قوم سبأ: تفاوت بین نسخهها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
|||
| (۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| + | {{خوب}} | ||
{{الگو:منبع الکترونیکی معتبر|ماخذ=پایگاه}} | {{الگو:منبع الکترونیکی معتبر|ماخذ=پایگاه}} | ||
| + | '''"قوم سَبأ"''' نام قومی است که در گذشته در [[یمن]] ساکن بودهاند. به قوم سبأ دو بار در [[قرآن مجید]] اشاره شده است؛ یکی در [[سوره سبأ]] که به سرزمین و نعمات و ناسپاسی و [[عذاب]] این قوم پرداخته و دیگری در [[سوره نمل]] که در آن گزارش داستان [[حضرت سلیمان]] و [[ملکه سبأ]] آمده است. | ||
| + | ==معرفی قوم سبأ== | ||
| − | " | + | "سَبأ" در لغت عرب به معنی خریدن و در اصطلاح نام مردی است که قبائل [[یمن]] همه از نسل او هستند و او "سَبَأ بن یشحب" است.<ref>ابن منظور، لسان العرب، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۴ ق، سوم، ج۱، ص۹۳.</ref> گفته شده ده قبیله از قبائل عرب از ده فرزند او پدیده گشتهاند،<ref>احمد صدر حاج سید جوادی، دایرةالمعارف تشیع، تهران، شهید سعید محبی، ۱۳۸۱ش، ج۹، ص۵۱.</ref> بنابراین تمام فرزندان و قوم سبأ به نام جدشان نامیده شدهاند و بعد از این نامش به سرزمین آنها نیز منتقل شده است.<ref>قصههای قرآن بر اساس تفسیر نمونه، حسین حسینی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۸۱ش، ص ۵۰۸.</ref> |
| − | + | [[یمن]] در ناحیه جنوب غربی [[عربستان]] است، و سرزمین قوم سبا در قسمت شرقی صنعاء (پایتخت یمن) قرار دارد. نام شهر پایتخت قوم سبأ "مأرب" بوده است و این محدوده در زمانهای گذشته با تغییر دولتها، متغیر بوده؛ شاهان [[قوم تبع|تبابعه]] و [[اصحاب اخدود]] از جمله این دولتها بودند.<ref>مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۶۰ش، ج۵، ص۱۲.</ref> | |
| − | + | مردم باهوش این سرزمین در نقاط حساس، سدهای زیادی ساخته بودند که از همه مهمتر "سد مأرب" بود و مجاری مختلف در آن ایجاد کرده بودند که در اثر آن باغهای زیبا و کشتزارهای پربرکت در دو طرف مسیر رودخانه ایجاد شده بود.<ref>مکارم شیرازی، ناصر و دیگران؛ تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش، اول، ج۱۸، ص۶۷.</ref> سبائیان یا قوم سبأ و دو قوم دیگر (معینیان و حمیریان) در تاریخ عربستان نقش مهمی داشتهاند، آنان نخستین قوم عربستان جنوبی بودند که به آستانه تمدن گام نهادند.<ref>خرمشاهی، بهاءالدین؛ دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، تهران، ۱۳۷۷ش، اول، ج۲، ص۱۱۸۲.</ref> | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | مردم باهوش این سرزمین در نقاط حساس، سدهای زیادی ساخته بودند که از همه مهمتر "سد مأرب" بود و مجاری مختلف در آن ایجاد کرده بودند که در اثر آن باغهای زیبا و کشتزارهای پربرکت در دو طرف مسیر رودخانه ایجاد شده بود.<ref>مکارم شیرازی، ناصر و دیگران؛ تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، | ||
==قوم سبأ در قرآن== | ==قوم سبأ در قرآن== | ||
| − | + | کلمه "سَبأ" تنها دو بار در [[قرآن مجید]] آمده است؛ یکی در [[سوره سبأ]] که به سرزمین و نعمات و ناسپاسی و... این قوم میپردازد و دیگری در [[سوره نمل]] که گزارش داستان [[حضرت سلیمان]] و هُدهد و [[ملکه سبأ]] است. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | ===الف. قوم ناسپاس سبأ=== | |
| − | + | {{متن قرآن|«لَقَدْ كَانَ '''لِسَبَإٍ''' فِي مَسْكَنِهِمْ آيَةٌ جَنَّتَانِ عَنْ يَمِينٍ وَشِمَالٍ كُلُوا مِنْ رِزْقِ رَبِّكُمْ وَاشْكُرُوا لَهُ بَلْدَةٌ طَيِّبَةٌ وَ رَبٌّ غَفُورٌ»}}؛<ref>[[سوره سبأ]]/۱۵.</ref> برای قوم سبأ در محل سکونتشان نشانهای (از قدرت الهی) بود، دو باغ (بزرگ و گسترده) از راست و چپ (رودخانه عظیم و میوههای فراوان به آنها گفتیم) بخورید و شکر او را به جا آورید، شهری است پاک و پاکیزه و پروردگاری آمرزنده و مهربان.<ref>ترجمه آیات از آیت الله مکارم شیرازی میباشد.</ref> | |
| − | + | این باغهای به هم پیوسته که در دو طرف نهر به وجود آورده بودند، به قدری پربرکت بود که در تواریخ آمده اگر کسی سبدی بر روی سر میگذاشت و در فصل میوه از زیر درختان عبور میکرد آن قدر میوه در آن میریخت که بعد از مدت کوتاهی سبد پر میشد! نشانه بزرگی که در این آیات به آن اشاره شده است، تبدیل شدن سیلها به عنوان عامل ویرانی به مهمترین عامل عمران و آبادانی است.<ref>تفسیر نمونه، پیشین، ج۱۸، ص۵۸.</ref> | |
| − | + | وفور نعمت آمیخته با امنیت، محیطی بسیار مرفه برای زندگی پاک، آماده ساخته بود؛ محیطی مهیا برای اطاعت پروردگار و تکامل در جنبههای معنوی، اما آنها قدر این همه نعمت را ندانستند، [[خدا]] را بدست فراموشی سپردند و به [[کفران نعمت]] مشغول شدند، به فخرفروشی پرداختند و به اختلافات طبقاتی دامن زدند.<ref>همان، ص۶۸.</ref> | |
| − | + | {{متن قرآن|«فَقَالُوا رَبَّنَا بَاعِدْ بَيْنَ أَسْفَارِنَا وَظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ فَجَعَلْنَاهُمْ أَحَادِيثَ وَمَزَّقْنَاهُمْ كُلَّ مُمَزَّقٍ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَاتٍ لِكُلِّ صَبَّارٍ شَكُورٍ»}}؛<ref>[[سوره سبأ]]/۱۹.</ref> ولی گفتند: پروردگارا میان سفرهای ما دور بیفکن (تا بینوایان نتوانند دوش به دوش اغنیا سفر کنند و به این طریق) آنها به خویشتن ستم کردند و ما آنان را داستانهایی برای عبرت دیگران قرار دادیم و جمعیتشان را متلاشی ساختیم. | |
| − | + | این درخواست احمقانه نشانه تنگ نظری اغنیاء نسبت به فقراء بود. آنها نمیخواستند افراد کم درآمد مانند ثروتمندان با آسایش و بدون زاد و توشه سفر کنند. | |
| − | + | {{متن قرآن|«إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَاتٍ لِكُلِّ صَبَّارٍ شَكُورٍ»}} یعنی در این داستانها که از قوم سبا نقل کردیم، اندرزها و آیتها است برای هر کسی که در راه خدا صبر بسیار داشته باشد و شکرش در برابر نعمت های بی شمار خدا نیز زیاد باشد و از شنیدن و خواندن این آیات استدلال کند بر این که بر انسان واجب است که پروردگار خود را از در [[شکر]]، [[عبادت]] کند و نیز بر این که در ماورای این زندگی، روز بعثی هست که در آن روز زنده میشود و به خاطر اعمالش مجازات میشود.<ref>طباطبایی، محمدحسین؛ تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی همدانی، قم، انتشارات اسلامی، ۱۳۷۴ش، پنجم، ج۱۶، ص۵۵۱.</ref> | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | به | + | ناسپاسی و حسادت این قوم مرفه باعث شد تا گرفتار [[عذاب]] الهی شوند. آنچه باعث انحطاط تمدن عربستان جنوبی گردید، شکسته شدن سد مشهور "مأرب" بود که باعث جاری شدن آب زیاد آن به سرزمین سبأ شد. آبادیها و باغها و قصرها را ویران نمود و سرزمین آباد آنها تبدیل به بیابانی خشک و بی آب و علف گردید و تنها چند درخت "اراک" و "شوره گز" و "سدر" به جای ماند.<ref>قصه های قرآن بر اساس تفسیر نمونه، پیشین، ص۵۰۸.</ref> |
| − | + | [[قرآن]] از این سیل به «سیل عَرِم» یاد می کند: {{متن قرآن|«فَأَعْرَضُوا فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ سَيْلَ الْعَرِمِ وَبَدَّلْنَاهُمْ بِجَنَّتَيْهِمْ جَنَّتَيْنِ ذَوَاتَيْ أُكُلٍ خَمْطٍ وَأَثْلٍ وَشَيْءٍ مِنْ سِدْرٍ قَلِيلٍ * ذَٰلِكَ جَزَيْنَاهُمْ بِمَا كَفَرُوا وَهَلْ نُجَازِي إِلَّا الْكَفُورَ»}}؛<ref>[[سوره سبأ]]/ ۱۷-۱۶</ref> و ما سیل ویرانگر را بر آنان فرستادیم و دو باغ پربرکتشان را به دو باغ بی ارزش با میوه های تلخ و درختان شوره گز و اندکی درخت سدر مبدل ساختیم این کیفر را به خاطر کفرانشان به آنها دادیم. | |
| − | + | «عَرِم» به معنی خشونت و کج خلقی و سختگیری است و توصیف سیلاب به آن، اشاره به شدت خشونت و ویرانگری آن است.<ref>تفسیرنمونه، پیشین، ج۱۸، ص۵۹.</ref> برای این لفظ معانی دیگری نیز ذکر شده است، از جمله: «عرم» سیل بنیان کنی است که قابل تحمل و طاقت نیست؛<ref>طبرسی، فضل بن حسن؛ تفسیر مجمع البیان، ترجمه گروهی از مترجمان، تهران، فراهانی، ۱۳۶۰ ش، اول، ج۲۰، ص۲۴۵.</ref> موشهایی که سد را سوراخ کردند و باعث ویران شدن آن شدند؛ اسم سد؛ اسم مکان؛ باران شدید.<ref>لسان العرب، پیشین، ج۱۲، ص۳۹۴</ref> | |
| − | + | به هر حال در اثر ویرانی این سیل شدید، قبیلههای سبأ به مکانهای دیگری مهاجرت کردند و این پراکندگی در میان اعراب ضرب المثل شد. | |
| − | + | === ب. ماجرای ملکه سبأ === | |
| + | واقعهای دیگر، قسمتی از داستان مربوط به [[حضرت سلیمان علیه السلام|حضرت سلیمان]] و [[ملکه سبأ]] است که در [[سوره نمل]] بیان شده، از این آیات بدست میآید که این قوم دارای حکومت بودهاند و زنی بر آنها سلطنت داشته است. [[قرآن]] از زبان هدهد چنین می گوید: {{متن قرآن|«...فَقَالَ أَحَطْتُ بِمَا لَمْ تُحِطْ بِهِ وَجِئْتُكَ مِنْ '''سَبَإٍ''' بِنَبَإٍ يَقِينٍ * إِنِّي وَجَدْتُ امْرَأَةً تَمْلِكُهُمْ وَأُوتِيَتْ مِنْ كُلِّ شَيْءٍ وَلَهَا عَرْشٌ عَظِيمٌ»}}؛<ref>[[سوره نمل]]/۲۳-۲۲.</ref> هدهد گفت: «من بر چیزی آگاهی یافتم که تو بر آن آگاهی نیافتی؛ من از سرزمین «سبا» یک خبر قطعی برای تو آوردهام. من زنی را دیدم که بر آنان حکومت میکند و همه چیز در اختیار دارد، و (به خصوص) تخت عظیمی دارد. | ||
| − | + | نام ملکه سبأ را "[[بلقیس|بلقیس بنت شراحیل]]" ذکر کردهاند.<ref>فیض کاشانی، تفسیر الصافی، تحقیق حسین اعلمی، تهران، الصدر، ۱۴۱۵ ق، دوم، ج۴، ص۶۴؛ مجمع البیان، پیشین، ج۱۸، ص۹۸.</ref> بلقیس دارایی عظیمی داشته است و به نقل [[قرآن]] او و قومش خورشید پرست بودهاند: {{متن قرآن|«وَجَدْتُهَا وَقَوْمَهَا يَسْجُدُونَ لِلشَّمْسِ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَزَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطَانُ أَعْمَالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبِيلِ فَهُمْ لَا يَهْتَدُونَ»}}؛<ref>[[سوره نمل]]/۲۴.</ref> او و قومش را دیدم که برای غیرخدا (خورشید) [[سجده]] میکنند و [[شیطان]] اعمالشان را در نظرشان جلوه داده و آنها را از راه بازداشته و از این رو هدایت نمیشوند! | |
| − | + | [[حضرت سلیمان]] علیه السلام بر او پیامی میفرستد و او را به تسلیم شدن فرامی خواند،<ref>[[سوره سبا]]/۳۱.</ref> بلقیس بعد از مشورت با اشراف و بزرگان،<ref>[[سوره سبا]]/۳۲.</ref> ابتدا برای آزمودن سلیمان علیه السلام هدایایی میفرستد تا پیامبر بودن او برایش آشکار شود.<ref>[[سوره سبا]]/۳۵.</ref> سلیمان علیه السلام به جای پذیرفتن هدایا، آنها را تهدید به فشار نظامی میکند.<ref>[[سوره سبا]]/۳۷.</ref> ادامه داستان، آوردن تخت بلقیس نزد سلیمان،<ref>[[سوره سبا]]/۴۳-۳۸.</ref> سپس حضور ملکه سبأ در قصر حضرت سلیمان و به خدا [[ایمان]] آوردن ملکه سبأ است.<ref>[[سوره سبا]]/۴۴.</ref> | |
| − | آنچه در تواریخ نقل شده این است که سلیمان علیه السلام وارد سرزمین سبأ می شود و با بلقیس ازدواج میکند.<ref>دهخدا، علی اکبر؛ لغت نامه، تهران، دانشگاه تهران، | + | آنچه در [[قرآن|قرآن مجید]] پیرامون ملکه سبأ آمده همان مقدار است که در بالا خواندیم. اما این که بعد از آن به کشور خود بازگشت و به حکومت خود از طرف سلیمان ادامه داد، یا نزد سلیمان ماند و با او [[ازدواج]] کرد، یا به توصیه سلیمان با یکی از ملوک یمن که به عنوان "[[قوم تبع|تُبَّع]]" مشهور بودند پیمان زناشویی بست، در قرآن اشارهای به اینها نشده است.<ref>تفسیر نمونه، پیشین، ج۱۵، ص۴۸۴.</ref> آنچه در برخی تواریخ نقل شده این است که سلیمان علیه السلام وارد سرزمین سبأ می شود و با بلقیس ازدواج میکند.<ref>دهخدا، علی اکبر؛ لغت نامه، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۷۷ش، دوم، ج۴، ص۴۹-۶۸.</ref> و آن سرزمین تحت سلطه سلیمان علیه السلام از [[حجاز]] تا [[یمن]] و محدوده سبأ و مأرب گسترش مییابد.<ref>التحقیق، پیشین، ص۱۳.</ref> |
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
| − | |||
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | * | + | *[http://www.pajoohe.ir "قوم سبأ"، علی محمودی، دانشنامه پژوهه]، تاریخ بازیابی: ۹ شهریور ۱۳۹۲. |
| − | + | {{قرآن}} | |
| − | [[رده:اقوام در قرآن]] | + | [[رده:واژگان قرآنی]][[رده:اقوام در قرآن]] |
| + | [[رده: مقاله های مهم]] | ||
| + | {{خوب}} | ||
| + | {{سنجش کیفی | ||
| + | |سنجش=شده | ||
| + | |شناسه= متوسط | ||
| + | |عنوان بندی مناسب= خوب | ||
| + | |کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب | ||
| + | |رعایت سطح مخاطب عام= خوب | ||
| + | |رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب | ||
| + | |جامعیت= خوب | ||
| + | |رعایت اختصار= خوب | ||
| + | |سیر منطقی= خوب | ||
| + | |کیفیت پژوهش= خوب | ||
| + | |رده= دارد | ||
| + | }} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۷ ژوئیهٔ ۲۰۲۵، ساعت ۰۹:۱۳
این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
"قوم سَبأ" نام قومی است که در گذشته در یمن ساکن بودهاند. به قوم سبأ دو بار در قرآن مجید اشاره شده است؛ یکی در سوره سبأ که به سرزمین و نعمات و ناسپاسی و عذاب این قوم پرداخته و دیگری در سوره نمل که در آن گزارش داستان حضرت سلیمان و ملکه سبأ آمده است.
محتویات
معرفی قوم سبأ
"سَبأ" در لغت عرب به معنی خریدن و در اصطلاح نام مردی است که قبائل یمن همه از نسل او هستند و او "سَبَأ بن یشحب" است.[۱] گفته شده ده قبیله از قبائل عرب از ده فرزند او پدیده گشتهاند،[۲] بنابراین تمام فرزندان و قوم سبأ به نام جدشان نامیده شدهاند و بعد از این نامش به سرزمین آنها نیز منتقل شده است.[۳]
یمن در ناحیه جنوب غربی عربستان است، و سرزمین قوم سبا در قسمت شرقی صنعاء (پایتخت یمن) قرار دارد. نام شهر پایتخت قوم سبأ "مأرب" بوده است و این محدوده در زمانهای گذشته با تغییر دولتها، متغیر بوده؛ شاهان تبابعه و اصحاب اخدود از جمله این دولتها بودند.[۴]
مردم باهوش این سرزمین در نقاط حساس، سدهای زیادی ساخته بودند که از همه مهمتر "سد مأرب" بود و مجاری مختلف در آن ایجاد کرده بودند که در اثر آن باغهای زیبا و کشتزارهای پربرکت در دو طرف مسیر رودخانه ایجاد شده بود.[۵] سبائیان یا قوم سبأ و دو قوم دیگر (معینیان و حمیریان) در تاریخ عربستان نقش مهمی داشتهاند، آنان نخستین قوم عربستان جنوبی بودند که به آستانه تمدن گام نهادند.[۶]
قوم سبأ در قرآن
کلمه "سَبأ" تنها دو بار در قرآن مجید آمده است؛ یکی در سوره سبأ که به سرزمین و نعمات و ناسپاسی و... این قوم میپردازد و دیگری در سوره نمل که گزارش داستان حضرت سلیمان و هُدهد و ملکه سبأ است.
الف. قوم ناسپاس سبأ
«لَقَدْ كَانَ لِسَبَإٍ فِي مَسْكَنِهِمْ آيَةٌ جَنَّتَانِ عَنْ يَمِينٍ وَشِمَالٍ كُلُوا مِنْ رِزْقِ رَبِّكُمْ وَاشْكُرُوا لَهُ بَلْدَةٌ طَيِّبَةٌ وَ رَبٌّ غَفُورٌ»؛[۷] برای قوم سبأ در محل سکونتشان نشانهای (از قدرت الهی) بود، دو باغ (بزرگ و گسترده) از راست و چپ (رودخانه عظیم و میوههای فراوان به آنها گفتیم) بخورید و شکر او را به جا آورید، شهری است پاک و پاکیزه و پروردگاری آمرزنده و مهربان.[۸]
این باغهای به هم پیوسته که در دو طرف نهر به وجود آورده بودند، به قدری پربرکت بود که در تواریخ آمده اگر کسی سبدی بر روی سر میگذاشت و در فصل میوه از زیر درختان عبور میکرد آن قدر میوه در آن میریخت که بعد از مدت کوتاهی سبد پر میشد! نشانه بزرگی که در این آیات به آن اشاره شده است، تبدیل شدن سیلها به عنوان عامل ویرانی به مهمترین عامل عمران و آبادانی است.[۹]
وفور نعمت آمیخته با امنیت، محیطی بسیار مرفه برای زندگی پاک، آماده ساخته بود؛ محیطی مهیا برای اطاعت پروردگار و تکامل در جنبههای معنوی، اما آنها قدر این همه نعمت را ندانستند، خدا را بدست فراموشی سپردند و به کفران نعمت مشغول شدند، به فخرفروشی پرداختند و به اختلافات طبقاتی دامن زدند.[۱۰]
«فَقَالُوا رَبَّنَا بَاعِدْ بَيْنَ أَسْفَارِنَا وَظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ فَجَعَلْنَاهُمْ أَحَادِيثَ وَمَزَّقْنَاهُمْ كُلَّ مُمَزَّقٍ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَاتٍ لِكُلِّ صَبَّارٍ شَكُورٍ»؛[۱۱] ولی گفتند: پروردگارا میان سفرهای ما دور بیفکن (تا بینوایان نتوانند دوش به دوش اغنیا سفر کنند و به این طریق) آنها به خویشتن ستم کردند و ما آنان را داستانهایی برای عبرت دیگران قرار دادیم و جمعیتشان را متلاشی ساختیم.
این درخواست احمقانه نشانه تنگ نظری اغنیاء نسبت به فقراء بود. آنها نمیخواستند افراد کم درآمد مانند ثروتمندان با آسایش و بدون زاد و توشه سفر کنند.
«إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَاتٍ لِكُلِّ صَبَّارٍ شَكُورٍ» یعنی در این داستانها که از قوم سبا نقل کردیم، اندرزها و آیتها است برای هر کسی که در راه خدا صبر بسیار داشته باشد و شکرش در برابر نعمت های بی شمار خدا نیز زیاد باشد و از شنیدن و خواندن این آیات استدلال کند بر این که بر انسان واجب است که پروردگار خود را از در شکر، عبادت کند و نیز بر این که در ماورای این زندگی، روز بعثی هست که در آن روز زنده میشود و به خاطر اعمالش مجازات میشود.[۱۲]
ناسپاسی و حسادت این قوم مرفه باعث شد تا گرفتار عذاب الهی شوند. آنچه باعث انحطاط تمدن عربستان جنوبی گردید، شکسته شدن سد مشهور "مأرب" بود که باعث جاری شدن آب زیاد آن به سرزمین سبأ شد. آبادیها و باغها و قصرها را ویران نمود و سرزمین آباد آنها تبدیل به بیابانی خشک و بی آب و علف گردید و تنها چند درخت "اراک" و "شوره گز" و "سدر" به جای ماند.[۱۳]
قرآن از این سیل به «سیل عَرِم» یاد می کند: «فَأَعْرَضُوا فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ سَيْلَ الْعَرِمِ وَبَدَّلْنَاهُمْ بِجَنَّتَيْهِمْ جَنَّتَيْنِ ذَوَاتَيْ أُكُلٍ خَمْطٍ وَأَثْلٍ وَشَيْءٍ مِنْ سِدْرٍ قَلِيلٍ * ذَٰلِكَ جَزَيْنَاهُمْ بِمَا كَفَرُوا وَهَلْ نُجَازِي إِلَّا الْكَفُورَ»؛[۱۴] و ما سیل ویرانگر را بر آنان فرستادیم و دو باغ پربرکتشان را به دو باغ بی ارزش با میوه های تلخ و درختان شوره گز و اندکی درخت سدر مبدل ساختیم این کیفر را به خاطر کفرانشان به آنها دادیم.
«عَرِم» به معنی خشونت و کج خلقی و سختگیری است و توصیف سیلاب به آن، اشاره به شدت خشونت و ویرانگری آن است.[۱۵] برای این لفظ معانی دیگری نیز ذکر شده است، از جمله: «عرم» سیل بنیان کنی است که قابل تحمل و طاقت نیست؛[۱۶] موشهایی که سد را سوراخ کردند و باعث ویران شدن آن شدند؛ اسم سد؛ اسم مکان؛ باران شدید.[۱۷]
به هر حال در اثر ویرانی این سیل شدید، قبیلههای سبأ به مکانهای دیگری مهاجرت کردند و این پراکندگی در میان اعراب ضرب المثل شد.
ب. ماجرای ملکه سبأ
واقعهای دیگر، قسمتی از داستان مربوط به حضرت سلیمان و ملکه سبأ است که در سوره نمل بیان شده، از این آیات بدست میآید که این قوم دارای حکومت بودهاند و زنی بر آنها سلطنت داشته است. قرآن از زبان هدهد چنین می گوید: «...فَقَالَ أَحَطْتُ بِمَا لَمْ تُحِطْ بِهِ وَجِئْتُكَ مِنْ سَبَإٍ بِنَبَإٍ يَقِينٍ * إِنِّي وَجَدْتُ امْرَأَةً تَمْلِكُهُمْ وَأُوتِيَتْ مِنْ كُلِّ شَيْءٍ وَلَهَا عَرْشٌ عَظِيمٌ»؛[۱۸] هدهد گفت: «من بر چیزی آگاهی یافتم که تو بر آن آگاهی نیافتی؛ من از سرزمین «سبا» یک خبر قطعی برای تو آوردهام. من زنی را دیدم که بر آنان حکومت میکند و همه چیز در اختیار دارد، و (به خصوص) تخت عظیمی دارد.
نام ملکه سبأ را "بلقیس بنت شراحیل" ذکر کردهاند.[۱۹] بلقیس دارایی عظیمی داشته است و به نقل قرآن او و قومش خورشید پرست بودهاند: «وَجَدْتُهَا وَقَوْمَهَا يَسْجُدُونَ لِلشَّمْسِ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَزَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطَانُ أَعْمَالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبِيلِ فَهُمْ لَا يَهْتَدُونَ»؛[۲۰] او و قومش را دیدم که برای غیرخدا (خورشید) سجده میکنند و شیطان اعمالشان را در نظرشان جلوه داده و آنها را از راه بازداشته و از این رو هدایت نمیشوند!
حضرت سلیمان علیه السلام بر او پیامی میفرستد و او را به تسلیم شدن فرامی خواند،[۲۱] بلقیس بعد از مشورت با اشراف و بزرگان،[۲۲] ابتدا برای آزمودن سلیمان علیه السلام هدایایی میفرستد تا پیامبر بودن او برایش آشکار شود.[۲۳] سلیمان علیه السلام به جای پذیرفتن هدایا، آنها را تهدید به فشار نظامی میکند.[۲۴] ادامه داستان، آوردن تخت بلقیس نزد سلیمان،[۲۵] سپس حضور ملکه سبأ در قصر حضرت سلیمان و به خدا ایمان آوردن ملکه سبأ است.[۲۶]
آنچه در قرآن مجید پیرامون ملکه سبأ آمده همان مقدار است که در بالا خواندیم. اما این که بعد از آن به کشور خود بازگشت و به حکومت خود از طرف سلیمان ادامه داد، یا نزد سلیمان ماند و با او ازدواج کرد، یا به توصیه سلیمان با یکی از ملوک یمن که به عنوان "تُبَّع" مشهور بودند پیمان زناشویی بست، در قرآن اشارهای به اینها نشده است.[۲۷] آنچه در برخی تواریخ نقل شده این است که سلیمان علیه السلام وارد سرزمین سبأ می شود و با بلقیس ازدواج میکند.[۲۸] و آن سرزمین تحت سلطه سلیمان علیه السلام از حجاز تا یمن و محدوده سبأ و مأرب گسترش مییابد.[۲۹]
پانویس
- ↑ ابن منظور، لسان العرب، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۴ ق، سوم، ج۱، ص۹۳.
- ↑ احمد صدر حاج سید جوادی، دایرةالمعارف تشیع، تهران، شهید سعید محبی، ۱۳۸۱ش، ج۹، ص۵۱.
- ↑ قصههای قرآن بر اساس تفسیر نمونه، حسین حسینی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۸۱ش، ص ۵۰۸.
- ↑ مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۶۰ش، ج۵، ص۱۲.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر و دیگران؛ تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش، اول، ج۱۸، ص۶۷.
- ↑ خرمشاهی، بهاءالدین؛ دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، تهران، ۱۳۷۷ش، اول، ج۲، ص۱۱۸۲.
- ↑ سوره سبأ/۱۵.
- ↑ ترجمه آیات از آیت الله مکارم شیرازی میباشد.
- ↑ تفسیر نمونه، پیشین، ج۱۸، ص۵۸.
- ↑ همان، ص۶۸.
- ↑ سوره سبأ/۱۹.
- ↑ طباطبایی، محمدحسین؛ تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی همدانی، قم، انتشارات اسلامی، ۱۳۷۴ش، پنجم، ج۱۶، ص۵۵۱.
- ↑ قصه های قرآن بر اساس تفسیر نمونه، پیشین، ص۵۰۸.
- ↑ سوره سبأ/ ۱۷-۱۶
- ↑ تفسیرنمونه، پیشین، ج۱۸، ص۵۹.
- ↑ طبرسی، فضل بن حسن؛ تفسیر مجمع البیان، ترجمه گروهی از مترجمان، تهران، فراهانی، ۱۳۶۰ ش، اول، ج۲۰، ص۲۴۵.
- ↑ لسان العرب، پیشین، ج۱۲، ص۳۹۴
- ↑ سوره نمل/۲۳-۲۲.
- ↑ فیض کاشانی، تفسیر الصافی، تحقیق حسین اعلمی، تهران، الصدر، ۱۴۱۵ ق، دوم، ج۴، ص۶۴؛ مجمع البیان، پیشین، ج۱۸، ص۹۸.
- ↑ سوره نمل/۲۴.
- ↑ سوره سبا/۳۱.
- ↑ سوره سبا/۳۲.
- ↑ سوره سبا/۳۵.
- ↑ سوره سبا/۳۷.
- ↑ سوره سبا/۴۳-۳۸.
- ↑ سوره سبا/۴۴.
- ↑ تفسیر نمونه، پیشین، ج۱۵، ص۴۸۴.
- ↑ دهخدا، علی اکبر؛ لغت نامه، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۷۷ش، دوم، ج۴، ص۴۹-۶۸.
- ↑ التحقیق، پیشین، ص۱۳.
منابع
- "قوم سبأ"، علی محمودی، دانشنامه پژوهه، تاریخ بازیابی: ۹ شهریور ۱۳۹۲.
