سید حسین طباطبائی قمی: تفاوت بین نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) جز (مهدی موسوی صفحهٔ حاج آقا حسين قمي را به سید حسین طباطبائی قمی منتقل کرد) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| (۱۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | + | '''«آیت الله سید حسین طباطبائی قمی»''' (۱۲۸۲ـ۱۳۶۶ ق)، از علمای مجاهد و مراجع تقلید [[شیعه]] در قرن ۱۴ هجری و از شاگردان [[میرزا محمد تقی شیرازی|میرزا محمدتقی شیرازی]] بود. ایشان بعد از درگذشت [[آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی]] مرجعیت عامه شیعیان را به مدت سه ماه بر عهده داشت. سید در مقابل اقدامات مستبدانه رضاخان از جمله مسئله کشف [[حجاب]] ایستاد، که منجر به تبعید او به [[عراق]] گردید. | |
| + | |||
{{شناسنامه عالم | {{شناسنامه عالم | ||
| − | |نام کامل = | + | |نام کامل = سید حسین طباطبائی قمی |
| − | ||تصویر=[[پرونده:Ghomi.jpeg| | + | ||تصویر=[[پرونده:Ghomi.jpeg|۲۵۰px|center]] |
| − | |زادروز = | + | |زادروز = ۱۲۸۲ قمری |
| − | |زادگاه = قم | + | |زادگاه = [[قم]] |
| − | |وفات = | + | |وفات = ۱۳۶۶ قمری |
| − | |مدفن = نجف | + | |مدفن = [[نجف]] |
| − | |اساتید = [[میرزا محمدحسن شیرازی|میرزا محمدحسن شیرازی]]، [[میرزا حبیب الله رشتی]]،... | + | |اساتید = [[میرزا محمدحسن شیرازی|میرزا محمدحسن شیرازی]]، [[میرزا ابوالحسن جلوه]]، [[میرزا حبیب الله رشتی]]، [[میرزا محمدتقی شیرازی]]، [[میرزا حسن کرمانشاهی]]،... |
| − | |شاگردان = میرزا حسن | + | |شاگردان = [[سید محمد حسن بجنوردی|میرزا حسن بجنوردی]]، [[شیخ مجتبی قزوینی]]، ملا عباس تربتی، شیخ محمدعلی سرابی، سید صدرالدین جزایری،... |
| − | |آثار = مختصرالاحکام، طریق | + | |آثار = مختصرالاحکام، طریق النجاة، ذخیرة العباد، الذخیرة الباقیة، منتخب الاحکام، حاشیه بر [[عروة الوثقی]]،... |
}} | }} | ||
==ولادت و خاندان== | ==ولادت و خاندان== | ||
| − | حسین طباطبائی در ۲۸ [[رجب]] ۱۲۸۲ هجری قمری در [[قم]] دیده به جهان گشود | + | سید حسین طباطبائی قمی در ۲۸ [[رجب]] ۱۲۸۲ هجری قمری در [[قم]] دیده به جهان گشود. خاندان «سید حسین» از برزگان دین و از شخصیت های برجسته ایمانی بودند که نسل پاک آنان با ۲۸ واسطه به [[امام حسن]] علیه السلام می رسد.<ref> عنصر فضیلت و تقوا، عباس حاجیانی، ص ۱۳؛ فوائد الرضویه، شیخ عباس قمی، ص ۳.</ref> |
==تحصیلات و اساتید== | ==تحصیلات و اساتید== | ||
| − | آقا حسین تحصیلات ابتدایی خود را در یکی از مکتب | + | آقا حسین تحصیلات ابتدایی خود را در یکی از مکتب خانه های [[قم]] شروع کرد و پس از آن درس‌های مقدماتی، از قبیل [[صرف]] و [[علم نحو|نحو]] و [[منطق]] را در محضر استادان این فن فراگرفت و تا اوان بلوغ در قم به تحصیل مبادرت ورزید و سپس در پی تکمیل تحصیلات راهی [[تهران]] شد. درس‌های دوره سطح را که دربردارنده کتاب‌هایی چون [[معالم الدین و ملاذ المجتهدین (کتاب)|معالم]]، [[قوانین الاصول (کتاب)|قوانین]]، [[شرح لمعه]]، [[فرائد الاصول (کتاب)|رسائل]] و [[مکاسب (کتاب)|مکاسب]] است نزد اساتید آن حوزه خواند و سپس در ۲۲ سالگی عزم سفر کرده، به منظور انجام مراسم [[حج]]، راهی [[مکه]] و [[مدینه]] شد. |
| + | |||
| + | حاج آقا حسین در بازگشت از سرزمین [[وحی]]، وارد [[نجف]] اشرف گردید و پس از مدتی راهی [[سامرا]] شد و در جلسه درس آیت الله [[میرزا محمدحسن شیرازی|میرزا محمدحسن شیرازی]] شرکت کرد و پس از دو سال اقامت در سال ۱۳۰۶ ق بار دیگر به تهران بازگشت.<ref> اعیان الشیعه، سید محسن امین عاملی، ج ۶، ص ۱۶۹؛ نقباءالبشر، آقا بزرگ تهرانی، ج ۲، ص ۶۵۳.</ref> ایشان پس از پنج سال تحصیل جدی و حضور مستمر در جلسات اساتید فوق، تهران را به قصد [[عتبات عالیات]] در [[عراق]] ترک نمود. | ||
| − | حاج آقا حسین در | + | او در شهر مقدس نجف اشرف در محفل درس اساتید بسیاری حضور یافت. حاج آقا حسین سپس در سال ۱۳۲۱ ق. وارد [[سامرا]] گردید و به طور جدی و مستمر در درس‌های آیت الله [[میرزا محمد تقی شیرازی|میرزا محمدتقی شیرازی]] شرکت جست و مراتب عالی علمی را یکی پس از دیگری پشت سر نهاد. استاد بزرگوارش نیز عنایت خاصی به وی داشت و مقلدان خود را در مسائل احتیاطی به ایشان ارجاع می داد و این امر، آینده درخشانی را برای وی ترسیم می نمود. زیرا ارجاع مسائل احتیاطی در واقع به این معنی است که وی پس از میرزا، اعلم مجتهدان آن زمان می باشد.<ref> عنصر فضیلت و تقوا، ص ۳۰.</ref> |
| − | + | با توجه به درخواست اهالی [[مشهد]] از محضر آیت الله میرزا محمدتقی شیرازی، در فرستادن عالمی با[[تقوا]] و مجتهدی دانا و توانا به آن سامان، ایشان «حاج آقا حسین قمی» را در پذیرش این امر خطیر مناسب دانسته و سفر به مشهد و اقامت در آن جا را به وی پیشنهاد کرد. او نیز این دعوت را پذیرفت و پس از ده سال سکونت در [[سامرا]]، به سوی آستان قدس [[امام رضا علیه السلام|امام هشتم]] علیه السلام عزم سفر کرد.<ref> تاریخ قم، شیخ محمدحسین ناصرالشریعه، ص ۲۶۲.</ref> | |
| − | + | وی با عزمت به مشهد مقدس، به دوران چهل ساله تحصیل خود خاتمه داد و با پشتوانه علمی گرانقدر برای رهبری و زعامت مردم، راهی آن دیار مقدس شد. شایان ذکر است که حاج آقا حسین از تمام اساتید خود در [[نجف]] و [[سامرا]] اجازه [[اجتهاد]] داشت و از مرحوم [[سید مرتضی رضوی کشمیری|سید مرتضی کشمیری]] نیز [[اجازه (علم الحدیث)|اجازه]] نقل [[حدیث|روایت]] اخذ کرده بود.<ref> گنجینه دانشوران، احمد رحیمی، ص ۱۵۲؛ الغدیر، علامه عبدالحسین امینی، ج ۴، ص ۴۰۴.</ref> | |
| − | + | برخی دیگر از اساتید وی در تهران و نجف عبارتند از: | |
| − | + | *آقا علی مدرس (متوفی ۱۳۱۰ ق) | |
| + | *[[میرزا ابوالحسن جلوه]] (متوفی ۱۳۱۴ ق) | ||
| + | *میرزا علی‌اکبر حکمی یزدی (متوفی ۱۳۲۲ ق) | ||
| + | *میرزا هاشم رشتی (متوفی ۱۳۳۲ ق) | ||
| + | *شیخ علی نوری (متوفی ۱۳۳۵ ق) | ||
| + | *[[میرزا حسن کرمانشاهی]] (متوفی ۱۳۳۶ ق) | ||
| + | *[[شیخ فضل الله نوری|شیخ فضل الله نوری]] (متوفی ۱۳۲۷ ق) | ||
| + | *[[میرزا محمد حسن آشتیانی|میرزا محمدحسن آشتیانی]] (متوفی ۱۳۱۹ ق) | ||
| − | + | *[[میرزا حبیب الله رشتی]] (متوفی ۱۳۱۲ ق) | |
| + | *[[آقا رضا همدانی|حاج آقا رضا همدانی]] (متوفی ۱۳۲۲ ق) | ||
| + | *آخوند ملاعلی نهاوندی (متوفی ۱۳۲۲ ق) | ||
| + | *[[آخوند خراسانی|آخوند محمدکاظم خراسانی]] (متوفی ۱۳۲۹ ق) | ||
| + | *[[سید محمدکاظم طباطبائی یزدی|سید محمدکاظم یزدی]] (متوفی ۱۳۳۷ ق) | ||
| + | *[[سید احمد کربلایی|سید احمد کربلایی]].<ref>مجله حوزه، ش ۳۰، ص ۳۳.</ref> | ||
| − | == | + | ==شاگردان== |
| + | برخی از شاگردان آیت الله طباطبائی قمی عبارتند از: | ||
| − | + | *[[سید محمد حسن بجنوردی|میرزا حسن بجنوردی]] | |
| + | *[[ملا عباس تربتی]] | ||
| + | *شیخ محمدعلی کاظمی خراسانی | ||
| + | *شیخ فاضل قفقازی | ||
| + | *سید صدرالدین جزایری | ||
| + | *حاج آقا بزرگ اشرفی شاهرودی | ||
| + | *میرزا مهدی حکیم | ||
| + | *سید محمد موسوی لنکرانی | ||
| + | *سید حسین موسوی نسل | ||
| + | *شیخ حسینعلی راشد تربتی | ||
| + | *[[شیخ مجتبی قزوینی]] | ||
| + | *[[شیخ هاشم قزوینی]] | ||
| + | *میرزا احمد مدرس یزدی | ||
| + | *سید حسن طباطبایی قمی | ||
| + | *سید مهدی طباطبایی قمی | ||
| + | *شیخ کاظم دامغانی | ||
| + | *شیخ غلامحسین محامی بادکوبه ای | ||
| + | *شیخ یوسف بیارجمندی شاهرودی | ||
| + | *شیخ علی توحیدی بسطامی | ||
| + | *شیخ عباسعلی اسلامی.<ref> حاج آقا حسین قمی (قامت قیام) محمدباقر پورامینی، ص ۴۴-۵۲.</ref> | ||
| − | + | ==آثار و تألیفات== | |
| − | + | آیت الله سید حسین قمی آثار ارزنده ای در ابواب مختلف [[فقه]] از خود به یادگار گذاشته است که به اسامی آن ها اشاره می کنیم: | |
| − | + | *حاشیه بر [[عروة الوثقی]] (از اول مسائل تقلید تا بخشی از احکام [[نماز]])، | |
| + | *حاشیه بر رساله ارث و نفقات، | ||
| + | *حاشیه بر رساله ربائیه رضاعیه، | ||
| + | *حاشیه بر صحة المعاملات، | ||
| + | *حاشیه بر مجمع المسائل، | ||
| + | *الذخیرة الباقیة فی العبادات والمعاملات، | ||
| + | *مختصر الاحکام، | ||
| + | *طریق النجاة، | ||
| + | *منتخب الاحکام، | ||
| + | *مناسک [[حج]]، | ||
| + | *ذخیرة العباد، | ||
| + | *هدایة الانام فی المسائل الحلال والحرام.<ref> نقباءالبشر، ج ۲، مجله نور علم، شماره اول، دوره دوم، ص ۹۵؛ معجم المؤلفین، عمر رضا کحاله، ج ۴، ص ۶۱.</ref> | ||
| − | '''<I> | + | ==فعالیتهای علمی و اجتماعی== |
| + | '''<I>الف) زعامت حوزه علمیه خراسان:</I>''' | ||
| − | + | آیت الله حاج آقا حسین قمی در نخستین روزهای ورود به [[مشهد]]، با برپایی [[نماز جماعت]]، ارتباط خود را با مردم برقرار کرد و به نشر [[احکام]] دین و پاسخگویی به سؤالات مردم و رسیدگی به وضعیت محرومان و مستضعفان پرداخت و زعامت و سرپرستی حوزه علمیه را به عهده گرفت و علاوه بر رسیدگی به امور محصلان علوم دینی، دانش [[فقه]] و [[اصول فقه|اصول]] را برای طالبان علم، در منزل خود تدریس می کرد. | |
| − | + | حاج آقا حسین قمی اگر چه در طول مدت اقامت خود، به سؤالات شرعی و استفتائات رسیده پاسخ می داد، لیکن از مطرح شدن نام خود و قبول مسئولیت [[مرجعیت]] و انتشار [[رساله]] عملیه اجتناب می ورزید، تا آن که با اصرار با مراجعه فراوان جمع زیادی از متدینین، رساله [[احکام]] فارسی ایشان در سال ۱۳۵۱ به نام «مجمع المسائل» به چاپ رسید و مرجعیت ایشان از آن تاریخ آغاز گردید.<ref> نقباءالبشر، ج ۲، ص ۶۵۴.</ref> | |
| − | + | '''<I>ب) احیای حوزه علمیه کربلا:</I>''' | |
| − | + | واکنش شجاعانه «آیت الله قمی» نسبت به اقدامات ضدمذهبی رضاخان و حرکت اعتراض‌آمیز ایشان به تهران، و پس از آن قیام خونین [[مسجد گوهرشاد]]، باعث شد که رژیم ستم شاهی پهلوی، مدتی ایشان را در تهران توقیف و در نهایت، در سال ۱۳۵۴ ق. به [[عراق]] تبعید کند. از آن پس مرکز مرجعیت ایشان به [[کربلا]] منتقل گردید.<ref> همان.</ref> | |
| − | + | حوزه علمیه [[کربلا]] با رحلت مرحوم آیت الله [[میرزا محمد تقی شیرازی|میرزا محمدتقی شیرازی]] رو به ضعف نهاده بود و ایشان پس از استقرار در کربلا جمعی از فضلا و مدرسان خبره [[حوزه علمیه]] نجف چون حضرات آیات [[سید محمدهادی میلانی|میلانی]]، [[آیت الله سید ابوالقاسم خویی|خویی]]، سید علی بهبهانی، میرزا مهدی شیرازی و سید صدرالدین جزایری را برای تدریس و کمک به پیشرفت علمی حوزه علمیه کربلا دعوت به همکاری کرد و خون تلاش را در آن مرکز علمی جاری ساخت. با اقدامات و فعالیتهای آیت الله حاج آقا حسین قمی، وضع عمومی حوزه تغییر یافت و جلسات درس و بحث رونق دیگری گرفت. ایشان در کنار اداره حوزه و زعامت دینی مردم و انجام رسالت عظیم مرجعیت، از تدریس و تربیت شیفتگان علم دریغ ننمود و دروس خارج [[فقه]] و [[اصول فقه|اصول]] را برای جویندگان آن بیان می کرد.<ref> عنصر فضیلت و تقوا، ص ۱۶.</ref> | |
| − | + | برخی از شاگردان مکتب او در کربلا از این قرارند: شیخ محمدعلی سرابی، سید زین العابدین کاشانی حائری، شیخ هادی حائری شیرازی (پورامینی)، شیخ محمدحسین صدقی مازندرانی و شیخ محمدرضا جرقویه ای اصفهانی.<ref> حاج آقا حسین قمی (اقامت قیام)، ص ۵۷-۵۹.</ref> | |
| − | + | '''<I>ج) مرجعیت عامه:</I>''' | |
| − | آیت الله | + | علما و مجتهدان [[نجف]] اشرف با از دست دادن آیت الله [[سید ابوالحسن اصفهانی]] در پی مرزبان دیگر، برای سپردن [[مرجعیت]] عامه و سرپرستی حوزه کهن نجف اشرف به او بودند و تنها شخصیت ارزنده والامقام حضرت آیت الله قمی را لایق این مسئولیت می دانستند. پس از اصرار فراوان و بیان این که قبول این مسئولیت برایشان واجب است، آن پیر وارسته را به پذیرفتن این امر وامی دارند و او نیز چاره ای جز قبول نمی بیند و راهی شهر مقدس نجف می شود.<ref> همان، ص ۶۱.</ref> |
| − | + | توجه عمومی علما و مردم نه تنها ایشان را خرسند نساخت، بلکه به ناراحتی‌های وی افزود، تا آن حد که احساس می کرد این مسئولیت ممکن است برای [[دین]] و [[تقوا|تقوای]] ایشان خطر ایجاد کند. از این رو از خداوند متعال درخواست می کند که اگر مردن برای دین و آخرتش بهتر باشد، او را پیش خود بخواند و [[مرگ]] وی را برساند.<ref> همان، ص ۶۲.</ref> روزی جمعی از مؤمنین به ایشان عرض می کنند که بعضی از اهل علم نجف اشرف بنا دارند از حضرت آیت الله [[آیت الله بروجردی|بروجردی]] دعوت کنند تا به نجف بیاید و زعامت را عهده دار شود. ایشان با خوشحالی فرمودند: «ای کاش می آمد و این مسئولیت را به عهده می گرفت، تا من راحت شده، به [[کربلا]] برمی گشتم و به کارهای خود مشغول می شدم».<ref> عنصر فضیلت و تقوی، ص ۳۶.</ref> | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
==فعالیتهای سیاسی== | ==فعالیتهای سیاسی== | ||
| − | دوران دیکتاتوری رضاخان و عملکرد ضدمذهبی او، مقطع حساسی است که آیت الله قمی در آن مقطع به مبارزه برخاست و | + | دوران دیکتاتوری رضاخان و عملکرد ضدمذهبی او، مقطع حساسی است که آیت الله قمی در آن مقطع به مبارزه برخاست و توده های دین باور را بر ضد نظام ستمشاهی شوراند. به منظور روشن شدن عظمت این خیزش دینی (قیام گوهرشاد) ذکر بخش‌های مهم تاریخی و رویدادهای تلخ و ناگوار آن دوران، لازم و مناسب است. |
| − | در آن ایام [[اسلام]] زدایی و محو تدریجی مذهب و منزوی کردن | + | در آن ایام [[اسلام]] زدایی و محو تدریجی مذهب و منزوی کردن علما، از مهمترین و اساسی ترین استراتژی سیاستمداران وقت انگلستان در برخورد با کشور [[ایران]] قرار گرفت و آنان در این زمینه از دو عنصر اساسی و نظامی چون سید ضیاءالدین و رضاخان استفاده نموده، در سال ۱۲۹۹ ش. کودتای سیاه را برپا کردند. |
| − | رضاخان در سوم آبان ۱۳۰۲ ش. به نخست وزیری منصوب شد و احمدشاه نیز با سفر به اروپا، در عمل کشور را به رئیس الوزرا سپرد. پس از تشکیل مجلس پنجم که عمده نمایندگانش طرفداران | + | رضاخان در سوم آبان ۱۳۰۲ ش. به نخست وزیری منصوب شد و احمدشاه نیز با سفر به اروپا، در عمل کشور را به رئیس الوزرا سپرد. پس از تشکیل مجلس پنجم که عمده نمایندگانش طرفداران دیکتاتوری بودند، رضاخان در روز نهم آبان ۱۳۰۴ ش. به پادشاهی منصوب گردید. او در تمام دوران تصدی وزارت جنگ، نخست وزیری و پادشاهی، سیاست واحدی را نسبت به مذهب دنبال نکرد. هنگامی که پله های ترقی(؟) را می پیمود خود را مسلمان متعصب معرفی می کرد. چون می دانست که در ایران ریشه عمیق مذهبی وجود دارد و پیمودن مسیر خلاف آن، موفقیت ندارد. او با اتخاذ این شیوه منافقانه و فریبکارانه، حمایت بسیاری از اقشار اجتماع را جلب کرد. اما به هنگام دستیابی به قدرت و رسیدن به سلطنت، به تدریج سیاست مذهبی گذشته خود را کنار گذاشت و به منظور ریشه کن کردن آیین مقدس اسلام از جامعه ایران، به سرکوبی و تضعیف علما و روحانیت پرداخت و به صراحت مذهب را منافی تمدن و تجدد معرفی کرد.<ref> تاریخ معاصر ایران، ص ۱۴۴؛ قیام گوهرشاد، سینا واحد، ص ۲۰؛ تاریخ بیست ساله ایران، حسین مکی، ج ۱، ص ۱۱۵.</ref> این در حالی رخ می داد که کوشش مرموزانه و مستمر فراماسونری و ماسون‌ها در ایران برای ناتوان ساختن روحانیان نیز به یاری اش شتافت.<ref> نهضت امام خمینی، سید حمید روحانی، ج ۳، ص ۷۷.</ref> رضاخان در مدت دوران سلطنت خود اقدامات به اصطلاح تجددطلبانه ای را در جهت حذف تدریجی مذهب [[اسلام]] و روحانیان انجام داد که در ذیل به گوشه ای از آن عملکردها اشاره می کنیم: |
| − | |||
| − | هنگامی که | ||
*۱. نظام وظیفه اجباری برای روحانیون.<ref> تاریخ سیاسی معاصر ایران، سید جلال الدین مدنی، ج ۱، ص ۱۱۸.</ref> | *۱. نظام وظیفه اجباری برای روحانیون.<ref> تاریخ سیاسی معاصر ایران، سید جلال الدین مدنی، ج ۱، ص ۱۱۸.</ref> | ||
| − | *۲. حذف تاریخ قمری و جایگزینی تاریخ شمسی که نشانه تهاجم وسیع و همه جانبه بر فرهنگ اسلامی | + | *۲. حذف تاریخ قمری و جایگزینی تاریخ شمسی که نشانه تهاجم وسیع و همه جانبه بر فرهنگ اسلامی بود، به بهانه «عربی زدایی» در ایران.<ref> قیام گوهرشاد، ص ۳۱.</ref> |
*۳. اختلاط دختر و پسر در مدارس.<ref> همان، ص ۳۳.</ref> | *۳. اختلاط دختر و پسر در مدارس.<ref> همان، ص ۳۳.</ref> | ||
*۴. جایگزینی محضرهای رسمی به جای محضرهای شرعی برای منزوی ساختن و طرد روحانیون.<ref> تاریخ سیاسی معاصر ایران، ج ۱، ص ۱۱۹.</ref> | *۴. جایگزینی محضرهای رسمی به جای محضرهای شرعی برای منزوی ساختن و طرد روحانیون.<ref> تاریخ سیاسی معاصر ایران، ج ۱، ص ۱۱۹.</ref> | ||
| − | *۵. بستن [[مسجد|مساجد]] و جلوگیری از برپایی مراسم عزاداری: رضاخان با عملی ساختن این توطئه<ref> نهضت امام خمینی، ج ۳، ص ۴۰-۴۶.</ref> تا آن حد پیش رفت که در ایران عاشورایی گذشت لیکن یک مجلس عزاداری برپا نشد. تنها افراد اندکی، | + | *۵. بستن [[مسجد|مساجد]] و جلوگیری از برپایی مراسم عزاداری: رضاخان با عملی ساختن این توطئه<ref> نهضت امام خمینی، ج ۳، ص ۴۰-۴۶.</ref> تا آن حد پیش رفت که در ایران عاشورایی گذشت لیکن یک مجلس عزاداری برپا نشد. تنها افراد اندکی، نیمه های شب در زیرزمین های خانه خود به صورت مخفی مجلس سوگواری و عزاداری بپا می کردند یا به بیابان و باغی رفته، به [[روضه خوانی|روضه‌خوانی]] می پرداختند. در این میان بسیاری از مجالس مخفی نیز کشف می شد و با بانیان و شرکت کنندگان از محفل با خشونت برخورد می شد. یکی از مورخان تاریخ معاصر ایران چنین می نویسد: «به جای عزاداری، کاروان شادی (کارناوال) در ایام [[عاشورا]] به راه انداختند و صنوف را مجبور کردند که در برپایی کارناوال پیشقدم شده، هر صنفی رسته خود را شرکت دهد. خوب به خاطر دارم در اواخر سلطنت پهلوی حرکت کارناوال (کاروان شادی) مصادف بود با شب عاشورا، و در کامیون‌ها دسته جات رقاصه با ساز و آواز و پایکوبی و رقص، در شهر به گردش درآمده بودند. در عوض اگر احیاناً افرادی از ذاکری با عبا و عمامه دیده شوند، تحت تعقیب قرار می گرفتند».<ref> تاریخ بیست ساله ایران، ج ۴، ص ۱۹.</ref> |
| − | *۶. لباس متحدالشکل:<ref> واقعه کشف حجاب، ص ۵۰.</ref> یکی از اهداف رضاخان برای مبارزه با روحانیت | + | *۶. لباس متحدالشکل:<ref> واقعه کشف حجاب، ص ۵۰.</ref> یکی از اهداف رضاخان برای مبارزه با روحانیت اصیل، از طریق محو تدریجی لباس خاص اهل علم بود. با اجرای این طرح، نسبت به کسانی که عمامه داشتند سختگیری‌های بسیار می شد. روحانیان نمی توانستند در معابر عمومی ظاهر شوند و ناچار بودند در خانه یا در مدرسه علمیه باقی بمانند، در غیر این صورت گرفتار پلیس می شدند. |
| − | *۷. از کلاه پهلوی تا کلاه لگنی: از تاریخ ۱۳۰۷ | + | *۷. از کلاه پهلوی تا کلاه لگنی: از تاریخ ۱۳۰۷ ش، کلاه یک لبه (پهلوی) با اعمال فشار دولت متداول گردید، اما در خرداد ۱۳۱۴ ش، کلاه یک لبه ناگهان به کلاه تمام لبه (شاپو) تبدیل گردید! می گویند این تبدیل کلاه از سوغات‌هایی بود که رضاشاه از مسافرت به [[ترکیه|ترکیه]] آورده بود، زیرا ترک‌ها هم پس از تغییر رژیم «کلاه فنه» را تبدیل به «شاپو» کرده بودند.<ref> قیام گوهرشاد، ص ۳۲.</ref> این اقدامات در پس توطئه «اسلام زدایی» از طریق اشاعه فرهنگ غرب و مقابله با هویت فرهنگی که با اصول اسلامی درآمیخته بود، صورت می پذیرفت. |
| − | *۸. کشف [[حجاب]]: رضاخان در اجرای اهداف استعمارگران، اشاعه فرهنگ غرب را یکی از راههای مبارزه با [[اسلام]] و تضعیف آن در میان مردم | + | *۸. کشف [[حجاب]]: رضاخان در اجرای اهداف استعمارگران، اشاعه فرهنگ غرب را یکی از راههای مبارزه با [[اسلام]] و تضعیف آن در میان مردم می دانست. او پس از مسافرت به ترکیه به کشف حجاب شدت بیشتری داد و کلیه اقشار جامعه را به شرکت در مجالس جشن و سخنرانی مجبور کرد و آن ها را موظف ساخت که به اتفاق همسرانشان شرکت کنند.<ref> تاریخ بیست ساله ایران، ج ۶، ص ۱۵۳.</ref> [[امام خمینی]] در این زمینه می فرماید: «بهانه دومی که باز به تقلید از آتاتورک بی صلاحیت، آتاتورک مسلح! غیرصالح، باز انجام داد، قضیه کشف حجاب با آن فضاحت بوده. خدا می داند که به این ملت چه گذشت در این کشف حجاب. حجاب انسانیت را پاره کردند این ها. خدا می داند که چه مخدراتی را این ها هتک کردند... در بعضی از جشن‌ها (به اصطلاح خودشان) آن قدر گریه کردند مردم، که اینها از آن جشن شاید اگر حیایی داشتند، پشیمان می شدند ...».<ref> صحیفه نور، ج ۱، ص ۲۶۸.</ref> رژیم رضاخانی در اجرای این توطئه، به چند شهر بزرگ و مذهبی از جمله شهر مقدس [[مشهد]] و [[قم]] حساسیت بیشتری از خود نشان می داد، زیرا در صورت موفق بودن اجرای این امر و وادار کردن زنان این دو شهر در پذیرش کشف حجاب، عملی شدن آن در سایر شهرها حتمی بود. بر این اساس بیشترین فشار را بر شهرهای مذهبی وارد کردند. در نوروز سال ۱۳۰۶ هجری ش. همزمان با ماه مبارک [[رمضان]]، اعضای خانواده رضاشاه به طرز بسیار نامناسب و زشت وارد غرفه بالای ایوان آیینه [[حرم حضرت معصومه علیها السلام|حرم حضرت معصومه]] علیهماالسلام در قم شدند که با برخورد آیت الله [[شیخ محمدتقی بافقی]] مواجه گردید.<ref> مجاهد شهید آیت الله حاج شیخ محمدتقی بافقی، محمد رازی، ص ۹۲.</ref> کشف حجاب در شهر مقدس مشهد نیز به سختی عملی می شد. آنان در این هتک حرمت کار را به جایی رساندند که زمینه تحولات بعد و قیام [[مسجد گوهرشاد|گوهرشاد]] گردید. استاندار [[خراسان]] در بخشی از گزارش عملکرد خود به دولت وقت چنین می نویسد: «...در نظر است پس از خاتمه جشن‌ها، ورود به صحن و حرم مطهر و بیوتات شریفه، برای زن های با چادر قدغن شود. البته زوار خارجه که تذکره ارائه بدهند، مستثنی خواهند بود. فعلاً دستور داده شد زن های با چادر را در ادارات دولتی و محاضر رسمی نپذیرند. امیدوارم بزودی موضوع تجرد نسوان در مشهد بکلی عملی شود».<ref> واقعه کشف حجاب، ص ۱۹۰، سند شماره ۹۱.</ref> |
'''قیام مسجد گوهرشاد:''' | '''قیام مسجد گوهرشاد:''' | ||
| − | علما و مجتهدان مشهد همچون حاج آقا حسین قمی، سید یونس اردبیلی و میرزا محمد | + | علما و مجتهدان مشهد همچون حاج آقا حسین قمی، سید یونس اردبیلی و میرزا محمد آقازاده، جلسات متعددی برگزار کردند و توطئه [[حجاب]] زدایی و موضوع اجباری شدن کلاه بین المللی و برپایی جشن‌ها و مجالسی همچون جشن مدرسه شاپور [[شیراز]] را که گروهی از دختران جوان با گیسوان نمایان به رقص و پایکوبی پرداخته بودند<ref> حاج آقا حسین قمی (قامت قیام) ص ۱۰۵.</ref> مورد بحث و نقد قرار دادند. در یکی از نشست ها که در منزل حاج آقا حسین قمی برگزار گردید، ایشان از اوضاع جاری مملکت و فشاری که بر [[اسلام]] وارد شده به شدت متأثر و گریان می شوند و سپس می فرمایند: «امروز اسلام فدایی می خواهد. بر مردم است که قیام کنند». |
| − | در نهایت علما تصمیم | + | در نهایت علما تصمیم می گیرند که حاج آقا حسین قمی در اعتراض به اقدامات رضاخان به تهران رفته، با او صحبت کند. ایشان به [[قرآن]] تفأل کرده، پس از خوب دانستن این اقدام، برای سفر مصمم می شود و اعلام می کند که اگر رضاخان از اعمال غیرشرعی خود دست برندارد تا پای جان در انجام این مبارزه خواهد ایستاد. آیت الله قمی، در آخرین جلسه درس خود می فرماید: «به عقیده من اگر پیشرفت این جلوگیری از خلاف مذهب، منوط به کشته شدن ده هزار نفر، که رأس آن ها حاج آقا حسین قمی است باشد، ارزش دارد».<ref> مجله نور علم، شماره اول، سال دوم، ص ۸۴.</ref> |
| − | ایشان پیش از حرکت، تلگرامی به رضاخان | + | ایشان پیش از حرکت، تلگرامی به رضاخان می فرستد و سبب حرکت خود را اعلام می دارد. قبل از حرکت، گروهی از مؤمنین مشهد از وی می پرسند که در ملاقات با شاه چه خواهید کرد؟ معظم له می فرماید: «اول از او درخواست می کنم که از برنامه های غیراسلامی دست بردارد و اگر موافقت نکرد خفه اش می کنم».<ref> عنصر فضیلت و تقوا، ص ۴۳.</ref> |
| − | حاج آقا حسین پس از ورود به [[تهران]] (۲۹ [[ربیع الاول]] ۱۳۵۴) با قید | + | حاج آقا حسین پس از ورود به [[تهران]] (۲۹ [[ربیع الاول]] ۱۳۵۴) با قید [[استخاره]] راهی شهر ری شده، در باغ «سراج الملک» منزل کردند. مردم مؤمن و دین باور با حرکت خود به [[حضرت عبدالعظیم حسنی]] علیه السلام و دیدار با مرجع خود، آمادگی خویشتن را برای هر گونه جانفشانی و فداکاری اعلام نمودند. حضور گسترده دیدارکنندگان موجب وحشت و هراس دولت رضاخانی گردید و در نتیجه ظهر روز دوم [[ربیع الثانی]] ملاقات با آیت الله قمی ممنوع اعلام شد و محل اقامت ایشان به محاصره کامل درآمد. پس از گذشت چند روز از محاصره محل، فرستادگان رضاخان به دیدار حاج آقا حسین قمی آمدند و با لحن بی ادبانه اظهار کردند که: عرایض شما به سمع ملوکانه رسیده است. ایشان با بی اعتنایی به آنها فرمودند: «من باید با شخص شاه ملاقات کنم.» این در حالی بود که رضاخان به شدت از انجام این ملاقات واهمه داشت و از تحقق آن دوری می جست. خبر بازداشت حاج آقا حسین قمی به مشهد رسید و حال و هوای شهر را دگرگون ساخت. |
| − | بسیاری از مردم مشهد در [[مسجد گوهرشاد]] اجتماع کردند و به سخنان وعاظ و خطبا چون [[ | + | بسیاری از مردم مشهد در [[مسجد گوهرشاد]] اجتماع کردند و به سخنان وعاظ و خطبا چون [[شیخ محمدتقی بهلول]]، شیخ محمد واعظ خراسانی، [[عباسعلی محقق واعظ خراسانی|شیخ عباسعلی محقق]]، شیخ علی‌اکبر مدقق، شیخ محمد قوچانی که در مذمت اقدامات رضاخان از جمله اجباری نمودن کلاه بین المللی و تبلیغ کشف حجاب، به ایراد سخن پرداخته بودند، گوش فرادادند.<ref> مجله سروش، ش ۹۱، ص ۸۸.</ref> |
| − | روز چهاردهم ربیع الثانی ۱۳۵۴ گروه‌های مختلف مردم مشهد و روستاهای اطراف، به سوی مسجد گوهرشاد حرکت کردند تا به جمع مردم و روحانیون متحصن در مسجد بپیوندند، لیکن قزاقان رضاخان، با نواختن شیپور جنگ | + | روز چهاردهم ربیع الثانی ۱۳۵۴ قمری، گروه‌های مختلف مردم مشهد و روستاهای اطراف، به سوی مسجد گوهرشاد حرکت کردند تا به جمع مردم و روحانیون متحصن در مسجد بپیوندند، لیکن قزاقان رضاخان، با نواختن شیپور جنگ بی محابا به روی مردم آتش گشودند و حدود یکصد نفر را شهید و مجروح کردند. اما مردم مقاوم و صبور، با داس و چهار شاخ و بیل به مقابله برخاسته، به حرکت خود ادامه دادند و پس از عقب راندن قزاق‌ها، به طرف مسجد سرازیر شدند. حضور زنان مسلمان در این قیام بسیار چشمگیر است، با درخواست آنان چادری در مسجد پیرزن که در وسط صحن مسجد گوهرشاد واقع بود، زده شده و آنان در آنجا مجتمع گشتند. |
| − | + | نیمه های شب یکشنبه نیروهای قزاق پس از دستور رضاخان به فرماندهی سرهنگ ایرج مطبوعی در نقاط حساس مسجد گوهرشاد و اطراف آن مستقر شدند. مسلسل های سنگین را بر بام های مشرف به حیاط مسجد قرار داده، سپس حمله را آغاز کردند و هنگامی که سپیده صبح زد، بیش از دو هزار (تا پنج هزار) شهید در مسجد گوهرشاد و در صحن و دالان های مسجد در خون غلتان بودند. کامیون های نظامی برای حمل جنازه ها آماده می شدند. به گفته یک شاهد عینی، پنجاه و شش کامیون جنازه از مسجد بیرون بردند و حتی زخمیان را نیز همراه کشته‌شدگان در گودال دفن کردند. پس از این حادثه خونبار، رضاخان زمینه اخراج حاج آقا حسین قمی را فراهم کرد و ایشان را به [[عتبات عالیات|عتبات]] مقدس تبعید کرد.<ref> قیام گوهرشاد، ص ۱۶۱.</ref> | |
'''مقابله با اشغالگران عراق:''' | '''مقابله با اشغالگران عراق:''' | ||
| − | با شروع جنگ جهانی دوم، در سال ۱۳۶۰ | + | با شروع جنگ جهانی دوم، در سال ۱۳۶۰ ق. نیروهای مهاجم انگلیس به کشور [[عراق]] حمله کردند، لیکن به مقابله مردم مواجه شدند و نبردهای شدیدی بین آنان صورت گرفت. به گواهی تاریخ، علمای آن عصر نقش سرنوشت سازی را در تهییج مردم مقابله با آنان نیروهای انگلیسی داشتند. آیت الله قمی با صدور [[فتوا|فتوایی]] مردم را به مقابله با نیروهای مهاجم فراخوانده و دفاع از کیان [[اسلام]] را جزو بهترین عبادت‌ها شمرد. ایشان همچنین ضمن دعوت مردم و نیروهای دفاعی به هماهنگی و وحدت نسبت به تلاش برای اختلاف اندازی و تفرقه میان نیروهای مسلمانان هشدار داده بود.<ref> اسرار ۲، مایس ۱۹۴۱ والحرب العراقیه الانگلیزیه، یونس بحری، ص ۱۴.</ref> |
'''تهدید به اعلان جنگ:''' | '''تهدید به اعلان جنگ:''' | ||
| − | پس از تبعید خفت بار رضاخان در شهریور ۱۳۲۰ | + | پس از تبعید خفت بار رضاخان در شهریور ۱۳۲۰ ش، ایران شاهد گسستن رشته های پوسیده اختناق گردید. آیت الله حاج آقا حسین قمی از این فرصت پیش آمده استفاده کرد و به قصد زیارت مرقد مطهر [[امام رضا]] علیه السلام و به منظور پیگیری اقدامات گذشته خود آماده سفر به ایران شد و به ایران بازگشت. ایشان در شهر مشهد تلگرافی به دولت مخابره کرد و پیشنهادهای ذیل را مطرح نمود: لغو کشف حجاب، انحلال مدارس مختلط، برپایی [[نماز جماعت]] و تعلیم [[قرآن]] و درس دینی در مدارس، آزادی حوزه های علمیه، کاهش فشار اقتصادی از دوش طبقه ضعیف، تلاش برای تعمیر قبور ائمه [[بقیع]] علیهم السلام.<ref> نهضت روحانیون ایران، علی دوانی، ج ۲، ص ۱۶۲؛ ناگفته ها، شهید عراقی، ص ۱۹.</ref> |
| − | بعد از گذشت چند روزی از ارسال تلگرام، حاج آقا حسین قمی به تهران آمده، متوجه | + | بعد از گذشت چند روزی از ارسال تلگرام، حاج آقا حسین قمی به تهران آمده، متوجه می شود که دولت تصمیم ندارد به خواسته های ایشان ترتیب اثر دهد. بر این اساس، به طور علنی با دولت اعلام جنگ می کند. طبقات مختلف مردم و علما به حمایت از درخواست های مرجع بزرگوار خود برمی خیزند. دولت با ملاحظه این خیزش عمومی و از سویی ایستادگی آن مرد الهی، سرانجام مجبور به عقب نشینی می شود و در تاریخ دوازدهم شهریور ۱۳۲۲ ش. پیشنهادهای ایشان را می پذیرد.<ref> مجله نور علم، شماره اول، سال دوم، ص ۸۹.</ref> پس از آن آیت الله حاج آقا حسین قمی که ثمره تلاش‌های ده ساله خویش را نظاره می کند، راهی [[کربلا]] می شود. |
'''سزای مرتد:''' | '''سزای مرتد:''' | ||
| − | پس از انتشار و پخش کتاب‌های کسروی که در برگیرنده افکار منحط و ضددینی | + | پس از انتشار و پخش کتاب‌های احمد کسروی که در برگیرنده افکار منحط و ضددینی بود، عکس العمل های متفاوتی از سوی مرزبانان مکتب [[تشیع]] و مردم معتقد به مقدسات دینی صورت پذیرفت و با آمدن کتاب‌های کسروی در حوزه علمیه نجف اشرف و کربلا، [[شهید نواب صفوی|سید مجتبی نواب صفوی]] نزد مراجع و اساتید عالیمقامی همچون آیت الله العظمی حاج آقا حسین قمی و [[علامه امینی]] رفته، کتاب های منحط مزبور را با اظهار ناراحتی و تأسف به آنان نشان می دهد و منتظر تصمیم و اقدام آن حافظان حریم دین می گردد. حاج آقا حسین قمی پس از مطالعه کتاب‌ها احمد کسروی را مرتد دانسته، حکم [[ارتداد]] وی را صادر می کند.<ref> ناگفته ها، ص ۲۲؛ نواب صفوی (سفیر سحر)، سید علیرضا سید کباری، ص ۵۵.</ref> |
==ویژگی‌های اخلاقی== | ==ویژگی‌های اخلاقی== | ||
| − | + | نمونه هایی از جلوه های رفتاری و اخلاقی آیت الله قمی را که هر کدام ستاره ای فروزان برای رهروان فضیلت و چراغ هدایتی برای شیفتگان رسیدن به کمال خواهد بود، بیان می کنیم. | |
| − | '''پرهیز از خلف وعده:''' | + | *'''پرهیز از خلف وعده:''' او بارها برای تربیت دیگران می فرمود: «در نظر ندارم در تمام عمر و ایام حیاتم حتی یک مرتبه خلف وعده ای نموده باشم.»<ref> عنصر فضیلت و تقوی، ص ۱۰۰.</ref> |
| − | + | *'''فروتنی:''' روزی گروهی از برادران عرب زبان که به حرم [[امام حسین]] علیه السلام آمده بودند در نماز جماعت حاج آقا حسین قمی شرکت کردند. بعد از اتمام نماز به حضور آقا رسیدند و گفتند: ما به شما اقتدا کردیم در حالی که اطمینان به صحت قرائت شما نداشتیم، چون اصل زبان شما ایرانی است! حاج آقا حسین در پاسخ به آنان با [[تواضع]] و فروتنی فرمود: «من هم اینک نزد شما می نشینم و [[سوره حمد|حمد]] و [[سوره]] را قرائت می کنم تا مطمئن شوید».<ref> همان.</ref> | |
| − | او بارها برای تربیت دیگران | + | *'''برپایی درس در شب‌های احیا:''' درس و بحث‌های علمی آن بزرگوار حتی در شب‌های احیای ماه مبارک [[رمضان]] دایر بود. در حالی که مردم در کنار مرقد پاک [[سیدالشهداء]] علیه السلام مشغول خواندن [[قرآن]]، [[زیارت]] و انجام اعمال [[شب قدر]] بودند، ایشان به درس و بحث مشغول می گشت و می فرمود: «فراگیری علم، از حرم رفتن و قرآن خواندن برتر و افضل است».<ref> اهمیت علم و تقوی در اسلام، سید محمد شیرازی، ص ۱۲.</ref> |
| − | + | *'''به خاطر رفاقت وارد جهنم نمی شوم:''' حاج آقا حسین قمی در [[دوستی]]، بر رفاقت صحیح، فوق‌العاده پایبند بود و رفیق را تا جایی دوست داشت که حدود اسلامی اجازه می داد و هرگز حاضر نبود به خاطر دوستی، ضوابط شرعی را به هیچ مقدار و تحت هیچ عنوانی زیر پا بگذارد. بارها می فرمود: «من تا در [[جهنم]] با رفیق هستم ولی به خاطر رفاقت داخل جهنم نمی شوم!».<ref> عنصر فضیلت و تقوا، ص ۸۰.</ref> | |
| − | '''برپایی درس | ||
| − | |||
| − | درس و بحث‌های علمی آن بزرگوار حتی در شب‌های احیای ماه مبارک [[رمضان]] دایر بود. در حالی که مردم در کنار مرقد پاک [[سیدالشهداء]] علیه السلام | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | '''به خاطر رفاقت وارد جهنم | ||
| − | |||
| − | حاج آقا حسین قمی در [[دوستی]]، بر رفاقت صحیح، فوق‌العاده پایبند بود و رفیق را تا جایی دوست داشت که حدود اسلامی اجازه | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
==وفات== | ==وفات== | ||
| − | + | مرحوم آیت الله حاج آقا حسین قمی، سرانجام روز پنجشنبه ۱۴ [[ماه ربیع الاول|ربیع الاول]] ۱۳۶۶ ق. در ۸۴ سالگی به دیار باقی شتافت. پیکر مطهر ایشان ابتدا در شهر [[بغداد]] [[تشییع]] شد و سپس آن را به شهر [[کربلا]] روانه ساختند و پس از طواف آن پیکر پاک در [[حرم امام حسین علیه السلام|حرم مطهر امام حسین]] علیه السلام و اقامه [[نماز میت]]، به [[نجف]] منتقل گردید، و در [[حرم امیرالمؤمنین علیه السلام|حرم مطهر حضرت امیرالمؤمنین]] در مقبره [[شیخ الشریعه اصفهانی|شیخ الشریعه اصفهانی]] (واقع در صحن مطهر) به خاک سپرده شد. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
<references /> | <references /> | ||
| − | |||
==منابع== | ==منابع== | ||
| + | *[[گلشن ابرار (کتاب)|گلشن ابرار]]، محمدباقر پورامینی، جلد۲، صفحه ۵۹۴. | ||
| + | *"حاج آقا حسین قمی"، [http://www.tahoordanesh.com/page.php?pid=10752 دایرة المعارف طهور]، بازیابی: ۲۸ بهمن ۱۳۹۲. | ||
| + | ==آرشیو عکس و تصویر== | ||
| + | <gallery mode="packed" heights="170"> | ||
| + | پرونده:سیدحسین (2).jpg|سید حسین طباطبایی قمی در جوانی | ||
| + | پرونده:سیدحسین (1).jpg|سید حسین طباطبایی قمی در حال زیارت امام رضا علیه السلام | ||
| + | پرونده:سیدمهدی (1).jpg|1. [[سید حسین طباطبائی قمی|سید حسین طباطبایی قمی]]، [[سید صدرالدین صدر|سید محمدعلی (صدرالدین) موسوی صدر]] 2. [[سید مهدی شیرازی|سید مهدی حسینی شیرازی]] | ||
| + | پرونده:سیدحسین (3).jpg|سید حسین طباطبایی قمی در بین شاگردان | ||
| + | </gallery> | ||
| − | + | [[رده:علمای قرن چهاردهم|قمی،سید حسین]][[رده:علماء شیعه]] | |
| − | + | [[رده:مراجع تقلید]] | |
| − | |||
| − | [[رده: | ||
[[رده:فقیهان]] | [[رده:فقیهان]] | ||
| + | [[رده:مبارزان علیه پهلوی]] | ||
| + | [[رده:مدفونین در حرم امام علی علیه السلام]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۳ ژوئن ۲۰۲۳، ساعت ۰۸:۱۱
«آیت الله سید حسین طباطبائی قمی» (۱۲۸۲ـ۱۳۶۶ ق)، از علمای مجاهد و مراجع تقلید شیعه در قرن ۱۴ هجری و از شاگردان میرزا محمدتقی شیرازی بود. ایشان بعد از درگذشت آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی مرجعیت عامه شیعیان را به مدت سه ماه بر عهده داشت. سید در مقابل اقدامات مستبدانه رضاخان از جمله مسئله کشف حجاب ایستاد، که منجر به تبعید او به عراق گردید.
 | |
| نام کامل | سید حسین طباطبائی قمی |
| زادروز | ۱۲۸۲ قمری |
| زادگاه | قم |
| وفات | ۱۳۶۶ قمری |
| مدفن | نجف |
|
| |
| اساتید |
میرزا محمدحسن شیرازی، میرزا ابوالحسن جلوه، میرزا حبیب الله رشتی، میرزا محمدتقی شیرازی، میرزا حسن کرمانشاهی،... |
| شاگردان |
میرزا حسن بجنوردی، شیخ مجتبی قزوینی، ملا عباس تربتی، شیخ محمدعلی سرابی، سید صدرالدین جزایری،... |
| آثار |
مختصرالاحکام، طریق النجاة، ذخیرة العباد، الذخیرة الباقیة، منتخب الاحکام، حاشیه بر عروة الوثقی،... |
محتویات
ولادت و خاندان
سید حسین طباطبائی قمی در ۲۸ رجب ۱۲۸۲ هجری قمری در قم دیده به جهان گشود. خاندان «سید حسین» از برزگان دین و از شخصیت های برجسته ایمانی بودند که نسل پاک آنان با ۲۸ واسطه به امام حسن علیه السلام می رسد.[۱]
تحصیلات و اساتید
آقا حسین تحصیلات ابتدایی خود را در یکی از مکتب خانه های قم شروع کرد و پس از آن درس‌های مقدماتی، از قبیل صرف و نحو و منطق را در محضر استادان این فن فراگرفت و تا اوان بلوغ در قم به تحصیل مبادرت ورزید و سپس در پی تکمیل تحصیلات راهی تهران شد. درس‌های دوره سطح را که دربردارنده کتاب‌هایی چون معالم، قوانین، شرح لمعه، رسائل و مکاسب است نزد اساتید آن حوزه خواند و سپس در ۲۲ سالگی عزم سفر کرده، به منظور انجام مراسم حج، راهی مکه و مدینه شد.
حاج آقا حسین در بازگشت از سرزمین وحی، وارد نجف اشرف گردید و پس از مدتی راهی سامرا شد و در جلسه درس آیت الله میرزا محمدحسن شیرازی شرکت کرد و پس از دو سال اقامت در سال ۱۳۰۶ ق بار دیگر به تهران بازگشت.[۲] ایشان پس از پنج سال تحصیل جدی و حضور مستمر در جلسات اساتید فوق، تهران را به قصد عتبات عالیات در عراق ترک نمود.
او در شهر مقدس نجف اشرف در محفل درس اساتید بسیاری حضور یافت. حاج آقا حسین سپس در سال ۱۳۲۱ ق. وارد سامرا گردید و به طور جدی و مستمر در درس‌های آیت الله میرزا محمدتقی شیرازی شرکت جست و مراتب عالی علمی را یکی پس از دیگری پشت سر نهاد. استاد بزرگوارش نیز عنایت خاصی به وی داشت و مقلدان خود را در مسائل احتیاطی به ایشان ارجاع می داد و این امر، آینده درخشانی را برای وی ترسیم می نمود. زیرا ارجاع مسائل احتیاطی در واقع به این معنی است که وی پس از میرزا، اعلم مجتهدان آن زمان می باشد.[۳]
با توجه به درخواست اهالی مشهد از محضر آیت الله میرزا محمدتقی شیرازی، در فرستادن عالمی باتقوا و مجتهدی دانا و توانا به آن سامان، ایشان «حاج آقا حسین قمی» را در پذیرش این امر خطیر مناسب دانسته و سفر به مشهد و اقامت در آن جا را به وی پیشنهاد کرد. او نیز این دعوت را پذیرفت و پس از ده سال سکونت در سامرا، به سوی آستان قدس امام هشتم علیه السلام عزم سفر کرد.[۴]
وی با عزمت به مشهد مقدس، به دوران چهل ساله تحصیل خود خاتمه داد و با پشتوانه علمی گرانقدر برای رهبری و زعامت مردم، راهی آن دیار مقدس شد. شایان ذکر است که حاج آقا حسین از تمام اساتید خود در نجف و سامرا اجازه اجتهاد داشت و از مرحوم سید مرتضی کشمیری نیز اجازه نقل روایت اخذ کرده بود.[۵]
برخی دیگر از اساتید وی در تهران و نجف عبارتند از:
- آقا علی مدرس (متوفی ۱۳۱۰ ق)
- میرزا ابوالحسن جلوه (متوفی ۱۳۱۴ ق)
- میرزا علی‌اکبر حکمی یزدی (متوفی ۱۳۲۲ ق)
- میرزا هاشم رشتی (متوفی ۱۳۳۲ ق)
- شیخ علی نوری (متوفی ۱۳۳۵ ق)
- میرزا حسن کرمانشاهی (متوفی ۱۳۳۶ ق)
- شیخ فضل الله نوری (متوفی ۱۳۲۷ ق)
- میرزا محمدحسن آشتیانی (متوفی ۱۳۱۹ ق)
- میرزا حبیب الله رشتی (متوفی ۱۳۱۲ ق)
- حاج آقا رضا همدانی (متوفی ۱۳۲۲ ق)
- آخوند ملاعلی نهاوندی (متوفی ۱۳۲۲ ق)
- آخوند محمدکاظم خراسانی (متوفی ۱۳۲۹ ق)
- سید محمدکاظم یزدی (متوفی ۱۳۳۷ ق)
- سید احمد کربلایی.[۶]
شاگردان
برخی از شاگردان آیت الله طباطبائی قمی عبارتند از:
- میرزا حسن بجنوردی
- ملا عباس تربتی
- شیخ محمدعلی کاظمی خراسانی
- شیخ فاضل قفقازی
- سید صدرالدین جزایری
- حاج آقا بزرگ اشرفی شاهرودی
- میرزا مهدی حکیم
- سید محمد موسوی لنکرانی
- سید حسین موسوی نسل
- شیخ حسینعلی راشد تربتی
- شیخ مجتبی قزوینی
- شیخ هاشم قزوینی
- میرزا احمد مدرس یزدی
- سید حسن طباطبایی قمی
- سید مهدی طباطبایی قمی
- شیخ کاظم دامغانی
- شیخ غلامحسین محامی بادکوبه ای
- شیخ یوسف بیارجمندی شاهرودی
- شیخ علی توحیدی بسطامی
- شیخ عباسعلی اسلامی.[۷]
آثار و تألیفات
آیت الله سید حسین قمی آثار ارزنده ای در ابواب مختلف فقه از خود به یادگار گذاشته است که به اسامی آن ها اشاره می کنیم:
- حاشیه بر عروة الوثقی (از اول مسائل تقلید تا بخشی از احکام نماز)،
- حاشیه بر رساله ارث و نفقات،
- حاشیه بر رساله ربائیه رضاعیه،
- حاشیه بر صحة المعاملات،
- حاشیه بر مجمع المسائل،
- الذخیرة الباقیة فی العبادات والمعاملات،
- مختصر الاحکام،
- طریق النجاة،
- منتخب الاحکام،
- مناسک حج،
- ذخیرة العباد،
- هدایة الانام فی المسائل الحلال والحرام.[۸]
فعالیتهای علمی و اجتماعی
الف) زعامت حوزه علمیه خراسان:
آیت الله حاج آقا حسین قمی در نخستین روزهای ورود به مشهد، با برپایی نماز جماعت، ارتباط خود را با مردم برقرار کرد و به نشر احکام دین و پاسخگویی به سؤالات مردم و رسیدگی به وضعیت محرومان و مستضعفان پرداخت و زعامت و سرپرستی حوزه علمیه را به عهده گرفت و علاوه بر رسیدگی به امور محصلان علوم دینی، دانش فقه و اصول را برای طالبان علم، در منزل خود تدریس می کرد.
حاج آقا حسین قمی اگر چه در طول مدت اقامت خود، به سؤالات شرعی و استفتائات رسیده پاسخ می داد، لیکن از مطرح شدن نام خود و قبول مسئولیت مرجعیت و انتشار رساله عملیه اجتناب می ورزید، تا آن که با اصرار با مراجعه فراوان جمع زیادی از متدینین، رساله احکام فارسی ایشان در سال ۱۳۵۱ به نام «مجمع المسائل» به چاپ رسید و مرجعیت ایشان از آن تاریخ آغاز گردید.[۹]
ب) احیای حوزه علمیه کربلا:
واکنش شجاعانه «آیت الله قمی» نسبت به اقدامات ضدمذهبی رضاخان و حرکت اعتراض‌آمیز ایشان به تهران، و پس از آن قیام خونین مسجد گوهرشاد، باعث شد که رژیم ستم شاهی پهلوی، مدتی ایشان را در تهران توقیف و در نهایت، در سال ۱۳۵۴ ق. به عراق تبعید کند. از آن پس مرکز مرجعیت ایشان به کربلا منتقل گردید.[۱۰]
حوزه علمیه کربلا با رحلت مرحوم آیت الله میرزا محمدتقی شیرازی رو به ضعف نهاده بود و ایشان پس از استقرار در کربلا جمعی از فضلا و مدرسان خبره حوزه علمیه نجف چون حضرات آیات میلانی، خویی، سید علی بهبهانی، میرزا مهدی شیرازی و سید صدرالدین جزایری را برای تدریس و کمک به پیشرفت علمی حوزه علمیه کربلا دعوت به همکاری کرد و خون تلاش را در آن مرکز علمی جاری ساخت. با اقدامات و فعالیتهای آیت الله حاج آقا حسین قمی، وضع عمومی حوزه تغییر یافت و جلسات درس و بحث رونق دیگری گرفت. ایشان در کنار اداره حوزه و زعامت دینی مردم و انجام رسالت عظیم مرجعیت، از تدریس و تربیت شیفتگان علم دریغ ننمود و دروس خارج فقه و اصول را برای جویندگان آن بیان می کرد.[۱۱]
برخی از شاگردان مکتب او در کربلا از این قرارند: شیخ محمدعلی سرابی، سید زین العابدین کاشانی حائری، شیخ هادی حائری شیرازی (پورامینی)، شیخ محمدحسین صدقی مازندرانی و شیخ محمدرضا جرقویه ای اصفهانی.[۱۲]
ج) مرجعیت عامه:
علما و مجتهدان نجف اشرف با از دست دادن آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی در پی مرزبان دیگر، برای سپردن مرجعیت عامه و سرپرستی حوزه کهن نجف اشرف به او بودند و تنها شخصیت ارزنده والامقام حضرت آیت الله قمی را لایق این مسئولیت می دانستند. پس از اصرار فراوان و بیان این که قبول این مسئولیت برایشان واجب است، آن پیر وارسته را به پذیرفتن این امر وامی دارند و او نیز چاره ای جز قبول نمی بیند و راهی شهر مقدس نجف می شود.[۱۳]
توجه عمومی علما و مردم نه تنها ایشان را خرسند نساخت، بلکه به ناراحتی‌های وی افزود، تا آن حد که احساس می کرد این مسئولیت ممکن است برای دین و تقوای ایشان خطر ایجاد کند. از این رو از خداوند متعال درخواست می کند که اگر مردن برای دین و آخرتش بهتر باشد، او را پیش خود بخواند و مرگ وی را برساند.[۱۴] روزی جمعی از مؤمنین به ایشان عرض می کنند که بعضی از اهل علم نجف اشرف بنا دارند از حضرت آیت الله بروجردی دعوت کنند تا به نجف بیاید و زعامت را عهده دار شود. ایشان با خوشحالی فرمودند: «ای کاش می آمد و این مسئولیت را به عهده می گرفت، تا من راحت شده، به کربلا برمی گشتم و به کارهای خود مشغول می شدم».[۱۵]
فعالیتهای سیاسی
دوران دیکتاتوری رضاخان و عملکرد ضدمذهبی او، مقطع حساسی است که آیت الله قمی در آن مقطع به مبارزه برخاست و توده های دین باور را بر ضد نظام ستمشاهی شوراند. به منظور روشن شدن عظمت این خیزش دینی (قیام گوهرشاد) ذکر بخش‌های مهم تاریخی و رویدادهای تلخ و ناگوار آن دوران، لازم و مناسب است.
در آن ایام اسلام زدایی و محو تدریجی مذهب و منزوی کردن علما، از مهمترین و اساسی ترین استراتژی سیاستمداران وقت انگلستان در برخورد با کشور ایران قرار گرفت و آنان در این زمینه از دو عنصر اساسی و نظامی چون سید ضیاءالدین و رضاخان استفاده نموده، در سال ۱۲۹۹ ش. کودتای سیاه را برپا کردند.
رضاخان در سوم آبان ۱۳۰۲ ش. به نخست وزیری منصوب شد و احمدشاه نیز با سفر به اروپا، در عمل کشور را به رئیس الوزرا سپرد. پس از تشکیل مجلس پنجم که عمده نمایندگانش طرفداران دیکتاتوری بودند، رضاخان در روز نهم آبان ۱۳۰۴ ش. به پادشاهی منصوب گردید. او در تمام دوران تصدی وزارت جنگ، نخست وزیری و پادشاهی، سیاست واحدی را نسبت به مذهب دنبال نکرد. هنگامی که پله های ترقی(؟) را می پیمود خود را مسلمان متعصب معرفی می کرد. چون می دانست که در ایران ریشه عمیق مذهبی وجود دارد و پیمودن مسیر خلاف آن، موفقیت ندارد. او با اتخاذ این شیوه منافقانه و فریبکارانه، حمایت بسیاری از اقشار اجتماع را جلب کرد. اما به هنگام دستیابی به قدرت و رسیدن به سلطنت، به تدریج سیاست مذهبی گذشته خود را کنار گذاشت و به منظور ریشه کن کردن آیین مقدس اسلام از جامعه ایران، به سرکوبی و تضعیف علما و روحانیت پرداخت و به صراحت مذهب را منافی تمدن و تجدد معرفی کرد.[۱۶] این در حالی رخ می داد که کوشش مرموزانه و مستمر فراماسونری و ماسون‌ها در ایران برای ناتوان ساختن روحانیان نیز به یاری اش شتافت.[۱۷] رضاخان در مدت دوران سلطنت خود اقدامات به اصطلاح تجددطلبانه ای را در جهت حذف تدریجی مذهب اسلام و روحانیان انجام داد که در ذیل به گوشه ای از آن عملکردها اشاره می کنیم:
- ۱. نظام وظیفه اجباری برای روحانیون.[۱۸]
- ۲. حذف تاریخ قمری و جایگزینی تاریخ شمسی که نشانه تهاجم وسیع و همه جانبه بر فرهنگ اسلامی بود، به بهانه «عربی زدایی» در ایران.[۱۹]
- ۳. اختلاط دختر و پسر در مدارس.[۲۰]
- ۴. جایگزینی محضرهای رسمی به جای محضرهای شرعی برای منزوی ساختن و طرد روحانیون.[۲۱]
- ۵. بستن مساجد و جلوگیری از برپایی مراسم عزاداری: رضاخان با عملی ساختن این توطئه[۲۲] تا آن حد پیش رفت که در ایران عاشورایی گذشت لیکن یک مجلس عزاداری برپا نشد. تنها افراد اندکی، نیمه های شب در زیرزمین های خانه خود به صورت مخفی مجلس سوگواری و عزاداری بپا می کردند یا به بیابان و باغی رفته، به روضه‌خوانی می پرداختند. در این میان بسیاری از مجالس مخفی نیز کشف می شد و با بانیان و شرکت کنندگان از محفل با خشونت برخورد می شد. یکی از مورخان تاریخ معاصر ایران چنین می نویسد: «به جای عزاداری، کاروان شادی (کارناوال) در ایام عاشورا به راه انداختند و صنوف را مجبور کردند که در برپایی کارناوال پیشقدم شده، هر صنفی رسته خود را شرکت دهد. خوب به خاطر دارم در اواخر سلطنت پهلوی حرکت کارناوال (کاروان شادی) مصادف بود با شب عاشورا، و در کامیون‌ها دسته جات رقاصه با ساز و آواز و پایکوبی و رقص، در شهر به گردش درآمده بودند. در عوض اگر احیاناً افرادی از ذاکری با عبا و عمامه دیده شوند، تحت تعقیب قرار می گرفتند».[۲۳]
- ۶. لباس متحدالشکل:[۲۴] یکی از اهداف رضاخان برای مبارزه با روحانیت اصیل، از طریق محو تدریجی لباس خاص اهل علم بود. با اجرای این طرح، نسبت به کسانی که عمامه داشتند سختگیری‌های بسیار می شد. روحانیان نمی توانستند در معابر عمومی ظاهر شوند و ناچار بودند در خانه یا در مدرسه علمیه باقی بمانند، در غیر این صورت گرفتار پلیس می شدند.
- ۷. از کلاه پهلوی تا کلاه لگنی: از تاریخ ۱۳۰۷ ش، کلاه یک لبه (پهلوی) با اعمال فشار دولت متداول گردید، اما در خرداد ۱۳۱۴ ش، کلاه یک لبه ناگهان به کلاه تمام لبه (شاپو) تبدیل گردید! می گویند این تبدیل کلاه از سوغات‌هایی بود که رضاشاه از مسافرت به ترکیه آورده بود، زیرا ترک‌ها هم پس از تغییر رژیم «کلاه فنه» را تبدیل به «شاپو» کرده بودند.[۲۵] این اقدامات در پس توطئه «اسلام زدایی» از طریق اشاعه فرهنگ غرب و مقابله با هویت فرهنگی که با اصول اسلامی درآمیخته بود، صورت می پذیرفت.
- ۸. کشف حجاب: رضاخان در اجرای اهداف استعمارگران، اشاعه فرهنگ غرب را یکی از راههای مبارزه با اسلام و تضعیف آن در میان مردم می دانست. او پس از مسافرت به ترکیه به کشف حجاب شدت بیشتری داد و کلیه اقشار جامعه را به شرکت در مجالس جشن و سخنرانی مجبور کرد و آن ها را موظف ساخت که به اتفاق همسرانشان شرکت کنند.[۲۶] امام خمینی در این زمینه می فرماید: «بهانه دومی که باز به تقلید از آتاتورک بی صلاحیت، آتاتورک مسلح! غیرصالح، باز انجام داد، قضیه کشف حجاب با آن فضاحت بوده. خدا می داند که به این ملت چه گذشت در این کشف حجاب. حجاب انسانیت را پاره کردند این ها. خدا می داند که چه مخدراتی را این ها هتک کردند... در بعضی از جشن‌ها (به اصطلاح خودشان) آن قدر گریه کردند مردم، که اینها از آن جشن شاید اگر حیایی داشتند، پشیمان می شدند ...».[۲۷] رژیم رضاخانی در اجرای این توطئه، به چند شهر بزرگ و مذهبی از جمله شهر مقدس مشهد و قم حساسیت بیشتری از خود نشان می داد، زیرا در صورت موفق بودن اجرای این امر و وادار کردن زنان این دو شهر در پذیرش کشف حجاب، عملی شدن آن در سایر شهرها حتمی بود. بر این اساس بیشترین فشار را بر شهرهای مذهبی وارد کردند. در نوروز سال ۱۳۰۶ هجری ش. همزمان با ماه مبارک رمضان، اعضای خانواده رضاشاه به طرز بسیار نامناسب و زشت وارد غرفه بالای ایوان آیینه حرم حضرت معصومه علیهماالسلام در قم شدند که با برخورد آیت الله شیخ محمدتقی بافقی مواجه گردید.[۲۸] کشف حجاب در شهر مقدس مشهد نیز به سختی عملی می شد. آنان در این هتک حرمت کار را به جایی رساندند که زمینه تحولات بعد و قیام گوهرشاد گردید. استاندار خراسان در بخشی از گزارش عملکرد خود به دولت وقت چنین می نویسد: «...در نظر است پس از خاتمه جشن‌ها، ورود به صحن و حرم مطهر و بیوتات شریفه، برای زن های با چادر قدغن شود. البته زوار خارجه که تذکره ارائه بدهند، مستثنی خواهند بود. فعلاً دستور داده شد زن های با چادر را در ادارات دولتی و محاضر رسمی نپذیرند. امیدوارم بزودی موضوع تجرد نسوان در مشهد بکلی عملی شود».[۲۹]
قیام مسجد گوهرشاد:
علما و مجتهدان مشهد همچون حاج آقا حسین قمی، سید یونس اردبیلی و میرزا محمد آقازاده، جلسات متعددی برگزار کردند و توطئه حجاب زدایی و موضوع اجباری شدن کلاه بین المللی و برپایی جشن‌ها و مجالسی همچون جشن مدرسه شاپور شیراز را که گروهی از دختران جوان با گیسوان نمایان به رقص و پایکوبی پرداخته بودند[۳۰] مورد بحث و نقد قرار دادند. در یکی از نشست ها که در منزل حاج آقا حسین قمی برگزار گردید، ایشان از اوضاع جاری مملکت و فشاری که بر اسلام وارد شده به شدت متأثر و گریان می شوند و سپس می فرمایند: «امروز اسلام فدایی می خواهد. بر مردم است که قیام کنند».
در نهایت علما تصمیم می گیرند که حاج آقا حسین قمی در اعتراض به اقدامات رضاخان به تهران رفته، با او صحبت کند. ایشان به قرآن تفأل کرده، پس از خوب دانستن این اقدام، برای سفر مصمم می شود و اعلام می کند که اگر رضاخان از اعمال غیرشرعی خود دست برندارد تا پای جان در انجام این مبارزه خواهد ایستاد. آیت الله قمی، در آخرین جلسه درس خود می فرماید: «به عقیده من اگر پیشرفت این جلوگیری از خلاف مذهب، منوط به کشته شدن ده هزار نفر، که رأس آن ها حاج آقا حسین قمی است باشد، ارزش دارد».[۳۱]
ایشان پیش از حرکت، تلگرامی به رضاخان می فرستد و سبب حرکت خود را اعلام می دارد. قبل از حرکت، گروهی از مؤمنین مشهد از وی می پرسند که در ملاقات با شاه چه خواهید کرد؟ معظم له می فرماید: «اول از او درخواست می کنم که از برنامه های غیراسلامی دست بردارد و اگر موافقت نکرد خفه اش می کنم».[۳۲]
حاج آقا حسین پس از ورود به تهران (۲۹ ربیع الاول ۱۳۵۴) با قید استخاره راهی شهر ری شده، در باغ «سراج الملک» منزل کردند. مردم مؤمن و دین باور با حرکت خود به حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السلام و دیدار با مرجع خود، آمادگی خویشتن را برای هر گونه جانفشانی و فداکاری اعلام نمودند. حضور گسترده دیدارکنندگان موجب وحشت و هراس دولت رضاخانی گردید و در نتیجه ظهر روز دوم ربیع الثانی ملاقات با آیت الله قمی ممنوع اعلام شد و محل اقامت ایشان به محاصره کامل درآمد. پس از گذشت چند روز از محاصره محل، فرستادگان رضاخان به دیدار حاج آقا حسین قمی آمدند و با لحن بی ادبانه اظهار کردند که: عرایض شما به سمع ملوکانه رسیده است. ایشان با بی اعتنایی به آنها فرمودند: «من باید با شخص شاه ملاقات کنم.» این در حالی بود که رضاخان به شدت از انجام این ملاقات واهمه داشت و از تحقق آن دوری می جست. خبر بازداشت حاج آقا حسین قمی به مشهد رسید و حال و هوای شهر را دگرگون ساخت.
بسیاری از مردم مشهد در مسجد گوهرشاد اجتماع کردند و به سخنان وعاظ و خطبا چون شیخ محمدتقی بهلول، شیخ محمد واعظ خراسانی، شیخ عباسعلی محقق، شیخ علی‌اکبر مدقق، شیخ محمد قوچانی که در مذمت اقدامات رضاخان از جمله اجباری نمودن کلاه بین المللی و تبلیغ کشف حجاب، به ایراد سخن پرداخته بودند، گوش فرادادند.[۳۳]
روز چهاردهم ربیع الثانی ۱۳۵۴ قمری، گروه‌های مختلف مردم مشهد و روستاهای اطراف، به سوی مسجد گوهرشاد حرکت کردند تا به جمع مردم و روحانیون متحصن در مسجد بپیوندند، لیکن قزاقان رضاخان، با نواختن شیپور جنگ بی محابا به روی مردم آتش گشودند و حدود یکصد نفر را شهید و مجروح کردند. اما مردم مقاوم و صبور، با داس و چهار شاخ و بیل به مقابله برخاسته، به حرکت خود ادامه دادند و پس از عقب راندن قزاق‌ها، به طرف مسجد سرازیر شدند. حضور زنان مسلمان در این قیام بسیار چشمگیر است، با درخواست آنان چادری در مسجد پیرزن که در وسط صحن مسجد گوهرشاد واقع بود، زده شده و آنان در آنجا مجتمع گشتند.
نیمه های شب یکشنبه نیروهای قزاق پس از دستور رضاخان به فرماندهی سرهنگ ایرج مطبوعی در نقاط حساس مسجد گوهرشاد و اطراف آن مستقر شدند. مسلسل های سنگین را بر بام های مشرف به حیاط مسجد قرار داده، سپس حمله را آغاز کردند و هنگامی که سپیده صبح زد، بیش از دو هزار (تا پنج هزار) شهید در مسجد گوهرشاد و در صحن و دالان های مسجد در خون غلتان بودند. کامیون های نظامی برای حمل جنازه ها آماده می شدند. به گفته یک شاهد عینی، پنجاه و شش کامیون جنازه از مسجد بیرون بردند و حتی زخمیان را نیز همراه کشته‌شدگان در گودال دفن کردند. پس از این حادثه خونبار، رضاخان زمینه اخراج حاج آقا حسین قمی را فراهم کرد و ایشان را به عتبات مقدس تبعید کرد.[۳۴]
مقابله با اشغالگران عراق:
با شروع جنگ جهانی دوم، در سال ۱۳۶۰ ق. نیروهای مهاجم انگلیس به کشور عراق حمله کردند، لیکن به مقابله مردم مواجه شدند و نبردهای شدیدی بین آنان صورت گرفت. به گواهی تاریخ، علمای آن عصر نقش سرنوشت سازی را در تهییج مردم مقابله با آنان نیروهای انگلیسی داشتند. آیت الله قمی با صدور فتوایی مردم را به مقابله با نیروهای مهاجم فراخوانده و دفاع از کیان اسلام را جزو بهترین عبادت‌ها شمرد. ایشان همچنین ضمن دعوت مردم و نیروهای دفاعی به هماهنگی و وحدت نسبت به تلاش برای اختلاف اندازی و تفرقه میان نیروهای مسلمانان هشدار داده بود.[۳۵]
تهدید به اعلان جنگ:
پس از تبعید خفت بار رضاخان در شهریور ۱۳۲۰ ش، ایران شاهد گسستن رشته های پوسیده اختناق گردید. آیت الله حاج آقا حسین قمی از این فرصت پیش آمده استفاده کرد و به قصد زیارت مرقد مطهر امام رضا علیه السلام و به منظور پیگیری اقدامات گذشته خود آماده سفر به ایران شد و به ایران بازگشت. ایشان در شهر مشهد تلگرافی به دولت مخابره کرد و پیشنهادهای ذیل را مطرح نمود: لغو کشف حجاب، انحلال مدارس مختلط، برپایی نماز جماعت و تعلیم قرآن و درس دینی در مدارس، آزادی حوزه های علمیه، کاهش فشار اقتصادی از دوش طبقه ضعیف، تلاش برای تعمیر قبور ائمه بقیع علیهم السلام.[۳۶]
بعد از گذشت چند روزی از ارسال تلگرام، حاج آقا حسین قمی به تهران آمده، متوجه می شود که دولت تصمیم ندارد به خواسته های ایشان ترتیب اثر دهد. بر این اساس، به طور علنی با دولت اعلام جنگ می کند. طبقات مختلف مردم و علما به حمایت از درخواست های مرجع بزرگوار خود برمی خیزند. دولت با ملاحظه این خیزش عمومی و از سویی ایستادگی آن مرد الهی، سرانجام مجبور به عقب نشینی می شود و در تاریخ دوازدهم شهریور ۱۳۲۲ ش. پیشنهادهای ایشان را می پذیرد.[۳۷] پس از آن آیت الله حاج آقا حسین قمی که ثمره تلاش‌های ده ساله خویش را نظاره می کند، راهی کربلا می شود.
سزای مرتد:
پس از انتشار و پخش کتاب‌های احمد کسروی که در برگیرنده افکار منحط و ضددینی بود، عکس العمل های متفاوتی از سوی مرزبانان مکتب تشیع و مردم معتقد به مقدسات دینی صورت پذیرفت و با آمدن کتاب‌های کسروی در حوزه علمیه نجف اشرف و کربلا، سید مجتبی نواب صفوی نزد مراجع و اساتید عالیمقامی همچون آیت الله العظمی حاج آقا حسین قمی و علامه امینی رفته، کتاب های منحط مزبور را با اظهار ناراحتی و تأسف به آنان نشان می دهد و منتظر تصمیم و اقدام آن حافظان حریم دین می گردد. حاج آقا حسین قمی پس از مطالعه کتاب‌ها احمد کسروی را مرتد دانسته، حکم ارتداد وی را صادر می کند.[۳۸]
ویژگی‌های اخلاقی
نمونه هایی از جلوه های رفتاری و اخلاقی آیت الله قمی را که هر کدام ستاره ای فروزان برای رهروان فضیلت و چراغ هدایتی برای شیفتگان رسیدن به کمال خواهد بود، بیان می کنیم.
- پرهیز از خلف وعده: او بارها برای تربیت دیگران می فرمود: «در نظر ندارم در تمام عمر و ایام حیاتم حتی یک مرتبه خلف وعده ای نموده باشم.»[۳۹]
- فروتنی: روزی گروهی از برادران عرب زبان که به حرم امام حسین علیه السلام آمده بودند در نماز جماعت حاج آقا حسین قمی شرکت کردند. بعد از اتمام نماز به حضور آقا رسیدند و گفتند: ما به شما اقتدا کردیم در حالی که اطمینان به صحت قرائت شما نداشتیم، چون اصل زبان شما ایرانی است! حاج آقا حسین در پاسخ به آنان با تواضع و فروتنی فرمود: «من هم اینک نزد شما می نشینم و حمد و سوره را قرائت می کنم تا مطمئن شوید».[۴۰]
- برپایی درس در شب‌های احیا: درس و بحث‌های علمی آن بزرگوار حتی در شب‌های احیای ماه مبارک رمضان دایر بود. در حالی که مردم در کنار مرقد پاک سیدالشهداء علیه السلام مشغول خواندن قرآن، زیارت و انجام اعمال شب قدر بودند، ایشان به درس و بحث مشغول می گشت و می فرمود: «فراگیری علم، از حرم رفتن و قرآن خواندن برتر و افضل است».[۴۱]
- به خاطر رفاقت وارد جهنم نمی شوم: حاج آقا حسین قمی در دوستی، بر رفاقت صحیح، فوق‌العاده پایبند بود و رفیق را تا جایی دوست داشت که حدود اسلامی اجازه می داد و هرگز حاضر نبود به خاطر دوستی، ضوابط شرعی را به هیچ مقدار و تحت هیچ عنوانی زیر پا بگذارد. بارها می فرمود: «من تا در جهنم با رفیق هستم ولی به خاطر رفاقت داخل جهنم نمی شوم!».[۴۲]
وفات
مرحوم آیت الله حاج آقا حسین قمی، سرانجام روز پنجشنبه ۱۴ ربیع الاول ۱۳۶۶ ق. در ۸۴ سالگی به دیار باقی شتافت. پیکر مطهر ایشان ابتدا در شهر بغداد تشییع شد و سپس آن را به شهر کربلا روانه ساختند و پس از طواف آن پیکر پاک در حرم مطهر امام حسین علیه السلام و اقامه نماز میت، به نجف منتقل گردید، و در حرم مطهر حضرت امیرالمؤمنین در مقبره شیخ الشریعه اصفهانی (واقع در صحن مطهر) به خاک سپرده شد.
پانویس
- ↑ عنصر فضیلت و تقوا، عباس حاجیانی، ص ۱۳؛ فوائد الرضویه، شیخ عباس قمی، ص ۳.
- ↑ اعیان الشیعه، سید محسن امین عاملی، ج ۶، ص ۱۶۹؛ نقباءالبشر، آقا بزرگ تهرانی، ج ۲، ص ۶۵۳.
- ↑ عنصر فضیلت و تقوا، ص ۳۰.
- ↑ تاریخ قم، شیخ محمدحسین ناصرالشریعه، ص ۲۶۲.
- ↑ گنجینه دانشوران، احمد رحیمی، ص ۱۵۲؛ الغدیر، علامه عبدالحسین امینی، ج ۴، ص ۴۰۴.
- ↑ مجله حوزه، ش ۳۰، ص ۳۳.
- ↑ حاج آقا حسین قمی (قامت قیام) محمدباقر پورامینی، ص ۴۴-۵۲.
- ↑ نقباءالبشر، ج ۲، مجله نور علم، شماره اول، دوره دوم، ص ۹۵؛ معجم المؤلفین، عمر رضا کحاله، ج ۴، ص ۶۱.
- ↑ نقباءالبشر، ج ۲، ص ۶۵۴.
- ↑ همان.
- ↑ عنصر فضیلت و تقوا، ص ۱۶.
- ↑ حاج آقا حسین قمی (اقامت قیام)، ص ۵۷-۵۹.
- ↑ همان، ص ۶۱.
- ↑ همان، ص ۶۲.
- ↑ عنصر فضیلت و تقوی، ص ۳۶.
- ↑ تاریخ معاصر ایران، ص ۱۴۴؛ قیام گوهرشاد، سینا واحد، ص ۲۰؛ تاریخ بیست ساله ایران، حسین مکی، ج ۱، ص ۱۱۵.
- ↑ نهضت امام خمینی، سید حمید روحانی، ج ۳، ص ۷۷.
- ↑ تاریخ سیاسی معاصر ایران، سید جلال الدین مدنی، ج ۱، ص ۱۱۸.
- ↑ قیام گوهرشاد، ص ۳۱.
- ↑ همان، ص ۳۳.
- ↑ تاریخ سیاسی معاصر ایران، ج ۱، ص ۱۱۹.
- ↑ نهضت امام خمینی، ج ۳، ص ۴۰-۴۶.
- ↑ تاریخ بیست ساله ایران، ج ۴، ص ۱۹.
- ↑ واقعه کشف حجاب، ص ۵۰.
- ↑ قیام گوهرشاد، ص ۳۲.
- ↑ تاریخ بیست ساله ایران، ج ۶، ص ۱۵۳.
- ↑ صحیفه نور، ج ۱، ص ۲۶۸.
- ↑ مجاهد شهید آیت الله حاج شیخ محمدتقی بافقی، محمد رازی، ص ۹۲.
- ↑ واقعه کشف حجاب، ص ۱۹۰، سند شماره ۹۱.
- ↑ حاج آقا حسین قمی (قامت قیام) ص ۱۰۵.
- ↑ مجله نور علم، شماره اول، سال دوم، ص ۸۴.
- ↑ عنصر فضیلت و تقوا، ص ۴۳.
- ↑ مجله سروش، ش ۹۱، ص ۸۸.
- ↑ قیام گوهرشاد، ص ۱۶۱.
- ↑ اسرار ۲، مایس ۱۹۴۱ والحرب العراقیه الانگلیزیه، یونس بحری، ص ۱۴.
- ↑ نهضت روحانیون ایران، علی دوانی، ج ۲، ص ۱۶۲؛ ناگفته ها، شهید عراقی، ص ۱۹.
- ↑ مجله نور علم، شماره اول، سال دوم، ص ۸۹.
- ↑ ناگفته ها، ص ۲۲؛ نواب صفوی (سفیر سحر)، سید علیرضا سید کباری، ص ۵۵.
- ↑ عنصر فضیلت و تقوی، ص ۱۰۰.
- ↑ همان.
- ↑ اهمیت علم و تقوی در اسلام، سید محمد شیرازی، ص ۱۲.
- ↑ عنصر فضیلت و تقوا، ص ۸۰.
منابع
- گلشن ابرار، محمدباقر پورامینی، جلد۲، صفحه ۵۹۴.
- "حاج آقا حسین قمی"، دایرة المعارف طهور، بازیابی: ۲۸ بهمن ۱۳۹۲.
آرشیو عکس و تصویر
سید حسین طباطبایی قمی در جوانی
سید حسین طباطبایی قمی در حال زیارت امام رضا علیه السلام
سید حسین طباطبایی قمی در بین شاگردان
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
