جامعیت مقاله متوسط
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

رجال ابن داود (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۵ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
ابن داود در اين كتاب با استفاده از منابع غنى، قديمى و معتبر علم [[رجال]] و با شيوه‌اى نو و ابتكارى در ترتيب روات به ترتيب حروف الفبا و بيان آدرس مستند خود به صورت رمز، مجموعه‌اى ارزشمند و گرانبها را بوجود آورده است.
+
{{خوب}}
  
==مؤلف==
+
{{مشخصات کتاب
  
تقى الدین ابو محمدحسن بن على بن داوود حلى.(م 707 ق)
+
|عنوان=
  
==زندگی‌نامه و اظهارنظرها==
+
|تصویر= [[پرونده:رجال ابن داود.jpg|240px|وسط]]
  
وى عالم فاضل و فقیه نامدارى است كه در اجازات و معاجم به «[[سلطان العلماء]]» و «تاج المحدثین والفقهاء» شهرت یافته است. بدون تردید این اوصاف بر وى صادق است. وى یكى از چهره هاى شناخته شده و معروف [[شیعه]] و یكى از همفكران معاصر خود مرحوم [[علامه حلى]] مى باشد.
+
|نویسنده= ابن داود الحلی
  
اقوال علما در تجلیل و تعظیم وى بیش از آن است كه بتوان همه آن‌ها را ذكر كرد. از باب نمونه قول دو تن از اعاظم را مى آوریم. [[شهید ثانى]] چنین مى فرماید:
+
|موضوع= محدثان شیعه
  
«الشیخ الفقیه الادیب النحوى العروضى ملك العلماء والشعراء والادباء». مرحوم [[حر عاملى]] در امل الامل مى فرماید: «كان عالماً فاضلاً جلیلاً محققاً متبحراً و...».
+
|زبان= عربی
  
==استادان==
+
|تعداد جلد= ۱
  
*مرحوم [[محقق حلى]] (صاحب شرایع)
+
|عنوان افزوده1=
  
*سید جمال الدین احمد بن طاووس
+
|افزوده1=
  
*سید عبدالكریم بن سید احمد بن طاووس
+
|عنوان افزوده2=
  
*امام نجم الدین ابوالقاسم جعفر بن حسن
+
|افزوده2=
  
*شیخ مفیدالدین محمد بن على بن محمد بن جهیم اسدى و...
+
|لینک= [http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/78842/ رجال ابن داود]
  
==شاگردان==
+
}}
  
*رضى الدین ابوالحسن على بن احمد بن یحیى مزیدى حلى
+
'''«کتاب الرجال»''' اثر [[ابن داوود حلی|حسن بن على بن داوود حلى]] (م، ۷۰۷ ق) از کتب معروف در زمینه [[علم رجال]] است. ابن داود در این کتاب با استفاده از منابع قدیمى و معتبر رجالی و با شیوه‌اى نو و ابتکارى در ترتیب روات به ترتیب حروف الفبا و بیان آدرس مستند خود به صورت رمز، مجموعه‌اى ارزشمند و گرانبها را به وجود آورده است.
  
*شیخ زین الدین على بن احمد بن طراد مطارآبادى.
+
==مؤلف==
 
 
==تألیفات==
 
 
 
غیر از كتاب مذكور، كتاب دیگرى از ایشان موجود نیست؛ ولى كتاب تحصیل المنافع و اثرى منظوم را هم از وى دانسته اند.
 
 
 
==معرفى اجمالى كتاب==
 
 
 
[[شهید ثانى]] فرموده است:
 
 
 
«سلك فیه مسلكاً لم یسبقه احد من الاصحاب؛ ایشان در رجال راهى را پیموده كه هیچ كدام از اعاظم شیعه نپیموده اند».
 
 
 
اما درباره شیوه مؤلف، مفیدترین بیان از مرحوم [[حر عاملى]] است كه مى فرماید:
 
 
 
«سلوكه فى كتاب الرجال انه رتبه على الحروف الاول فالاول فى الاسماء و اسماء الاباء والاجداد و جمع جمیع ما وصل الیه من كتب الرجال مع حسن الترتیب و زیادة التهذیب».
 
 
 
بعد [[شیخ حر عاملى]] مى گوید:
 
  
ابن داوود از آثار این بزرگان بهره گرفته است: [[شیخ طوسى]]، [[نجاشى]]، [[كشى]]، [[ابن غضائرى]]، [[برقى]] ، عقیقى، ابن عقده، [[فضل بن شاذان]] و ابن عبدون و مؤلف براى نام هر یك از این بزرگان علامتى گذاشته است و در اثر خود آن علامت را بكار برده است.
+
[[ابن داوود حلی|حسن بن على بن داوود حلى]] (۷۰۷-۶۴۷ ق) فقیه، رجالی، متکلم و ادیب بزرگ [[شیعه]] در قرن ۷ قمری است و اقوال علما در تجلیل و تعظیم وى فراوان است. از جمله [[شهید ثانى]] چنین مى فرماید: «الشیخ الفقیه الادیب النحوى العروضى ملک العلماء والشعراء والادباء».
  
 +
وی از استادان بزرگی چون [[محقق حلى]] (صاحب [[شرایع الاسلام (کتاب)|شرایع]])، [[سید احمد بن طاووس|سید احمد بن طاووس حلی]] و سید عبدالکریم بن طاووس حلی بهره برد.
  
== سخنان علما ==
+
ابن داوود حلی در علوم مختلف اسلامی از جمله [[فقه]]، [[کلام]]، [[رجال]] و [[ادبیات عرب|ادبیات]] متبحر بوده و آثار متعددی در این حوزه‌ها نگاشته که علاوه بر «کتاب الرجال»، برخی از آنها عبارتند از: «تحصیل المنافع»، ارجوزه فی الکلام، عقد الجواهر فی الاشباه والنظائر، المنهج القویم فی تسلیم التقدیم.
  
[[شهيد ثانى]] درباره اين كتاب مى‌فرمايد:
+
== محتوای کتاب ==
 +
[[ابن داوود حلی]] کتاب رجالش را در دو جزء ‌تنظیم کرده است؛ جزء اول که به شخصیت‌های «موثق» و «مهمل» اختصاص یافته و جزء دوم که در آن، «[[حدیث مجهول|مجهولین]]» و«مجروحین» نام برده شده‌اند.
  
« كتاب رجال ابن داود از تأليفات مهم و از تحقيقات ارزشمند ايشان به شمار مى‌آيد.
+
ابن داوود در آخر قسم اول، افرادی را که [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]] با عنوان «ثقه ثقه» آورده و ۳۴ نفر هستند، جداگانه ذکر کرده است. در ادامه، نام پنج نفر دیگر را که توصیف به «ثقه ثقه» شده‌اند، آورده که [[ابن غضائری]] هم به آن‌ها اشاره کرده است. آن گاه پنج فصل آورده که مطالب آن، بسیار مورد نیاز محققان قرار می‌گیرد. در پایان قسم دوم نیز ۱۷ فصل ـ که برای محققان مفید است‌ ـ آورده و بعد، نه تنبیه پرفایده ذکر کرده است.
وى در اين كتاب شيوه‌اى نو و ابتكارى را به كار گرفته كه تا آن زمان ميان اصحاب سابقه نداشته است. هر كس آن كتاب را مطالعه نمايد بر ارزش و اعتبار و عظمت مؤلف آن آگاهى خواهد يافت».
 
  
شيخ [[حر عاملى]] در كتاب [[أمل الآمل]] درباره اين كتاب مى‌فرمايد:
+
ابن داوود در قسم اول، کسانی را که کم‌ترین مدح درباره‌شان آمده، ذکر کرده است؛ گرچه به خبر آنان عمل نشده و بسیار مذمت شده باشند و در قسم دوم هم کسانی را که کم‌ترین ذمّ در موردشان آمده، ذکر کرده است. وی بر خود لازم دانسته نام هر کسی را که از او مطلبی نقل کرده بیاورد، مگر موردی که امر بر او مشتبه بوده و یقین به مستند نداشته که در این صورت، هیچ رمزی نیاورده است.
  
« ابن داود اين كتاب را به ترتيب حروف الفبا نگاشته است.
+
تا پیش از ابن داوود، نام شخصیت‌ها بدون ترتیب [[الفبا]] ذکر می‌شد و یا اگر به ترتیب الفبایی بود؛ تنها در حرف اول اسامی بود، که این مسئله مشکلاتی را در یافتن نام شخصیت پدید می‌آورد. ابن داوود با وقوف به این مسأله، کتاب رجالش را به ترتیب حروف الفبا در حرف اول، دوم و...، تنظیم کرد و حتی این ترتیب را در نام پدر و جد راوی نیز مراعات کرد. این عمل، در نظر رجالیون بعد از او پسندیده آمد و از آن پس، آن‌ها نیز شیوه ابن داوود را در ترتیب نام‌ها دنبال کردند.
وى تمام كتاب‌هاى رجالى قدما كه به دستش رسيده را در كتاب آورده و مستند خود قرار داده است.
 
  
ابن داود علاوه بر ترتيبى زيبا و تهذيبى جالب مطالب آن كتاب‌ها را نيز آورده است.
+
رجال وی در حقیقت گزیده‌ای است از کتاب‌های [[ابوعمرو کشی|کشی]]، [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]]، [[شیخ طوسی]]، [[برقى|برقی]]، علی بن احمد عقیقی، [[ابن عقده]]، [[فضل بن شاذان]]، ابن عبدون، غضائری، محمد بن بابویه و ابن فضل. البته وی اقوال آن‌ها را با حسن ترتیب و زیادت تهذیب، ذکر کرده و برای هر کدام رمزی نهاده است و از متأخرین از شیخ، جز افراد معدودی نامی نبرده است. همچنین وی جهت اختصار، نام [[ائمه اطهار|امامان]] علیهم‌السلام را نیز با رمز مشخص کرده است.
وى در اين كتاب فقط نام شخصيت‌هاى قبل از شيخ طوسى را آورده و كمتر به متاخرين از ايشان اشاره دارد».
 
  
==منابع كتاب‌==
+
==ارزش و اعتبار کتاب==
 +
شهرت ویژه [[ابن داوود حلی]] بیش از همه، مرهون کتاب «[[رجال ابن داود (کتاب)|الرجال]]» اوست. وی آن را با استفاده از راهنمایی‌ها و تحقیقات استادش، [[سید احمد بن طاووس|احمد بن طاووس]] به رشته تحریر درآورد و همین، بر ارزش کتاب می‌افزاید؛ چرا که وی در زمان خود از تبحر و تخصص ویژه‌ای در [[علم رجال]] برخوردار بوده است. این کتاب جزو چهار کتاب اصلی رجال متأخر محسوب می‌شود؛ سه کتاب دیگر عبارتند از: «[[فهرست شیخ منتجب الدین (کتاب)|فهرست منتجب‌الدین]]»، «[[معالم العلماء (کتاب)|معالم العلماء]]» و «[[خلاصة الاقوال (کتاب)|خلاصة الاقوال]]». از این چهار کتاب، به عنوان «مصادر ثانویه علم رجال» نام برده‌اند که نشانه اهمیت و جایگاه این آثار نزد علمای رجال است.
  
ابن داود در اين كتاب بر منابع معتبر و اوليه رجالى شيعه استناد كرده است مانند:
+
[[شهید ثانى]] درباره این کتاب الرجال مى‌فرماید: «کتاب رجال ابن داود از تألیفات مهم و از تحقیقات ارزشمند ایشان به شمار مى‌آید.
 +
وى در این کتاب شیوه‌اى نو و ابتکارى را به کار گرفته که تا آن زمان میان اصحاب سابقه نداشته است. هر کس آن کتاب را مطالعه نماید بر ارزش و اعتبار و عظمت مؤلف آن آگاهى خواهد یافت».
  
1 - كتاب الرجال نوشته شيخ طوسى ابو جعفر محمد بن حسن طوسى.
+
شیخ [[حر عاملى]] در کتاب [[أمل الآمل]] درباره این کتاب مى‌فرماید: «ابن داود این کتاب را به ترتیب حروف الفبا نگاشته است.
 +
وى تمام کتاب‌هاى رجالى قدما که به دستش رسیده را در کتاب آورده و مستند خود قرار داده است. ابن داود علاوه بر ترتیبى زیبا و تهذیبى جالب مطالب آن کتاب‌ها را نیز آورده است.
 +
وى در این کتاب فقط نام شخصیت‌هاى قبل از [[شیخ طوسی|شیخ طوسى]] را آورده و کمتر به متاخرین از ایشان اشاره دارد».
  
2 - كتاب الفهرست نوشته شيخ طوسى ابو جعفر محمد بن حسن طوسى.
+
درباره میزان اعتبار رجال ابن داوود، نکاتی در کلمات رجال شناسان دیده می‌شود که در این جا به اجمال، بیان می‌کنیم. به دلیل وجود برخی اشتباهات در رجال ابن داوود، عده‌ای از علمای رجال این اثر را زیر سؤال برده‌اند؛ هر چند مؤلفش را نیز بسیار ستوده‌اند. از این رو، درباره منشأ اشتباهات و میزان اعتبار این کتاب، سخنان متضادی دیده می‌شود.
  
3 - كتاب [[رجال كشى]] نوشته ابو عمرو محمد بن عمر بن عبد العزيز كشى.
+
البته در این که اشتباهاتی رخ داده، تقریباً اتفاق نظر وجود دارد؛ لکن برخی، این اشتباهات را توجیه کرده و ناچیز شمرده‌اند و وقوع این مقدار خطا را، طبیعی دانسته‌اند؛ همچنان که سایر کتب رجال نیز مصون از چنین خطاهایی نبوده‌اند.
  
4 - كتاب [[رجال نجاشى]] نوشته شيخ ابو العباس احمد بن على بن احمد نجاشى.
+
در «[[اعیان الشیعه]]»، به نقل از «مستدرک الوسائل» گفته شده است که سه دیدگاه درباره «رجال» ابن داوود وجود دارد: برخی در درجه اعتبار آن غلو کرده‌اند؛ برخی در عدم اعتبار آن افراط کرده‌اند و به کلی از اعتبار ساقط دانسته‌اند؛ عده‌ای هم نگاهی معتدل به کتاب وی دارند. از گروه اول، پدر [[شیخ بهایی]] است که گفته است:‌ «رجال ابن داوود، ما را از سایر کتب رجالی بی‌نیاز می‌گرداند». از گروه دوم، محقق شوشتری است که رجال وی را شایسته اعتماد ندانسته است؛ زیرا در رجال او، اشتباهات زیادی از متقدمین و نقد و تمییز رجال دیده می‌شود و گروه سوم، بیشتر رجالیون هستند.
  
5 - كتاب [[رجال برقى]] نوشته ابو جعفر احمد بن محمد بن خالد برقى.
+
این که شخصیت رجالی بزرگی چون ابن داوود، چرا دچار چنین خطاهایی شده، توجیهاتی از سوی برخی علمای رجال ارائه شده است و شاید نظر همین گروه درست باشد؛ زیرا بعید به نظر می‌رسد که محققی چون ابن داوود، مرتکب خطاهای آشکاری در رجالش شود. به طور خلاصه، اهم توجیهات چنین است:
  
6 - كتاب [[رجال ابن غضائرى]] نوشته شيخ ابو الحسن احمد بن ابى عبد الله الحسين بن عبيد الله غضائرى.
+
*کسانی مانند صاحب «[[ریاض العلماء (کتاب)|ریاض العلما]]» گفته‌اند: طعن‌ها وارد نیست؛ زیرا بیشتر اشتباهات، به اختلاف نسخ بازمی‌گردد و علت اختلاف نسخ نیز این بوده که گاهی نسخه‌ای از کتاب مؤلف معروف می‌شده و همان نسخه در میان مردم انتشار می‌یافته است و سپس، مؤلفین برخی مطالب را کاسته یا افزوده‌اند و این تصرفات بعدی، در نسخه مشهور و منتشر شده وارد نشده و منشأ بروز اشتباه شده است.
  
7 - كتاب رجال عقيقى نوشته شريف على بن احمد بن على بن محمد عقيقى.
+
*در گذشته به دلیل این که کتاب‌ها با دست نسخه‌برداری می‌شده، لذا به تعداد محدودی انتشار یافته است؛ از این رو، دست‌یابی مؤلفان به آثار دیگران، دشوار بوده است. این امر موجب می‌شد که گاهی مؤلفان، تنها به نقل قول مؤلف دیگر بسنده کنند؛ در حالی که بسیاری از اوقات، نقل قول او نیز غیرمستقیم و خطا بوده است؛ اما مؤلفان همان نقل قول خطا را به عنوان صاحب قول بیان می‌کرده‌اند. گویا ابن داوود نیز به دلیل دسترسی نداشتن به نسخه اصلی اثر مؤلف، دچار چنین اشتباهاتی شده است!
  
8 - كتاب رجال ابن عقده نوشته شيخ ابو العباس احمد بن محمد بن سعيد بن عبد الرحمان بن زياد معروف به ابن عقده.
+
*برخی گفته‌اند علمای گذشته، به دلیل کثرت اهتمام به تدریس، تألیف و سایر امور، به بازبینی کامل همه نسخه‌ها موفق نمی‌شده‌اند. این امر موجب می‌شد که بسیاری از اوقات اغلاطی در دست نویس پدید آید و مؤلف متوجه آن نشود. و یا ناخوانایی خط مؤلف و عدم دست‌یابی آسان به او، موجب می‌شد که استنساخ کننده، کلمه‌ای را به گمان خود صحیح بداند و همان را بنویسد، اما مقصود مؤلف چیز دیگری بوده است، البته به گفته یکی از محققان بزرگ معاصر: این اشتباهات، در کتاب رجال ابن داوود که به تحقیق سید محمدصادق آل بحرالعلوم است، تا حد زیادی رفع شده است.
  
9 - كتاب [[رجال فضل بن شاذان]] نوشته ابو محمد فضل بن شاذان نيشابورى.
+
==منابع کتاب‌==
  
10 - كتاب [[رجال ابن عبدون]] نوشته شيخ ابو عبد الله احمد بن عبد الواحد بن احمد بزاز معروف به ابن عبدون.
+
چنانکه [[شیخ حر عاملى]] مى گوید، ابن داود حلی در این کتاب بر منابع معتبر و اولیه رجالى [[شیعه|شیعه]] استناد کرده است، مانند:
  
==وضعیت نشر==
+
۱. [[رجال شیخ طوسی (کتاب)|الرجال شیخ طوسى]] ۲. [[فهرست شیخ طوسی (کتاب)|الفهرست شیخ طوسى]] ۲. [[رجال کشی (کتاب)|رجال کشى]] ۳. [[رجال نجاشى]] ۴. [[رجال برقى]] ۵. [[رجال ابن غضائرى]] ۶. رجال عقیقى ۷. رجال [[ابن عقده]] ۸. رجال [[فضل بن شاذان]] ۹. رجال ابن عبدون.
 
 
این كتاب در المطبعة الحیدریة النجف الاشرف به چاپ رسیده است.
 
  
 
==منابع==
 
==منابع==
  
 
*محمدرضا ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی.
 
*محمدرضا ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی.
*مركز تحقيقات كامپيوترى علوم اسلامی،نرم افزار جامع فقه اهل بیت 2 بخش کتاب شناسی
+
*[[نرم افزار جامع فقه اهلبیت (علیهم السلام) ۲|نرم افزار جامع فقه اهل بیت]]، بخش کتاب شناسی، [[مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی|مرکز تحقیقات کامپیوترى علوم اسلامی]].
*مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی ، نرم افزار درایه النور نسخه 1/2 ، بخش کتاب شناسی
+
*[[نرم افزار درایة النور ۱ / ۲|نرم افزار درایة النور]]، بخش کتاب شناسی.
==متن کتاب رجال ابن داود==
+
*[[گلشن ابرار (کتاب)|گلشن ابرار]]، "معرفی شخصیت ابن داوود"، ابوالقاسم آرزومندی.
[http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/78842/رجال-ابن-داود-الحلي  رجال ابن داود]
+
 
 
[[رده:منابع رجالی]]
 
[[رده:منابع رجالی]]
 +
[[رده: مقاله های مرتبط به دانشنامه]]
 +
 
{{حدیث}}
 
{{حدیث}}
 +
 +
{{سنجش کیفی
 +
|سنجش=شده
 +
|شناسه= خوب
 +
|عنوان بندی مناسب= خوب
 +
|کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب
 +
|رعایت سطح مخاطب عام= خوب
 +
|رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب
 +
|جامعیت= متوسط
 +
|رعایت اختصار= خوب
 +
|سیر منطقی= خوب
 +
|کیفیت پژوهش= خوب
 +
|رده= دارد
 +
}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۹ آوریل ۲۰۲۳، ساعت ۰۷:۱۴


رجال ابن داود.jpg
نویسنده ابن داود الحلی
موضوع محدثان شیعه
زبان عربی
تعداد جلد ۱

رجال ابن داود

«کتاب الرجال» اثر حسن بن على بن داوود حلى (م، ۷۰۷ ق) از کتب معروف در زمینه علم رجال است. ابن داود در این کتاب با استفاده از منابع قدیمى و معتبر رجالی و با شیوه‌اى نو و ابتکارى در ترتیب روات به ترتیب حروف الفبا و بیان آدرس مستند خود به صورت رمز، مجموعه‌اى ارزشمند و گرانبها را به وجود آورده است.

مؤلف

حسن بن على بن داوود حلى (۷۰۷-۶۴۷ ق) فقیه، رجالی، متکلم و ادیب بزرگ شیعه در قرن ۷ قمری است و اقوال علما در تجلیل و تعظیم وى فراوان است. از جمله شهید ثانى چنین مى فرماید: «الشیخ الفقیه الادیب النحوى العروضى ملک العلماء والشعراء والادباء».

وی از استادان بزرگی چون محقق حلى (صاحب شرایعسید احمد بن طاووس حلی و سید عبدالکریم بن طاووس حلی بهره برد.

ابن داوود حلی در علوم مختلف اسلامی از جمله فقه، کلام، رجال و ادبیات متبحر بوده و آثار متعددی در این حوزه‌ها نگاشته که علاوه بر «کتاب الرجال»، برخی از آنها عبارتند از: «تحصیل المنافع»، ارجوزه فی الکلام، عقد الجواهر فی الاشباه والنظائر، المنهج القویم فی تسلیم التقدیم.

محتوای کتاب

ابن داوود حلی کتاب رجالش را در دو جزء ‌تنظیم کرده است؛ جزء اول که به شخصیت‌های «موثق» و «مهمل» اختصاص یافته و جزء دوم که در آن، «مجهولین» و«مجروحین» نام برده شده‌اند.

ابن داوود در آخر قسم اول، افرادی را که نجاشی با عنوان «ثقه ثقه» آورده و ۳۴ نفر هستند، جداگانه ذکر کرده است. در ادامه، نام پنج نفر دیگر را که توصیف به «ثقه ثقه» شده‌اند، آورده که ابن غضائری هم به آن‌ها اشاره کرده است. آن گاه پنج فصل آورده که مطالب آن، بسیار مورد نیاز محققان قرار می‌گیرد. در پایان قسم دوم نیز ۱۷ فصل ـ که برای محققان مفید است‌ ـ آورده و بعد، نه تنبیه پرفایده ذکر کرده است.

ابن داوود در قسم اول، کسانی را که کم‌ترین مدح درباره‌شان آمده، ذکر کرده است؛ گرچه به خبر آنان عمل نشده و بسیار مذمت شده باشند و در قسم دوم هم کسانی را که کم‌ترین ذمّ در موردشان آمده، ذکر کرده است. وی بر خود لازم دانسته نام هر کسی را که از او مطلبی نقل کرده بیاورد، مگر موردی که امر بر او مشتبه بوده و یقین به مستند نداشته که در این صورت، هیچ رمزی نیاورده است.

تا پیش از ابن داوود، نام شخصیت‌ها بدون ترتیب الفبا ذکر می‌شد و یا اگر به ترتیب الفبایی بود؛ تنها در حرف اول اسامی بود، که این مسئله مشکلاتی را در یافتن نام شخصیت پدید می‌آورد. ابن داوود با وقوف به این مسأله، کتاب رجالش را به ترتیب حروف الفبا در حرف اول، دوم و...، تنظیم کرد و حتی این ترتیب را در نام پدر و جد راوی نیز مراعات کرد. این عمل، در نظر رجالیون بعد از او پسندیده آمد و از آن پس، آن‌ها نیز شیوه ابن داوود را در ترتیب نام‌ها دنبال کردند.

رجال وی در حقیقت گزیده‌ای است از کتاب‌های کشی، نجاشی، شیخ طوسی، برقی، علی بن احمد عقیقی، ابن عقده، فضل بن شاذان، ابن عبدون، غضائری، محمد بن بابویه و ابن فضل. البته وی اقوال آن‌ها را با حسن ترتیب و زیادت تهذیب، ذکر کرده و برای هر کدام رمزی نهاده است و از متأخرین از شیخ، جز افراد معدودی نامی نبرده است. همچنین وی جهت اختصار، نام امامان علیهم‌السلام را نیز با رمز مشخص کرده است.

ارزش و اعتبار کتاب

شهرت ویژه ابن داوود حلی بیش از همه، مرهون کتاب «الرجال» اوست. وی آن را با استفاده از راهنمایی‌ها و تحقیقات استادش، احمد بن طاووس به رشته تحریر درآورد و همین، بر ارزش کتاب می‌افزاید؛ چرا که وی در زمان خود از تبحر و تخصص ویژه‌ای در علم رجال برخوردار بوده است. این کتاب جزو چهار کتاب اصلی رجال متأخر محسوب می‌شود؛ سه کتاب دیگر عبارتند از: «فهرست منتجب‌الدین»، «معالم العلماء» و «خلاصة الاقوال». از این چهار کتاب، به عنوان «مصادر ثانویه علم رجال» نام برده‌اند که نشانه اهمیت و جایگاه این آثار نزد علمای رجال است.

شهید ثانى درباره این کتاب الرجال مى‌فرماید: «کتاب رجال ابن داود از تألیفات مهم و از تحقیقات ارزشمند ایشان به شمار مى‌آید. وى در این کتاب شیوه‌اى نو و ابتکارى را به کار گرفته که تا آن زمان میان اصحاب سابقه نداشته است. هر کس آن کتاب را مطالعه نماید بر ارزش و اعتبار و عظمت مؤلف آن آگاهى خواهد یافت».

شیخ حر عاملى در کتاب أمل الآمل درباره این کتاب مى‌فرماید: «ابن داود این کتاب را به ترتیب حروف الفبا نگاشته است. وى تمام کتاب‌هاى رجالى قدما که به دستش رسیده را در کتاب آورده و مستند خود قرار داده است. ابن داود علاوه بر ترتیبى زیبا و تهذیبى جالب مطالب آن کتاب‌ها را نیز آورده است. وى در این کتاب فقط نام شخصیت‌هاى قبل از شیخ طوسى را آورده و کمتر به متاخرین از ایشان اشاره دارد».

درباره میزان اعتبار رجال ابن داوود، نکاتی در کلمات رجال شناسان دیده می‌شود که در این جا به اجمال، بیان می‌کنیم. به دلیل وجود برخی اشتباهات در رجال ابن داوود، عده‌ای از علمای رجال این اثر را زیر سؤال برده‌اند؛ هر چند مؤلفش را نیز بسیار ستوده‌اند. از این رو، درباره منشأ اشتباهات و میزان اعتبار این کتاب، سخنان متضادی دیده می‌شود.

البته در این که اشتباهاتی رخ داده، تقریباً اتفاق نظر وجود دارد؛ لکن برخی، این اشتباهات را توجیه کرده و ناچیز شمرده‌اند و وقوع این مقدار خطا را، طبیعی دانسته‌اند؛ همچنان که سایر کتب رجال نیز مصون از چنین خطاهایی نبوده‌اند.

در «اعیان الشیعه»، به نقل از «مستدرک الوسائل» گفته شده است که سه دیدگاه درباره «رجال» ابن داوود وجود دارد: برخی در درجه اعتبار آن غلو کرده‌اند؛ برخی در عدم اعتبار آن افراط کرده‌اند و به کلی از اعتبار ساقط دانسته‌اند؛ عده‌ای هم نگاهی معتدل به کتاب وی دارند. از گروه اول، پدر شیخ بهایی است که گفته است:‌ «رجال ابن داوود، ما را از سایر کتب رجالی بی‌نیاز می‌گرداند». از گروه دوم، محقق شوشتری است که رجال وی را شایسته اعتماد ندانسته است؛ زیرا در رجال او، اشتباهات زیادی از متقدمین و نقد و تمییز رجال دیده می‌شود و گروه سوم، بیشتر رجالیون هستند.

این که شخصیت رجالی بزرگی چون ابن داوود، چرا دچار چنین خطاهایی شده، توجیهاتی از سوی برخی علمای رجال ارائه شده است و شاید نظر همین گروه درست باشد؛ زیرا بعید به نظر می‌رسد که محققی چون ابن داوود، مرتکب خطاهای آشکاری در رجالش شود. به طور خلاصه، اهم توجیهات چنین است:

  • کسانی مانند صاحب «ریاض العلما» گفته‌اند: طعن‌ها وارد نیست؛ زیرا بیشتر اشتباهات، به اختلاف نسخ بازمی‌گردد و علت اختلاف نسخ نیز این بوده که گاهی نسخه‌ای از کتاب مؤلف معروف می‌شده و همان نسخه در میان مردم انتشار می‌یافته است و سپس، مؤلفین برخی مطالب را کاسته یا افزوده‌اند و این تصرفات بعدی، در نسخه مشهور و منتشر شده وارد نشده و منشأ بروز اشتباه شده است.
  • در گذشته به دلیل این که کتاب‌ها با دست نسخه‌برداری می‌شده، لذا به تعداد محدودی انتشار یافته است؛ از این رو، دست‌یابی مؤلفان به آثار دیگران، دشوار بوده است. این امر موجب می‌شد که گاهی مؤلفان، تنها به نقل قول مؤلف دیگر بسنده کنند؛ در حالی که بسیاری از اوقات، نقل قول او نیز غیرمستقیم و خطا بوده است؛ اما مؤلفان همان نقل قول خطا را به عنوان صاحب قول بیان می‌کرده‌اند. گویا ابن داوود نیز به دلیل دسترسی نداشتن به نسخه اصلی اثر مؤلف، دچار چنین اشتباهاتی شده است!
  • برخی گفته‌اند علمای گذشته، به دلیل کثرت اهتمام به تدریس، تألیف و سایر امور، به بازبینی کامل همه نسخه‌ها موفق نمی‌شده‌اند. این امر موجب می‌شد که بسیاری از اوقات اغلاطی در دست نویس پدید آید و مؤلف متوجه آن نشود. و یا ناخوانایی خط مؤلف و عدم دست‌یابی آسان به او، موجب می‌شد که استنساخ کننده، کلمه‌ای را به گمان خود صحیح بداند و همان را بنویسد، اما مقصود مؤلف چیز دیگری بوده است، البته به گفته یکی از محققان بزرگ معاصر: این اشتباهات، در کتاب رجال ابن داوود که به تحقیق سید محمدصادق آل بحرالعلوم است، تا حد زیادی رفع شده است.

منابع کتاب‌

چنانکه شیخ حر عاملى مى گوید، ابن داود حلی در این کتاب بر منابع معتبر و اولیه رجالى شیعه استناد کرده است، مانند:

۱. الرجال شیخ طوسى ۲. الفهرست شیخ طوسى ۲. رجال کشى ۳. رجال نجاشى ۴. رجال برقى ۵. رجال ابن غضائرى ۶. رجال عقیقى ۷. رجال ابن عقده ۸. رجال فضل بن شاذان ۹. رجال ابن عبدون.

منابع