان متحجر و خشك سرِ آن به حمله و سركوب ديگر مذاهب اسلامى پرداختند، عده بسيارى از دانشمندان بزرگ مسلمان به نقد و رد اين آيين پوشالى پرداختند و به خوبى از عهده برآمدند. يكى از آنان كه در ساليان اخير به مبارزه‌اى پيگير با عقايد خرافى آنان پرداخته و كتاب‌هايش موج جديدى از بيدارگرى اسلامى را در كشورهاى مسلمان ايجاد نموده، حضرت آيت الله جعفر سبحانى است.
 
−
 
 
−
ايشان با تأليف كتاب‌هايى نظير: الوهابية في الميزان، آيين وهابيت، التوحيد والشرك في القرآن الكريم، الشفاعة و مفهومها، التوسل، خرافات و ترهات اين دسته بى‌منطق را روشن ساخته و بسيارى را از خطر گمراهى بازداشته و سبب هدايت گروه بي‌شمارى از جوانان متدين (به خصوص در مغرب و سودان) گرديده و موجب صيانت آنان از فروافتادن به دامان وهابيت شده است (كه اين امر از تقديرنامه‌هايى كه براى استاد فرستاده شده، هويدا است).
 
−
 
 
−
'''تقدیر از علما و دانشمندان'''
 
−
 
 
−
حضرت آيت الله جعفر سبحانى به دانشمندان و عالمان راستين [[شيعه]] عشق مى‌ورزد و از خدمات دينى آنان تجليل و تكريم بسيار مى‌نمايد. ايشان از هنگام تأسيس مجله "مكتب اسلام" (به سال 1338 ش) تاكنون به شرح حال دانشمندانى كه بدرود حيات مى‌گويند، پرداخته است كه اگر تمام آن مقالات در مجموعه‌اى گردآورى شود خود كتابى بزرگ خواهد شد.
 
−
 
 
−
نيز ايشان براى هر يك از عالمانى كه از دنيا مى‌روند نماز ليلة الدفن مى‌خواند، خود را مقيد به شركت در تشييع جنازه ايشان مى‌داند و آنان را در ثواب قرائت و ختم قرآن هر ماهه خويش شريك مى‌گرداند.
 
−
 
 
−
ايشان از سر ترويج علم و دانش بر بسيارى از كتاب‌هاى معاصران و پيشينيان خود مقدمه نگاشته و برخى از كتاب‌هايش مانند: تهذيب الاُصول را به بعضى از عالمان اهدا نموده و بر دهها كتاب كه از سوى نويسندگان جوان حوزه علميه نگاشته شده، تقريظ نوشته است. كتابخانه ارزشمند خويش را براى استفاده ديگر محققان و مؤلفان، وقف مؤسسه [[امام صادق]] عليه السلام نموده و ساعت‌ها وقت خود را در اختيار آنان مى‌نهد و هم به هنگام نقل و نقد گفتار عالمان در درس خويش از آنان با احترام بسيار ياد مى كند و با فروتنى به رد سخن ايشان مى‌پردازد.
 
−
 
 
−
'''شرکت در مجامع فرهنگی'''
 
−
 
 
−
استاد آيت الله سبحانى به عنوان يكى از چهره‌هاى شاخص انديشمند [[حوزه علميه]] [[قم]] در قسمتى از كنگره‌هاى علمى داخلى و بيشتر مجامع علمى خارجى شركت جسته و در تمام آن‌ها به ايراد سخنرانى و ارائه مقاله پرداخته است. ايشان به عنوان رئيس كنفرانس علوم و مفاهيم [[قرآن]] برگزيده شده و در كنگره‌هايى مانند: كنگره جهانى [[امام رضا]] عليه السلام (4 بار)، كنفرانس وحدت اسلامى (7 بار)، كنفرانس تقريب مذاهب، كنگره جهانى [[شيخ مفيد]]، كنگره [[نهج البلاغه]]، كنگره جهانى [[شيخ انصارى]]، سمينار بزرگداشت [[علامه طباطبايى]] (در تبريز و كازرون)، سمينار [[نماز]] و كنفرانس [[اسلام]] و مسائل پزشكى و غيره در ايران شركت فعال داشته است.
 
−
 
 
−
او در بسيارى از كنگره‌ها (كه شركت‌كنندگان عرب زبان در آن بسيارند) مقيد است به عربى فصيح سخن گويد و پيوسته تذكر مى‌دهد كه يك دانشمند اسلامى بايد بر زبان عربى تسلط كافى داشته باشد، هم درست بنويسد و هم صحيح بخواند و سخن گويد. وى در نگارش عربى مى‌كوشد كه مانند ديگر اديبان عرب قلم زند و در اين راه رنج بسيار بر خود مى‌پسندد و مطالعه آثار اديبان معاصر عرب را در يكى از كارهاى هميشگى خود قرار داده است. ولذا بيشتر كتاب‌هايش در لبنان تجديد چاپ شده و در سطح كشورهاى عربى منتشر شده و مورد استقبال انديشمندان عرب قرار گرفته است.
 
−
 
 
−
'''تالیفات'''
 
−
 
 
−
استاد معظم حضرت آيت الله سبحانى در طول ساليان دراز تدريس، تربيت شاگردان بسيار، بزرگداشت شعاير دينى، سخنرانى در مجامع فرهنگى، نگارش مقالات متعدد در مجلات معتبر علمى، مصاحبه‌هاى فراوان، تبليغ ارزش‌هاى مذهبى، بنياد مؤسسات تحقييقاتى و تأسيس مجلات علمى به تأليفات بسيار در زمينه‌هاى مختلف دينى همچون: تفسير، [[حديث]]، [[فقه]]، [[اصول]]، كلام، تاريخ، [[فلسفه]]، ملل و نحل، رجال، درايه، علوم ادبى، دفاع از ساحت تشيع، نقد وهابيت و موضوعات ديگر نگاشته است كه ما مهمترين آن‌ها را به ترتيب موضوعى فهرست مى‌كنيم:
 
−
 
 
−
'''<I>الف: تفسير قرآن:</I>'''
 
−
 
 
−
<I>الف/1 (تفسير ترتيبى):</I>
 
−
 
 
−
* 1. تفسير [[سوره رعد]] به نام [[قرآن]] و اسرار آفرينش؛
 
−
 
 
−
* 2. تفسير [[سوره فرقان]] به نام سيماى انسان كامل در قرآن؛
 
−
 
 
−
* 3. تفسير [[سوره توبه]]؛
 
−
 
 
−
* 4. تفسير [[سوره منافقون]] به نام دوست نماها؛
 
−
 
 
−
* 5. تفسير [[سوره حديد]] به نام قرآن و معارف عقلى؛
 
−
 
 
−
* 6. تفسير [[سوره حجرات]] به نام سيستم اخلاقى اسلام؛
 
−
 
 
−
* 7. تفسير [[سوره لقمان]] به نام مربى نمونه.
 
−
 
 
−
<I>الف/2 (تفسير موضوعى):</I>
 
−
 
 
−
* 1. منشور جاويد قرآن (14 جلد):
 
−
 
 
−
مبارزه با فساد جنسى، حمايت از يتيم، [[عدالت]] در گفتار، ابعاد قسط و عدل، بعد جهانى جامعه، شكر و سپاس، اسراف و تبذير، تعصب، زبان در [[قرآن]]، قلب و فؤاد، قانونمندى جامعه و تاريخ، سنت‌هاى تغييرناپذير.
 
−
 
 
−
ج 2: مبانى توحيد از ديدگاه قرآن.
 
−
 
 
−
ج 3: جهاد، هجرت، [[حق]] و [[باطل]]، [[اخلاص]]، نور و ظلمت، عوامل گمراهى، نعمت‌هاى جاويدان، وجدان، اميد و ترس، روح، تأويل، عمل صالح، نسل صالح، خدافراموشى، وسوسه‌هاى [[شيطان]] در تدبير [[پيامبران]]، محكم و متشابه، راسخان در علم، تأويل در مقابل تنزيل، قرآن و ياران پيامبر.
 
−
 
 
−
ج 4: نفاق و سرگذشت منافقان، شناخت انسان.
 
−
 
 
−
ج 5: دلايل عصمت [[پيامبر اسلام]]، مقامات [[پيامبران]] و ولايت تكوينى آنان، امام در قرآن و عصمت ايشان.
 
−
 
 
−
ج 6: زندگانى پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم در [[قرآن]] (از ولادت تا بنيان مسجد قبا و تغيير قبله).
 
−
 
 
−
ج 7: زندگانى پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم در قرآن (از هجرت تا وفات).
 
−
 
 
−
ج 8: شفاعت، توبه، احباط و تكفير، آگاهى سوم.
 
−
 
 
−
ج 9: جهان [[برزخ]]، تجسم اعمال، معاد جسمانى و روحانى، كيفرها و پاداش‌ها.
 
−
 
 
−
ج 10: [[پيامبران]] در [[قرآن]].
 
−
 
 
−
ج 11 و 12: داستان پيامبران.
 
−
 
 
−
ج 13 و 14: تحليل زندگانى پيامبران در قرآن.
 
−
 
 
−
* 2. مفاهيم القرآن (10 جلد):
 
−
 
 
−
ج 1: معالم التوحيد في القران الكريم (مسائل مربوط به شرك و توحيد).
 
−
 
 
−
ج 2: حكومت اسلامى، برنامه‌ها و ويژگي‌ها (نگارش: استاد جعفر الهادى) اين كتاب تحت عنوان مبانى حكومت اسلامى توسط آقاى داود الهامى به فارسى ترجمه شده است.
 
−
 
 
−
ج 3: رسالت جهانى، امى بودن، خاتميت و زندگى پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم در قرآن.
 
−
 
 
−
ج 4: اجر رسالت، معجزات و كرامات و شفاعت پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم در قرآن.
 
−
 
 
−
ج 5: عصمت پيامبران و امامان، عدالت صحابه و اطاعت سلطان جائر در قرآن.
 
−
 
 
−
ج 6: اسماء و صفات الهى.
 
−
 
 
−
ج 7: شخصيت و زندگى پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم.
 
−
 
 
−
ج 8: [[معاد]] در قرآن.
 
−
 
 
−
ج 9: امثال و اقسام در قرآن.
 
−
 
 
−
ج 10: عدل در قرآن.
 
−
 
 
−
* 3. اصالت روح از نظر قرآن؛
 
−
 
 
−
* 4. التوحيد والشرك في القرآن الكريم؛
 
−
 
 
−
* 5. شورا در [[قرآن]] و [[نهج البلاغه]]؛
 
−
 
 
−
* 6. احمد موعود انجيل؛
 
−
 
 
−
* 7. مكتب [[وحى]] (مفهوم امى بودن پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم)؛
 
−
 
 
−
* 8. خاتميت از نظر [[قرآن]] وحديث و عقل. ترجمه: رضا استادى.
 
  
 
'''<I>ب: علوم قرآنى:</I>'''
 
'''<I>ب: علوم قرآنى:</I>'''
  
−
* 1. مرزهاى اعجاز: ترجمه بخشى از تفسير البيان مرحوم آيت الله العظمى خوئى؛
+
#مرزهاى اعجاز: ترجمه بخشى از [[البیان فی تفسیر القرآن (کتاب)|تفسیر البیان]] مرحوم [[سید ابوالقاسم خویی|آیت الله العظمى خوئى]]؛
−
 
+
#برهان رسالت (پیرامون قرآن و وجه [[اعجاز]] آن).
−
* 2. برهان رسالت (پيرامون قرآن و وجه اعجاز آن).
 
−
 
 
−
'''<I>ج: كلام:</I>'''
 
−
 
 
−
* 1. شناخت صفات خدا؛
 
  
−
* 2. آشنايى با اصول اسلام؛
+
'''<I>ج: کلام:</I>'''
  
−
* 3. جهان بينى اسلامى (ديدگاه اسلام درباره هستى، دنيا، انسان در جهان)؛
+
#شناخت صفات خدا؛
−
 
+
#آشنایى با اصول اسلام؛
−
* 4. الهيات و معارف اسلامى: 1- خدا و نظام آفرينش، 2- خدا و صفات جمال و جلال، 3- خدا و [[پيامبران]]، 4- خدا و [[پيامبر اسلام]]، 5- خدا و امامت، 6- خدا و معاد؛ نگارش و تنظيم: دانشمند معظم آقاى استادى
+
#جهان بینى اسلامى (دیدگاه اسلام درباره هستى، دنیا، انسان در جهان)؛
−
 
+
#الهیات و معارف اسلامى؛
−
* 5. نيروى معنوى پيامبران؛
+
#نیروى معنوى پیامبران؛
−
 
+
#رسالت جهانى پیامبران (نبوت عامه)؛
−
* 6. رسالت جهانى پيامبران (نبوت عامه)؛
+
#فی ظل اُصول الإسلام (شامل بحث‌هاى: توحید، شرک، بدعت، شفاعت، توسل، زیارت، حب اهل بیت، زندگى انبیاء پس از مرگ و امکان اتصال با آنان نگارش به قلم: استاد جعفر الهادى، الالهیات على هدى الکتاب والسنّة والعقل (۴ جلد)، نگارش به قلم: حسن مکى عاملى؛
−
 
+
#معاد انسان و جهان؛
−
* 7. في ظل اُصول الإسلام (شامل بحث‌هاى: توحيد، شرك، بدعت، شفاعت، توسل، [[زيارت]]، حب اهل بيت، زندگى انبياء پس از [[مرگ]] و امكان اتصال با آنان نگارش به قلم: استاد جعفر الهادى، الالهيات على هدى الكتاب والسنّة والعقل (4 جلد)، نگارش به قلم: حسن مكى عاملى؛
+
#راه خداشناسى؛
−
 
+
#مصدر الوجود؛
−
* 8. معاد انسان و جهان؛
+
#جبر و اختیار (نگارش: استاد على ربانى گلپایگانى)؛
−
 
+
#حسن و قبح عقلى (نگارش: هم او)؛
−
* 9. راه خداشناسى؛
+
#توسل (به عربى ترجمه شده است.)؛
−
 
+
#البداء فی الکتاب والسنة؛
−
* 10. مصدر الوجود؛
+
#آگاهى سوم (پیرامون علم غیب [[ائمه اطهار]] علیهم السلام)؛
−
 
+
#رهبرى امت؛
−
* 11. جبر و اختيار (نگارش: استاد على ربانى گلپايگانى)؛
+
#پیشوایى از نظر اسلام (امامت و خلافت)؛
−
 
+
#سرنوشت از دیدگاه قرآن و حدیث و عقل؛
−
* 12. حسن و قبح عقلى (نگارش: هم او)؛
+
#شفاعت از دیدگاه قرآن و حدیث و عقل؛
−
 
+
#کاوش‌هایى پیرامون ولایت؛
−
* 13. توسل (به عربى ترجمه شده است.)؛
+
#مفهوم العبادة فی الکتاب والسنة؛
−
 
+
#رؤیة الله؛
−
* 14. البداء في الكتاب والسنة؛
+
#الزیارة.
−
 
 
−
* 15. آگاهى سوم (پيرامون علم غيب [[ائمه اطهار]] عليهم السلام)؛
 
−
 
 
−
* 16. رهبرى امت؛
 
−
 
 
−
* 17. پيشوايى از نظر اسلام (امامت و خلافت)؛
 
−
 
 
−
* 18. سرنوشت از ديدگاه [[قرآن]] و [[حديث]] و عقل؛
 
−
 
 
−
* 19. شفاعت از ديدگاه قرآن و حديث و عقل؛
 
−
 
 
−
* 20. كاوش‌هايى پيرامون ولايت؛
 
−
 
 
−
* 21. مفهوم العبادة في الكتاب والسنة؛
 
−
 
 
−
* 22. رؤية الله؛
 
−
 
 
−
* 23. الزيارة.
 
  
 
'''<I>د: فلسفه:</I>'''
 
'''<I>د: فلسفه:</I>'''
  
−
* 1. اصول الفلسفه (ترجمه جلد اول درس‌هاى استاد [[علامه طباطبايى]])؛
+
#اصول الفلسفه (ترجمه جلد اول درس‌هاى استاد [[علامه طباطبایى]])؛
−
 
+
#فلسفه اسلامى و اصول دیالکتیک؛
−
* 2. فلسفه اسلامى و اصول ديالكتيك؛
+
#نظریة المعرفة. نگارش: حسن مکى عاملى؛
−
 
+
#سرنوشت از دیدگاه علم و فلسفه؛
−
* 3. نظرية المعرفة. نگارش: حسن مكى عاملى؛
+
#شناخت در فلسفه اسلامى؛
−
 
+
#هستى شناسى در مکتب صدرالمتألهین؛
−
* 4. سرنوشت از ديدگاه علم و فلسفه؛
+
#تحلیلى از فلسفه مارکس؛
−
 
+
#نیروى محرک تاریخ.
−
* 5. شناخت در فلسفه اسلامى؛
 
−
 
 
−
* 6. هستى شناسى در مكتب صدرالمتألهين؛
 
−
 
 
−
* 7. تحليلى از فلسفه ماركس؛
 
−
 
 
−
* 8. نيروى محرك تاريخ.
 
  
 
'''<I>ه: فقه:</I>'''
 
'''<I>ه: فقه:</I>'''
  
−
* 1. المواهب في أحكام المكاسب؛ نگارش: آقاى سيف الله يعقوبى؛
+
#المواهب فی أحکام المکاسب؛ نگارش: آقاى سیف الله یعقوبى؛
−
 
+
#المختار فی أحکام الخیار؛
−
* 2. المختار في أحكام الخيار؛
+
#نظام الارث فی الشریعة الإسلامیة الغراء؛ نگارش: آقاى سید محمدرضا پیغمبرپور؛
−
 
+
#نظام الطلاق فی الشریعة الإسلامیة الغراء؛ نگارش: آقاى سیف الله یعقوبى؛
−
* 3. نظام الارث في الشريعة الإسلامية الغراء؛ نگارش: آقاى سيد محمدرضا پيغمبرپور؛
+
#نظام المضاربة فی الشریعة الغراء؛
−
 
+
#نظام القضاء والشهادة فی الشریعة الغراء (۲ جلد)؛
−
* 4. نظام الطلاق في الشريعة الإسلامية الغراء؛ نگارش: آقاى سيف الله يعقوبى؛
+
#کتاب الخمس؛
−
 
+
#البلوغ و تلیه رسالة فی تأثیر الزمان والمکان؛
−
* 5. نظام المضاربة في الشريعة الغراء؛
+
#قاعدتان فقهیتان: لاضرر و رضا؛ نگارش: حسن مکى عاملى.
−
 
+
#الاعتصام بالکتاب والسنة (پیرامون: مسح پاها در [[وضو]]، [[سجده]] بر زمین، [[خمس]] در کتاب و سنت، ازدواج موقت، گذاشتن دست‌ها بر روى هم در [[نماز]]، سه طلاق در یک مجلس، سوگند طلاق، طلاق در حیض و نفاس، عول و تعصیب، [[تقیه]]، ارث مسلمان از کافر، وصیت کمتر از ثلث، مصادر قانون‌گذارى نزد شیعه امامیه)؛
−
* 6. نظام القضاء والشهادة في الشريعة الغراء (2 جلد)؛
+
#نظام النکاح فی الشریعة الإسلامیة الغراء (۲ جلد)؛
−
 
+
#سبع مسائل (پیرامون ۷ مسئله فقهى اختلافى میان شیعه و سنى)؛
−
* 7. كتاب الخمس؛
+
#حکم الأرجل فی الوضوء؛
−
 
+
#الحج فی الشریعة الإسلامیة الغراء؛
−
* 8. البلوغ و تليه رسالة في تأثير الزمان والمكان؛
+
#الزکاة فی الشریعة الإسلامیة الغراء (۲ جلد)؛
−
 
+
#ضیاء الناظر فی أحکام صلاة المسافر؛
−
* 9. قاعدتان فقهيتان: لاضرر و رضا؛ نگارش: حسن مكى عاملى.
+
#فقه الرضاع؛
−
 
+
#أحکام السفر و آدابه؛
−
* 10. الاعتصام بالكتاب والسنة (پيرامون: مسح پاها در [[وضو]]، [[سجده]] بر زمين، [[خمس]] در كتاب و سنت، ازدواج موقت، گذاشتن دست‌ها بر روى هم در [[نماز]]، سه طلاق در يك مجلس، سوگند طلاق، طلاق در حيض و نفاس، عول و تعصيب، [[تقيه]]، ارث مسلمان از كافر، وصيت كمتر از ثلث، مصادر قانون‌گذارى نزد شيعه اماميه)؛
+
#[[تاریخ فقه اسلامی (کتاب)|تاریخ الفقه الاسلامی ادواره]]؛
−
 
+
[[پرونده:Sima.jpg|thumb|left|سیمای فرزانگان - یکی از آثار آیت الله العظمی سبحانی]]
−
* 11. نظام النكاح في الشريعة الإسلامية الغراء (2 جلد)؛
 
−
 
 
−
* 12. سبع مسائل (پيرامون 7 مسئله فقهى اختلافى ميان شيعه و سنى)؛
 
−
 
 
−
* 13. حكم الأرجل في الوضوء؛
 
−
 
 
−
* 14. الحج في الشريعة الإسلامية الغراء؛
 
−
 
 
−
* 15. الزكاة في الشريعة الإسلامية الغراء (2 جلد)؛
 
−
 
 
−
* 16. ضياء الناظر في أحكام صلاة المسافر؛
 
−
 
 
−
* 17. فقه الرضاع؛
 
−
 
 
−
* 18. أحكام السفر و آدابه.
 
  
 
'''<I>و: اصول:</I>'''
 
'''<I>و: اصول:</I>'''
  
−
* 1. تهذيب الاُصول (3 جلد) ـ تقريرات درس اصول حضرت [[امام خمينی]] قدس سره؛
+
#تهذیب الاُصول (۳ جلد) ـ تقریرات درس اصول حضرت [[امام خمینی]] قدس سره؛
 +
#المحصول فی علم الأُصول (۴ جلد) ـ تقریرات درس اصول استاد سبحانى؛ نگارش: سید محمود جلالى مازندرانى؛
 +
#الرسائل الأربع: ملازمه حکم عقل و حکم شرع، نگارش به قلم: استاد؛ التسامح فی أدلة السنن، نگارش به قلم: آقاى على‌اکبر کلانترى؛ الاجتهاد فی أدلة السنن، نگارش به قلم: آقاى على‌اکبر کلانترى، قاعدة لاضرر، نگارش به قلم: شیخ على حیدرى؛
 +
#الموجز فی علم الأصول؛
 +
#الوسیط فی علم الأُصول (۲ جلد)؛
 +
#ارشاد العقول إلى علم الأُصول (۴ جلد)؛
 +
#رسائل اصولیة؛
 +
#اصول الفقه المقارن.
  
−
* 2. المحصول في علم الأُصول (4 جلد) ـ تقريرات درس اصول استاد سبحانى؛ نگارش: سيد محمود جلالى مازندرانى؛
+
'''<I>ز: تاریخ:</I>'''
  
−
* 3. الرسائل الأربع: ملازمه حكم عقل و حكم شرع، نگارش به قلم: استاد؛ التسامح في أدلة السنن، نگارش به قلم: آقاى على‌اكبر كلانترى؛ الاجتهاد في أدلة السنن، نگارش به قلم: آقاى على‌اكبر كلانترى، قاعدة لاضرر، نگارش به قلم: شيخ على حيدرى؛
+
#[[فروغ ابدیت]] (۲ جلد): تجزیه و تحلیل کاملى از زندگانى [[پیامبر اکرم]] صلى الله علیه و آله و سلم. این کتاب به عربى، اردو، انگلیسى، ترکى و اسپانیولى ترجمه شده و در سراسر جهان منتشر گردیده است.
 +
#فروغ ولایت: تجزیه و تحلیل زندگى [[امیرالمومنین]] على علیه السلام.
 +
#زندگانى امامان به زبان ساده (به عربى ترجمه شده است).
 +
#الأئمة الاثنى عشر.
 +
#تاریخ اسلام.
  
−
* 4. الموجز في علم الأصول؛
+
'''<I>ج: رجال:</I>'''
  
−
* 5. الوسيط في علم الأُصول (2 جلد)؛
+
#کلیات فی علم الرجال.
  
−
* 6. ارشاد العقول إلى علم الأُصول (4 جلد)؛
+
'''<I>ط: درایه:</I>'''
  
−
* 7. رسائل اصولية؛
+
#اصول الحدیث و أحکامه.
  
−
* 8. اصول الفقه المقارن.
+
'''<I>ی: عقاید:</I>'''
  
−
'''<I>ز: تاريخ:</I>'''
+
# بحوث فی الملل والنحل (۸ جلد)؛
−
 
+
# فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامى (۵ جلد)؛
−
* 1. فروغ ابديت (2 جلد): تجزيه و تحليل كاملى از زندگانى پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم. اين كتاب به عربى، اردو، انگليسى، تركى و اسپانيولى ترجمه شده و در سراسر جهان منتشر گرديده است.
+
# مع الشیعة الإمامیة فی عقائدهم؛
−
 
+
# الشیعة فی موکب التاریخ؛
−
* 2. فروغ ولايت: تجزيه و تحليل زندگى [[امیرالمومنین]] على عليه السلام.
+
# الشیعة و علم الکلام عبرالقرون الأربعة؛
−
 
+
# آئین وهابیت (به اردو ترجمه شده است)؛
−
* 3. زندگانى امامان به زبان ساده (به عربى ترجمه شده است).
+
# الوهابیة فی المیزان؛
−
 
+
# الأسماء الثلاثة: الإله والربّ والعبادة؛
−
* 4. الأئمة الاثنى عشر.
+
# منشور عقائد امامیة، ترجمه به عربى و انگلیسى؛
−
 
+
# اسماء و صفات؛
−
* 5. [[تاريخ اسلام]].
+
# وهابیت مبانى فکرى و کارنامه عملى.
−
 
 
−
'''<I>ج: رجال:</I>'''
 
  
−
* 1. كليات في علم الرجال.
+
'''<I>ک:</I>''' '''<I>تراجم:</I>'''
  
−
'''<I>ط: درايه:</I>'''
+
#شخصیت‌هاى اسلامى شیعه (۲ جلد)، نگارش: آقاى مهدى پیشوایى. این کتاب به عربى ترجمه شده است.
 +
#زندگى بزرگان شیعه (در شماره‌هاى مختلف مجله مکتب اسلام)
  
−
* 1. اصول الحديث و أحكامه.
+
'''<I>ل:</I>''' '''<I>متفرقات:</I>'''
  
−
'''<I>ي: عقايد:</I>'''
+
#بازگشت به عصر ایمان؛
 +
#رمز پیروزى مردان بزرگ؛
 +
#پرسش‌ها و پاسخ‌ها؛
 +
#سیماى فرزانگان؛
 +
#رسائل و مقالات (۴ جلد).
  
−
* 1. بحوث في الملل والنحل (8 جلد):
+
==فعالیت‌ها و خدمات اجتماعی==
 +
'''عضویت در مجلس خبرگان قانون اساسى:'''
  
−
ج 1: تاريخ عقايد اهل الحديث، حنابله و سلفيه.
+
استاد معظم حضرت آیت الله سبحانى از روز نخست در مبارزات حق طلبانه روحانیت علیه رژیم فاسد شرکت داشت و نامش هماره در ذیل اعلامیه‌هاى مدرسین حوزه علمیه [[قم]] دیده مى‌شد. ایشان پس از پیروزى انقلاب اسلامى (که ثمره شیرین مجاهدات روحانیت و مردم مسلمان ما بود) براى شرکت در انتخابات مجلس خبرگان قانون اساسى، احساس وظیفه نمود و به امر و ترغیب [[امام خمینی]] قدس سره از استان آذربایجان شرقى کاندید شد و با آراى بسیار بالای مردم استان (به عنوان نماینده اول) انتخاب شد. در تنظیم قانون اساسى (هم از نظر تعبیر و هم از نظر محتوا) تأثیر بسزایى داشت و مرحوم آیت الله شهید دکتر بهشتى رسماً از تریبون مجلس از دقت و ژرف‌نگرى ایشان تقدیر به عمل آورد.
  
−
ج 2: تاريخ امام اشعرى، [[شخصیت ها]] و عقايد ايشان.
+
'''مشارکت در مجله مکتب اسلام:'''
  
−
ج 3: ماتريديه، مرجئه، جهميه، كراميه، ظاهريه و معتزله.
+
در سال‌هاى ۱۳۳۷ و ۱۳۳۸ ش. خلأ فکرى بر جوانان کشورمان حاکم بود و غالب محلات کشور وابسته به دولت فاسد بودند و کمتر مجله‌اى بود که به طور مستقیم و غیرمستقیم به تخریب بنیان‌هاى اخلاقى و فرهنگى نپردازد. از همین رو استاد و گروهى از فضلاى حوزه به رهبری برخی از مراجع وقت همراه با کمک مالی برخی از مؤمنین تصمیم گرفتند تا شالوده بناى یک مجله وزین فکرى اسلامى را بریزند و این چنین بود که مجله "درس‌هایى از مکتب اسلام" تأسیس شد. استاد در این مجله با نگارش [[تاریخ اسلام]] و [[تفسیر قرآن]] آثار ماندگارى از خویش به یادگار نهاد و هم اکنون نیز صاحب امتیاز آن بوده و مجله تحت سرپرستى ایشان به حیات علمى خود ادامه مى‌دهد.
  
−
ج 4: زندگى ابن تيميه و محمد بن عبدالوهاب و عقايد وهابي‌ها.
+
از هنگامى که پایه مجله مکتب [[اسلام]] گذاشته شد، نگارش تفسیر [[قرآن]] بر عهده حضرت آیت الله سبحانى قرار گرفت و استاد در طول سالیان متمادى به نگارش تفسیر قرآن پرداخت و از این رهگذر به ترجمه و توضیح: [[سوره توبه]]، [[سوره رعد]]، [[سوره فرقان]]، [[سوره لقمان]]، [[سوره حجرات]]، [[سوره حدید]]، [[سوره صف]] و [[سوره منافقون]] توفیق یافت.
  
−
ج 5: تاريخ [[خوارج]]، عقايد و مذاهب آن‌ها.
+
در خور ذکر است که استاد پس از گذشت زمانى چند به ضرورت [[تفسیر موضوعی|تفسیر موضوعى]] قرآن پى برد و به این نتیجه رسید که: قرآن مجید در موضوعات گوناگون به بحث و بررسى پرداخته است، اما آیات هر موضوع، در محل واحدى گرد نیامده و چه بسا آیات یک موضوع در سوره‌هاى مختلف پخش شده است و نتیجه‌گیرى کلى از آیات قرآنى درباره هر عنوان، در گرو آن است که آیات در جاى واحدى جمع‌آورى شود و آن‌گاه با ملاحظه مجموع آیات، و احیاناً با پرتوگیرى از تبیینات حضرات معصومین علیهم‌السلام، دیدگاه قرآن مشخص شود. استاد در این راستا به بررسى و تفسیر آیات عقاید اسلامى پرداخت و در این مورد تفسیر بى‌همانند "مفاهیم القرآن" را در ۷ جلد به رشته تألیف کشید، که از همان زمان انتشار مورد تقدیر دانشمندان جهان اسلام قرار گرفت. برخى از کسانى که بر این کتاب تقریظ نگاشته‌اند عبارتند از حضرات آیات: [[شهید سید محمدباقر صدر|سید محمدباقر صدر]]، [[علامه طباطبائی]]، [[محمدتقی شوشتری|شیخ محمدتقى شوشترى]]، [[شیخ محمدجواد مغنیه|محمدجواد مغنیه]]، [[سید مرتضی عسکری|سید مرتضى عسکرى]].
  
−
ج 6: تاريخ تشيع، عقايد و مذاهب آن.
+
استاد بزرگوار پس از چندى به نیاز شدید جامعه فارسى زبان به این گونه تفاسیر آگاه شد و بر آن شد تا با استفاده از کتاب فوق، نخستین تفسیر موضوعى قرآن به زبان فارسى را نگارش دهد که به فضل الهى به نوشتن کتاب "[[منشور جاوید (کتاب)|منشور جاوید]]"، توفیق یافت که تاکنون ۱۴ جلد آن در تفسیر موضوعات مختلف قرآن مجید چاپ و منتشر شده است.
  
−
ج 7: تاريخ زيديه، عقايد و شخصيت‌هاى آن.
+
از بَدْوِ تأسیس مجله مکتب اسلام، پرسش‌هاى مختلفى از سوى جوانان و دانشجویان به دفتر مجله مى‌رسید که خواهان پاسخ بودند. لذا ستونى در مجله با نام "پرسش و پاسخ" گشایش یافت که به سؤال‌هاى علمى و دینى مردم پاسخ مى‌داد. جواب این سؤال‌ها از آغاز بر عهده حضرت آیت الله سبحانى و حضرت آیت الله مکارم شیرازى بود، که بعدها در ۴ جلد با نام "پرسش‌ها و پاسخ‌ها" چاپ و منتشر شد. پس از آن نیز پرسش‌هاى گوناگونى از نقاط مختلف کشور و نیز مراکز فرهنگى اسلامى جهان بدست حضرت استاد مى‌رسید که خود باعث بر تألیف کتاب ارزنده "پرسش‌ها و پاسخ‌ها" از سوى ایشان شد.  
  
−
ج 8: اسماعيليه، فطحيه، واقفيه، قرامطه، الدروز، النصرية.
+
پس از انقلاب اسلامى، ضرورت تحول و دگرگونى در برنامه‌هاى درسى حوزه و دانشگاه بیش از پیش احساس شد و براى رفع نیاز طلاب و دانشجویان مراکزى تأسیس گردید. شوراى مدیریت حوزه علمیه [[قم]] براى پرکردن خلأهاى نظام درسى حوزه به فکر تدوین متون آموزشى در برخى از رشته‌هاى علوم اسلامى برآمد و براى این کار از فکر و اندیشه استاد معظم حضرت آیت الله سبحانى بهره گرفت.  
  
−
* 2. فرهنگ عقايد و مذاهب اسلامى (5 جلد)؛
+
استاد نیز در مدتى در ۴ رشته از علوم اسلامى: رجال، عقاید، فرق و مذاهب دست به تألیف کتاب زد، که به تصدیق اهل فن هر یک از آن‌ها در نوع خود بهترین است. در رشته عقاید، کتاب "[[محاضرات فى الالهیات (کتاب)|المحاضرات فی الالهیات]]" را در ۴ جلد، و در باب مذاهب اسلامى نیز کتاب وزین "بحوث فی الملل والنحل" را در ۸ جلد به رشته نگارش درآورد، که هم اینک همراه دو کتاب دیگر ایشان ("کلیات فی علم الرجال" و "اصول الحدیث و أحکامه)" جزو کتاب‌هاى درسى رسمى طلاب و فضلاى حوزه علمیه قرار گرفته و چند بار نیز ترجمه و تلخیص گردیده است.
  
−
* 3. مع الشيعة الإمامية في عقائدهم؛
+
'''موسسه تحقیقاتی امام صادق علیه السلام:'''
  
−
* 4. الشيعة في موكب التاريخ؛
+
مجله آینه پژوهش پیرامون این مؤسسه عظیم چنین نگاشته است: ... استاد آیت الله جعفر سبحانى که توفیق داشتند از هیجده سالگى قلم بزنند و در وادى تحقیق و نگارش گام بردارند، در طول ۶۰ سال گرانى آن‌چه را که در دست یافتن به مآخذ و منابع از دست مى‌رود به خوبى احساس کردند و همواره به تأسیس مرکزى ویژه محققین و مؤلفین مى‌اندیشیدند که در آن بتوان بدون طى مراحل دست و پاگیر، به مخزن کتابخانه مراجعه مستقیم کرد و به دور از جار و جنجال روزمرگی‌ها، در سالن مطالعه آن یا اتاق‌هاى مخصوص مؤلفین و محققین به تألیف و تحقیق پرداخت.
  
−
* 5. الشيعة و علم الكلام عبرالقرون الأربعة؛
+
با پیروزى انقلاب اسلامى [[ایران|ایران]] زمینه تحقق این اندیشه فراهم شد و با همت بلند و تلاش پیگیر ایشان و همراهى جمله‌اى از فرهنگ‌ دوستان نخستین گام یعنى هسته مرکزى مؤسسه تعلیماتى و تحقیقاتى [[امام صادق]] علیه السلام در سال ۱۳۵۹ ش تأسیس و در روز [[عید غدیر|عید غدیر]] افتتاح شد.
  
−
* 6. آئين وهابيت (به اردو ترجمه شده است.)؛
+
این مؤسسه که با انگیزه فراهم آوردن کتابخانه‌اى ویژه براى محققین و مؤلفین تأسیس شد، بنابر مقتضیات زمان و احساس نیازهاى اساسى دیگر، مواردى چند را به دستور کار خود افزود که فشرده آن عبارت است از:
  
−
* 7. الوهابية في الميزان؛
+
#تربیت و آموزش استعدادهاى جوان براى تحقیق در مسائل اسلامى، به ویژه تفسیر، حدیث و عقاید؛
 +
#احیاى متون اسلامى و تحقیق بر روى آثار بزرگان شیعه؛
 +
#نقد آثار روز درباره اسلام؛
 +
#پاسخ به سؤالات دینى؛
 +
#انتشار جزوه‌هاى مختصر در زمینه مسائل اسلامى.
  
−
* 8. الأسماء الثلاثة: الإله والربّ والعبادة؛
+
بعد از تشکیل هسته مرکزى، با احساس نیاز به توسعه بیشتر مرکز، توجه عاشقان رشد و اعتلاى فرهنگ اسلامى، از جمله حضرت [[امام خمینی]] قدس سره به آن جلب شد و ساختمان جدید مرکز در زمینى به مساحت دو هزار متر مربع احداث گشت. این مرکز داراى مخزن بزرگ کتابخانه و سالن مطالعه وسیع و مجهز است. اتاق‌هاى مخصوص محققین و مؤلفین در طبقه سوم آن قرار دارد و آخرین طبقه آن داراى دو کلاس بزرگ و مجهز براى کارهاى آموزشى است.
  
−
* 9. منشور عقائد امامية، ترجمه به عربى و انگليسى؛
+
محققینى که به تنهایى مشغول تحقیق و تألیف هستند از سالن مطالعه عمومى کتابخانه که محیطى بسیار آرام است استفاده مى‌کنند. آنان بدون مراجعه به کتابدار مى‌توانند خود وارد مخزن کتابخانه شوند و در قسمت‌هاى مختلف آن، جدا از دست یافتن به منبع مورد نیاز، با منابع دیگرى در زمینه کار خود آشنا شوند. آن دسته از محققینى که به طور گروهى بر روى اثرى کار مى‌کنند، اتاقى ویژه دارند. گروهى از محققین زیر نظر مستقیم استاد جعفر سبحانى به تحقیق مى‌پردازند و کسانى نیز به کار خود مشغول هستند و از امکانات مؤسسه استفاده مى‌کنند، کافى است موضوعِ موردِ تحقیق، اسلامى باشد و محقق، شرایط اولیه تحقیق را داشته باشد.
  
−
* 10. اسماء و صفات؛
+
کتابخانه مرکز که شامل مجموعه‌اى از کتب مرجع و مصادر اولیه است، حدود ۵۰ هزار جلد کتاب دارد که بخش اعظم آن، کتابخانه استاد جعفر سبحانى بوده که به مرکز اهدا شده است. اگر محققى از خارج از کشور و یا از شهرستان‌هاى ایران براى تحقیق در موضوعات اسلامى به [[قم]] بیاید، مى‌تواند در طول مدت تحقیق میهمان مؤسسه باشد و از امکانات آن استفاده نماید.
  
−
* 11. وهابيت مبانى فكرى و كارنامه عملى.
+
در بخش احیاى آثار پیشینیان، تصحیح و تحقیق کتب خطى قبل از قرن هفتم در دستور کار قرار دارد که برخى از آثار چاپ شده همراه با مقدمه‌اى گسترده و خواندنى از حضرت استاد عبارتند از:
  
−
'''<I>ك: متفرقات:</I>'''
+
#المهذب نوشته [[ابن براج|ابن براج طرابلسى]] (۴۰۰ـ۴۸۱ ق) در ۲ جلد و با دو مقدمه استاد؛
 +
#الجواهر نوشته هم او؛
 +
#الجامع للشرائع نوشته یحیى بن سعید حلى (۶۰۰ـ۶۸۱ ق)؛
 +
#العمدة نوشته [[یحیی بن بطریق|ابن بطریق حلى]] (۵۲۳ـ۶۰۰ ق)؛
 +
#اصباح الشیعة بمصباح الشریعة نوشته قطب الدین کیدرى (قرن ۶ هجرى)؛
 +
#قاعدة ضمان الید نوشته شهید [[شیخ فضل الله نوری|شیخ فضل الله نورى]] (۱۳۲۷ ق)؛
 +
#[[الاحتجاج (کتاب)|الاحتجاج]] نوشته احمد بن على طبرسى (م ح ۵۵۰ ق) در ۲ جلد؛
 +
#[[رجال نجاشی (کتاب)|رجال نجاشى]] نوشته احمد بن على نجاشى (۳۷۲ـ۴۵۰ ق) در ۲ جلد؛
 +
#اشارة السبق نوشته حلبى؛
 +
#اقطاب الدوائر (در تفسیر آیه تطهیر) نوشته شیخ عبدالحسین (از علماى عصر صفوى)؛
 +
#ابانة المختار فی أحکام الخیار نوشته [[شیخ الشریعه اصفهانی]] (۱۲۶۶ـ۱۳۳۹ ق)؛
 +
#غنیة النزوع تألیف ابن زهره حلى (۵۱۱ـ۵۸۵ ق)؛
 +
#نهایة المرام تألیف [[علامه حلی|علامه حلى]] (۳ جلد)؛
 +
#تحریر الأحکام الشرعیة، تألیف علامه حلى (۶ جلد)؛
 +
#معالم الدین فی فقه آل یاسین (۲ جلد)؛
 +
#اللئالى العبقریة، نگارش [[فاضل هندی]]؛
 +
#نهایة الوصول إلى علم الأُصول، تألیف علامه حلى؛
 +
#الدر الثمین من دیوان المعصومین علیهم‌السلام؛
 +
#شوارق الالهام، تألیف علامه لاهیجى.
  
−
* 1. بازگشت به عصر ايمان؛
+
و جمعى از محققین تحت اشراف ایشان مشغول به تألیف کتب مرجع در موضوعات مختلف مى‌باشند که تاکنون آثار ذیل به جامعه فرهنگ ارائه شده است:
  
−
* 2. رمز پيروزى مردان بزرگ؛
+
#موسوعة طبقات الفقهاء در ۱۷ مجلد که آن چه در این مجموعه مورد نظر واقع شده است.
 +
#معجم التراث الکلامى در ۵ جلد.
 +
#موسوعة الرجالیة (معجم الرجال وسائل الشیعة)
 +
#معجم طبقات المتکلمین، در ۵ جلد.
  
−
* 3. پرسش‌ها و پاسخ‌ها؛
+
این مؤسسه به غیر از کتابخانه، داراى حروفچینى پیشرفته کامپیوترى (لاینوترونیک)، اتاق‌هاى محققین، اتاق‌هاى درس، سلف سرویس و اتاق اطلاع رسانى و تکثیر نیز مى‌باشد.  
  
−
* 4. سيماى فرزانگان (3 جلد)؛
+
از زمانى که پایه تأسیس رشته‌هاى تخصصى: تبلیغ، تفسیر و کلام در [[حوزه علمیه]] [[قم]] گذاشته شد، سرپرستى این رشته به عهده حضرت آیت الله سبحانى نهاده شد و ایشان با کمال دلسوزى به سرپرستى دانشجویان و داوطلبان این رشته پرداخته است.
  
−
* 5. رسائل و مقالات (4 جلد).
+
آموزش این رشته و تخصص در آن ۹ سال به طول مى‌انجامد و ارزش علمى آن برابر دکترا است. دانشجویان پس از طی مراحلی برنامه فوق تخصصى دارند و سرانجام تدریس کتاب‌هاى فلسفى و کلامى را برعهده مى‌گیرند. نیز بوسیله استاد، مجله علمى کلام اسلامى انتشار یافت که خود سرفصل جدیدى در مجلات علمى کشورمان بشمار مى‌رود. هم اکنون ۶۲ شماره از این فصلنامه به چاپ رسیده است.
  
−
'''<I>ل: تراجم:</I>'''
+
==منابع==
  
−
* 1. شخصيت‌هاى اسلامى شيعه (2 جلد)، نگارش: آقاى مهدى پيشوايى. اين كتاب به عربى ترجمه شده است.
+
* [http://tohid.ir/index.php/page,static.biography?PHPSESSID=938ee35f0116212b81362c11a9e2c93c سایت آيت الله جعفر سبحانی]
  
−
* 2. زندگى بزرگان شيعه (در شماره‌هاى مختلف مجله مكتب اسلام)
+
==آرشیو عکس و تصویر==
 +
<gallery mode="packed" heights="170">
 +
پرونده:سبحانی (1).jpg|از راست: سید علاء الدین بحرالعلوم، سید مرتضی حسینی شیرازی و جعفر سبحانی در نوجوانی
 +
پرونده:سبحانی (2).jpg|1. شهید [[محمدجواد باهنر]]، 2. جعفر سبحانی و 3. [[شهید مفتح|شهید محمد مفتح]] در جوانی
 +
پرونده:جعفر سبحانی (2).jpg|ردیف پایین از راست: ناشناس، علی رجبی دوانی، ناشناس، جعفر سبحانی، [[حسین نوری همدانی]]، ناصر مکارم شیرازی و سایر اعضای هیات مدیره مجله مکتب اسلام در منزل علی رجبی دوانی
 +
پرونده:سبحانی (3).jpg|از راست: علی رجبی دوانی، [[ناصر مکارم شیرازی]]، عبدالحسین فقیهی رشتی، سید مهدی موسوی گلپایگانی، جعفر سبحانی و ناشناس در لباس احرام در سزمین وحی
 +
پرونده:محمدجواد باهنر (1).jpg|از راست: جعفر سبحانی، شهید محمدجواد باهنر و ناصر مکارم شیرازی در جوانی
 +
پرونده:سبحانی (4).jpg|1. جعفر سبحانی، 2. سید محمد ثقفی و 3. [[شیخ محمدجواد مغنیه|محمدجواد مغنیه]]
 +
پرونده:سبحانی (6).jpg|از راست: مهدی پیشوایی، داود الهامی، عبدالرحيم عقيقى (عقيقى بخشايشى)، جعفر سبحانی، ناصر مکارم شیرازی، هادی دوست محمدی، حسین حقانی زنجانی، علی اکبر حسنی و کامل خیرخواه نسل سوم هیئت علمی و تحریریه مجله مکتب اسلام
 +
پرونده:سبحانی (5).jpg|از راست: جعفر سبحانی، ناشناس، عزت الله سحابی، [[سید محمود طالقانی]] و [[شهید سید عبدالکریم هاشمی‌نژاد|شهید سید عبدالکریم هاشمی نژاد]]
 +
پرونده:جعفر سبحانی (555).jpg|alt=آیت الله سبحانی و امام خمینی و شهید بهشتی|1. [[شهید بهشتی|شهید سید محمد حسینی بهشنی]]، 2. سید جعفر کریمی، 3. جعفر افروغ (اشراقی)، 33. [[حسینعلی منتظری نجف آبادی|حسین علی منتظری]]، 4. ناصر مکارم شیرازی، 5. جعفر سبحانی، 6. [[شهید صدوقی|شهید محمد صدوقی]]، 7. [[سید محمدعلی انگجی]]، 8. [[مرتضی حائری یزدی]] و 9. [[امام خمینی|سید روح الله موسوی مصطفوی خمینی]]
 +
پرونده:سبحانی (7).jpg|از راست: حسن محفوظی، محمدهادی معرفت و جعفر سبحانی
 +
پرونده:جعفر سبحانی (6).jpg|از راست: ناشناس، جعفر سبحانی و سید محمد حسینی شیرازی
 +
پرونده:سبحانی (8).jpg|از راست: محمدابراهیم جناتی، [[محمدعلی علوی گرگانی|سید محمدعلی علوی حسینی گرگانی]]، ناصرالدین انصاری قمی و جعفر سبحانی
 +
پرونده:یحیی انصاری شیرازی (33).jpg|[[یحیی انصاری شیرازی]] و جعفر سبحانی
 +
پرونده:سبحانی (9).jpg|[[سید محمدرضا موسوی گلپایگانی]] و جعفر سبحانی
 +
پرونده:جعفر سبحانی (7).jpg|از راست: سید مرتضی علوی فریدونی، [[لطف الله صافی گلپایگانی]] و جعفر سبحانی
 +
پرونده:سبحانی (10).jpg|جعفر سبحانی بر روی جبل النور و کنار [[غار حرا]] در سرزمین وحی
 +
پرونده:محمد فاضل لنكرانی (2222).jpg|از راست: جواد غروی نائینی، سید ضیاءالدین اشکوری نجفی، جعفر سبحانی، [[آیت الله محمدفاضل لنکرانی|محمد موحدی]] (فاضل لنکرانی) و سید علی محقق داماد
 +
پرونده:خاتم0.jpg|از راست: حسین شب زنده دار جهرمی، [[سید عباس خاتم یزدی]] و جعفر سبحانی
 +
پرونده:جعفر سبحانی (99).jpg|1. [[علامه حسن زاده آملی|حسن حسن زاده آملی،]] 2. علی رجبی دوانی، 3. جعفر سبحانی، 4. داود الهامی و 5. حسن ممدوحی
 +
پرونده:جعفر سبحانی (10).jpg|از راست: جعفر سبحانی و [[سید محمد صادق حسینی روحانی|سید محمدصادق حسینی روحانی]]
 +
پرونده:سبحانی (12).jpg|از راست: جعفر سبحانی و مصطفی اعتمادی
 +
پرونده:سبحانی (14).JPG|از راست: جعفر سبحانی و عیسی احمد قاسم بحرانی
 +
پرونده:جعفر سبحانی (12).jpg|از راست: سيد عبدالعزيز حكيم و جعفر سبحانی
 +
پرونده:سبحانی (15).jpg|از راست: یدالله عباس زاده رفیع (دوزدوزانی تبریزی)، سید هادی خسروشاهی و جعفر سبحانی
 +
پرونده:جعفر سبحانی (13).jpg|از راست: جعفر سبحانی و علی زند قزوینی
 +
پرونده:سبحانی (16).jpg|از راست: سید فاضل حسینی میلانی، سید علی حسینی میلانی، سید محمدباقر حسینی سیستانی و جعفر سبحانی
 +
پرونده:سبحانی (17).jpg|جعفر سبحانی در حلقه طلاب در [[مسجد اعظم قم]]
 +
پرونده:سبحانی (20).jpg|از راست: عبدالمجید باقری بنابی و جعفر سبحانی
 +
پرونده:سبحانی (21).jpg|از راست: محمد حسن قرهی، جعفر سبحانی، نصرالله شاه‌آبادی و محمدرضا مدرسی یزدی
 +
پرونده:جعفر سبحانی (144).jpg|از راست: جعفر سبحانی و [[سید علی حسینی خامنه ای]] درون ضریح [[امام رضا علیه السلام|امام رضا]] علیه السلام
 +
پرونده:احمد جنتی (10).jpg|اقامه نماز میت محمد دانش زاده قمی (مومن) - ایستاده از راست: [[احمد جنتی]]، مرتضی مقتدایی، محمدآقا امامی (امامی کاشانی)، جعفر سبحانی و ناشناسان
 +
</gallery>
  
−
والسلام عليكم والحمدلله رب العالمين.
+
{{سنجش کیفی
 +
|سنجش=شده
 +
|شناسه= خوب
 +
|عنوان بندی مناسب= خوب
 +
|کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب
 +
|رعایت سطح مخاطب عام= خوب
 +
|رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب
 +
|جامعیت= خوب
 +
|رعایت اختصار= خوب
 +
|سیر منطقی= خوب
 +
|کیفیت پژوهش= خوب
 +
}}
  
−
==پانویس ==
+
[[رده:علمای معاصر|سبحانی،جعفر]]
−
<references />
+
[[رده:فقیهان]]
−
[[رده: علمای قرن معاصر]]
+
[[رده:فیلسوفان]]
 +
[[رده:متکلمان]]
 +
[[رده:رجالیون]]
 +
[[رده:مراجع تقلید]]
 +
[[رده:مفسرین قرآن]]
 +
[[رده: مقاله های مهم]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۰ اوت ۲۰۲۲، ساعت ۱۰:۴۸

آیت الله العظمی جعفر سبحانی (۱۳۰۸ - ش)، از مراجع معظم تقلید و اساتید بزرگ حوزه‌های علمیه و از شاگردان آیت الله بروجردى و امام خمینی است. ایشان علاوه بر تدریس فقه، اصول، فلسفه، کلام، رجال، تفسیر، درایه، تاریخ اسلام و تشیع، ملل و نحل و ادبیات، در هر یک از آن‌ رشته‌ها آثار مفید و متعددى را به جامعه اسلامى تقدیم نموده است. از مهمترین آثار ایشان می توان به کتاب‌های فروغ ابدیت، منشور جاوید و آیین وهابیت اشاره نمود. عضویت در مجلس خبرگان قانون اساسى، مشارکت در «مجله مکتب اسلام» و تأسیس «مؤسسه تحقیقاتی امام صادق علیه‌السلام» از جمله فعالیت‌های اجتماعی آیت الله سبحانى است.


این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.

Icon-computer.png
محتوای فعلی مقاله یکی از پایگاه های معتبر متناسب با عنوان است.

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

Confirm3.jpg

۲۲۰px
نام کامل جعفر سبحانی
زادروز ۱۳۰۸ شمسی
زادگاه تبریز

Line.png

اساتید

آیت الله بروجردی، سید محمد حجت کوه‌کمرى، امام خمینی، علامه سید محمدحسین طباطبائى،...


آثار

فروغ ابدیت، منشور جاوید، مفاهیم القرآن، الموجز فی علم الأصول، آیین وهابیت، تاریخ الفقه الاسلامی ادواره، المحاضرات فی الالهیات،...


ولادت

آیت الله جعفر سبحانى در ۲۸ شوال المکرم ۱۳۴۷ ق (۲۰ فروردین ۱۳۰۸ ش) در تبریز در خانواده علم و فضیلت دیده به جهان گشود.

پدر بزرگوار ایشان، زاهد وارسته، مرحوم حاج شیخ محمدحسین سبحانى خیابانى (م، ۱۳۹۲ ق)، از عالمان و فقیهان تبریز بود که بیش از ۵۰ سال به کار تدریس، تألیف، راهنمایى مردمان و پرورش شاگران اشتغال داشت. او از شاگردان سید محمدکاظم یزدى صاحب "العروة الوثقى" و شیخ الشریعه اصفهانى بوده است. برخى از آثار فقهى و اصولى وى عبارت است از: نخبة الازهار فی أحکام الخیار، کتاب الصلاة، ارشاد الافاضل إلى مطالب الرسائل و... .

تحصیلات و اساتید

شیخ جعفر سبحانى، پس از فراغت از تحصیلات ابتدایى، در مکتب‌خانه مرحوم میرزا محمود فاضل (فرزند فاضل مراغى) به فراگیرى متون ادب پارسى پرداخت و کتاب‌هایى مانند: گلستان، بوستان، تاریخ معجم، نصاب الصبیان، ابواب الجنان و غیره را فراگرفت.

سپس در ۱۴ سالگى (۱۳۶۱ ق) رهسپار مدرسه علمیه طالبیه تبریز گردید و به آموختن مقدمات علوم و سطوح پرداخت. علوم ادبى را نزد مرحومان: حاج شیخ حسن نحوى و شیخ على‌اکبر نحوى و بخشى از مطول، منطق منظومه و شرح لمعه را در محضر علامه بزرگوار میرزا محمدعلى مدرس خیابانى صاحب ریحانة الأدب (م ۱۳۷۳ ق) بیاموخت و این همه پنج سال (تا ۱۳۶۵ ق) به طول انجامید.

استاد سبحانى، در آن زمان سخت مشغول تعلیم و تعلم (دروس مقدمات) و مباحثه و تألیف بود. یادگار قلمى ایشان از آن زمان (با این که نوجوانى ۱۷ ساله بود) دو کتاب است که هم اینک موجود مى‌باشد: معیار الفکر (در منطق) و مهذب البلاغة (در علم معانى، بیان و بدیع).

وی در مهرماه ۱۳۲۵ شمسى وارد حوزه علمیه قم شد و به تکمیل سطوح، همت گماشت. باقیمانده فرائد الاصول را نزد مرحوم آیت الله حاج میرزا محمد مجاهدى تبریزى (۱۳۲۷ـ۱۳۷۹ ق) و آیت الله حاج میرزا احمد کافى (۱۳۱۸ـ۱۴۱۲ ق) آموخت و کفایة الاصول را هم نزد مرحوم آیت الله العظمى گلپایگانى (م، ۱۴۱۴ ق) بیاموخت.

آیت الله سبحانى پس از تکمیل سطوح عالیه در ۱۳۶۹ ق، به درس‌هاى خارج فقه و اصول راه یافت و به خوشه‌چینى از محضر بزرگان زیر پرداخت:

  • سید محمد حجت کوه‌کمرى (۱۳۰۱ـ۱۳۷۲ ق) که در آن زمان تدریس خارج بیع را آغاز کرده بود. درس مرحوم آیت الله حجت از نظر دسته‌بندى مطالب و نتیجه‌گیرى، امتیاز خاصى داشت.
  • امام خمینى (۱۳۲۰ـ۱۴۰۹ ق) که در آن زمان بحث استصحاب را مطرح مى‌فرمود. معظم‌له تا پایان دوره اول درس اصول حضرت امام، به درس ایشان حاضر گشت آن‌گاه بر آن شد تا مجموع درس‌هاى ایشان را به دقت ضبط کند و تحریر نماید، این کار در ضمن ۷ سال (۱۳۳۰ـ۱۳۳۷ ش) انجام گرفت و در همان زمان به چاپ رسید. امام راحل قدس سره در آغاز کتاب مزبور ـ در تقریظى ـ چنین نگاشته‌اند: «... و منهم العالم العلم التقی صاحب الفکر الثاقب والنظر الصائب الآغا میرزا جعفر السبحانی التبریزی وفّقه اللّه تعالى لمرضاته و کثّر اللّه أمثاله ولقد جدّ و اجتهد فی تنقیح مباحث الألفاظ من بحث هذا الفقیر بحسن سلیقته و توضیحها بجودة قریحته فصار بحمداللّه و له المنة صحیفة کافلة لمهمات المسائل...».

حضرت آیت الله سبحانى به غیر از تحصیل دروس فقه و اصول، به آموختن فلسفه و کلام و تفسیر نیز اشتغال داشت. استاد از دوران نوجوانى به مسائل فکرى و عقلى کشش بسیار زیادى داشت و به شخصیت های متفکر و اساتید منطق و معقول ارجى شایان مى‌نهاد. از همین رو در تبریز به محضر مرحوم آیت الله سید محمد بادکوبه‌اى (م، ۱۳۹۰ ق) شتافت و از او شرح قواعد العقائد علامه را بیاموخت. سپس در حوزه علمیه قم مطالعات فلسفى خویش را با شرکت در درس‌هاى منطق و فلسفه علامه سید محمدحسین طباطبائى (م، ۱۴۰۲ ق) تکمیل نمود و در سال‌هاى ۱۳۲۸ تا ۱۳۳۰ ش. شرح منظومه و پس از آن بخش اعظم اسفار را نزد ایشان فراگرفت و همزمان، در جلسه شبهاى پنج‌شنبه و جمعه علامه طباطبائى، که در آن فلسفه مادى به نقد کشیده مى‌شد و نگارش کتاب ارزشمند "اصول فلسفه و روش رئالیسم" و پاورقی آن توسط استاد شهید آیت الله مطهرى حاصل آن جلسات بود، شرکت جست و پس از پایان این دوره به خواست حضرت استاد علامه، کتاب اصول فلسفه را به عربى بازگرداند که نخستین جلد آن با تقریظ علامه طباطبائى به چاپ رسید.

تدریس

آیت الله سبحانى، از زمان تحصیل (۱۳۲۱ ش) به تدریس مقدمات مى‌پرداخت و پس از آن که به حوزه علمیه قم آمد (۱۸ سالگى) کار تدریس را ادامه داد و پس از زمانى چند نیز به تدریس سطوح پرداخت. ایشان نزدیک به ۷ سال مطول، چند دوره معالم و لمعتین، ۷ دوره فرائد شیخ انصارى (در ۲۱ سال)، چند دوره مکاسب و کفایه و پنج مرتبه شرح منظومه (در ۱۰ سال) را تدریس نمود.

در سال (۱۳۵۴ ش) نیز بر اثر اصرار فضلا و طلاب علاقمند حوزه، درس خارج فقه و اصول را تشکیل داد که تاکنون ادامه دارد.

همچنین استاد سالیان درازى کتاب عمیق اسفار را براى گروه بسیارى تدریس نموده است که پاره‌اى از آنان اکنون خود از اساتید فلسفه بشمار مى‌روند. ایشان به غیر از تدریس منظم فقه، اصول و فلسفه در حوزه علمیه، سالیان دراز به آموزش عقاید، رجال، درایه، تاریخ اسلام و تشیع، ملل و نحل، تفسیر و ادبیات پرداخته و در هر یک از آن‌ها آثار مفید و متعددى را به جامعه اسلامى تقدیم نموده است.

آثار و تألیفات

آیت الله سبحانى آثار بسیاری در زمینه‌هاى مختلف دینى همچون: تفسیر، حدیث، فقه، اصول، کلام، تاریخ، فلسفه، ملل و نحل، رجال، درایه، علوم ادبى، دفاع از ساحت تشیع، نقد وهابیت و موضوعات دیگر نگاشته است که ما مهمترین آن‌ها را به ترتیب موضوعى فهرست مى‌کنیم:

الف: تفسیر قرآن:

الف/۱ (تفسیر ترتیبى):

  1. تفسیر سوره رعد به نام قرآن و اسرار آفرینش؛
  2. تفسیر سوره فرقان به نام سیماى انسان کامل در قرآن؛
  3. تفسیر سوره توبه؛
  4. تفسیر سوره منافقون به نام دوست نماها؛
  5. تفسیر سوره حدید به نام قرآن و معارف عقلى؛
  6. تفسیر سوره حجرات به نام سیستم اخلاقى اسلام؛
  7. تفسیر سوره لقمان به نام مربى نمونه.

الف/۲ (تفسیر موضوعى):

  1. منشور جاوید (۱۴ جلد):
  2. مفاهیم القرآن (۱۰ جلد):
  3. اصالت روح از نظر قرآن؛
  4. التوحید والشرک فی القرآن الکریم؛
  5. شورا در قرآن و نهج البلاغه؛
  6. احمد موعود انجیل؛
  7. مکتب وحى (مفهوم امى بودن پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم)؛
  8. خاتمیت از نظر قرآن وحدیث و عقل. ترجمه: رضا استادى.

ب: علوم قرآنى:

  1. مرزهاى اعجاز: ترجمه بخشى از تفسیر البیان مرحوم آیت الله العظمى خوئى؛
  2. برهان رسالت (پیرامون قرآن و وجه اعجاز آن).

ج: کلام:

  1. شناخت صفات خدا؛
  2. آشنایى با اصول اسلام؛
  3. جهان بینى اسلامى (دیدگاه اسلام درباره هستى، دنیا، انسان در جهان)؛
  4. الهیات و معارف اسلامى؛
  5. نیروى معنوى پیامبران؛
  6. رسالت جهانى پیامبران (نبوت عامه)؛
  7. فی ظل اُصول الإسلام (شامل بحث‌هاى: توحید، شرک، بدعت، شفاعت، توسل، زیارت، حب اهل بیت، زندگى انبیاء پس از مرگ و امکان اتصال با آنان نگارش به قلم: استاد جعفر الهادى، الالهیات على هدى الکتاب والسنّة والعقل (۴ جلد)، نگارش به قلم: حسن مکى عاملى؛
  8. معاد انسان و جهان؛
  9. راه خداشناسى؛
  10. مصدر الوجود؛
  11. جبر و اختیار (نگارش: استاد على ربانى گلپایگانى)؛
  12. حسن و قبح عقلى (نگارش: هم او)؛
  13. توسل (به عربى ترجمه شده است.)؛
  14. البداء فی الکتاب والسنة؛
  15. آگاهى سوم (پیرامون علم غیب ائمه اطهار علیهم السلام)؛
  16. رهبرى امت؛
  17. پیشوایى از نظر اسلام (امامت و خلافت)؛
  18. سرنوشت از دیدگاه قرآن و حدیث و عقل؛
  19. شفاعت از دیدگاه قرآن و حدیث و عقل؛
  20. کاوش‌هایى پیرامون ولایت؛
  21. مفهوم العبادة فی الکتاب والسنة؛
  22. رؤیة الله؛
  23. الزیارة.

د: فلسفه:

  1. اصول الفلسفه (ترجمه جلد اول درس‌هاى استاد علامه طباطبایى)؛
  2. فلسفه اسلامى و اصول دیالکتیک؛
  3. نظریة المعرفة. نگارش: حسن مکى عاملى؛
  4. سرنوشت از دیدگاه علم و فلسفه؛
  5. شناخت در فلسفه اسلامى؛
  6. هستى شناسى در مکتب صدرالمتألهین؛
  7. تحلیلى از فلسفه مارکس؛
  8. نیروى محرک تاریخ.

ه: فقه:

  1. المواهب فی أحکام المکاسب؛ نگارش: آقاى سیف الله یعقوبى؛
  2. المختار فی أحکام الخیار؛
  3. نظام الارث فی الشریعة الإسلامیة الغراء؛ نگارش: آقاى سید محمدرضا پیغمبرپور؛
  4. نظام الطلاق فی الشریعة الإسلامیة الغراء؛ نگارش: آقاى سیف الله یعقوبى؛
  5. نظام المضاربة فی الشریعة الغراء؛
  6. نظام القضاء والشهادة فی الشریعة الغراء (۲ جلد)؛
  7. کتاب الخمس؛
  8. البلوغ و تلیه رسالة فی تأثیر الزمان والمکان؛
  9. قاعدتان فقهیتان: لاضرر و رضا؛ نگارش: حسن مکى عاملى.
  10. الاعتصام بالکتاب والسنة (پیرامون: مسح پاها در وضو، سجده بر زمین، خمس در کتاب و سنت، ازدواج موقت، گذاشتن دست‌ها بر روى هم در نماز، سه طلاق در یک مجلس، سوگند طلاق، طلاق در حیض و نفاس، عول و تعصیب، تقیه، ارث مسلمان از کافر، وصیت کمتر از ثلث، مصادر قانون‌گذارى نزد شیعه امامیه)؛
  11. نظام النکاح فی الشریعة الإسلامیة الغراء (۲ جلد)؛
  12. سبع مسائل (پیرامون ۷ مسئله فقهى اختلافى میان شیعه و سنى)؛
  13. حکم الأرجل فی الوضوء؛
  14. الحج فی الشریعة الإسلامیة الغراء؛
  15. الزکاة فی الشریعة الإسلامیة الغراء (۲ جلد)؛
  16. ضیاء الناظر فی أحکام صلاة المسافر؛
  17. فقه الرضاع؛
  18. أحکام السفر و آدابه؛
  19. تاریخ الفقه الاسلامی ادواره؛
سیمای فرزانگان - یکی از آثار آیت الله العظمی سبحانی

و: اصول:

  1. تهذیب الاُصول (۳ جلد) ـ تقریرات درس اصول حضرت امام خمینی قدس سره؛
  2. المحصول فی علم الأُصول (۴ جلد) ـ تقریرات درس اصول استاد سبحانى؛ نگارش: سید محمود جلالى مازندرانى؛
  3. الرسائل الأربع: ملازمه حکم عقل و حکم شرع، نگارش به قلم: استاد؛ التسامح فی أدلة السنن، نگارش به قلم: آقاى على‌اکبر کلانترى؛ الاجتهاد فی أدلة السنن، نگارش به قلم: آقاى على‌اکبر کلانترى، قاعدة لاضرر، نگارش به قلم: شیخ على حیدرى؛
  4. الموجز فی علم الأصول؛
  5. الوسیط فی علم الأُصول (۲ جلد)؛
  6. ارشاد العقول إلى علم الأُصول (۴ جلد)؛
  7. رسائل اصولیة؛
  8. اصول الفقه المقارن.

ز: تاریخ:

  1. فروغ ابدیت (۲ جلد): تجزیه و تحلیل کاملى از زندگانى پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم. این کتاب به عربى، اردو، انگلیسى، ترکى و اسپانیولى ترجمه شده و در سراسر جهان منتشر گردیده است.
  2. فروغ ولایت: تجزیه و تحلیل زندگى امیرالمومنین على علیه السلام.
  3. زندگانى امامان به زبان ساده (به عربى ترجمه شده است).
  4. الأئمة الاثنى عشر.
  5. تاریخ اسلام.

ج: رجال:

  1. کلیات فی علم الرجال.

ط: درایه:

  1. اصول الحدیث و أحکامه.

ی: عقاید:

  1. بحوث فی الملل والنحل (۸ جلد)؛
  2. فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامى (۵ جلد)؛
  3. مع الشیعة الإمامیة فی عقائدهم؛
  4. الشیعة فی موکب التاریخ؛
  5. الشیعة و علم الکلام عبرالقرون الأربعة؛
  6. آئین وهابیت (به اردو ترجمه شده است)؛
  7. الوهابیة فی المیزان؛
  8. الأسماء الثلاثة: الإله والربّ والعبادة؛
  9. منشور عقائد امامیة، ترجمه به عربى و انگلیسى؛
  10. اسماء و صفات؛
  11. وهابیت مبانى فکرى و کارنامه عملى.

ک: تراجم:

  1. شخصیت‌هاى اسلامى شیعه (۲ جلد)، نگارش: آقاى مهدى پیشوایى. این کتاب به عربى ترجمه شده است.
  2. زندگى بزرگان شیعه (در شماره‌هاى مختلف مجله مکتب اسلام)

ل: متفرقات:

  1. بازگشت به عصر ایمان؛
  2. رمز پیروزى مردان بزرگ؛
  3. پرسش‌ها و پاسخ‌ها؛
  4. سیماى فرزانگان؛
  5. رسائل و مقالات (۴ جلد).

فعالیت‌ها و خدمات اجتماعی

عضویت در مجلس خبرگان قانون اساسى:

استاد معظم حضرت آیت الله سبحانى از روز نخست در مبارزات حق طلبانه روحانیت علیه رژیم فاسد شرکت داشت و نامش هماره در ذیل اعلامیه‌هاى مدرسین حوزه علمیه قم دیده مى‌شد. ایشان پس از پیروزى انقلاب اسلامى (که ثمره شیرین مجاهدات روحانیت و مردم مسلمان ما بود) براى شرکت در انتخابات مجلس خبرگان قانون اساسى، احساس وظیفه نمود و به امر و ترغیب امام خمینی قدس سره از استان آذربایجان شرقى کاندید شد و با آراى بسیار بالای مردم استان (به عنوان نماینده اول) انتخاب شد. در تنظیم قانون اساسى (هم از نظر تعبیر و هم از نظر محتوا) تأثیر بسزایى داشت و مرحوم آیت الله شهید دکتر بهشتى رسماً از تریبون مجلس از دقت و ژرف‌نگرى ایشان تقدیر به عمل آورد.

مشارکت در مجله مکتب اسلام:

در سال‌هاى ۱۳۳۷ و ۱۳۳۸ ش. خلأ فکرى بر جوانان کشورمان حاکم بود و غالب محلات کشور وابسته به دولت فاسد بودند و کمتر مجله‌اى بود که به طور مستقیم و غیرمستقیم به تخریب بنیان‌هاى اخلاقى و فرهنگى نپردازد. از همین رو استاد و گروهى از فضلاى حوزه به رهبری برخی از مراجع وقت همراه با کمک مالی برخی از مؤمنین تصمیم گرفتند تا شالوده بناى یک مجله وزین فکرى اسلامى را بریزند و این چنین بود که مجله "درس‌هایى از مکتب اسلام" تأسیس شد. استاد در این مجله با نگارش تاریخ اسلام و تفسیر قرآن آثار ماندگارى از خویش به یادگار نهاد و هم اکنون نیز صاحب امتیاز آن بوده و مجله تحت سرپرستى ایشان به حیات علمى خود ادامه مى‌دهد.

از هنگامى که پایه مجله مکتب اسلام گذاشته شد، نگارش تفسیر قرآن بر عهده حضرت آیت الله سبحانى قرار گرفت و استاد در طول سالیان متمادى به نگارش تفسیر قرآن پرداخت و از این رهگذر به ترجمه و توضیح: سوره توبه، سوره رعد، سوره فرقان، سوره لقمان، سوره حجرات، سوره حدید، سوره صف و سوره منافقون توفیق یافت.

در خور ذکر است که استاد پس از گذشت زمانى چند به ضرورت تفسیر موضوعى قرآن پى برد و به این نتیجه رسید که: قرآن مجید در موضوعات گوناگون به بحث و بررسى پرداخته است، اما آیات هر موضوع، در محل واحدى گرد نیامده و چه بسا آیات یک موضوع در سوره‌هاى مختلف پخش شده است و نتیجه‌گیرى کلى از آیات قرآنى درباره هر عنوان، در گرو آن است که آیات در جاى واحدى جمع‌آورى شود و آن‌گاه با ملاحظه مجموع آیات، و احیاناً با پرتوگیرى از تبیینات حضرات معصومین علیهم‌السلام، دیدگاه قرآن مشخص شود. استاد در این راستا به بررسى و تفسیر آیات عقاید اسلامى پرداخت و در این مورد تفسیر بى‌همانند "مفاهیم القرآن" را در ۷ جلد به رشته تألیف کشید، که از همان زمان انتشار مورد تقدیر دانشمندان جهان اسلام قرار گرفت. برخى از کسانى که بر این کتاب تقریظ نگاشته‌اند عبارتند از حضرات آیات: سید محمدباقر صدر، علامه طباطبائی، شیخ محمدتقى شوشترى، محمدجواد مغنیه، سید مرتضى عسکرى.

استاد بزرگوار پس از چندى به نیاز شدید جامعه فارسى زبان به این گونه تفاسیر آگاه شد و بر آن شد تا با استفاده از کتاب فوق، نخستین تفسیر موضوعى قرآن به زبان فارسى را نگارش دهد که به فضل الهى به نوشتن کتاب "منشور جاوید"، توفیق یافت که تاکنون ۱۴ جلد آن در تفسیر موضوعات مختلف قرآن مجید چاپ و منتشر شده است.

از بَدْوِ تأسیس مجله مکتب اسلام، پرسش‌هاى مختلفى از سوى جوانان و دانشجویان به دفتر مجله مى‌رسید که خواهان پاسخ بودند. لذا ستونى در مجله با نام "پرسش و پاسخ" گشایش یافت که به سؤال‌هاى علمى و دینى مردم پاسخ مى‌داد. جواب این سؤال‌ها از آغاز بر عهده حضرت آیت الله سبحانى و حضرت آیت الله مکارم شیرازى بود، که بعدها در ۴ جلد با نام "پرسش‌ها و پاسخ‌ها" چاپ و منتشر شد. پس از آن نیز پرسش‌هاى گوناگونى از نقاط مختلف کشور و نیز مراکز فرهنگى اسلامى جهان بدست حضرت استاد مى‌رسید که خود باعث بر تألیف کتاب ارزنده "پرسش‌ها و پاسخ‌ها" از سوى ایشان شد.

پس از انقلاب اسلامى، ضرورت تحول و دگرگونى در برنامه‌هاى درسى حوزه و دانشگاه بیش از پیش احساس شد و براى رفع نیاز طلاب و دانشجویان مراکزى تأسیس گردید. شوراى مدیریت حوزه علمیه قم براى پرکردن خلأهاى نظام درسى حوزه به فکر تدوین متون آموزشى در برخى از رشته‌هاى علوم اسلامى برآمد و براى این کار از فکر و اندیشه استاد معظم حضرت آیت الله سبحانى بهره گرفت.

استاد نیز در مدتى در ۴ رشته از علوم اسلامى: رجال، عقاید، فرق و مذاهب دست به تألیف کتاب زد، که به تصدیق اهل فن هر یک از آن‌ها در نوع خود بهترین است. در رشته عقاید، کتاب "المحاضرات فی الالهیات" را در ۴ جلد، و در باب مذاهب اسلامى نیز کتاب وزین "بحوث فی الملل والنحل" را در ۸ جلد به رشته نگارش درآورد، که هم اینک همراه دو کتاب دیگر ایشان ("کلیات فی علم الرجال" و "اصول الحدیث و أحکامه)" جزو کتاب‌هاى درسى رسمى طلاب و فضلاى حوزه علمیه قرار گرفته و چند بار نیز ترجمه و تلخیص گردیده است.

موسسه تحقیقاتی امام صادق علیه السلام:

مجله آینه پژوهش پیرامون این مؤسسه عظیم چنین نگاشته است: ... استاد آیت الله جعفر سبحانى که توفیق داشتند از هیجده سالگى قلم بزنند و در وادى تحقیق و نگارش گام بردارند، در طول ۶۰ سال گرانى آن‌چه را که در دست یافتن به مآخذ و منابع از دست مى‌رود به خوبى احساس کردند و همواره به تأسیس مرکزى ویژه محققین و مؤلفین مى‌اندیشیدند که در آن بتوان بدون طى مراحل دست و پاگیر، به مخزن کتابخانه مراجعه مستقیم کرد و به دور از جار و جنجال روزمرگی‌ها، در سالن مطالعه آن یا اتاق‌هاى مخصوص مؤلفین و محققین به تألیف و تحقیق پرداخت.

با پیروزى انقلاب اسلامى ایران زمینه تحقق این اندیشه فراهم شد و با همت بلند و تلاش پیگیر ایشان و همراهى جمله‌اى از فرهنگ‌ دوستان نخستین گام یعنى هسته مرکزى مؤسسه تعلیماتى و تحقیقاتى امام صادق علیه السلام در سال ۱۳۵۹ ش تأسیس و در روز عید غدیر افتتاح شد.

این مؤسسه که با انگیزه فراهم آوردن کتابخانه‌اى ویژه براى محققین و مؤلفین تأسیس شد، بنابر مقتضیات زمان و احساس نیازهاى اساسى دیگر، مواردى چند را به دستور کار خود افزود که فشرده آن عبارت است از:

  1. تربیت و آموزش استعدادهاى جوان براى تحقیق در مسائل اسلامى، به ویژه تفسیر، حدیث و عقاید؛
  2. احیاى متون اسلامى و تحقیق بر روى آثار بزرگان شیعه؛
  3. نقد آثار روز درباره اسلام؛
  4. پاسخ به سؤالات دینى؛
  5. انتشار جزوه‌هاى مختصر در زمینه مسائل اسلامى.

بعد از تشکیل هسته مرکزى، با احساس نیاز به توسعه بیشتر مرکز، توجه عاشقان رشد و اعتلاى فرهنگ اسلامى، از جمله حضرت امام خمینی قدس سره به آن جلب شد و ساختمان جدید مرکز در زمینى به مساحت دو هزار متر مربع احداث گشت. این مرکز داراى مخزن بزرگ کتابخانه و سالن مطالعه وسیع و مجهز است. اتاق‌هاى مخصوص محققین و مؤلفین در طبقه سوم آن قرار دارد و آخرین طبقه آن داراى دو کلاس بزرگ و مجهز براى کارهاى آموزشى است.

محققینى که به تنهایى مشغول تحقیق و تألیف هستند از سالن مطالعه عمومى کتابخانه که محیطى بسیار آرام است استفاده مى‌کنند. آنان بدون مراجعه به کتابدار مى‌توانند خود وارد مخزن کتابخانه شوند و در قسمت‌هاى مختلف آن، جدا از دست یافتن به منبع مورد نیاز، با منابع دیگرى در زمینه کار خود آشنا شوند. آن دسته از محققینى که به طور گروهى بر روى اثرى کار مى‌کنند، اتاقى ویژه دارند. گروهى از محققین زیر نظر مستقیم استاد جعفر سبحانى به تحقیق مى‌پردازند و کسانى نیز به کار خود مشغول هستند و از امکانات مؤسسه استفاده مى‌کنند، کافى است موضوعِ موردِ تحقیق، اسلامى باشد و محقق، شرایط اولیه تحقیق را داشته باشد.

کتابخانه مرکز که شامل مجموعه‌اى از کتب مرجع و مصادر اولیه است، حدود ۵۰ هزار جلد کتاب دارد که بخش اعظم آن، کتابخانه استاد جعفر سبحانى بوده که به مرکز اهدا شده است. اگر محققى از خارج از کشور و یا از شهرستان‌هاى ایران براى تحقیق در موضوعات اسلامى به قم بیاید، مى‌تواند در طول مدت تحقیق میهمان مؤسسه باشد و از امکانات آن استفاده نماید.

در بخش احیاى آثار پیشینیان، تصحیح و تحقیق کتب خطى قبل از قرن هفتم در دستور کار قرار دارد که برخى از آثار چاپ شده همراه با مقدمه‌اى گسترده و خواندنى از حضرت استاد عبارتند از:

  1. المهذب نوشته ابن براج طرابلسى (۴۰۰ـ۴۸۱ ق) در ۲ جلد و با دو مقدمه استاد؛
  2. الجواهر نوشته هم او؛
  3. الجامع للشرائع نوشته یحیى بن سعید حلى (۶۰۰ـ۶۸۱ ق)؛
  4. العمدة نوشته ابن بطریق حلى (۵۲۳ـ۶۰۰ ق)؛
  5. اصباح الشیعة بمصباح الشریعة نوشته قطب الدین کیدرى (قرن ۶ هجرى)؛
  6. قاعدة ضمان الید نوشته شهید شیخ فضل الله نورى (۱۳۲۷ ق)؛
  7. الاحتجاج نوشته احمد بن على طبرسى (م ح ۵۵۰ ق) در ۲ جلد؛
  8. رجال نجاشى نوشته احمد بن على نجاشى (۳۷۲ـ۴۵۰ ق) در ۲ جلد؛
  9. اشارة السبق نوشته حلبى؛
  10. اقطاب الدوائر (در تفسیر آیه تطهیر) نوشته شیخ عبدالحسین (از علماى عصر صفوى)؛
  11. ابانة المختار فی أحکام الخیار نوشته شیخ الشریعه اصفهانی (۱۲۶۶ـ۱۳۳۹ ق)؛
  12. غنیة النزوع تألیف ابن زهره حلى (۵۱۱ـ۵۸۵ ق)؛
  13. نهایة المرام تألیف علامه حلى (۳ جلد)؛
  14. تحریر الأحکام الشرعیة، تألیف علامه حلى (۶ جلد)؛
  15. معالم الدین فی فقه آل یاسین (۲ جلد)؛
  16. اللئالى العبقریة، نگارش فاضل هندی؛
  17. نهایة الوصول إلى علم الأُصول، تألیف علامه حلى؛
  18. الدر الثمین من دیوان المعصومین علیهم‌السلام؛
  19. شوارق الالهام، تألیف علامه لاهیجى.

و جمعى از محققین تحت اشراف ایشان مشغول به تألیف کتب مرجع در موضوعات مختلف مى‌باشند که تاکنون آثار ذیل به جامعه فرهنگ ارائه شده است:

  1. موسوعة طبقات الفقهاء در ۱۷ مجلد که آن چه در این مجموعه مورد نظر واقع شده است.
  2. معجم التراث الکلامى در ۵ جلد.
  3. موسوعة الرجالیة (معجم الرجال وسائل الشیعة)
  4. معجم طبقات المتکلمین، در ۵ جلد.

این مؤسسه به غیر از کتابخانه، داراى حروفچینى پیشرفته کامپیوترى (لاینوترونیک)، اتاق‌هاى محققین، اتاق‌هاى درس، سلف سرویس و اتاق اطلاع رسانى و تکثیر نیز مى‌باشد.

از زمانى که پایه تأسیس رشته‌هاى تخصصى: تبلیغ، تفسیر و کلام در حوزه علمیه قم گذاشته شد، سرپرستى این رشته به عهده حضرت آیت الله سبحانى نهاده شد و ایشان با کمال دلسوزى به سرپرستى دانشجویان و داوطلبان این رشته پرداخته است.

آموزش این رشته و تخصص در آن ۹ سال به طول مى‌انجامد و ارزش علمى آن برابر دکترا است. دانشجویان پس از طی مراحلی برنامه فوق تخصصى دارند و سرانجام تدریس کتاب‌هاى فلسفى و کلامى را برعهده مى‌گیرند. نیز بوسیله استاد، مجله علمى کلام اسلامى انتشار یافت که خود سرفصل جدیدى در مجلات علمى کشورمان بشمار مى‌رود. هم اکنون ۶۲ شماره از این فصلنامه به چاپ رسیده است.

منابع

آرشیو عکس و تصویر

  • از راست: سید علاء الدین بحرالعلوم، سید مرتضی حسینی شیرازی و جعفر سبحانی در نوجوانی

  • 1. شهید محمدجواد باهنر، 2. جعفر سبحانی و 3. شهید محمد مفتح در جوانی

  • ردیف پایین از راست: ناشناس، علی رجبی دوانی، ناشناس، جعفر سبحانی، حسین نوری همدانی، ناصر مکارم شیرازی و سایر اعضای هیات مدیره مجله مکتب اسلام در منزل علی رجبی دوانی

  • از راست: علی رجبی دوانی، ناصر مکارم شیرازی، عبدالحسین فقیهی رشتی، سید مهدی موسوی گلپایگانی، جعفر سبحانی و ناشناس در لباس احرام در سزمین وحی

  • از راست: جعفر سبحانی، شهید محمدجواد باهنر و ناصر مکارم شیرازی در جوانی

  • 1. جعفر سبحانی، 2. سید محمد ثقفی و 3. محمدجواد مغنیه

  • از راست: مهدی پیشوایی، داود الهامی، عبدالرحيم عقيقى (عقيقى بخشايشى)، جعفر سبحانی، ناصر مکارم شیرازی، هادی دوست محمدی، حسین حقانی زنجانی، علی اکبر حسنی و کامل خیرخواه نسل سوم هیئت علمی و تحریریه مجله مکتب اسلام

  • از راست: جعفر سبحانی، ناشناس، عزت الله سحابی، سید محمود طالقانی و شهید سید عبدالکریم هاشمی نژاد

  • آیت الله سبحانی و امام خمینی و شهید بهشتی

    1. شهید سید محمد حسینی بهشنی، 2. سید جعفر کریمی، 3. جعفر افروغ (اشراقی)، 33. حسین علی منتظری، 4. ناصر مکارم شیرازی، 5. جعفر سبحانی، 6. شهید محمد صدوقی، 7. سید محمدعلی انگجی، 8. مرتضی حائری یزدی و 9. سید روح الله موسوی مصطفوی خمینی

  • از راست: حسن محفوظی، محمدهادی معرفت و جعفر سبحانی

  • از راست: ناشناس، جعفر سبحانی و سید محمد حسینی شیرازی

  • از راست: محمدابراهیم جناتی، سید محمدعلی علوی حسینی گرگانی، ناصرالدین انصاری قمی و جعفر سبحانی

  • یحیی انصاری شیرازی و جعفر سبحانی

  • از راست: سید مرتضی علوی فریدونی، لطف الله صافی گلپایگانی و جعفر سبحانی

  • جعفر سبحانی بر روی جبل النور و کنار غار حرا در سرزمین وحی

  • از راست: جواد غروی نائینی، سید ضیاءالدین اشکوری نجفی، جعفر سبحانی، محمد موحدی (فاضل لنکرانی) و سید علی محقق داماد

  • از راست: حسین شب زنده دار جهرمی، سید عباس خاتم یزدی و جعفر سبحانی

  • 1. حسن حسن زاده آملی، 2. علی رجبی دوانی، 3. جعفر سبحانی، 4. داود الهامی و 5. حسن ممدوحی

  • از راست: جعفر سبحانی و سید محمدصادق حسینی روحانی

  • از راست: جعفر سبحانی و مصطفی اعتمادی

  • از راست: جعفر سبحانی و عیسی احمد قاسم بحرانی

  • از راست: سيد عبدالعزيز حكيم و جعفر سبحانی

  • از راست: یدالله عباس زاده رفیع (دوزدوزانی تبریزی)، سید هادی خسروشاهی و جعفر سبحانی

  • از راست: جعفر سبحانی و علی زند قزوینی

  • از راست: سید فاضل حسینی میلانی، سید علی حسینی میلانی، سید محمدباقر حسینی سیستانی و جعفر سبحانی

  • جعفر سبحانی در حلقه طلاب در مسجد اعظم قم

  • از راست: عبدالمجید باقری بنابی و جعفر سبحانی

  • از راست: محمد حسن قرهی، جعفر سبحانی، نصرالله شاه‌آبادی و محمدرضا مدرسی یزدی

  • از راست: جعفر سبحانی و سید علی حسینی خامنه ای درون ضریح امام رضا علیه السلام

  • اقامه نماز میت محمد دانش زاده قمی (مومن) - ایستاده از راست: احمد جنتی، مرتضی مقتدایی، محمدآقا امامی (امامی کاشانی)، جعفر سبحانی و ناشناسان


برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=جعفر_سبحانی&oldid=142090»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا