رعایت ادبیات دانشنامه ای متوسط
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

علامه محمدتقی جعفری: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(←‏آثار و تألیفات)
 
(۱۴ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
 +
{{خوب}}
 +
'''علامه محمدتقی جعفری''' (۱۳۰۴ - ۱۳۷۷ ش)، فیلسوف [[شیعه]] معاصر ایرانی و از شاگردان [[میرزا مهدی آشتیانی]] و [[امام خمینی]] بود. استاد جعفری حدود ۵۰ سال به تعلیم و تربیت جامعه اشتغال داشت و آثار متعددی در علوم مختلف اسلامی از ایشان برجای ماند. "ترجمه و تفسیر [[نهج البلاغه]]" و "تفسیر و نقد و تحلیل [[مثنوی معنوی (کتاب)|مثنوی مولوی]]" دو اثر ارزشمند اوست.
 +
 
{{شناسنامه عالم
 
{{شناسنامه عالم
−
|نام کامل = محمدتقی جعفری
+
|نام کامل = علامه محمدتقی جعفری
−
|تصویر=[[پرونده:Jafary.jpg|220px|center]]
+
|تصویر=[[پرونده:Jafary.jpg|۲۲۰px|center]]
−
|زادروز =  1304 شمسی
+
|زادروز =  ۱۳۰۴ شمسی
−
|زادگاه =  تبریز
+
|زادگاه =  [[تبریز]]
−
|وفات =   25 آبان 1377 شمسی   
+
|وفات = ۱۳۷۷ شمسی   
−
|مدفن =   
+
|مدفن =  [[مشهد]]، [[حرم امام رضا علیه السلام]]
−
|اساتید = میرزا مهدی آشتیانی، مهدی مازندرانی، محمدتقی زرگر
+
|اساتید =   [[میرزا مهدی آشتیانی]]، [[امام خمینی]]، شیخ مهدی مازندرانی، شیخ محمدتقی زرگر،...
−
|شاگردان = عبدالرحیم گواهی، عبدالله نصری، محمدمهدی گرجیان
+
|شاگردان = عبدالرحیم گواهی، عبدالله نصری، محمدمهدی گرجیان،...
−
|آثار = رسائل فقهی، ترجمه و تفسیر [[نهج البلاغه]]، تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی مولوی،...  
+
|آثار = ترجمه و تفسیر نهج البلاغه، تفسیر و نقد مثنوی مولوی، عرفان اسلامی، جبر و اختیار، هدف زندگی، فلسفه دین،...  
 
}}
 
}}
  
−
محمدتقی جعفری (۱۳۰۴-۱۳۷۷هـ.ش مطابق با ۱۳۴۳-۱۴۱۹هـ.ق)، فیلسوف مسلمان معاصر ایرانی است که از او آثار متعددی برجای مانده است. "ترجمه و تفسیر [[نهج البلاغه]]" و "تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی مولوی" دو نمونه از آثار ارزشمند اوست.
+
==ولادت و دوران کودکی==
  
−
{{عالی}}
+
محمدتقی جعفری در سال ۱۳۰۴ هـ.ش در شهر [[تبریز]] به دنیا آمد.<ref> فیلسوف شرق، محمدرضا جوادی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چ اول، ۱۳۷۸، ص ۶.</ref> پدرش، «کریم» درس نخوانده بود، اما صدق و صفای خاصی داشت. او نانوا بود و هیچ وقت بدون [[وضو]] دست به خمیر نان نمی‌زد. حافظه این نانوای مکتب نرفته چنان قوی بود که اغلب سخنان واعظان شهر را با دقت و تفصیل، برای دیگران بیان می‌کرد.
  
−
==ولادت==
+
در روزگاری که تبریز دچار قحطی شده بود، در یکی از شب‌ها، ‌کریم با هزار زحمت دو عدد نان سنگک و مقداری شیرینی خرید. در بین راه منزل، دو نفر را در خرابه‌ای دید که مشغول خوردن استخوان و لاشه گوسفند و مرغ مرده‌ای بوده‌اند،‌ او که چنین دید، دلش به حال آنان سوخت و یکی از نان‌ها و شیرینی را به آن‌ها داد. در این هنگام دید که آنان دست به [[دعا]] بلند کردند و با سوز دل گفتند: ای مرد مهربان! خدای بزرگ و بخشنده به تو فرزندی صالح و نیک عنایت فرماید. همچنان که ما را خوشحال کردی، خدای رحیم چشم تو را روشن کند.<ref> آقای مرزبانی، ‌عبدالله نصری، ‌انتشارات سروش، چاپ اول، ۱۳۷۷، ص ۲۱ و ۲۲.</ref>
  
−
استاد محمدتقی جعفری در سال 1304 هـ.ش در شهر تبریز به دنیا آمد.<ref> فیلسوف شرق، محمدرضا جوادی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چ اول، 1378، ص 6.</ref> پدرش، «كریم» درس نخوانده بود، اما صدق و صفای خاصی داشت. پدرش نانوا بود و هیچ وقت بدون [[وضو]] دست به خمیر نان نمی‌زد. حافظه این نانوای مكتب نرفته چنان قوی بود كه اغلب سخنان واعظان شهر را با دقت و تفصیل، برای دیگران بیان می‌كرد.
+
مادر علامه جعفری باسواد بود و [[قرآن]] را به خوبی می‌خواند. او قرائت قرآن را به محمدتقی تعلیم داد. محمدتقی چنان خوب قرائت قرآن را فراگرفته بود که وقتی در ۶ سالگی، در سال ۱۳۱۰ هـ.ش برای اولین بار وارد مدرسه «اعتماد» تبریز شد، مدیر مدرسه، آقای جواد اقتصاد خواه، بعد از شنیدن قرائت قرآن او لبخندی زد و گفت: بارک الله! خیلی خوب خواندی! نیازی به درس‌های کلاس اول و دوم نداری؛ از فردا وارد کلاس سوم شو!<ref> علامه جعفری، محمد ناصری، دفتر انتشارات کمک آموزشی، چ اول، ۱۳۷۷، ص ۱۰.</ref>
  
−
در روزگاری كه تبریز دچار قحطی شده بود، در یكی از شب‌ها، ‌كریم با هزار زحمت دو عدد نان سنگگ و مقداری شیرینی خرید، در بین راه منزل، دو نفر را در خرابه‌ای دید كه مشغول خوردن استخوان و لاشه گوسفند و مرغ مرده‌ای بوده‌اند،‌او كه چنین دید، دلش به حال آنان سوخت و یكی از نان‌ها و شیرینی را به آن‌ها داد. چند قدمی دور نشده بود كه به نزد آن دو برگشت تا شاید بتواند كمك دیگری انجام دهد. در این هنگام دید كه آنان دست به [[دعا]] بلند كردند و با سوزدل گفتند: ای مرد مهربان! خدای بزرگ و بخشنده به تو فرزندی صالح و نیك عنایت فرماید. همچنان كه ما را خوشحال كردی، خدای رحیم چشم تو را روشن كند.<ref> آقای مرزبانی، ‌عبدالله نصری، ‌انتشارات سروش، چاپ اول، 1377، ص 21 و 22.</ref>
+
حافظه قوی محمدتقی همگان را به شگفتی وامی‌داشت؛ به طوری که متن کلیله و دمنه را از حفظ می‌خواند و معنای عبارات مشکل را شرح می‌داد. معلمان مدرسه اعتماد، همواره او را تشویق می‌کردند.<ref> همان، ص ۱۱.</ref>
  
−
==تحصیلات ==
+
==تحصیلات، اساتید و شاگردان==
  
−
مادر علامه جعفری باسواد بود و [[قرآن]] را به خوبی می‌خواند. او قرائت قرآن را به محمدتقی تعلیم داد. محمدتقی چنان خوب قرائت قرآن را فراگرفته بود كه وقتی در 6 سالگی، در سال 1310 هـ.ش برای اولین بار وارد مدرسه «اعتماد» تبریز شد، مدیر مدرسه، آقای جواد اقتصاد خواه، بعد از شنیدن قرائت قرآن او لبخندی زد و گفت: بارك الله! خیلی خوب خواندی! نیازی به درس‌های كلاس اول و دوم نداری؛ از فردا وارد كلاس سوم شو!<ref> علامه جعفری، محمد ناصری، دفتر انتشارات كمك آموزشی، چ اول، 1377، ص 10.</ref>
+
محمدتقی جعفری در ۱۵ سالگی و در سال ۱۳۱۹ ش. برای ادامه تحصیل، تبریز را به مقصد [[تهران]] ترک کرد. مدرسه فیلسوف، واقع در جوار امامزاده اسماعیل و ابتدای یکی از ورودی‌های بازار قدیمی تهران،<ref> همان، ص ۲۰.</ref> اولین جایی بود که محمدتقی برای کسب دانش قدم به آن جا گذارد. او در مدرسه فیلسوف؛ از استاد آیت الله حاج شیخ محمدرضا تنکابنی (۱۲۸۳ـ۱۳۸۵ هـ.ق) پدر حجت الاسلام محمدتقی فلسفی «[[مکاسب (کتاب)|مکاسب]]» و «[[کفایة الاصول (کتاب)|کفایه]]» را آموخت.<ref> همان، ص ۲۱ و ۲۲.</ref>
  
−
حافظه قوی محمدتقی همگان را به شگفتی وامی‌داشت؛ به طوری كه متن كلیله و دمنه را از حفظ می‌خواند و معنای عبارات مشكل را شرح می‌داد. معلمان مدرسه اعتماد، همواره او را تشویق می‌كردند.<ref> همان، ص 11.</ref>
+
بعد از مدتی، محمدتقی برای ادامه تحصیل به [[قم]] رفت و در مدرسه دارالشفاء اقامت کرد. در همین دوران بود که روزی آیت الله [[سید محمد حجت کوه کمره ای|سید محمد حجت کوه‌کمره‌ای]] (۱۳۱۰ـ۱۳۷۲ هـ.ق) و آیت الله [[شهید صدوقی|شهید محمد صدوقی]] به حجره او آمدند و لباس روحانیت را به او پوشانیدند.<ref>فیلسوف شرق، ص۲۴ و علامه جعفری، ص۲۸.</ref>
  
−
محمدتقی در 15 سالگی و در سال 1319 ش. برای ادامه تحصیل، تبریز را به مقصد تهران ترك كرد. مدرسه فیلسوف، واقع در جوار امامزاده اسماعیل و ابتدای یكی از ورودی‌های بازار قدیمی تهران،<ref> همان، ص 20.</ref> اولین جایی بود كه محمدتقی برای كسب دانش قدم به آن جا گذارد. او در مدرسه فیلسوف؛ از استاد آیت الله حاج شیخ محمدرضا تنكابنی (1283ـ1385 هـ.ق) پدر حجت اسلام محمدتقی فلسفی «مكاسب» و «كفایه» را آموخت.<ref> همان، ص 21 و 22.</ref>
+
آیت الله [[میرزا مهدی آشتیانی]] (۱۳۰۶ـ۱۳۷۲ هـ.ق) حکیمی بود که در مدرسه مروی تدریس می‌کرد. محمدتقی نزد آن استاد بزرگ رفت و [[حکمت]] منظومه حکیم [[حاج ملاهادی سبزواری|ملا هادی سبزواری]] و بخشی از امور عامه [[اسفار اربعه (کتاب)|اسفار]] را از ایشان یاد گرفت.
  
−
بعد از مدتی، محمدتقی برای ادامه تحصیل به [[قم]] رفت و در مدرسه دارالشفاء اقامت كرد. در همین دوران بود که روزی آیت الله سید محمد حجت كوه‌كمری‌ای (1310ـ1372 هـ.ق) و آیت الله شهید محمد صدوقی به حجره او آمدند و لباس روحانیت را به او پوشانیدند.<ref>فیلسوف شرق، ص24 و علامه جعفری، ص28.</ref>
+
حجت الاسلام محمدتقی جعفری معقول را از آیت الله شیخ مهدی مازندرانی و [[عرفان]] را از آیت الله شیخ محمدتقی زرگر فراگرفت. درس [[اخلاق]] [[امام خمینی]] در [[مدرسه فیضیه]]، روح تشنه محمدتقی را سیراب کرد. روز اولی که او در درس امام خمینی شرکت کرده بود، مشاهده کرد که استاد، آیات آخر [[سوره حشر]] را [[تفسیر قرآن|تفسیر]] می‌کند. او دریافت که این درس خیلی ژرف است و امام خمینی از مواهبی برخوردار است که دیگران از آن بی‌بهره‌اند.<ref> آفاق مرزبانی، ص ۲۳ و فیلسوف شرق، ص ۲۴ و ۲۵.</ref>
  
−
==حضور در انقلاب اسلامی==
+
استاد جعفری حدود ۵۰ سال به تعلیم و تربیت جامعه اشتغال داشت. در این مدت طولانی بسیاری از پژوهشگران حوزه و دانشگاه از دروس ایشان استفاده کرده و نکته‌ها آموختند که از جمله می‌توان به دکتر «عبدالرحیم گواهی»؛ دکتر «عبدالله نصری» حجت الاسلام دکتر «محمدمهدی گرجیان» اشاره کرد.
  
−
به تدریج، استاد جعفری برای اقشار گوناگون مردم در دانشگاه‌ها و مساجد و... به سخنرانی پرداخت. ساواك برای كنترل این جلسات، مأمورانی را می‌فرستاد تا از آن گزارش تهیه كنند. هم اكنون بیش از 180 سند گزارش‌های ساواك درباره علامه جعفری در دست است كه در كتاب «چراغ فروزان» منتشر شده است.<ref> «چراغ فروزان» از مجموعه یاران امام به روایت اسناد ساواك، مركز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، چاپ اول، 1377.</ref>
+
==آثار و تألیفات==
  
−
چون مأموران ساواك به درستی نمی‌توانستند از مباحث علمی و فلسفی استاد آگاه شوند، به ناچار از طریق منابع و مأموران متعدد از جلسات استاد گزارش تهیه می‌كردند؛ به طوری كه در طول سالیانی كه استاد زیر نظر ساواك بود، بیش از 20 منبع از جلسه‌های ایشان گزارش داده‌اند.<ref> فیلسوف شرق، ص 74.</ref> بنابر اسناد ساواك، در جلسات استاد جعفری، عموماً جوانان و دانشجویان شركت می‌كردند و تعداد آن ها زیاد و حدود 500 نفر و... شركت داشتند.<ref> چراغ فروزان، ص 200، 175، 231 و...</ref>
+
می توان گفت مهمترین اثر علامه جعفری ترجمه و تفسیر [[نهج البلاغة|نهج البلاغه]] است. استاد جعفری به تفسیر [[مثنوی معنوی (کتاب)|مثنوی]] پرداخت تا مقدمه‌ای باشد برای شناخت و تفسیر کلام [[امیرالمومنین]] علیه السلام (در نهج البلاغه). یکی از بستگان نزدیک استاد، در خواب دید که در برابر [[علامه امینی|علامه عبدالحسین امینی]] (۱۳۲۰ـ۱۳۹۰ هـ.ق) ـ صاحب [[الغدير (کتاب)|الغدیر]] ـ نشسته است. علامه امینی پرسید: آیا شما جعفری را می‌شناسید؟ گفت: آری. علامه امینی گفت: نامه‌ای می‌دهم به ایشان بدهید. پرسید: اجازه دارم نامه را باز کنم و بخوانم؟ وقتی پاسخ مثبت شنید، در نامه نظر انداخت؛ دید خیلی معنوی و ملکوتی است؛ به قدری نورانی بود که حالی خاص پیدا کرد. علامه امینی با تأکید گفت: این نامه را بدهید به جعفری و به ایشان بگویید ما اکنون در این عالم ([[برزخ]]) دیگر نمی‌توانیم کاری بکنیم، ولی شما در آن دنیا در میدان کار هستید و می‌توانید درباره امیرالمؤمنین علیه السلام کار کنید.
  
−
ساواك در سال 1344 استاد را احضار كرد و تأكید كه در درس‌های خودتان دو موضوع را رعایت كنید: «1. نسبت به شاه مطلبی نگویید؛ 2. نسبت به اسرائیل حمله و اعتراض نكنید».<ref> همان، ص 34.</ref>
+
به این ترتیب، ترجمه و تفسیر نهج البلاغه آغاز شد و تا پایان عمر استاد ادامه یافت و ۲۷ جلد از آن منتشر شد. علامه جعفری با تمام صلاحیت‌هایی که در شناخت هستی و جهان بینی‌های شرقی و غربی داشت، کوشید کلام امیرالمؤمنین علیه السلام را به درستی بشناسد و به بهترین شکلی بشناساند. در این راه، او مکاتب گوناگون و نظریه‌های مختلف را به میدان طلبید و با قدرت استدلال نشان داد که نهج البلاغه کلام خالق نیست، اما برتر از کلام هر مخلوقی است و مطالب آن اگر درست و کامل روشن گردد، سراسر حقیقت و درستی است و در آن هیچ کژی و اشتباهی راه ندارد.
  
−
در بهمن 1346، استاد برای بار دوم به ساواك احضار شد. در آبان ماه سال 1351 ساواك تهران به مدیر كل اداره پنجم دستور داد كه مكالمات تلفنی محمدتقی جعفری را كنترل و شنود كند.<ref> همان، ص 126.</ref> ساواك یك بار نیز در ساعت 2 نیمه شب به منزل استاد جعفری حمله كردند و تا ساعتی كتابخانه ایشان را بازرسی كردند، اما چیزی نیافتند و دست خالی برگشتند.<ref> همان، ص 165.</ref>
+
علاوه بر اثر فوق، از استاد جعفری، بیش از ۱۰۰ کتاب باقی مانده است؛ از جمله:
  
−
یكی از بازجویان ساواك، با اشاره به مباحث فلسفی استاد جعفری می‌گوید: «ایشان با همین حركت جوهری و همین حرف‌ها، جوانان را به مبارز تبدیل می‌كند و به جان حكومت می‌اندازند.»<ref> همان، ص 194.</ref>
+
'''در [[فقه]]:'''
  
−
«بر اساس اسناد ساواك، تعداد قابل توجهی از عناصر گروه به اصطلاح مجاهدین خلق ایران (منافقین) به منظور بالابردن بینش و اطلاعات فلسفی خود، در جلسات استاد جعفری شركت می‌كردند. یكی از این اسناد در تاریخ 8/12/1353 و سند دیگر در تاریخ 4/9/1353 تنظیم شده است و این مطلب نشان می‌دهد كه حضور آن ها قبل از تغییر ایدئولوژی سازمان بوده است؛ زیرا كودتای خونین درون سازمانی و كشتن عناصر مذهبی سازمان ـ مثل مجید شریف واقفی ـ و تغییر ایدئولوژی سازمان از [[اسلام]] به [[ماركسیسم]]، در سال 1354 روی داد.<ref> فیلسوف شرق، ص 88 و 89 و چراغ فروزان، ص 205 و 187.</ref>
+
#رسائل فقهی
 +
#حقوق جهانی بشر از دیدگاه [[اسلام]] و غرب (فارسی و انگلیسی)
 +
#الرضاع
  
−
مدتی بعد از آن كه استاد جعفری از [[مشهد]] به [[تهران]] رفت، اطلاع یافت كه در منزل دكتر محمود حسابی ـ فیزیكدان ـ جلسات علمی برگزار می‌شود. استاد در این جلسات هفتگی، شركت می‌كرد. این جلسات 24 سال ـ تا پایان عمر دكتر حسابی ـ ادامه یافت. دكتر محمود حسابی نظریه جدیدی درباره «ذرات بنیادی» داشت. در یكی از این جلسه‌ها دكتر حسابی توضیحاتی درباره نظریه خود و ملاقاتش با انیشتین داد و گفت: هر ذره‌ای ‌كه در نظر گرفته شود؛ مثل الكترون‌ها یا پروتون‌ها، دامنه موجودیتش تا كهكشان‌ها نیز كشانده شده است و برای شناسایی دقیق آن باید اجزای دیگر عالم را نیز در نظر گرفت. استاد جعفری گفت: شیخ محمود شبستری مطلبی گفته است كه شبیه به نظریه شماست:
+
'''در [[فلسفه]]:'''
  
−
{{بیت|جهان چون خط و خال و چشم و ابروست|كه هر جزئی به جای خویش نیكوست}}
+
#جبر و اختیار
−
{{بیت|اگر یك ذره را برگیری از جای|خلل یابد همه عالم سراپای}}
+
#مجموعه مقالات که شامل موضوعات زیر است:
 +
#*برهان کمالی دکارت بر وجود خداوند
 +
#*برهان کمالی (وجوبی) در اثبات خدا
 +
#*هدف زندگی
 +
#*مقدمه ای بر مفهوم فلسفه مالکیت
 +
#*حرکت و تحول
 +
#*حرکت و تحول از دیدگاه قرآن
 +
#*طبیعت و ماورای طبیعت
 +
#*علم در خدمت انسان
 +
#*رابطه علم و حقیقت
 +
#*علم و عرفان از دیدگاه ابن سینا
 +
#*علم از دیدگاه اسلام
 +
#*امید و انتظار
 +
#*ارتباط انسان و جهان
 +
#*ایده آل زندگی و زندگی ایده آل
 +
#نقد نظریات دیوید هیوم در چهار موضوع فلسفی:
 +
#*مفاهیم و اندیشه های مجرد
 +
#*خویشتن
 +
#*علیت
 +
#*هستی و بایستی
 +
#بررسی و نقد برگزیده افکار راسل
 +
#زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام
 +
#حکمت اصول سیاسی اسلام (فلسفه سیاسی اسلام)
 +
#بررسی و نقد کتاب (سرگذشت اندیشه‌ها)
 +
#پیام خرد
 +
#فلسفه دین
 +
#تحقیقی در فلسفه علم
 +
#فلسفه و هدف زندگی
 +
#فلسفه و نقد سکولاریزم
 +
#مقدمه ای بر فلسفه
 +
#مولوی و جهان بینی‌ها
 +
#تعاون الدین والعلم
 +
#الامر بین الامرین
 +
#نهایت الادراک الواقعی بین الفلسفة القدیمة والحدیثة
 +
#آفرینش و انسان
 +
#موسیقی از دیدگاه فلسفی و روانی
 +
[[پرونده:Alameh.jpg|thumb|left|قسمتی از آثار علامه جعفری]]
  
−
استاد حسابی كه بیشتر اهل سكوت بود و بسیار كم حرف می‌زد، با وجد و هیجان بلند شد و فریاد زد: شبستر كجاست؟ شبستری كیست؟! استاد جعفری با احترام پاسخ داد: شبستر یكی از شهرهای نزدیك تبریز و شیخ محمود شبستری از عرفای بزرگ قرن هشتم است. دكتر حسابی كه شور و نشاط بیشتری یافته بود، ‌خودكاری آورد و از استاد جعفری خواست كه دوباره اشعار شبستری را بگوید تا یادداشت كند و در اولین فرصت آن را در كتاب گلشن راز بیابد.<ref> فیلسوف شرق، ص 105 و 106 و علامه جعفری، ص 51ـ13 و آفاق مرزبانی، ص 49.</ref> در این جلسات هفتگی، جمعی از دانشمندان از جمله دكتر ریاحی، كرمانی، دكتر فرشاد، دكتر جمارانی و دكتر كاشیگر شركت می‌كردند.<ref> علامه جعفری، ص 51.</ref>
+
'''در [[عرفان]]:'''
  
−
==ترجمه و تفسیر نهج البلاغه==
+
#عرفان اسلامی
 +
#آیا شریعت، طریقت و حقیقت با یکدیگر متفاوتند؟
 +
#نیایش [[امام حسین]] علیه السلام در صحرای [[عرفات]] (به زبان فارسی و عربی)
 +
#تفسیر و نقد و تحلیل [[مثنوی معنوی (کتاب)|مثنوی]] (۱۵ جلد)
 +
#حضرت [[امام علی]] علیه السلام و عرفان
 +
#علل و عوامل جذابیت سخنان [[مولوی]]
 +
#آیا جنگ در طبیعت انسان است؟
 +
#وجدان
  
−
استاد جعفری به تفسیر مثنوی پرداخت تا مقدمه‌ای باشد برای شناخت و تفسیر كلام [[امیرالمومنین]] علیه السلام ([[نهج البلاغه]]). یكی از بستگان نزدیك استاد، در خواب دید كه در برابر علامه عبدالحسین امینی (1320ـ1390 هـ.ق) ـ صاحب الغدیر ـ نشسته است. [[علامه امینی]] پرسید: آیا شما جعفری را می‌شناسید؟ گفت: آری. علامه امینی گفت: نامه‌ای می‌دهم به ایشان بدهید.
+
'''در معارف اسلامی:'''
  
−
پرسید: اجازه دارم نامه را باز كنم و بخوانم؟ وقتی پاسخ مثبت شنید، در نامه نظر انداخت؛ دید خیلی معنوی و ملكوتی است؛ به قدری نورانی بود كه حالی خاص پیدا كرد. علامه امینی با تأكید گفت: این نامه را بدهید به جعفری و به ایشان بگویید ما اكنون در این عالم ([[برزخ]]) دیگر نمی‌توانیم كاری بكنیم ولی شما در آن دنیا در میدان كار هستید و می‌توانید درباره امیرالمؤمنین علیه السلام كار كنید.
+
#ترجمه کامل نهج البلاغه (۱ جلد)
 +
#انسان در دیدگاه [[قرآن]]
 +
#مبدأ أعلا
 +
#امام حسین علیه السلام شهید فرهنگ پیشرو انسانیت
 +
#شناخت انسان در تصعید حیات تکاملی
 +
#علم از دیدگاه علی علیه السلام
 +
#علم و دین در حیات معقول
 +
#اخلاق و مذهب
 +
#شناخت از دیدگاه علمی و قرآن
  
−
به این ترتیب، ترجمه و تفسیر نهج البلاغه آغاز شد و تا پایان عمر استاد ادامه یافت و 27 جلد از آن منتشر شد. علامه جعفری با تمام صلاحیت‌هایی كه در شناخت هستی و جهان بینی‌های شرقی و غربی داشت، كوشید كلام امیرالمؤمنین علیه السلام را به درستی بشناسد و به بهترین شكلی بشناساند. در این راه، او مكاتب گوناگون و نظریه‌های مختلف را به میدان طلبید و با قدرت استدلال نشان داد كه [[نهج البلاغه]] كلام خالق نیست، اما برتر از كلام هر مخلوقی است و مطالب آن اگر درست و كامل روشن گردد، سراسر حقیقت و درستی است و در آن هیچ كژی و اشتباهی راه ندارد.
+
'''در ادبیات و تحقیقات در مبانی آنها:'''
  
−
==اساتید==
+
#تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی مولوی (دایرة المعارف در ۱۵ جلد)
 +
#سه شاعر ([[حافظ شیرازی|حافظ]]، [[سعدی]]، [[نظامی گنجوی|نظامی]])
 +
#حکمت و اخلاق و عرفان در شعر نظامی گنجوی (به زبان فارس و روسی)
 +
#تحلیل شخصیت [[خیام نیشابوری|خیام]] (بررسی آرا فلسفی، ادبی، علمی و دینی)
 +
#از دریا به دریا (کشف الابیات مثنوی مولوی در ۴ جلد)
  
−
آیت الله میرزا مهدی آشتیانی (1306ـ1372 هـ.ق) حكیمی بود كه در مدرسه مروی تدریس می‌كرد. محمدتقی نزد آن استاد بزرگ رفت و [[حكمت]] منظومه حكیم ملا هادی سبزواری و بخشی از امور عامه اسفار را از ایشان یاد گرفت.
+
'''در مباحث دیگر:'''
  
−
حجت الاسلام محمدتقی جعفری معقول را از آیت الله شیخ مهدی مازندرانی و عرفان را از آیت الله شیخ محمدتقی زرگر فراگرفت. درس اخلاق [[امام خمینی]] در [[مدرسه فیضیه]]، روح تشنه محمدتقی را سیراب كرد. روز اولی كه او در درس امام خمینی شركت كرده بود، مشاهده كرد كه استاد، آیات آخر [[سوره حشر]] را تفسیر می‌كند او دریافت كه این درس خیلی ژرف است و امام خمینی از مواهبی برخوردار است كه دیگران از آن بی‌بهره‌اند.<ref> آفاق مرزبانی، ص 23 و فیلسوف شرق، ص 24 و 25.</ref>
+
#عمل تجوید ذهن
 +
#بحثی در قانون تعادل در روش تجزیه‌ای و ترکیبی
 +
#دانش‌ها و ارزش‌ها در مجرای قوانین علمی
 +
#انگیزش مدیریت در اسلام و نقد انگیزش‌های معاصر
 +
#فرهنگ پیرو ـ فرهنگ پیشرو
 +
#طرحی برای انقلاب فرهنگی
  
−
==شاگردان==
+
==حضور در انقلاب اسلامی==
−
 
 
−
استاد جعفری حدود 50 سال به تعلیم و تربیت جامعه اشتغال داشت. در این مدت طولانی بسیاری از پژوهشگران حوزه و دانشگاه از دروس ایشان استفاده كرده و نكته‌ها آموختند كه از جمله می‌توان به دكتر «عبدالرحیم گواهی»؛ دكتر «عبدالله نصری» حجت الاسلام دكتر «محمدمهدی گرجیان» اشاره كرد.
 
−
 
 
−
==آثار==
 
−
 
 
−
از استاد، بیش از 100 كتاب باقی مانده است؛ از جمله:
 
−
 
 
−
===در فقه===
 
−
 
 
−
# رسائل فقهی
 
−
# حقوق جهانی بشر از دیدگاه اسلام و غرب (فارسی و انگلیسی)
 
−
# الرضاع
 
−
 
 
−
===در فلسفه===
 
−
 
 
−
# جبر و اختیار
 
−
# مجموعه مقالات که شامل موضوعات زیر است:
 
−
## برهان کمالی دکارت بر وجود خداوند
 
−
## برهان کمالی (وجوبی) در اثبات خدا
 
−
## هدف زندگی
 
−
## مقدمه ای بر مفهوم فلسفه مالکیت
 
−
## حرکت و تحول
 
−
## حرکت و تحول از دیدگاه قرآن
 
−
## طبیعت و ماورای طبیعت
 
−
## علم در خدمت انسان
 
−
## رابطه علم و حقیقت
 
−
## علم و عرفان از دیدگاه ابن سینا
 
−
## علم از دیدگاه اسلام
 
−
## امید و انتظار
 
−
## ارتباط انسان و جهان
 
−
## ایده آل زندگی و زندگی ایده آل
 
−
# نقد نظریات دیوید هیوم در چهار موضوع فلسفی:
 
−
## مفاهیم و اندیشه های مجرد
 
−
## خویشتن
 
−
## علیت
 
−
## استی و بایستی
 
−
# بررسی و نقد برگزیده افکار راسل
 
−
# زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام
 
−
# حکمت اصول سیاسی اسلام (فلسفه سیاسی اسلام)
 
−
# بررسی و نقد کتاب (سرگذشت اندیشه‌ها)
 
−
# پیام خرد
 
−
# فلسفه دین
 
−
# تحقیقی در فلسفه علم
 
−
# فلسفه و هدف زندگی
 
−
# فلسفه و نقد سکولاریزم
 
−
# مقدمه ای بر فلسفه
 
−
# مولوی و جهان بینی‌ها
 
−
# تعاون الدین والعلم
 
−
# الامر بین الامرین
 
−
# نهایت الادراک الواقعی بین الفلسفة القدیمة والحدیثة
 
−
# آفرینش و انسان
 
−
# موسیقی از دیدگاه فلسفی و روانی
 
  
−
===در عرفان===
+
به تدریج، استاد جعفری برای اقشار گوناگون مردم در دانشگاه‌ها و [[مسجد|مساجد]] و... به سخنرانی پرداخت. [[ساواک]] برای کنترل این جلسات، مأمورانی را می‌فرستاد تا از آن گزارش تهیه کنند. هم اکنون بیش از ۱۸۰ سند گزارش‌های ساواک درباره علامه جعفری در دست است که در کتاب «چراغ فروزان» منتشر شده است.<ref> «چراغ فروزان» از مجموعه یاران امام به روایت اسناد ساواک، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، چاپ اول، ۱۳۷۷.</ref>
  
−
# عرفان اسلامی
+
چون مأموران ساواک به درستی نمی‌توانستند از مباحث علمی و [[فلسفه|فلسفی]] استاد آگاه شوند، به ناچار از طریق منابع و مأموران متعدد از جلسات استاد گزارش تهیه می‌کردند؛ به طوری که در طول سالیانی که استاد زیر نظر ساواک بود، بیش از ۲۰ منبع از جلسه‌های ایشان گزارش داده‌اند.<ref> فیلسوف شرق، ص ۷۴.</ref> بنابر اسناد ساواک، در جلسات استاد جعفری، عموماً جوانان و دانشجویان شرکت می‌کردند و تعداد آن ها زیاد و حدود ۵۰۰ نفر و... شرکت داشتند.<ref> چراغ فروزان، ص ۲۰۰، ۱۷۵، ۲۳۱ و...</ref>
−
# آیا شریعت طریقت و حقیقت با یکدیگر متفاوتند؟
 
−
# نیایش [[امام حسین]] علیه السلام در صحرای [[عرفات]] (به زبان فارسی و عربی)
 
−
# تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی (15 جلد)
 
−
# حضرت [[امام علی]] علیه السلام و [[عرفان]]
 
−
# علل و عومال جذابیت سخنان مولوی
 
  
−
===در علم النفس===
+
ساواک در سال ۱۳۴۴ استاد را احضار و تأکید کرد که در درس‌های خودتان دو موضوع را رعایت کنید: «۱. نسبت به شاه مطلبی نگویید؛ ۲. نسبت به [[اسرائیل]] حمله و اعتراض نکنید».<ref> همان، ص ۳۴.</ref>
  
−
# آیا جنگ در طبیعت انسان است؟
+
در بهمن ۱۳۴۶، استاد برای بار دوم به ساواک احضار شد. در آبان ماه سال ۱۳۵۱ ساواک تهران به مدیر کل اداره پنجم دستور داد که مکالمات تلفنی محمدتقی جعفری را کنترل و شنود کند.<ref> همان، ص ۱۲۶.</ref> ساواک یک بار نیز در ساعت ۲ نیمه شب به منزل استاد جعفری حمله کردند و تا ساعتی کتابخانه ایشان را بازرسی کردند، اما چیزی نیافتند و دست خالی برگشتند.<ref> همان، ص ۱۶۵.</ref>
−
# وجدان
 
  
−
===در معارف اسلامی===
+
یکی از بازجویان ساواک، با اشاره به مباحث فلسفی استاد جعفری می‌گوید: «ایشان با همین حرکت جوهری و همین حرف‌ها، جوانان را به مبارز تبدیل می‌کند و به جان حکومت می‌اندازند.»<ref> همان، ص ۱۹۴.</ref>
  
−
# ترجمه و تفسیر [[نهج البلاغه]] (27 جلد)
+
«بر اساس اسناد ساواک، تعداد قابل توجهی از عناصر گروه به اصطلاح مجاهدین خلق [[ایران]] (منافقین) به منظور بالابردن بینش و اطلاعات فلسفی خود، در جلسات استاد جعفری شرکت می‌کردند. یکی از این اسناد در تاریخ ۸/۱۲/۱۳۵۳ و سند دیگر در تاریخ ۴/۹/۱۳۵۳ تنظیم شده است و این مطلب نشان می‌دهد که حضور آن ها قبل از تغییر ایدئولوژی سازمان بوده است؛ زیرا کودتای خونین درون سازمانی و کشتن عناصر مذهبی سازمان ـ مثل مجید شریف واقفی ـ و تغییر ایدئولوژی سازمان از [[اسلام]] به مارکسیسم، در سال ۱۳۵۴ روی داد.<ref> فیلسوف شرق، ص ۸۸ و ۸۹ و چراغ فروزان، ص ۲۰۵ و ۱۸۷.</ref>
−
# ترجمه کامل نهج البلاغه (1 جلد)
 
−
# انسان در دیدگاه قرآن
 
−
# مبدا اعلا
 
−
# امام حسین علیه السلام شهید فرهنگ پیشرو انسانیت
 
−
# شناخت انسان در تصعید حیات تکاملی
 
−
# علم از دیدگاه علی علیه السلام
 
−
# علم و دین در حیات معقول
 
−
# اخلاق و مذهب
 
−
# شناخت از دیدگاه علمی و قرآن
 
  
−
===در ادبیات و تحقیقات در مبانی آنها===
+
مدتی بعد از آن که استاد جعفری از [[مشهد]] به [[تهران]] رفت، اطلاع یافت که در منزل دکتر محمود حسابی ـ فیزیکدان ـ جلسات علمی برگزار می‌شود. استاد در این جلسات هفتگی، شرکت می‌کرد. این جلسات ۲۴ سال ـ تا پایان عمر دکتر حسابی ـ ادامه یافت. دکتر محمود حسابی نظریه جدیدی درباره «ذرات بنیادی» داشت. در یکی از این جلسه‌ها دکتر حسابی توضیحاتی درباره نظریه خود و ملاقاتش با انیشتین داد و گفت: هر ذره‌ای ‌که در نظر گرفته شود؛ مثل الکترون‌ها یا پروتون‌ها، دامنه موجودیتش تا کهکشان‌ها نیز کشانده شده است و برای شناسایی دقیق آن باید اجزای دیگر عالم را نیز در نظر گرفت. استاد جعفری گفت: [[شیخ محمود شبستری]] مطلبی گفته است که شبیه به نظریه شماست:
 +
{{بیت|جهان چون زلف و خط و خال و ابروست|که هر چیزی به جای خویش نیکوست}}
 +
{{بیت|اگر یک ذره را برگیری از جای|خلل یابد همه عالم سراپای}}
  
−
#  تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی مولوی (دایره المعارف در15 جلد)
+
استاد حسابی که بیشتر اهل سکوت بود و بسیار کم حرف می‌زد، با وجد و هیجان بلند شد و فریاد زد: شبستر کجاست؟ شبستری کیست؟! استاد جعفری با احترام پاسخ داد: شبستر یکی از شهرهای نزدیک تبریز و شیخ محمود شبستری از عرفای بزرگ قرن هشتم است. دکتر حسابی که شور و نشاط بیشتری یافته بود، ‌خودکاری آورد و از استاد جعفری خواست که دوباره اشعار شبستری را بگوید تا یادداشت کند و در اولین فرصت آن را در کتاب [[گلشن راز (کتاب)|گلشن راز]] بیابد.<ref> فیلسوف شرق، ص ۱۰۵ و ۱۰۶ و علامه جعفری، ص ۵۱ـ۱۳ و آفاق مرزبانی، ص ۴۹.</ref> در این جلسات هفتگی، جمعی از دانشمندان از جمله دکتر ریاحی، کرمانی، دکتر فرشاد، دکتر جمارانی و دکتر کاشیگر شرکت می‌کردند.<ref> علامه جعفری، ص ۵۱.</ref>
−
سه شاعر (حافظ، سعدی، نظامی)
 
−
# حکمت و اخلاق و عرفان در شعر نظامی گنجوی (به زبان فارس و روسی)
 
−
# تحلیل شخصیت خیام (بررسی آرا فلسفی، ادبی، علمی و دینی)
 
−
# از دریا به دریا (کشف الابیات مثنوی مولوی در 4 جلد)
 
−
 
 
−
===در مباحث علمی===
 
−
 
 
−
# عمل تجوید ذهن
 
−
# بحثی در قانون تعادل در روش تجزیه‌ای و ترکیبی
 
−
# دانش‌ها و ارزش‌ها در مجرای قوانین علمی
 
−
 
 
−
===در مدیریت===
 
−
 
 
−
# انگیزش مدیریت در اسلام و نقد انگیزش‌های معاصر
 
−
 
 
−
===در فرهنگ===
 
−
 
 
−
# فرهنگ پیرو ـ فرهنگ پیشرو
 
−
# طرحی برای انقلاب فرهنگی
 
  
 
==وفات==
 
==وفات==
  
−
استاد در اواخر زندگی، دچار بیماری سرطان ریه شد. پزشكان این بیماری را در ایشان در مرداد ماه 1377 تشخیص دادند. فرزند علامه ـ دكتر غلامرضا جعفری ـ كه در نروژ مشغول تحصیل در دوره فوق دكترا، ‌به ایران آمد تا ایشان را برای ادامه معالجه به آن جا ببرد. استاد هنگام خداحافظی با خانواده گفت: «این سفر بدون بازگشت است. پس از [[مرگ]] من، درباره من اغراق نكنید.» و به فرزندش گفت: «جلال الدین! حال كه به عمر خود نگاه می‌كنم می‌بینم كه چقدر سریع گذشت».
+
استاد جعفری در اواخر زندگی، دچار بیماری سرطان ریه شد. پزشکان این بیماری را در ایشان در مرداد ماه ۱۳۷۷ تشخیص دادند. فرزند علامه ـ دکتر غلامرضا جعفری ـ که در نروژ مشغول تحصیل در دوره فوق دکترا، ‌به ایران آمد تا ایشان را برای ادامه معالجه به آن جا ببرد. استاد هنگام خداحافظی با خانواده گفت: «این سفر بدون بازگشت است. پس از [[مرگ]] من، درباره من اغراق نکنید.» و به فرزندش گفت: «جلال الدین! حال که به عمر خود نگاه می‌کنم می‌بینم که چقدر سریع گذشت».
  
−
در نروژ ماجرای جالبی روی داد: شبی یكی از دوستان دكتر غلامرضا جعفری او و استاد را برای شام به منزل خود دعوت كرد. استاد و فرزندش در موقع مقرر به آن جا رفتند. هنگام شام، استاد ناراحت شد و گفت: «بوی تعفن می‌آید!» هر چه به او گفته شد كه تعفنی در كار نیست، ‌نپذیرفت؛ سرانجام دكتر غلامرضا جعفری برخاست و همراه پدر؛ شام نخورده از آن جا خارج شدند. صبح روز بعد دكتر جعفری با آن دوست تماس گرفت تا عذرخواهی كند، اما با كمال تعجب دوستش گفت: برای شام شب گذشته نتوانستم مرغ ذبح اسلامی تهیه كنم، به ناچار از مرغ‌های معمولی استفاده كردم. از این كه داشتم مرغ نجس به استاد می‌دادم؛ بسیار ناراحت بودم؛ و خیلی خوشحال شدم كه ایشان شام نخوردند!  
+
در نروژ ماجرای جالبی روی داد: شبی یکی از دوستان دکتر غلامرضا جعفری او و استاد را برای شام به منزل خود دعوت کرد. استاد و فرزندش در موقع مقرر به آن جا رفتند. هنگام شام، استاد ناراحت شد و گفت: «بوی تعفن می‌آید!» هر چه به او گفته شد که تعفنی در کار نیست، ‌نپذیرفت؛ سرانجام دکتر غلامرضا جعفری برخاست و همراه پدر، شام نخورده از آن جا خارج شدند. صبح روز بعد دکتر جعفری با آن دوست تماس گرفت تا عذرخواهی کند، اما با کمال تعجب دوستش گفت: برای شام شب گذشته نتوانستم مرغ [[ذبح]] اسلامی تهیه کنم، به ناچار از مرغ‌های معمولی استفاده کردم. از این که داشتم مرغ نجس به استاد می‌دادم؛ بسیار ناراحت بودم؛ و خیلی خوشحال شدم که ایشان شام نخوردند!  
  
−
استاد جعفری در بیمارستان «لیستر» شهر لندن نیز بستری شد؛ اما سرانجام در 25 آبان 1377 ش به ملكوت اعلی پیوست.<ref> فیلسوف شرق، ص 158ـ164 و ص 208، 209 و 213.</ref>
+
مرحوم علامه جعفری سرانجام در ۲۵ آبان ۱۳۷۷ شمسی دار فانی را وداع گفت.<ref> فیلسوف شرق، ص ۱۵۸ـ۱۶۴ و ص ۲۰۸، ۲۰۹ و ۲۱۳.</ref> [[آیت الله جوادی آملی]] بر پیکر مطهر او [[نماز میت|نماز]] خواند و در [[مشهد]] در [[حرم امام رضا علیه السلام]] (ع) در «دارالزهد» به خاک سپرده شد.
  
 
==پانویس==
 
==پانویس==
−
<references/>
+
<references />
  
 
==منابع==
 
==منابع==
−
* مجموعه گلشن ابرار، جلد 3، زندگی نامه "علامه محمدتقی جعفری" از محمد خردمند.
 
−
* زندگینامه محمدتقی جعفری، روزنامه همشهری، چهارشنبه 20 آبان 1388، در دسترس در [http://hamshahrionline.ir/details/94995 همشهری آنلاین]، بازیابی: 18 اسفند 1392.
 
  
 +
*مجموعه [[گلشن ابرار (کتاب)|گلشن ابرار]]، جلد ۳، زندگی نامه "علامه محمدتقی جعفری" از محمد خردمند.
 +
*زندگینامه محمدتقی جعفری، روزنامه همشهری، چهارشنبه ۲۰ آبان ۱۳۸۸، در دسترس در [http://hamshahrionline.ir/details/94995 همشهری آنلاین]، بازیابی: ۱۸ اسفند ۱۳۹۲.
 +
 +
==آرشیو عکس و تصویر==
 +
<gallery mode="packed" heights="170">
 +
پرونده:جعفری (1).jpg|alt=کودکی علامه جعفری|محمدتقی جعفری در کودکی
 +
پرونده:جعفری (2).jpg|محمدتقی جعفری در اوایل طلبگی
 +
پرونده:جعفری (3).jpg|محمدتقی جعفری در جوانی
 +
پرونده:جعفری (4).jpg|محمدتقی جعفری
 +
پرونده:جعفری (5).jpg|محمدتقی جعفری
 +
پرونده:جعفری (55).jpg|alt=علامه جعفری و استاد شهریار|از راست: محمدتقی جعفری و سید محمدحسین بهجت تبریزی (شهریار)
 +
پرونده:جعفری (6).jpg|محمدتقی جعفری
 +
پرونده:جعفری (7).jpg|محمدتقی جعفری
 +
پرونده:جعفری (8).jpg|محمدتقی جعفری
 +
پرونده:جعفری (9).jpg|alt=علامه جعفری و استاد شهریار|ردیف جلو از راست: ناشناس، محمدتقی جعفری، سید محمدحسین بهجت تبریزی (شهریار) و ناشناس
 +
پرونده:جعفری (10).jpg|محمدتقی جعفری
 +
پرونده:جعفری (11).jpg|محمدتقی جعفری در حین باغبانی
 +
پرونده:جعفری (12).jpg|alt=علامه جعفری و فلاسفه کشورهای ایران و پاکستان|ایستاده از راست: اسماعیل ناکایاما، ناشناس، مهدی گلشنی، مجید عبدالسلام، محمدتقی جعفری و رضا عبداللهی
 +
پرونده:جعفری (111).jpg|از راست: علی‌اصغر کرباسچیان، محمدتقی جعفری و علی گلزاده غفوری
 +
پرونده:جعفری (13).jpg|محمدتقی جعفری در لباس احرام در سرزمین وحی
 +
پرونده:جعفری (14).jpg|از راست: محمدتقی جعفری و [[محمدرضا حکیمی]]
 +
پرونده:جعفری (144).jpg|از راست: عبدالله جوادی آملی، محمدتقی جعفری و ناصر مکارم شیرازی
 +
پرونده:جعفری (15).jpg|محمدتقی جعفری
 +
پرونده:جعفری (16).jpg|alt=علامه جعفری و پروفسور حسابی|از راست: سید محمود حسابی و محمدتقی جعفری
 +
پرونده:جعفری (17).jpg|محمدتقی جعفری
 +
پرونده:جعفری (18).jpg|alt=علامه جعفری و فلاسفه کشور یونان|از راست: دیلی کاستاپولوس، محمدتقی جعفری و اونگلوس موچوپولوس
 +
پرونده:جعفری (19).jpg|محمدتقی جعفری در یونان
 +
پرونده:جعفری (20).jpg|از راست: محمدتقی جعفری و جورج سمعان جرداق
 +
پرونده:جعفری (21).jpg|اقامه نماز میت محمدتقی جعفری توسط [[عبدالله جوادی آملی]] در دانشگاه تهران
 +
پرونده:جعفری (22).jpg|تشییع پیکر محمدتقی جعفری در [[حرم امام رضا علیه السلام]]
 +
پرونده:جعفری (222).jpg|کتابخانه شخصی محمدتقی جعفری
 +
پرونده:جعفری (23).jpg|قبر محمدتقی جعفری در دارالزهد حرم امام رضا علیه السلام
 +
</gallery>
  
 
[[رده:علمای معاصر|جعفری،محمدتقی]]
 
[[رده:علمای معاصر|جعفری،محمدتقی]]
سطر ۱۹۲: سطر ۲۰۴:
 
[[رده:فقیهان]]
 
[[رده:فقیهان]]
 
[[رده:فیلسوفان]]
 
[[رده:فیلسوفان]]
 +
[[رده:مدفونین در حرم امام رضا علیه السلام]]
 +
[[رده: مقاله های مهم]]
 +
{{سنجش کیفی
 +
|سنجش=شده
 +
|شناسه= خوب
 +
|عنوان بندی مناسب= خوب
 +
|کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب
 +
|رعایت سطح مخاطب عام= خوب
 +
|رعایت ادبیات دانشنامه ای= متوسط
 +
|جامعیت= خوب
 +
|رعایت اختصار= خوب
 +
|سیر منطقی= خوب
 +
|کیفیت پژوهش= خوب
 +
|رده= دارد
 +
}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۴ اوت ۲۰۲۲، ساعت ۰۷:۳۸

Confirm3.jpg

علامه محمدتقی جعفری (۱۳۰۴ - ۱۳۷۷ ش)، فیلسوف شیعه معاصر ایرانی و از شاگردان میرزا مهدی آشتیانی و امام خمینی بود. استاد جعفری حدود ۵۰ سال به تعلیم و تربیت جامعه اشتغال داشت و آثار متعددی در علوم مختلف اسلامی از ایشان برجای ماند. "ترجمه و تفسیر نهج البلاغه" و "تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی مولوی" دو اثر ارزشمند اوست.

۲۲۰px
نام کامل علامه محمدتقی جعفری
زادروز ۱۳۰۴ شمسی
زادگاه تبریز
وفات ۱۳۷۷ شمسی
مدفن مشهد، حرم امام رضا علیه السلام

Line.png

اساتید

میرزا مهدی آشتیانی، امام خمینی، شیخ مهدی مازندرانی، شیخ محمدتقی زرگر،...

شاگردان

عبدالرحیم گواهی، عبدالله نصری، محمدمهدی گرجیان،...

آثار

ترجمه و تفسیر نهج البلاغه، تفسیر و نقد مثنوی مولوی، عرفان اسلامی، جبر و اختیار، هدف زندگی، فلسفه دین،...


ولادت و دوران کودکی

محمدتقی جعفری در سال ۱۳۰۴ هـ.ش در شهر تبریز به دنیا آمد.[۱] پدرش، «کریم» درس نخوانده بود، اما صدق و صفای خاصی داشت. او نانوا بود و هیچ وقت بدون وضو دست به خمیر نان نمی‌زد. حافظه این نانوای مکتب نرفته چنان قوی بود که اغلب سخنان واعظان شهر را با دقت و تفصیل، برای دیگران بیان می‌کرد.

در روزگاری که تبریز دچار قحطی شده بود، در یکی از شب‌ها، ‌کریم با هزار زحمت دو عدد نان سنگک و مقداری شیرینی خرید. در بین راه منزل، دو نفر را در خرابه‌ای دید که مشغول خوردن استخوان و لاشه گوسفند و مرغ مرده‌ای بوده‌اند،‌ او که چنین دید، دلش به حال آنان سوخت و یکی از نان‌ها و شیرینی را به آن‌ها داد. در این هنگام دید که آنان دست به دعا بلند کردند و با سوز دل گفتند: ای مرد مهربان! خدای بزرگ و بخشنده به تو فرزندی صالح و نیک عنایت فرماید. همچنان که ما را خوشحال کردی، خدای رحیم چشم تو را روشن کند.[۲]

مادر علامه جعفری باسواد بود و قرآن را به خوبی می‌خواند. او قرائت قرآن را به محمدتقی تعلیم داد. محمدتقی چنان خوب قرائت قرآن را فراگرفته بود که وقتی در ۶ سالگی، در سال ۱۳۱۰ هـ.ش برای اولین بار وارد مدرسه «اعتماد» تبریز شد، مدیر مدرسه، آقای جواد اقتصاد خواه، بعد از شنیدن قرائت قرآن او لبخندی زد و گفت: بارک الله! خیلی خوب خواندی! نیازی به درس‌های کلاس اول و دوم نداری؛ از فردا وارد کلاس سوم شو![۳]

حافظه قوی محمدتقی همگان را به شگفتی وامی‌داشت؛ به طوری که متن کلیله و دمنه را از حفظ می‌خواند و معنای عبارات مشکل را شرح می‌داد. معلمان مدرسه اعتماد، همواره او را تشویق می‌کردند.[۴]

تحصیلات، اساتید و شاگردان

محمدتقی جعفری در ۱۵ سالگی و در سال ۱۳۱۹ ش. برای ادامه تحصیل، تبریز را به مقصد تهران ترک کرد. مدرسه فیلسوف، واقع در جوار امامزاده اسماعیل و ابتدای یکی از ورودی‌های بازار قدیمی تهران،[۵] اولین جایی بود که محمدتقی برای کسب دانش قدم به آن جا گذارد. او در مدرسه فیلسوف؛ از استاد آیت الله حاج شیخ محمدرضا تنکابنی (۱۲۸۳ـ۱۳۸۵ هـ.ق) پدر حجت الاسلام محمدتقی فلسفی «مکاسب» و «کفایه» را آموخت.[۶]

بعد از مدتی، محمدتقی برای ادامه تحصیل به قم رفت و در مدرسه دارالشفاء اقامت کرد. در همین دوران بود که روزی آیت الله سید محمد حجت کوه‌کمره‌ای (۱۳۱۰ـ۱۳۷۲ هـ.ق) و آیت الله شهید محمد صدوقی به حجره او آمدند و لباس روحانیت را به او پوشانیدند.[۷]

آیت الله میرزا مهدی آشتیانی (۱۳۰۶ـ۱۳۷۲ هـ.ق) حکیمی بود که در مدرسه مروی تدریس می‌کرد. محمدتقی نزد آن استاد بزرگ رفت و حکمت منظومه حکیم ملا هادی سبزواری و بخشی از امور عامه اسفار را از ایشان یاد گرفت.

حجت الاسلام محمدتقی جعفری معقول را از آیت الله شیخ مهدی مازندرانی و عرفان را از آیت الله شیخ محمدتقی زرگر فراگرفت. درس اخلاق امام خمینی در مدرسه فیضیه، روح تشنه محمدتقی را سیراب کرد. روز اولی که او در درس امام خمینی شرکت کرده بود، مشاهده کرد که استاد، آیات آخر سوره حشر را تفسیر می‌کند. او دریافت که این درس خیلی ژرف است و امام خمینی از مواهبی برخوردار است که دیگران از آن بی‌بهره‌اند.[۸]

استاد جعفری حدود ۵۰ سال به تعلیم و تربیت جامعه اشتغال داشت. در این مدت طولانی بسیاری از پژوهشگران حوزه و دانشگاه از دروس ایشان استفاده کرده و نکته‌ها آموختند که از جمله می‌توان به دکتر «عبدالرحیم گواهی»؛ دکتر «عبدالله نصری» حجت الاسلام دکتر «محمدمهدی گرجیان» اشاره کرد.

آثار و تألیفات

می توان گفت مهمترین اثر علامه جعفری ترجمه و تفسیر نهج البلاغه است. استاد جعفری به تفسیر مثنوی پرداخت تا مقدمه‌ای باشد برای شناخت و تفسیر کلام امیرالمومنین علیه السلام (در نهج البلاغه). یکی از بستگان نزدیک استاد، در خواب دید که در برابر علامه عبدالحسین امینی (۱۳۲۰ـ۱۳۹۰ هـ.ق) ـ صاحب الغدیر ـ نشسته است. علامه امینی پرسید: آیا شما جعفری را می‌شناسید؟ گفت: آری. علامه امینی گفت: نامه‌ای می‌دهم به ایشان بدهید. پرسید: اجازه دارم نامه را باز کنم و بخوانم؟ وقتی پاسخ مثبت شنید، در نامه نظر انداخت؛ دید خیلی معنوی و ملکوتی است؛ به قدری نورانی بود که حالی خاص پیدا کرد. علامه امینی با تأکید گفت: این نامه را بدهید به جعفری و به ایشان بگویید ما اکنون در این عالم (برزخ) دیگر نمی‌توانیم کاری بکنیم، ولی شما در آن دنیا در میدان کار هستید و می‌توانید درباره امیرالمؤمنین علیه السلام کار کنید.

به این ترتیب، ترجمه و تفسیر نهج البلاغه آغاز شد و تا پایان عمر استاد ادامه یافت و ۲۷ جلد از آن منتشر شد. علامه جعفری با تمام صلاحیت‌هایی که در شناخت هستی و جهان بینی‌های شرقی و غربی داشت، کوشید کلام امیرالمؤمنین علیه السلام را به درستی بشناسد و به بهترین شکلی بشناساند. در این راه، او مکاتب گوناگون و نظریه‌های مختلف را به میدان طلبید و با قدرت استدلال نشان داد که نهج البلاغه کلام خالق نیست، اما برتر از کلام هر مخلوقی است و مطالب آن اگر درست و کامل روشن گردد، سراسر حقیقت و درستی است و در آن هیچ کژی و اشتباهی راه ندارد.

علاوه بر اثر فوق، از استاد جعفری، بیش از ۱۰۰ کتاب باقی مانده است؛ از جمله:

در فقه:

  1. رسائل فقهی
  2. حقوق جهانی بشر از دیدگاه اسلام و غرب (فارسی و انگلیسی)
  3. الرضاع

در فلسفه:

  1. جبر و اختیار
  2. مجموعه مقالات که شامل موضوعات زیر است:
    • برهان کمالی دکارت بر وجود خداوند
    • برهان کمالی (وجوبی) در اثبات خدا
    • هدف زندگی
    • مقدمه ای بر مفهوم فلسفه مالکیت
    • حرکت و تحول
    • حرکت و تحول از دیدگاه قرآن
    • طبیعت و ماورای طبیعت
    • علم در خدمت انسان
    • رابطه علم و حقیقت
    • علم و عرفان از دیدگاه ابن سینا
    • علم از دیدگاه اسلام
    • امید و انتظار
    • ارتباط انسان و جهان
    • ایده آل زندگی و زندگی ایده آل
  3. نقد نظریات دیوید هیوم در چهار موضوع فلسفی:
    • مفاهیم و اندیشه های مجرد
    • خویشتن
    • علیت
    • هستی و بایستی
  4. بررسی و نقد برگزیده افکار راسل
  5. زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام
  6. حکمت اصول سیاسی اسلام (فلسفه سیاسی اسلام)
  7. بررسی و نقد کتاب (سرگذشت اندیشه‌ها)
  8. پیام خرد
  9. فلسفه دین
  10. تحقیقی در فلسفه علم
  11. فلسفه و هدف زندگی
  12. فلسفه و نقد سکولاریزم
  13. مقدمه ای بر فلسفه
  14. مولوی و جهان بینی‌ها
  15. تعاون الدین والعلم
  16. الامر بین الامرین
  17. نهایت الادراک الواقعی بین الفلسفة القدیمة والحدیثة
  18. آفرینش و انسان
  19. موسیقی از دیدگاه فلسفی و روانی
قسمتی از آثار علامه جعفری

در عرفان:

  1. عرفان اسلامی
  2. آیا شریعت، طریقت و حقیقت با یکدیگر متفاوتند؟
  3. نیایش امام حسین علیه السلام در صحرای عرفات (به زبان فارسی و عربی)
  4. تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی (۱۵ جلد)
  5. حضرت امام علی علیه السلام و عرفان
  6. علل و عوامل جذابیت سخنان مولوی
  7. آیا جنگ در طبیعت انسان است؟
  8. وجدان

در معارف اسلامی:

  1. ترجمه کامل نهج البلاغه (۱ جلد)
  2. انسان در دیدگاه قرآن
  3. مبدأ أعلا
  4. امام حسین علیه السلام شهید فرهنگ پیشرو انسانیت
  5. شناخت انسان در تصعید حیات تکاملی
  6. علم از دیدگاه علی علیه السلام
  7. علم و دین در حیات معقول
  8. اخلاق و مذهب
  9. شناخت از دیدگاه علمی و قرآن

در ادبیات و تحقیقات در مبانی آنها:

  1. تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی مولوی (دایرة المعارف در ۱۵ جلد)
  2. سه شاعر (حافظ، سعدی، نظامی)
  3. حکمت و اخلاق و عرفان در شعر نظامی گنجوی (به زبان فارس و روسی)
  4. تحلیل شخصیت خیام (بررسی آرا فلسفی، ادبی، علمی و دینی)
  5. از دریا به دریا (کشف الابیات مثنوی مولوی در ۴ جلد)

در مباحث دیگر:

  1. عمل تجوید ذهن
  2. بحثی در قانون تعادل در روش تجزیه‌ای و ترکیبی
  3. دانش‌ها و ارزش‌ها در مجرای قوانین علمی
  4. انگیزش مدیریت در اسلام و نقد انگیزش‌های معاصر
  5. فرهنگ پیرو ـ فرهنگ پیشرو
  6. طرحی برای انقلاب فرهنگی

حضور در انقلاب اسلامی

به تدریج، استاد جعفری برای اقشار گوناگون مردم در دانشگاه‌ها و مساجد و... به سخنرانی پرداخت. ساواک برای کنترل این جلسات، مأمورانی را می‌فرستاد تا از آن گزارش تهیه کنند. هم اکنون بیش از ۱۸۰ سند گزارش‌های ساواک درباره علامه جعفری در دست است که در کتاب «چراغ فروزان» منتشر شده است.[۹]

چون مأموران ساواک به درستی نمی‌توانستند از مباحث علمی و فلسفی استاد آگاه شوند، به ناچار از طریق منابع و مأموران متعدد از جلسات استاد گزارش تهیه می‌کردند؛ به طوری که در طول سالیانی که استاد زیر نظر ساواک بود، بیش از ۲۰ منبع از جلسه‌های ایشان گزارش داده‌اند.[۱۰] بنابر اسناد ساواک، در جلسات استاد جعفری، عموماً جوانان و دانشجویان شرکت می‌کردند و تعداد آن ها زیاد و حدود ۵۰۰ نفر و... شرکت داشتند.[۱۱]

ساواک در سال ۱۳۴۴ استاد را احضار و تأکید کرد که در درس‌های خودتان دو موضوع را رعایت کنید: «۱. نسبت به شاه مطلبی نگویید؛ ۲. نسبت به اسرائیل حمله و اعتراض نکنید».[۱۲]

در بهمن ۱۳۴۶، استاد برای بار دوم به ساواک احضار شد. در آبان ماه سال ۱۳۵۱ ساواک تهران به مدیر کل اداره پنجم دستور داد که مکالمات تلفنی محمدتقی جعفری را کنترل و شنود کند.[۱۳] ساواک یک بار نیز در ساعت ۲ نیمه شب به منزل استاد جعفری حمله کردند و تا ساعتی کتابخانه ایشان را بازرسی کردند، اما چیزی نیافتند و دست خالی برگشتند.[۱۴]

یکی از بازجویان ساواک، با اشاره به مباحث فلسفی استاد جعفری می‌گوید: «ایشان با همین حرکت جوهری و همین حرف‌ها، جوانان را به مبارز تبدیل می‌کند و به جان حکومت می‌اندازند.»[۱۵]

«بر اساس اسناد ساواک، تعداد قابل توجهی از عناصر گروه به اصطلاح مجاهدین خلق ایران (منافقین) به منظور بالابردن بینش و اطلاعات فلسفی خود، در جلسات استاد جعفری شرکت می‌کردند. یکی از این اسناد در تاریخ ۸/۱۲/۱۳۵۳ و سند دیگر در تاریخ ۴/۹/۱۳۵۳ تنظیم شده است و این مطلب نشان می‌دهد که حضور آن ها قبل از تغییر ایدئولوژی سازمان بوده است؛ زیرا کودتای خونین درون سازمانی و کشتن عناصر مذهبی سازمان ـ مثل مجید شریف واقفی ـ و تغییر ایدئولوژی سازمان از اسلام به مارکسیسم، در سال ۱۳۵۴ روی داد.[۱۶]

مدتی بعد از آن که استاد جعفری از مشهد به تهران رفت، اطلاع یافت که در منزل دکتر محمود حسابی ـ فیزیکدان ـ جلسات علمی برگزار می‌شود. استاد در این جلسات هفتگی، شرکت می‌کرد. این جلسات ۲۴ سال ـ تا پایان عمر دکتر حسابی ـ ادامه یافت. دکتر محمود حسابی نظریه جدیدی درباره «ذرات بنیادی» داشت. در یکی از این جلسه‌ها دکتر حسابی توضیحاتی درباره نظریه خود و ملاقاتش با انیشتین داد و گفت: هر ذره‌ای ‌که در نظر گرفته شود؛ مثل الکترون‌ها یا پروتون‌ها، دامنه موجودیتش تا کهکشان‌ها نیز کشانده شده است و برای شناسایی دقیق آن باید اجزای دیگر عالم را نیز در نظر گرفت. استاد جعفری گفت: شیخ محمود شبستری مطلبی گفته است که شبیه به نظریه شماست:

جهان چون زلف و خط و خال و ابروست که هر چیزی به جای خویش نیکوست

اگر یک ذره را برگیری از جای خلل یابد همه عالم سراپای

استاد حسابی که بیشتر اهل سکوت بود و بسیار کم حرف می‌زد، با وجد و هیجان بلند شد و فریاد زد: شبستر کجاست؟ شبستری کیست؟! استاد جعفری با احترام پاسخ داد: شبستر یکی از شهرهای نزدیک تبریز و شیخ محمود شبستری از عرفای بزرگ قرن هشتم است. دکتر حسابی که شور و نشاط بیشتری یافته بود، ‌خودکاری آورد و از استاد جعفری خواست که دوباره اشعار شبستری را بگوید تا یادداشت کند و در اولین فرصت آن را در کتاب گلشن راز بیابد.[۱۷] در این جلسات هفتگی، جمعی از دانشمندان از جمله دکتر ریاحی، کرمانی، دکتر فرشاد، دکتر جمارانی و دکتر کاشیگر شرکت می‌کردند.[۱۸]

وفات

استاد جعفری در اواخر زندگی، دچار بیماری سرطان ریه شد. پزشکان این بیماری را در ایشان در مرداد ماه ۱۳۷۷ تشخیص دادند. فرزند علامه ـ دکتر غلامرضا جعفری ـ که در نروژ مشغول تحصیل در دوره فوق دکترا، ‌به ایران آمد تا ایشان را برای ادامه معالجه به آن جا ببرد. استاد هنگام خداحافظی با خانواده گفت: «این سفر بدون بازگشت است. پس از مرگ من، درباره من اغراق نکنید.» و به فرزندش گفت: «جلال الدین! حال که به عمر خود نگاه می‌کنم می‌بینم که چقدر سریع گذشت».

در نروژ ماجرای جالبی روی داد: شبی یکی از دوستان دکتر غلامرضا جعفری او و استاد را برای شام به منزل خود دعوت کرد. استاد و فرزندش در موقع مقرر به آن جا رفتند. هنگام شام، استاد ناراحت شد و گفت: «بوی تعفن می‌آید!» هر چه به او گفته شد که تعفنی در کار نیست، ‌نپذیرفت؛ سرانجام دکتر غلامرضا جعفری برخاست و همراه پدر، شام نخورده از آن جا خارج شدند. صبح روز بعد دکتر جعفری با آن دوست تماس گرفت تا عذرخواهی کند، اما با کمال تعجب دوستش گفت: برای شام شب گذشته نتوانستم مرغ ذبح اسلامی تهیه کنم، به ناچار از مرغ‌های معمولی استفاده کردم. از این که داشتم مرغ نجس به استاد می‌دادم؛ بسیار ناراحت بودم؛ و خیلی خوشحال شدم که ایشان شام نخوردند!

مرحوم علامه جعفری سرانجام در ۲۵ آبان ۱۳۷۷ شمسی دار فانی را وداع گفت.[۱۹] آیت الله جوادی آملی بر پیکر مطهر او نماز خواند و در مشهد در حرم امام رضا علیه السلام (ع) در «دارالزهد» به خاک سپرده شد.

پانویس

  1. ↑ فیلسوف شرق، محمدرضا جوادی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چ اول، ۱۳۷۸، ص ۶.
  2. ↑ آقای مرزبانی، ‌عبدالله نصری، ‌انتشارات سروش، چاپ اول، ۱۳۷۷، ص ۲۱ و ۲۲.
  3. ↑ علامه جعفری، محمد ناصری، دفتر انتشارات کمک آموزشی، چ اول، ۱۳۷۷، ص ۱۰.
  4. ↑ همان، ص ۱۱.
  5. ↑ همان، ص ۲۰.
  6. ↑ همان، ص ۲۱ و ۲۲.
  7. ↑ فیلسوف شرق، ص۲۴ و علامه جعفری، ص۲۸.
  8. ↑ آفاق مرزبانی، ص ۲۳ و فیلسوف شرق، ص ۲۴ و ۲۵.
  9. ↑ «چراغ فروزان» از مجموعه یاران امام به روایت اسناد ساواک، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، چاپ اول، ۱۳۷۷.
  10. ↑ فیلسوف شرق، ص ۷۴.
  11. ↑ چراغ فروزان، ص ۲۰۰، ۱۷۵، ۲۳۱ و...
  12. ↑ همان، ص ۳۴.
  13. ↑ همان، ص ۱۲۶.
  14. ↑ همان، ص ۱۶۵.
  15. ↑ همان، ص ۱۹۴.
  16. ↑ فیلسوف شرق، ص ۸۸ و ۸۹ و چراغ فروزان، ص ۲۰۵ و ۱۸۷.
  17. ↑ فیلسوف شرق، ص ۱۰۵ و ۱۰۶ و علامه جعفری، ص ۵۱ـ۱۳ و آفاق مرزبانی، ص ۴۹.
  18. ↑ علامه جعفری، ص ۵۱.
  19. ↑ فیلسوف شرق، ص ۱۵۸ـ۱۶۴ و ص ۲۰۸، ۲۰۹ و ۲۱۳.

منابع

  • مجموعه گلشن ابرار، جلد ۳، زندگی نامه "علامه محمدتقی جعفری" از محمد خردمند.
  • زندگینامه محمدتقی جعفری، روزنامه همشهری، چهارشنبه ۲۰ آبان ۱۳۸۸، در دسترس در همشهری آنلاین، بازیابی: ۱۸ اسفند ۱۳۹۲.

آرشیو عکس و تصویر

  • کودکی علامه جعفری

    محمدتقی جعفری در کودکی

  • محمدتقی جعفری در اوایل طلبگی

  • محمدتقی جعفری در جوانی

  • محمدتقی جعفری

  • محمدتقی جعفری

  • علامه جعفری و استاد شهریار

    از راست: محمدتقی جعفری و سید محمدحسین بهجت تبریزی (شهریار)

  • محمدتقی جعفری

  • محمدتقی جعفری

  • محمدتقی جعفری

  • علامه جعفری و استاد شهریار

    ردیف جلو از راست: ناشناس، محمدتقی جعفری، سید محمدحسین بهجت تبریزی (شهریار) و ناشناس

  • محمدتقی جعفری

  • محمدتقی جعفری در حین باغبانی

  • علامه جعفری و فلاسفه کشورهای ایران و پاکستان

    ایستاده از راست: اسماعیل ناکایاما، ناشناس، مهدی گلشنی، مجید عبدالسلام، محمدتقی جعفری و رضا عبداللهی

  • از راست: علی‌اصغر کرباسچیان، محمدتقی جعفری و علی گلزاده غفوری

  • محمدتقی جعفری در لباس احرام در سرزمین وحی

  • از راست: محمدتقی جعفری و محمدرضا حکیمی

  • از راست: عبدالله جوادی آملی، محمدتقی جعفری و ناصر مکارم شیرازی

  • محمدتقی جعفری

  • علامه جعفری و پروفسور حسابی

    از راست: سید محمود حسابی و محمدتقی جعفری

  • محمدتقی جعفری

  • علامه جعفری و فلاسفه کشور یونان

    از راست: دیلی کاستاپولوس، محمدتقی جعفری و اونگلوس موچوپولوس

  • محمدتقی جعفری در یونان

  • از راست: محمدتقی جعفری و جورج سمعان جرداق

  • اقامه نماز میت محمدتقی جعفری توسط عبدالله جوادی آملی در دانشگاه تهران

  • تشییع پیکر محمدتقی جعفری در حرم امام رضا علیه السلام

  • کتابخانه شخصی محمدتقی جعفری

  • قبر محمدتقی جعفری در دارالزهد حرم امام رضا علیه السلام


برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=علامه_محمدتقی_جعفری&oldid=141913»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا