سفینة البحار (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها
جز |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| (۲ نسخهٔ میانیِ همین کاربر نمایش داده نشده است) | |||
| سطر ۸: | سطر ۸: | ||
|نویسنده= شیخ عباس قمی | |نویسنده= شیخ عباس قمی | ||
| − | |موضوع=احادیث شیعه | + | |موضوع=احادیث شیعه |
|زبان=عربی | |زبان=عربی | ||
| سطر ۲۳: | سطر ۲۳: | ||
|لینک= | |لینک= | ||
| − | |||
}} | }} | ||
| − | + | '''«سفینة البحار و مدینة الحکم و الآثار»''' تألیف [[حاج شیخ عباس قمی|شیخ عباس قمی]] (م، ۱۳۵۹ ق)، در واقع فهرست و راهنمایی است بر کتاب عظیم «[[بحارالأنوار (کتاب)|بحارالانوار]]» اثر [[علامه مجلسی]]. «بحارالانوار» دریای عظیم و مواجی است که دستیابی به درّ و گوهرهایش نیازمند وسیله‌ای بود و «سفینة البحار» با نامی گویا، هم گزیده و گلچینی است از «بحار»، و هم آدرس و ارجاع به مطالب مورد نظر در سراسر آن کتاب است. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | == مؤلف == | |
| + | [[شیخ عباس قمى|حاج شیخ عباس قمى]] (۱۳۵۹-۱۲۹۴ ق)، [[محدث]] بزرگ [[شیعه]] و متولد در [[قم]] و متوفی در [[نجف]] است. او در نجف از محضر اساتید بزرگی چون [[سید محمدکاظم طباطبائی یزدی|سید محمد کاظم یزدی]]، [[میرزا محمد تقی شیرازی|میرزا محمدتقی شیرازی]] و [[محدث نوری|میرزا حسین نورى]] کسب علم نمود. | ||
| − | + | محدث قمی در زمان خود، از مربیان و معلمان [[اخلاق]] اسلامی در میان مردم و [[حوزه علمیه|حوزه‌های علمیه]] شناخته می شد. [[سید علی نقی فیض الاسلام|سید علی‌نقی فیض‌الاسلام]]، [[سید محمدهادی میلانی]] و [[سردار کابلی|حیدرقلی سردار کابلی]] از شاگردان او هستند. | |
| − | + | برخی از تألیفات مهم شیخ عباس قمی عبارت است از: [[مفاتیح الجنان]]، [[سفینة البحار (کتاب)|سفینة البحار]]، [[منتهى الآمال]]، فواید الرضویة، [[تتمة المنتهی فی وقایع ایام الخلفاء (کتاب)|تتمة المنتهی]] و [[نفس المهموم (کتاب)|نفس المهموم]]. | |
| − | + | == اهمیت بحار و سفینةالبحار == | |
| + | به قول شاگرد مرحوم [[علامه مجلسى]] امیر محمدصالح حسینی، علامه مجلسی [[احادیث]] فراوان پراکنده ای که در غیر [[کتب اربعه]] بوده است را در مجلدات [[بحارالأنوار (کتاب)|بحار]] فراهم کرده است، کمتر عالمی است که بتواند برخی از مجلدات بحار را تهیه کند کتابی که در [[شیعه]] بی سابقه و از نظر دقت و ضبط، سودمندی و کارآیی، استیعاب و فراگیری ادله و آراء و گستردگی حجم روایات بی نظیر است. | ||
| − | + | مرحوم [[علامه طباطبایی]] قدس سره بسیار از [[بحارالانوار]] ستایش می‌کرد و آن را بهترین فرهنگ [[شیعه|شیعی]] می دانست که اخبار را جمع آوری کرده است و از نظم دقیق، تفصیل و تبویب مرتب و حساب شده، استفاده از تمام [[قرآن کریم]] در جاهای مناسب، تفسیر خلاصه و مناسب آیات، شرح و بیان مشکلات اخبار اظهار شگفتی می کرد. | |
| − | + | [[امام خمینی]] می فرمود: بحارالانوار عالم و محدث بزرگ [[علامه مجلسی]] فراگیر حدود چهارصد کتاب و رساله است و به تنهایی یک کتابخانه کوچک را تشکیل می دهد، چون مصنف این کتاب می‌دید بسیاری از رساله ها و کتابهای کوچک حدیثی به جهت قدمت و کوچکی در معرض نابودی قرار گرفته اند شروع به گردآوری آنها در یک مجموعه کرد، هر چند به صحت تمام آنها ملتزم نبود. | |
| − | + | بدیهی است بحارالانوار با حجم گسترده (۱۱۰ جلد) نیازمند فهرستی گویا و مناسب بوده و اولین دانشمندی که بهترین راهنمای استفاده از آن را فراهم کرد، خاتم المحدثین [[حاج شیخ عباس قمی|حاج شیخ قمی]] (۱۲۹۴ـ ۱۳۵۹ هـ.ق) است. | |
| − | [[ | + | محقق «سفینة البحار» استاد علی اکبر الهی خراسانی می نویسد: از مرحوم [[آیت الله سید ابوالقاسم خویی|آیت الله خویی]] پرسیدند: اگر مجموع کتابهایتان را بگیرند و بگویند فقط یک کتاب را می توانی برداری، در چنین فرضی شما چه کتابی را انتخاب می کنی؟ در پاسخ می فرمایند: «سفینة البحار». |
| − | + | همچنین [[سید مرتضی عسکری|علامه عسکری]] می گوید: «برنامه همیشگی من این است که در هر سفری دو کتاب به همراه داشته باشیم که یکی [از آنها] سفینة البحار است.<ref>مقدمه سفینه البحار، ص ۳۳.</ref> | |
| − | + | ==ویژگی‌های سفینةالبحار== | |
| + | ۱. موضوعات کتاب «سفینة البحار» به ترتیب حروف الفبا و بر اساس ماده و ریشه ثلاثی مجرد موضوع مرتب شده است، به نحوی که خواننده به آسانی می تواند به بیش از هزار و هفتصد موضوع دست یابد که طبعاً هر کدام شامل مدخل های گوناگون و متعددی خواهد بود. | ||
| − | + | ۲. این اثر گزیده ای بسیار دقیق و حساب شده از سراسر یک دائرة المعارف بزرگ به نام [[بحارالأنوار (کتاب)|بحارالانوار]] است که مایه صرفه جویی فراوان در وقت و مانع اتلاف عمر طلاب است. مؤلف که خود استادی زبردست است که با ذوق سرشار روایی و رجالی و حسن سلیقه، بهترین ها را برگزیده و هر آنچه را آورده یک خصوصیت و ویژگی هایی داشته است. مثلاً اگر به ماده «علم» بنگرید از باب اول کتاب العلم بحار تنها [[آیه|آیات]] آغاز و انجام باب را آورده و نوبت به [[احادیث]] که رسیده است از ۱۲۲ روایت تنها دو تا را انتخاب کرده و تا باب ششم هیچ نقل نکرده و از باب ششم تنها یک آیه و باز باب هفتم را رها کرده و از باب هشتم از بین سیزده آیه یک آیه و از بین ۹۲ روایت تنها به یکی بسنده کرده است. معیارش در گزینش، تناسب بیشتر با عنوان باب، اتقان روایت، کوتاه و پرمحتوا بودن و... است. | |
| − | + | ۳. یکی از امتیازات مهم سفینه آن است که مؤلف در موضوع مورد نظر به همان باب اکتفا نکرده بلکه از هر جای کتاب نکته ای در آن موضوع یا متناسب و مرتبط با آن یافته، همه را برگزیده و یک جا ارجاع داده است مثلاً درباره [[حارث همدانی]] از هفت موضوع کتاب بحار نکته آورده است. | |
| − | + | ۴. در ایراد عناوین بحث، عنوان و تیتری را مطرح نموده که از سایر عناوین، معروفتر و شناخته شده تر باشد؛ مثلا هر جا اسم شخصی مشهور بوده، لقب یا [[کنیه]] اش را عنوان نکرده؛ البته از کنیه و لقب و... غافل نبوده و سعی کرده آنچه ذیل لقب و کنیه و... هست آدرس دهد یا بیاورد. به عنوان نمونه چون کنیه حارث بن سعید معروفتر بوده، شرح حالش را در ذیل «[[ابو فراس|ابوفراس الحمدانی]]» آورده و سایر موارد مثل ماده حرث را به کنیه ارجاع داده است. | |
| − | + | ۵. مؤلف عنایت کامل دارد که گاه واژه ای ممکن است از چند ماده مشتق شده باشد و نتیجه این شده که مطالب و موضوعات متناسبی را هم که احیاناً در بحار نبوده اضافه فرموده است و از نثر و [[شعر]] و... حتی اشعار فارسی هم بهره برده است. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
۶. تحقیقات و حواشی وی در ریشه های لغات جلوه های گوناگونی دارد نظیر: | ۶. تحقیقات و حواشی وی در ریشه های لغات جلوه های گوناگونی دارد نظیر: | ||
| − | * الف) ارجاع به ریشه های متناسب و مرتبط یا مترادف که روشی پیشرفته و کارآمد است. | + | *الف) ارجاع به ریشه های متناسب و مرتبط یا مترادف که روشی پیشرفته و کارآمد است. |
| − | * ب) شرح واژه های پیچیده و غامض و الفاظ نامانوس، به قدر لازم. | + | *ب) شرح واژه های پیچیده و غامض و الفاظ نامانوس، به قدر لازم. |
| − | * ج) بر روشن شدن ماده یا تکمیل آن، اضافاتی بیان می کند. | + | *ج) بر روشن شدن ماده یا تکمیل آن، اضافاتی بیان می کند. |
| − | * د) شرح حال اعلام و شخصیت ها را به اجمال یا تفصیل بیان می کند. | + | *د) شرح حال اعلام و شخصیت ها را به اجمال یا تفصیل بیان می کند. |
| − | * | + | *ه) گاهی بر موضوع، پسوند و دنباله هایی را اضافه کرده یا از سایر مصادر ـ به جر بحار ـ نکاتی را اصطیاد و ذکر کرده است تا آنجا که رنگ موسوعه و مجموعه کاملی را به خود گرفته است. |
| − | * | + | *و) از آنجا که [[حاج شیخ عباس قمی|محدث قمی]]، خود [[علم رجال|رجالی]] متبحری است، به ضبط تاریخ موالید و وفیات اشخاص بسیار عنایت داشته و در کنار اعداد به [[ابجد|حروف ابجد]] هم نوشته تا کمتر اشتباهی رخ دهد، مثلاً وفات مرحوم [[شیخ کلینی|کلینی]] ۳۲۹ ق است ولی در نوشتن و... رقم ۲ و ۳ که به یکدیگر شبیه هستند، خیلی اشتباه می شوند. ایشان با حروف ابجد و طبق حساب جمل هم همین رقم را چنین ذکر کرده است: «مات ابوجعفر الکلینی ببغداد سنه ۳۲۹ شکط، سنه تناثر النجوم».<ref>مقدمه سفینه البحار، ص ۳۲ـ۳۹.</ref> |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
==چاپ حاضر== | ==چاپ حاضر== | ||
| − | + | چاپ جدید این کتاب به اهتمام بنیاد پژوهش های [[آستان قدس رضوی]]، انجام شده است. در این چاپ، سفینه با چاپ جدید بحارالانوار منطبق شده، علاوه بر رموز ابجدی که مایه مصونیت از اشتباه است، شماره های عددی نیز آورده شده و [[آیه|آیات]] و کلمه های مشکل اعراب گذاری شده. از بهترین نسخه ها برای مقابله استفاده شده از جمله نسخی که پس از چاپ بدست مرحوم مؤلف تصحیح و تحشیه شده است. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
متون روایی با بحار و مصادر بحار نیز مقابله شده و در این موارد با ۳ گونه ماخذ مقابله و تصحیح شده است؛ [[احادیث]] و نقل قولها علاوه بر بحار به مصادر بحار نیز ارجاع شده است. | متون روایی با بحار و مصادر بحار نیز مقابله شده و در این موارد با ۳ گونه ماخذ مقابله و تصحیح شده است؛ [[احادیث]] و نقل قولها علاوه بر بحار به مصادر بحار نیز ارجاع شده است. | ||
| سطر ۱۰۶: | سطر ۷۵: | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
| − | |||
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | * سفینة البحار و مدینة الحکم | + | *"سفینة البحار و مدینة الحکم والآثار"، علی مختاری، کتاب ماه دین، فروردین ۱۳۷۸، شماره ۱۸. |
| − | [[رده:فرهنگ نامه ها]] | + | [[رده:منابع حدیثی]][[رده:فرهنگ نامه ها]][[رده:آثار شیخ عباس قمی]] |
| − | [[رده: | ||
{{حدیث}} | {{حدیث}} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۲ مارس ۲۰۲۵، ساعت ۱۳:۵۶
مقاله‌ی مربوط به این عنوان از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
 | |
| نویسنده | شیخ عباس قمی |
| موضوع | احادیث شیعه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۲ |
|
| |
«سفینة البحار و مدینة الحکم و الآثار» تألیف شیخ عباس قمی (م، ۱۳۵۹ ق)، در واقع فهرست و راهنمایی است بر کتاب عظیم «بحارالانوار» اثر علامه مجلسی. «بحارالانوار» دریای عظیم و مواجی است که دستیابی به درّ و گوهرهایش نیازمند وسیله‌ای بود و «سفینة البحار» با نامی گویا، هم گزیده و گلچینی است از «بحار»، و هم آدرس و ارجاع به مطالب مورد نظر در سراسر آن کتاب است.
مؤلف
حاج شیخ عباس قمى (۱۳۵۹-۱۲۹۴ ق)، محدث بزرگ شیعه و متولد در قم و متوفی در نجف است. او در نجف از محضر اساتید بزرگی چون سید محمد کاظم یزدی، میرزا محمدتقی شیرازی و میرزا حسین نورى کسب علم نمود.
محدث قمی در زمان خود، از مربیان و معلمان اخلاق اسلامی در میان مردم و حوزه‌های علمیه شناخته می شد. سید علی‌نقی فیض‌الاسلام، سید محمدهادی میلانی و حیدرقلی سردار کابلی از شاگردان او هستند.
برخی از تألیفات مهم شیخ عباس قمی عبارت است از: مفاتیح الجنان، سفینة البحار، منتهى الآمال، فواید الرضویة، تتمة المنتهی و نفس المهموم.
اهمیت بحار و سفینةالبحار
به قول شاگرد مرحوم علامه مجلسى امیر محمدصالح حسینی، علامه مجلسی احادیث فراوان پراکنده ای که در غیر کتب اربعه بوده است را در مجلدات بحار فراهم کرده است، کمتر عالمی است که بتواند برخی از مجلدات بحار را تهیه کند کتابی که در شیعه بی سابقه و از نظر دقت و ضبط، سودمندی و کارآیی، استیعاب و فراگیری ادله و آراء و گستردگی حجم روایات بی نظیر است.
مرحوم علامه طباطبایی قدس سره بسیار از بحارالانوار ستایش می‌کرد و آن را بهترین فرهنگ شیعی می دانست که اخبار را جمع آوری کرده است و از نظم دقیق، تفصیل و تبویب مرتب و حساب شده، استفاده از تمام قرآن کریم در جاهای مناسب، تفسیر خلاصه و مناسب آیات، شرح و بیان مشکلات اخبار اظهار شگفتی می کرد.
امام خمینی می فرمود: بحارالانوار عالم و محدث بزرگ علامه مجلسی فراگیر حدود چهارصد کتاب و رساله است و به تنهایی یک کتابخانه کوچک را تشکیل می دهد، چون مصنف این کتاب می‌دید بسیاری از رساله ها و کتابهای کوچک حدیثی به جهت قدمت و کوچکی در معرض نابودی قرار گرفته اند شروع به گردآوری آنها در یک مجموعه کرد، هر چند به صحت تمام آنها ملتزم نبود.
بدیهی است بحارالانوار با حجم گسترده (۱۱۰ جلد) نیازمند فهرستی گویا و مناسب بوده و اولین دانشمندی که بهترین راهنمای استفاده از آن را فراهم کرد، خاتم المحدثین حاج شیخ قمی (۱۲۹۴ـ ۱۳۵۹ هـ.ق) است.
محقق «سفینة البحار» استاد علی اکبر الهی خراسانی می نویسد: از مرحوم آیت الله خویی پرسیدند: اگر مجموع کتابهایتان را بگیرند و بگویند فقط یک کتاب را می توانی برداری، در چنین فرضی شما چه کتابی را انتخاب می کنی؟ در پاسخ می فرمایند: «سفینة البحار».
همچنین علامه عسکری می گوید: «برنامه همیشگی من این است که در هر سفری دو کتاب به همراه داشته باشیم که یکی [از آنها] سفینة البحار است.[۱]
ویژگی‌های سفینةالبحار
۱. موضوعات کتاب «سفینة البحار» به ترتیب حروف الفبا و بر اساس ماده و ریشه ثلاثی مجرد موضوع مرتب شده است، به نحوی که خواننده به آسانی می تواند به بیش از هزار و هفتصد موضوع دست یابد که طبعاً هر کدام شامل مدخل های گوناگون و متعددی خواهد بود.
۲. این اثر گزیده ای بسیار دقیق و حساب شده از سراسر یک دائرة المعارف بزرگ به نام بحارالانوار است که مایه صرفه جویی فراوان در وقت و مانع اتلاف عمر طلاب است. مؤلف که خود استادی زبردست است که با ذوق سرشار روایی و رجالی و حسن سلیقه، بهترین ها را برگزیده و هر آنچه را آورده یک خصوصیت و ویژگی هایی داشته است. مثلاً اگر به ماده «علم» بنگرید از باب اول کتاب العلم بحار تنها آیات آغاز و انجام باب را آورده و نوبت به احادیث که رسیده است از ۱۲۲ روایت تنها دو تا را انتخاب کرده و تا باب ششم هیچ نقل نکرده و از باب ششم تنها یک آیه و باز باب هفتم را رها کرده و از باب هشتم از بین سیزده آیه یک آیه و از بین ۹۲ روایت تنها به یکی بسنده کرده است. معیارش در گزینش، تناسب بیشتر با عنوان باب، اتقان روایت، کوتاه و پرمحتوا بودن و... است.
۳. یکی از امتیازات مهم سفینه آن است که مؤلف در موضوع مورد نظر به همان باب اکتفا نکرده بلکه از هر جای کتاب نکته ای در آن موضوع یا متناسب و مرتبط با آن یافته، همه را برگزیده و یک جا ارجاع داده است مثلاً درباره حارث همدانی از هفت موضوع کتاب بحار نکته آورده است.
۴. در ایراد عناوین بحث، عنوان و تیتری را مطرح نموده که از سایر عناوین، معروفتر و شناخته شده تر باشد؛ مثلا هر جا اسم شخصی مشهور بوده، لقب یا کنیه اش را عنوان نکرده؛ البته از کنیه و لقب و... غافل نبوده و سعی کرده آنچه ذیل لقب و کنیه و... هست آدرس دهد یا بیاورد. به عنوان نمونه چون کنیه حارث بن سعید معروفتر بوده، شرح حالش را در ذیل «ابوفراس الحمدانی» آورده و سایر موارد مثل ماده حرث را به کنیه ارجاع داده است.
۵. مؤلف عنایت کامل دارد که گاه واژه ای ممکن است از چند ماده مشتق شده باشد و نتیجه این شده که مطالب و موضوعات متناسبی را هم که احیاناً در بحار نبوده اضافه فرموده است و از نثر و شعر و... حتی اشعار فارسی هم بهره برده است.
۶. تحقیقات و حواشی وی در ریشه های لغات جلوه های گوناگونی دارد نظیر:
- الف) ارجاع به ریشه های متناسب و مرتبط یا مترادف که روشی پیشرفته و کارآمد است.
- ب) شرح واژه های پیچیده و غامض و الفاظ نامانوس، به قدر لازم.
- ج) بر روشن شدن ماده یا تکمیل آن، اضافاتی بیان می کند.
- د) شرح حال اعلام و شخصیت ها را به اجمال یا تفصیل بیان می کند.
- ه) گاهی بر موضوع، پسوند و دنباله هایی را اضافه کرده یا از سایر مصادر ـ به جر بحار ـ نکاتی را اصطیاد و ذکر کرده است تا آنجا که رنگ موسوعه و مجموعه کاملی را به خود گرفته است.
- و) از آنجا که محدث قمی، خود رجالی متبحری است، به ضبط تاریخ موالید و وفیات اشخاص بسیار عنایت داشته و در کنار اعداد به حروف ابجد هم نوشته تا کمتر اشتباهی رخ دهد، مثلاً وفات مرحوم کلینی ۳۲۹ ق است ولی در نوشتن و... رقم ۲ و ۳ که به یکدیگر شبیه هستند، خیلی اشتباه می شوند. ایشان با حروف ابجد و طبق حساب جمل هم همین رقم را چنین ذکر کرده است: «مات ابوجعفر الکلینی ببغداد سنه ۳۲۹ شکط، سنه تناثر النجوم».[۲]
چاپ حاضر
چاپ جدید این کتاب به اهتمام بنیاد پژوهش های آستان قدس رضوی، انجام شده است. در این چاپ، سفینه با چاپ جدید بحارالانوار منطبق شده، علاوه بر رموز ابجدی که مایه مصونیت از اشتباه است، شماره های عددی نیز آورده شده و آیات و کلمه های مشکل اعراب گذاری شده. از بهترین نسخه ها برای مقابله استفاده شده از جمله نسخی که پس از چاپ بدست مرحوم مؤلف تصحیح و تحشیه شده است.
متون روایی با بحار و مصادر بحار نیز مقابله شده و در این موارد با ۳ گونه ماخذ مقابله و تصحیح شده است؛ احادیث و نقل قولها علاوه بر بحار به مصادر بحار نیز ارجاع شده است.
پانویس
- پرش به بالا ↑ مقدمه سفینه البحار، ص ۳۳.
- پرش به بالا ↑ مقدمه سفینه البحار، ص ۳۲ـ۳۹.
منابع
- "سفینة البحار و مدینة الحکم والآثار"، علی مختاری، کتاب ماه دین، فروردین ۱۳۷۸، شماره ۱۸.
