تفسیر موضوعی: تفاوت بین نسخهها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| (یک نسخهٔ میانیِ همین کاربر نمایش داده نشده است) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | «تفسیر موضوعی» یکی از انواع [[تفسیر قرآن]] است که به | + | '''«تفسیر موضوعی»''' در مقابل «[[تفسیر ترتیبی]]»، یکی از انواع [[تفسیر قرآن]] است که در آن، مفسر به تفسیر آیات [[قرآن]] راجع به موضوعی خاص میپردازد. در این شیوه تفسیری، [[آیه|آیات]] مختلفی که درباره یک موضوع در سراسر قرآن در حوادث و مناسبتهای گوناگون نازل شده است، جمعآوری شده و از مجموع این آیات مرتبط، نظر قرآن درباره آن موضوع و ابعاد آن روشن میشود. |
| + | |||
| + | ==تعریف تفسیر موضوعی== | ||
| + | طبق یک تعریف، «تفسیر موضوعی» آن است که [[آیه|آیات]] مرتبط به هر موضوعی که در [[قرآن]] پراکندهاند گردآوری و یکجا بررسی شوند، تا نظر قرآن درباره آن موضوع و ابعاد آن بهدست آید. به گفته بعضی دیگر تفسیر موضوعی عبارت است از بیان معارف مربوط به یک موضوع از لابهلای آیات موجود در یک یا چند [[سوره]]. | ||
| + | |||
| + | مهمترین نکته در تمایز تفسیر موضوعی با «[[تفسیر ترتیبی]]» آن است که در تفسیر ترتیبی مفسر میکوشد تا بهمعنا و مدلول الفاظ و عبارات قرآن دست یابد و اگر احیاناً به آیات دیگر قرآن یا روایات مراجعه میکند برای فهم روشنتر همان مدلول الفاظ است و به موضوعات قرآنی توجه کافی نمیشود، با اینحال در تفاسیر ترتیبی گاهی نوعی گرایش به تفسیر موضوعی نیز مشهود است که این توجه عارضی و استطرادی است. | ||
| + | |||
| + | تفسیر موضوعی با وجود مزیت در کشف دیدگاه های [[قرآن کریم]]، هرگز ما را از تفسیر ترتیبی بی نیاز نمی کند. تفسیر موضوعی در مراحل ذیل به تفسیر ترتیبی نیازمند است: در مرحله مسئلهیابی، در مرحله جستجوی آیات و در مرحله بدست آوردن مدلول مجموع آیات. | ||
| + | |||
| + | گرچه این [[روشهای تفسیری قرآن|روش تفسیری]] ریشه در زمان [[پیامبر اسلام|رسول اکرم]] صلی الله علیه وآله دارد، اما اصطلاح «تفسیر موضوعی» در قرن چهاردهم هجری پدید آمده است. | ||
==اقسام تفسیر موضوعی== | ==اقسام تفسیر موضوعی== | ||
| + | تفسیر موضوعی به صورتهای گوناگون، همیشه مطرح بوده و صاحبنظران همواره در پی مطرح ساختن مواضیع قرآنی بودهاند و کم و بیش بر حسب نیازهای روز در این راه گام نهادهاند. تفسیر موضوعی را بر سه قسم دانستهاند: | ||
| − | + | *[[تفسیر قرآن|تفسیر]] کلمهای از کلمات [[قرآن]] و بررسی آیاتی که آن کلمه در آنها بکار رفته است؛ مانند: بررسی کلمه 'حق' یا کلمه 'ولاء'. | |
| − | + | *بررسی موضوعی خاص در یک [[سوره]]؛ مثلاً بررسی 'خداشناسی' در [[سوره حمد]]. | |
| − | + | *بررسی یک موضوع خاص در کل قرآن؛ یعنی آیاتی جمع و تفسیر شود که به یک موضوع خاص در قالب بیانات مختلف پرداختهاند، مانند: بررسی آیات '[[جهاد]]' یا '[[معاد]]' یا '[[اخلاق]]' در قرآن. شاید قسم سوم مشهورترین روش در تفسیر موضوعی باشد. | |
| + | از جهت دیگر، تفسیر موضوعی دوگونه میتواند باشد: یکی آنکه نخست یکایک مسائل مطرح شده در قرآن را بیرون آورند و سپس آیات مربوط به هر یک را جدا و در یکجا گرد آورده و با در نظر گرفتن مجموع آن آیات موضوع را بررسی کنند؛ لذا مسائل برگرفته از قرآن، دستهبندی شده، با نظمی طبیعی و به ترتیب، مورد بحث قرار میگیرند. | ||
| + | |||
| + | روش دیگر آنکه مسائل را از متن واقعیت دریافت میکنیم و نیازهای واقع در متن حیات را بررسی و گردآوری میکنیم؛ سپس پاسخ آنها را از قرآن جستجو میکنیم؛ با اینباور که قرآن، همواره پاسخگوی نیازهای روز است. | ||
==فواید تفسیر موضوعی== | ==فواید تفسیر موضوعی== | ||
| − | + | *رفع ابهامهایی که در بدو نظر در بعضی از آیات [[قرآن]] به چشم میخورد؛ مانند: [[متشابهات قرآن]]. | |
| − | + | *آگاهی از ویژگیها، علل و نتایج موضوعات و مسائل مختلف مطرح در قرآن. | |
| − | + | *به دست آوردن یک [[تفسیر]] جامع درباره موضوعاتی مانند [[توحید]]، [[معاد]]، عبادات، [[جهاد]] و حکومت اسلامی. | |
| − | + | *به دست آوردن اسرار و پیامهای تازه قرآن با انضمام آیات به یکدیگر. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
==منابع== | ==منابع== | ||
*[http://islamicdoc.org/wiki/index.php/%D8%AA%D9%81%D8%B3%DB%8C%D8%B1_%D9%85%D9%88%D8%B6%D9%88%D8%B9%DB%8C "تفسیر موضوعی"، ویکی علوم اسلامی]، تاریخ بازیابی: ۲۳ تیر ۱۳۹۲. | *[http://islamicdoc.org/wiki/index.php/%D8%AA%D9%81%D8%B3%DB%8C%D8%B1_%D9%85%D9%88%D8%B6%D9%88%D8%B9%DB%8C "تفسیر موضوعی"، ویکی علوم اسلامی]، تاریخ بازیابی: ۲۳ تیر ۱۳۹۲. | ||
| − | *"ماهيت تفسير موضوعی"، مصطفی كريمی، قرآن شناخت، سال سوم، شماره دوم، | + | *"ماهيت تفسير موضوعی"، مصطفی كريمی، قرآن شناخت، سال سوم، شماره دوم، پاييز و زمستان ۱۳۸۹. |
| + | *تفسیر و مفسران، محمدهادی معرفت، ج۲، ص۵۲۶-۵۴۱. | ||
| + | *"تفسیر موضوعی"، دایرةالمعارف قرآن کریم، جلد ششم، شماره۳۲. | ||
| + | *"تفسیر موضوعی"، فرهنگنامه علوم قرآنی. | ||
==پیوندها== | ==پیوندها== | ||
| سطر ۳۴: | سطر ۴۳: | ||
[[رده:تفسیر قرآن]] | [[رده:تفسیر قرآن]] | ||
| + | [[رده:روشهای تفسیر قرآن]] | ||
| + | [[رده:تفسیر موضوعی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۲ اوت ۲۰۲۵، ساعت ۰۹:۱۶
«تفسیر موضوعی» در مقابل «تفسیر ترتیبی»، یکی از انواع تفسیر قرآن است که در آن، مفسر به تفسیر آیات قرآن راجع به موضوعی خاص میپردازد. در این شیوه تفسیری، آیات مختلفی که درباره یک موضوع در سراسر قرآن در حوادث و مناسبتهای گوناگون نازل شده است، جمعآوری شده و از مجموع این آیات مرتبط، نظر قرآن درباره آن موضوع و ابعاد آن روشن میشود.
تعریف تفسیر موضوعی
طبق یک تعریف، «تفسیر موضوعی» آن است که آیات مرتبط به هر موضوعی که در قرآن پراکندهاند گردآوری و یکجا بررسی شوند، تا نظر قرآن درباره آن موضوع و ابعاد آن بهدست آید. به گفته بعضی دیگر تفسیر موضوعی عبارت است از بیان معارف مربوط به یک موضوع از لابهلای آیات موجود در یک یا چند سوره.
مهمترین نکته در تمایز تفسیر موضوعی با «تفسیر ترتیبی» آن است که در تفسیر ترتیبی مفسر میکوشد تا بهمعنا و مدلول الفاظ و عبارات قرآن دست یابد و اگر احیاناً به آیات دیگر قرآن یا روایات مراجعه میکند برای فهم روشنتر همان مدلول الفاظ است و به موضوعات قرآنی توجه کافی نمیشود، با اینحال در تفاسیر ترتیبی گاهی نوعی گرایش به تفسیر موضوعی نیز مشهود است که این توجه عارضی و استطرادی است.
تفسیر موضوعی با وجود مزیت در کشف دیدگاه های قرآن کریم، هرگز ما را از تفسیر ترتیبی بی نیاز نمی کند. تفسیر موضوعی در مراحل ذیل به تفسیر ترتیبی نیازمند است: در مرحله مسئلهیابی، در مرحله جستجوی آیات و در مرحله بدست آوردن مدلول مجموع آیات.
گرچه این روش تفسیری ریشه در زمان رسول اکرم صلی الله علیه وآله دارد، اما اصطلاح «تفسیر موضوعی» در قرن چهاردهم هجری پدید آمده است.
اقسام تفسیر موضوعی
تفسیر موضوعی به صورتهای گوناگون، همیشه مطرح بوده و صاحبنظران همواره در پی مطرح ساختن مواضیع قرآنی بودهاند و کم و بیش بر حسب نیازهای روز در این راه گام نهادهاند. تفسیر موضوعی را بر سه قسم دانستهاند:
- تفسیر کلمهای از کلمات قرآن و بررسی آیاتی که آن کلمه در آنها بکار رفته است؛ مانند: بررسی کلمه 'حق' یا کلمه 'ولاء'.
- بررسی موضوعی خاص در یک سوره؛ مثلاً بررسی 'خداشناسی' در سوره حمد.
- بررسی یک موضوع خاص در کل قرآن؛ یعنی آیاتی جمع و تفسیر شود که به یک موضوع خاص در قالب بیانات مختلف پرداختهاند، مانند: بررسی آیات 'جهاد' یا 'معاد' یا 'اخلاق' در قرآن. شاید قسم سوم مشهورترین روش در تفسیر موضوعی باشد.
از جهت دیگر، تفسیر موضوعی دوگونه میتواند باشد: یکی آنکه نخست یکایک مسائل مطرح شده در قرآن را بیرون آورند و سپس آیات مربوط به هر یک را جدا و در یکجا گرد آورده و با در نظر گرفتن مجموع آن آیات موضوع را بررسی کنند؛ لذا مسائل برگرفته از قرآن، دستهبندی شده، با نظمی طبیعی و به ترتیب، مورد بحث قرار میگیرند.
روش دیگر آنکه مسائل را از متن واقعیت دریافت میکنیم و نیازهای واقع در متن حیات را بررسی و گردآوری میکنیم؛ سپس پاسخ آنها را از قرآن جستجو میکنیم؛ با اینباور که قرآن، همواره پاسخگوی نیازهای روز است.
فواید تفسیر موضوعی
- رفع ابهامهایی که در بدو نظر در بعضی از آیات قرآن به چشم میخورد؛ مانند: متشابهات قرآن.
- آگاهی از ویژگیها، علل و نتایج موضوعات و مسائل مختلف مطرح در قرآن.
- به دست آوردن یک تفسیر جامع درباره موضوعاتی مانند توحید، معاد، عبادات، جهاد و حکومت اسلامی.
- به دست آوردن اسرار و پیامهای تازه قرآن با انضمام آیات به یکدیگر.
منابع
- "تفسیر موضوعی"، ویکی علوم اسلامی، تاریخ بازیابی: ۲۳ تیر ۱۳۹۲.
- "ماهيت تفسير موضوعی"، مصطفی كريمی، قرآن شناخت، سال سوم، شماره دوم، پاييز و زمستان ۱۳۸۹.
- تفسیر و مفسران، محمدهادی معرفت، ج۲، ص۵۲۶-۵۴۱.
- "تفسیر موضوعی"، دایرةالمعارف قرآن کریم، جلد ششم، شماره۳۲.
- "تفسیر موضوعی"، فرهنگنامه علوم قرآنی.
پیوندها
- "تفسير موضوعی در گفتگو با آيتاللّه محمدتقی مصباح یزدی"، تهیه و تنظیم از محمدحسین ذوالفقاری.
- مجموعه مقالات با موضوع تفسیر موضوعی، دانشنامه موضوعی قرآن.
| تفسیر قرآن | |
| درباره تفسیر قرآن: | تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن |
|---|---|
| اصطلاحات: | اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات |
| شاخه های تفسیر قرآن: |
تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی) |
| روشهای تفسیری قرآن: |
|
| تفاسیر به تفکیک مذهب مولف: |
|
