ارهاص: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
جز (صفحه‌ای جدید حاوی 'زمينه‌سازى براى وقوع بعثت انبيا عليهم‌السلام. ارهاص در لغت به ‌معناى «اثبات»...' ایجاد کرد)
 
جز (مهدی موسوی صفحهٔ اِرهاص را به ارهاص که تغییرمسیر بود منتقل کرد)
 
(۱۰ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
−
زمينه‌سازى براى وقوع بعثت انبيا عليهم‌السلام.
+
'''«اِرهاص»''' در اصطلاح متکلمان، حوادث خارق‌العاده یا شگفتى است که در آستانه میلاد پیامبران الهی و یا بعد از آن و پیش از بعثت ایشان به وقوع مى‌پیوندد و از [[نبوت]] آن‌ها در آینده حکایت دارد. آیاتى از [[قرآن|قرآن کریم]] به وقایعى اشاره دارد که از ارهاصات پیامبران دانسته شده‌اند.
  
−
ارهاص در لغت به ‌معناى «اثبات» و «اصرار» از ريشه «ر‌ـ‌ هـ ‌ـ‌ ص» (تأسيس بنيان، ساختن رگه‌زيرين بنا)<ref> لسان‌العرب، ج‌ 5، ص ‌343، «رهص».</ref> و «رِهص» (شالوده، چينه و بنيان) آمده است.<ref> الصحاح، ج‌ 3، ص‌ 1042، «رهص».</ref> براى ارهاص معانى ديگرى نيز گفته ‌شده است.<ref> لغت‌نامه، ج‌ 2، ص‌ 1637، «ارهاص».</ref>
+
==واژه‌شناسی==
 +
«ارهاص» در لغت به ‌معناى «اثبات» و «اصرار» از ریشه «ر‌ـ‌ هـ ‌ـ‌ ص» (تأسیس بنیان، ساختن رگه‌زیرین بنا)<ref> لسان‌العرب، ج‌ ۵، ص ‌۳۴۳، «رهص».</ref> و «رِهص» (شالوده، چینه و بنیان) آمده است.<ref> الصحاح، ج‌ ۳، ص‌ ۱۰۴۲، «رهص».</ref> براى ارهاص معانى دیگرى نیز گفته ‌شده است.<ref> لغت‌نامه، ج‌ ۲، ص‌ ۱۶۳۷، «ارهاص».</ref>
  
−
در اصطلاح متكلمان، حوادث خارق‌العاده<ref> كشاف اصطلاحات الفنون، ج‌ 1، ص‌ 141، «ارهاص».</ref> يا شگفتى<ref> كشف المراد، شعرانى، ص‌ 491.</ref> است كه در آستانه ميلاد انبياء و يا بعد از آن و پيش از بعثت ايشان به وقوع مى‌پيوندد<ref> روح البيان، ج‌ 10، ص‌ 510.</ref> و از نبوت آن‌ها در آينده حكايت دارد تا مردم با مشاهده آن امور، آماده شنيدن دعوت انبيا عليهم‌السلام شوند.<ref> همان؛ تلخيص المحصل، ص‌ 350.</ref>
+
در اصطلاح متکلمان، حوادث خارق‌العاده<ref> کشاف اصطلاحات الفنون، ج‌ ۱، ص‌ ۱۴۱، «ارهاص».</ref> یا شگفتى<ref> کشف المراد، شعرانى، ص‌ ۴۹۱.</ref> است که در آستانه میلاد انبیاء علیهم‌السلام و یا بعد از آن و پیش از بعثت ایشان به وقوع مى‌پیوندد<ref> روح البیان، ج‌ ۱۰، ص‌ ۵۱۰.</ref> و از [[نبوت]] آن‌ها در آینده حکایت دارد تا مردم با مشاهده آن امور، آماده شنیدن دعوت انبیا شوند.<ref> همان؛ تلخیص المحصل، ص‌ ۳۵۰.</ref>
  
−
آنچه مقدمه آماده‌سازى [[پيامبران]] براى [[نبوت]] باشد مانند تذكرات غيبى به ايشان نيز، ارهاص دانسته شده است<ref> منشور جاويد، ج‌ 12، ص‌ 358.</ref> تناسب بين معناى لغوى و اصطلاحى آن، اين است كه با ارهاص، شالوده نبوت پى‌ريزى مى‌شود.<ref> تلخيص المحصل، ص‌ 350.</ref>
+
آنچه مقدمه آماده‌سازى [[پیامبران]] براى نبوت باشد مانند تذکرات غیبى به ایشان نیز، ارهاص دانسته شده است.<ref> منشور جاوید، ج‌ ۱۲، ص‌ ۳۵۸.</ref> تناسب بین معناى لغوى و اصطلاحى آن، این است که با ارهاص، شالوده نبوت پى‌ریزى مى‌شود.<ref> تلخیص المحصل، ص‌ ۳۵۰.</ref>
  
−
ارهاص همچون معجزه و كرامت از باب لطف است؛<ref> كشف المراد، شعرانى، ص‌ 49.</ref> و زمينه انجام اطاعت و دورى از گناه را فراهم مى‌سازد.<ref> كشف المراد، شعرانى، ص‌ 492؛ كشف المراد، حسن‌زاده، ص‌ 444.</ref> تفاوت ارهاص با معجزه در اين است كه ارهاص، پيش از زمان دعوت و بدون تحدى (مبارزه‌طلبى) است.<ref> شرح المقاصد، ج‌ 5، ص‌ 12.</ref> گرچه متكلمان گاهى از باب مجاز و ‌علاقه مشابهت يا تغليب به ارهاص معجزه نيز ‌گفته‌اند.<ref> شرح المقاصد، ج‌ 5، ص‌ 12‌ـ‌13.</ref>
+
ارهاص همچون [[معجزه]] و کرامت از باب لطف است؛<ref> کشف المراد، شعرانى، ص‌ ۴۹.</ref> و زمینه انجام اطاعت و دورى از [[گناه]] را فراهم مى‌سازد.<ref> کشف المراد، شعرانى، ص‌ ۴۹۲؛ کشف المراد، حسن‌زاده، ص‌ ۴۴۴.</ref> تفاوت ارهاص با معجزه در این است که ارهاص، پیش از زمان دعوت و بدون تحدى (مبارزه‌طلبى) است.<ref> شرح المقاصد، ج‌ ۵، ص‌ ۱۲.</ref> گرچه متکلمان گاهى از باب مجاز و ‌مشابهت یا تغلیب، به ارهاص، معجزه نیز ‌گفته‌اند.<ref> شرح المقاصد، ج‌ ۵، ص‌ ۱۲‌ـ‌۱۳.</ref>
  
−
بعضى از متكلمان معتزلى ارهاص را نپذيرفته‌اند. چنان‌كه كرامت را نيز انكار نموده‌اند<ref> كشف المراد، شعرانى، ص‌ 491.</ref> آنان ارهاصات واقع شده در هر عصرى را به پيامبر موجود در آن عصر نسبت داده و از معجزات وى مى‌دانند<ref> شرح المواقف الايجى، ج‌ 8، ص‌ 226.</ref> و اين در ‌حالى است كه برخى از ارهاصات در زمانى تحقق يافته كه پيامبرى وجود نداشته است.<ref> شرح المواقف الايجى، ج‌ 8، ص‌ 226.</ref>
+
بعضى از متکلمان [[معتزله|معتزلى]] ارهاص را نپذیرفته‌اند، چنان‌که کرامت را نیز انکار نموده‌اند.<ref> کشف المراد، شعرانى، ص‌ ۴۹۱.</ref> آنان ارهاصات واقع شده در هر عصرى را به پیامبر موجود در آن عصر نسبت داده و از معجزات وى مى‌دانند<ref> شرح المواقف الایجى، ج‌ ۸، ص‌ ۲۲۶.</ref> و این در ‌حالى است که برخى از ارهاصات در زمانى تحقق یافته که پیامبرى وجود نداشته است.<ref> شرح المواقف الایجى، ج‌ ۸، ص‌ ۲۲۶.</ref>
  
−
برخى، آماده‌سازى اذهان براى وقوع ولايت اوليا را نيز ارهاص دانسته‌اند بنابر اين سخن گفتن [[حضرت فاطمه]] زهرا علیهاالسلام را در رَحم مادر<ref> منتهى‌الآمال، ج‌ 1، ص‌ 215.</ref> و خواندن [[سوره مؤمنون]] به ‌وسيله [[امام على]] علیه‌السلام لحظاتى پس از ولادت<ref> مناقب، ج‌ 2، ص‌ 198.</ref> و سخن گفتن ديگر امامان بلافاصله پس از ولادت و كرامات آنان در خردسالى را ارهاص به ‌شمار آورده<ref> مهر تابان، ص‌ 225.</ref> و تفاوت آن با كرامت را در پيش از موعد بودن ارهاص دانسته‌اند.<ref> مهر تابان، ص‌ 225.</ref>
+
برخى، آماده‌سازى اذهان براى وقوع [[ولایت]] اولیاء را نیز ارهاص دانسته‌اند؛ بنابراین، سخن گفتن [[حضرت فاطمه]] علیهاالسلام در رَحم مادرش [[خدیجه|حضرت خدیجه]]<ref> منتهى‌الآمال، ج‌ ۱، ص‌ ۲۱۵.</ref> و خواندن [[سوره مؤمنون]] به ‌وسیله [[امام على]] علیه‌السلام لحظاتى پس از [[ولادت امام علی علیه السلام|ولادت]]<ref> مناقب، ج‌ ۲، ص‌ ۱۹۸.</ref> و سخن گفتن دیگر [[ائمه|امامان]] پس از ولادت و کرامات آنان در خردسالى را ارهاص به ‌شمار آورده و تفاوت آن با کرامت را در پیش از موعد بودن ارهاص دانسته‌اند.<ref> مهر تابان، ص‌ ۲۲۵.</ref>
  
−
در تاريخ، ارهاصات بسيارى براى [[پيامبران]] به خصوص نبى ‌اكرم صلی الله علیه و آله نقل شده است.<ref> كشف‌المراد، حسن‌زاده، ص‌ 353؛ البداية والنهايه، ج‌ 1، ص‌ 213؛ شرح المقاصد، ج‌ 5، ص‌ 12.</ref> در [[قرآن]] گرچه به ارهاص تصريح نشده است ولى آياتى از قرآن به وقايعى اشاره دارد كه از ارهاصات پيامبران دانسته شده و يا مى‌توان آن‌ها را از مصاديق ارهاص دانست.
+
==ارهاصات برخی از پیامبران==
 +
در اخبار و تاریخ، ارهاصات بسیارى براى [[پیامبران]] علیهم‌السلام به خصوص [[پیامبر اسلام]] صلی الله علیه وآله نقل شده است.<ref> کشف‌المراد، حسن‌زاده، ص‌ ۳۵۳؛ البدایة والنهایه، ج‌ ۱، ص‌ ۲۱۳؛ شرح المقاصد، ج‌ ۵، ص‌ ۱۲.</ref> در [[قرآن]] گرچه به کلمه ارهاص تصریح نشده است، ولى آیاتى از آن به وقایعى اشاره دارد که از ارهاصات پیامبران دانسته شده و یا مى‌توان آن‌ها را از مصادیق ارهاص دانست.
  
−
'''ارهاصات يوسف علیه‌السلام'''
+
=== ارهاصات یوسف علیه‌السلام ===
 +
'''خواب حضرت یوسف:'''
  
−
'''''1. دور ساختن از گناه:'''''
+
با توجه به این ‌که غالباً خواب‌هاى صادق [[پیامبران]] را که از [[نبوت]] ایشان گزارش مى‌دهد، ارهاص مى‌خوانند،<ref> منشور جاوید، ج‌ ۱۲، ص‌ ۳۵۸.</ref> ممکن است خوابى که [[حضرت یوسف]] علیه‌السلام براى پدر خود نقل مى‌کند که یازده ستاره، خورشید و ماه براى وى سجده مى‌کنند: {{متن قرآن|«إِذْ قَالَ یوسُفُ لِأَبِیهِ یا أَبتِ إِنِّی رَأَیتُ أَحَدَ عَشَرَ کوْکبًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ رَأَیتُهُمْ لِی سَاجِدِینَ»}} ([[سوره یوسف]]/۱۲، ۴) را از ارهاصات وى به ‌شمار آورد.
  
−
با اين ‌كه تمام شرايط و امكانات تحقق گناه براى [[حضرت يوسف]] علیه‌السلام فراهم بود،<ref> الميزان، ج‌ 11، ص‌ 120‌ـ‌125.</ref> وى خدا را در خلوت‌ها شاهد و ناظر ديده، بندگى او را برگزيد و خود را آماده پذيرش هر گونه سختى نمود: «...قالَ مَعاذَاللّهِ اِنَّهُ رَبّى اَحسَنَ مَثواىَ اِنَّهُ لايُفلِحُ الظّلِمون» ([[سوره يوسف]]/12، 23) و با كمك برهان الهى از ارتكاب گناه خوددارى كرد: «...لَولا اَن رَءا بُرهنَ رَبِّهِ... لِنَصرِفَ عَنهُ السّوءَ والفَحشاءَ‌...».(سوره يوسف/12،24)
+
'''دور ساختن از گناه:'''
  
−
'''''2. شفاى چشمان يعقوب با پيراهن:'''''
+
با این ‌که تمام شرایط و امکانات تحقق [[گناه]] براى یوسف علیه‌السلام فراهم بود،<ref> المیزان، ج‌ ۱۱، ص‌ ۱۲۰‌ـ‌۱۲۵.</ref> وى [[خدا]] را در خلوت‌ها شاهد و ناظر دیده، بندگى او را برگزید و خود را آماده پذیرش هر گونه سختى نمود: {{متن قرآن|«...قَالَ مَعَاذَ اللّهِ إِنَّهُ رَبِّی أَحْسَنَ مَثْوَای إِنَّهُ لاَ یفْلِحُ الظَّالِمُونَ»}} ([[سوره یوسف]]/۱۲، ۲۳) و با کمک [[برهان]] الهى از ارتکاب گناه خوددارى کرد: {{متن قرآن|«...لَولا اَن رَءا بُرهنَ رَبِّهِ... لِنَصرِفَ عَنهُ السّوءَ والفَحشاءَ‌...»}}.(سوره یوسف/۱۲، ۲۴)
  
−
حضرت يوسف علیه‌السلام به برادرانش گفت: پيراهنم را ببريد بر صورت پدرم بيندازيد تا بينا شود: «اِذهَبوا بِقَميصى هذا فَاَلقوهُ عَلى وجهِ اَبى يَأتِ بَصيرًا‌...». (سوره يوسف/12، 93) با توجه به اين ‌كه غالباً خواب‌هاى صادق [[پيامبران]] را كه از نبوت ايشان گزارش مى‌دهد، ارهاص مى‌خوانند.<ref> منشور جاويد، ج‌ 12، ص‌ 358.</ref>
+
'''شفاى چشمان یعقوب با پیراهن:'''
  
−
ممكن است خوابى كه يوسف علیه‌السلام براى پدر خود نقل مى‌كند كه يازده ستاره، خورشيد و ماه براى وى سجده مى‌كنند: «اِنّى رَاَيتُ اَحَدَ عَشَرَ كَوكَبـًا والشَّمسَ والقَمَرَ رَاَيتُهُم لى سجِدين» ([[سوره يوسف]]/12،4) را از ارهاصات وى به ‌شمار آورد.
+
حضرت یوسف علیه‌السلام به برادرانش گفت: پیراهنم را ببرید بر صورت پدرم بیندازید تا بینا شود: {{متن قرآن|«اذْهَبُواْ بِقَمِیصِی هَـذَا فَأَلْقُوهُ عَلَى وَجْهِ أَبِی یأْتِ بَصِیرًا...»}} (سوره یوسف/۱۲، ۹۳).  
  
−
نجات از چاه و پرورش در خانه عزيز مصر، (سوره يوسف/12،100) و علم تعبير خواب (سوره يوسف/12،21) نيز از ‌جمله مواردى است كه شايد بتوان آن‌ها را از ديگر ارهاصات حضرت يوسف علیه‌السلام دانست. گفتنى است تمام اين حوادث را در ‌صورتى مى‌توان از ارهاصات حضرت يوسف علیه‌السلام دانست كه پيش از نبوت آن حضرت باشد.
+
نجات از چاه و پرورش در خانه عزیز مصر، (سوره یوسف/۱۲، ۱۰۰) و علم تعبیر خواب (سوره یوسف/۱۲، ۲۱) نیز از ‌جمله مواردى است که شاید بتوان آن‌ها را از دیگر ارهاصات حضرت یوسف علیه‌السلام دانست. گفتنى است تمام این حوادث را در ‌صورتى مى‌توان از ارهاصات حضرت یوسف علیه‌السلام دانست که پیش از نبوت آن حضرت باشد.
  
−
'''ارهاصات موسى علیه‌السلام'''
+
===ارهاصات موسى علیه‌السلام===
 +
'''وحى به مادر حضرت موسى:'''
  
−
'''''1. وحى (الهام) به مادر موسى علیه‌السلام:'''''
+
خداوند به [[مادر حضرت موسی]] [[وحى]] (الهام) کرد که او را شیرده و در دریا بینداز و ترس و اندوه به دل راه مده که ما او را به ‌تو باز ‌مى‌گردانیم: {{متن قرآن|«وَأَوْحَینَا إِلَى أُمِّ مُوسَى أَنْ أَرْضِعِیهِ فَإِذَا خِفْتِ عَلَیهِ فَأَلْقِیهِ فِی الْیمِّ وَلَا تَخَافِی وَلَا تَحْزَنِی إِنَّا رَادُّوهُ إِلَیک...»}}.([[سوره قصص]]/۲۸، ۷)
  
−
خداوند به مادر موسى [[وحى]] كرد كه او را شيرده و در دريا بينداز و ترس و اندوه به دل راه مده كه ما او را به ‌تو باز ‌مى‌گردانيم: «و‌اَوحَينا اِلى اُمِّ موسى اَن اَرضِعيهِ فَاِذا خِفتِ عَلَيهِ فَاَلقيهِ فِى‌اليَمِّ و‌لاتَخافى و لاتَحزَنى اِنّا رادّوهُ اِلَيكِ‌...».([[سوره قصص]]/28، 7)
+
'''نجات حضرت موسى از دریا:'''
  
−
'''''2. نجات موسى علیه‌السلام از دريا:'''''
+
هنگامى که کارگزاران [[فرعون]]، [[حضرت موسى]] علیه‌السلام را از آب گرفته به نزد وى آوردند، چون چشم همسر فرعون به موسى افتاد به فرعون گفت: او چشم روشنى براى من و تو است. او را نکشید؛ شاید برایمان سودمند باشد یا او را به فرزندى بگیریم: {{متن قرآن|«وَقَالَتِ امْرَأَتُ فِرْعَوْنَ قُرَّتُ عَینٍ لِّی وَلَک لَا تَقْتُلُوهُ عَسَى أَن ینفَعَنَا أَوْ نَتَّخِذَهُ وَلَدًا...»}}. ‌(سوره قصص/۲۸، ۹)
  
−
هنگامى كه كارگزاران فرعون، موسى را از آب گرفته به نزد وى آوردند، چون چشم همسر فرعون به موسى افتاد به فرعون گفت: او چشم روشنى براى من و تو است. او را نكشيد؛ شايد برايمان سودمند باشد يا او را به فرزندى بگيريم: «و‌قالَتِ امرَاَتُ فِرعَونَ قُرَّتُ عَين لى ولَكَ لاتَقتُلوهُ عَسى اَن يَنفَعَنا اَو نَتَّخِذَهُ وَلَدًا‌...». ‌(سوره قصص/28، 9)
+
'''بازگشت موسى به دامان مادر:'''
  
−
'''''3. بازگشت موسى به دامان مادر:'''''
+
خداوند مى‌فرماید: موسى را به مادرش بازگرداندیم تا چشمش بدو روشن شود و غم نخورد و بداند که وعده خداوند درست است: {{متن قرآن|«فَرَدَدْنَاهُ إِلَى أُمِّهِ کی تَقَرَّ عَینُهَا وَلَا تَحْزَنَ وَلِتَعْلَمَ أَنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ...»}}. (سوره قصص/۲۸،‌ ۱۳)
  
−
خداوند مى‌فرمايد: موسى را به مادرش بازگردانديم تا چشمش بدو روشن شود و غم نخورد و بداند كه وعده خداوند درست است: «فَرَدَدنهُ اِلى اُمِّهِ كَى تَقَرَّ عَينُها ولاتَحزَنَ و لِتَعلَمَ اَنَّ وَعدَاللّهِ حَقٌّ‌...». (سوره قصص/28،‌13)
+
=== ارهاصات عیسى علیه‌السلام ===
 +
'''باردار شدن مریم بدون شوهر:'''<ref> بحارالانوار، ج‌ ۱۴، ص ‌۲۲۴؛ الفرقان، ج‌ ۱۶، ص‌ ۲۹.</ref>
  
−
'''ارهاصات عيسى علیه‌السلام'''
+
وقتى فرشتگان بشارت فرزند را به [[حضرت مریم|مریم]] دادند، او گفت: پروردگارا! چگونه فرزنددار شوم؛ در ‌حالى ‌که بشرى با من تماس نداشته است؟ گفت: چنین است، خداوند هر چه بخواهد مى‌آفریند: {{متن قرآن|«قَالَتْ رَبِّ أَنَّى یکونُ لِی وَلَدٌ وَلَمْ یمْسَسْنِی بَشَرٌ قَالَ کذَلِک اللّهُ یخْلُقُ مَا یشَاء...»}}. ([[سوره آل ‌عمران]]/۳، ۴۷)
  
−
'''''1. باردار شدن مريم علیهاالسلام بدون شوهر:'''''<ref> [[بحارالانوار]]، ج‌ 14، ص ‌224؛ الفرقان، ج‌ 16، ص‌ 29.</ref>
+
'''بارور شدن نخل خشک:'''<ref> التفسیر الکبیر، ج‌ ۱۳، ص‌ ۵۲۸؛ الفرقان، ج‌ ۱۶، ص‌ ۲۹۶.</ref>
  
−
وقتى فرشتگان بشارت فرزند را به مريم دادند، مريم گفت: پروردگارا! چگونه فرزنددار شوم؛ در ‌حالى ‌كه بشرى با من تماس نداشته است؟ گفت: چنين است. خداوند هر چه بخواهد مى‌آفريند: «قالَت رَبِّ اَنّى يَكونُ لى وَلَدٌ ولَم‌ يَمسَسنى بَشَرٌ قالَ كَذلِكِ اللّهُ يَخلُقُ ما‌يَشاءُ‌...». ([[سوره آل ‌عمران]]/3، 47)
+
پس از وضع حمل حضرت مریم و نیاز وى به غذاى مناسب در آن حال، خداوند به وى فرمود: این تنه نخل را به ‌طرف خود تکان ده، رطب تازه‌اى بر تو فرو ‌مى‌ریزد: {{متن قرآن|«وَهُزِّی إِلَیک بِجِذْعِ النَّخْلَةِ تُسَاقِطْ عَلَیک رُطَبًا جَنِیا»}}. ([[سوره مریم]]/۱۹، ۲۵)
  
−
'''''2. بارور شدن نخل خشك:'''''<ref> التفسير الكبير، ج‌ 13، ص‌ 528؛ الفرقان، ج‌ 16، ص‌ 296.</ref>
+
'''جاری شدن جوى آب از کنار مریم:'''<ref>التفسیر الکبیر، ج‌ ۲۱، ص ‌۵۲۸؛ الفرقان، ج‌ ۱۶، ص‌ ۲۹۶‌ـ‌۲۹۷.</ref>
  
−
پس از وضع حمل مريمِ طاهره و نياز وى به غذاى مناسب در آن حال، خداوند به وى فرمود: اين تنه نخل را به ‌طرف خود تكان ده، رطب تازه‌اى بر تو فرو ‌مى‌ريزد: «و ‌هُزّى اِلَيكِ بِجِذعِ النَّخلَةِ تُسقِط عَلَيكِ رُطَبـًا جَنيـّا». ([[سوره مريم]]/19، 25)
+
هنگامى که مریم علیهاالسلام به آب نیاز داشت جوى آبى از کنار آن حضرت جارى شد: {{متن قرآن|«...‌قَدْ جَعَلَ رَبُّک تَحْتَک سَرِیا»}}. (سوره مریم/۱۹، ۲۴)
  
−
'''''3. جارى شدن جوى آب از كنار مريم علیهاالسلام:'''''<ref> التفسير الكبير، ج‌ 21، ص ‌528؛ الفرقان، ج‌ 16، ص‌ 296‌ـ‌297.</ref>
+
'''سخن گفتن عیسى در گهواره:'''<ref> مجمع‌البیان، ج‌ ۲، ص‌ ۲۹۵؛ بحارالانوار، ج‌ ۱۴، ص‌ ۲۲۲.</ref>
  
−
هنگامى كه مريم علیهاالسلام به آب نياز داشت جوى آبى از كنار آن حضرت جارى شد: «...‌قَد جَعَلَ رَبُّكِ تَحتَكِ سَريـّا». ([[سوره مريم]]/19، 24)
+
عیسى به کسانى ‌که مریم را متهم ساخته بودند فرمود: من بنده خدا هستم. او مرا پیامبرى صاحب کتاب قرار داده است: {{متن قرآن|«قَالُوا کیفَ نُکلِّمُ مَن کانَ فِی الْمَهْدِ صَبِیا × قَالَ إِنِّی عَبْدُ اللَّهِ آتَانِی الْکتَابَ وَجَعَلَنِی نَبِیا»}}. (سوره مریم/۱۹، ۲۹‌ـ‌۳۰) شایان ذکر است که [[حضرت عیسى]] علیه‌السلام با جمله «و‌جَعَلَنى نَبیـّا» از پیامبرى خویش در آینده خبر داده و به ‌دلیل حتمى بودن وقوع آن از فعل ماضى استفاده شده است.<ref> شرح المواقف، ج‌ ۸، ص‌ ۲۲۶.</ref> بنابراین سخن گفتن وى در گهواره از [[معجزه|معجزات]] آن حضرت به حساب نیامده، بلکه از ارهاصات وى به ‌شمار مى‌آید. با این وجود برخی دیگر گفته اند سخن گفتن عیسى علیه‌السلام در گهواره به ‌دلیل کلام وى در قرآن {{متن قرآن|« وَجَعَلَنِی نَبِیا»}} ([[سوره مریم]]/۱۹، ۳۰) معجزه و در زمان نبوت آن حضرت بوده است.<ref> بحارالانوار، ج‌ ۱۴، ص‌ ۲۲۲.</ref>
  
−
'''''4. سخن گفتن عيسى علیه‌السلام در گهواره:'''''<ref> مجمع‌البيان، ج‌ 2، ص‌ 295؛ بحارالانوار، ج‌ 14، ص‌ 222.</ref>
+
گروهى از [[معتزله]] که کرامات اولیا را انکار کرده‌اند، نزول مائده آسمانى بر حضرت مریم ([[سوره آل ‌عمران]]/۳،۳۷) و سخن گفتن [[فرشتگان]] با وى (سوره آل ‌عمران/۳،۴۲‌ـ‌۴۵) را نیز از ارهاصات حضرت عیسى علیه‌السلام دانسته‌اند.<ref> کشف المراد، حسن‌زاده، ص‌ ۴۷۶.</ref>
  
−
عيسى به كسانى ‌كه مريم علیهاالسلام را متهم ساخته بودند. فرمود: من بنده خدا هستم. خداوند مرا پيامبرى صاحب كتاب قرار داده است: «قالوا كَيفَ نُكَلِّمُ مَن كانَ فِى المَهدِ صَبيـّا × قالَ اِنّى عَبدُاللّهِ ءاتـنِىَ الكِتبَ و جَعَلَنى نَبيـّا». ([[سوره مريم]]/19، 29‌ـ‌30)
+
===ارهاصات پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله===
 +
'''نابودى اصحاب فیل:'''
  
−
شايان ذكر است كه [[حضرت عيسى]] علیه‌السلام با جمله «و‌جَعَلَنى نَبيـّا» از پيامبرى خويش در آينده خبر داده و به ‌دليل حتمى بودن وقوع آن از فعل ماضى استفاده شده است.<ref> شرح المواقف، ج‌ 8، ص‌ 226.</ref> بنابر اين سخن گفتن وى در گهواره از معجزات آن حضرت به حساب نيامده بلكه از ارهاصات وى به ‌شمار مى‌آيد.
+
در سال چهلم پیش از [[بعثت]]، همزمان با [[ولادت پیامبر اسلام|میلاد پیامبر اسلام]] صلی الله علیه و آله،<ref> التبیان، ج‌ ۱۰، ص‌ ۴۱۰؛ مجمع‌البیان، ج ‌۱۰، ص‌ ۸۲۵؛ التفسیرالکبیر، ج‌ ۱۱، ص‌ ۲۹۳؛ شرح تجرید، ص‌ ۴۹۱.</ref> [[اصحاب فیل]] که قصد حمله به خانه [[کعبه]] را داشتند، شکست خوردند: {{متن قرآن|«أَلَمْ تَرَ کیفَ فَعَلَ رَبُّک بِأَصْحَابِ الْفِیلِ»}}.([[سوره فیل]]/۱۰۵، ۱) داستان اصحاب فیل قضیه‌اى است که در آن نمى‌توان شبهه کرد و در آن هنگامى که این قصه در [[قرآن]] آمد، برخى از کسانى ‌که آن واقعه را دیده بودند هنوز از دنیا نرفته و آن را به ‌خاطر داشتند.<ref> کشف المراد، شعرانى، ص‌ ۴۹۰.</ref>
  
−
گروهى از معتزله كه كرامات اوليا را انكار كرده‌اند نزول مائده آسمانى بر مريم ([[سوره آل ‌عمران]]/3،37) و سخن گفتن [[فرشتگان]] با وى (سوره آل ‌عمران/3،42‌ـ‌45) را نيز از ارهاصات حضرت عيسى علیه‌السلام دانسته‌اند.<ref> كشف المراد، حسن‌زاده، ص‌ 476.</ref>
+
'''شرح صدر:'''<ref> التفسیرالکبیر، ج ۳۲، ص ۲؛شرح‌المواقف الایجى، ج‌ ۸، ص‌ ۲۲۵.</ref>
  
−
'''ارهاصات پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله'''
+
گرچه برخى [[شرح صدر]] در آیه: {{متن قرآن|«أَلَمْ نَشْرَحْ لَک صَدْرَک»}} ([[سوره انشراح]]/۹۴، ۱) را امرى جسمانى و مادى (شکافتن سینه حضرت) گرفته‌اند،<ref> التفسیرالکبیر، ج‌ ۳۲، ص ‌۲۰۶؛ شرح المواقف الایجى، ج‌ ۸، ص‌ ۲۲۵.</ref> ولى برخى از محققان آن را ناظر به سعه وجودى [[رسول خدا]] صلی الله علیه وآله به نور الهى دانسته‌اند که به واسطه آن گنجایش همه معارف الهى را یافته و در برابر آن‌ها احساس ضیق و تنگى نکرده است و درباره قصه‌اى که موهم مادى بودن شرح صدر است (و ‌بعضى از تفاسیر آن را ذیل این آیه آورده‌اند) گفته‌اند، داستان مذکور از قبیل تمثل است و اعتقاد به مادى بودن آن اساساً باطل است.<ref> المیزان، ج‌ ۲۰، ص‌ ۳۴۱، ۳۱۷‌ـ‌۳۱۸.</ref>
  
−
'''''1. نابودى اصحاب فيل:'''''
+
چنانچه بتوان وقایعى را که در ارتباط با تحقق نبوت در عالم تکوین به وقوع مى‌پیوندد، ارهاص نامید، منع و رجم [[شیطان|شیاطین]] از همه آسمان‌ها با تولد پیامبر‌اکرم صلی الله علیه وآله که در روایتى از [[امام صادق]] علیه‌السلام در ضمن [[تفسیر]] {{متن قرآن|«وَحَفِظْنَاهَا مِن کلِّ شَیطَانٍ رَّجِیمٍ»}} ([[سوره حجر]]/۱۵، ۱۷) وارد شده است<ref> البرهان، ج‌ ۳، ص‌ ۳۳۴؛ مناقب، ج‌ ۱، ص‌ ۵۶.</ref> از ارهاصات آن‌ حضرت خواهد بود.
  
−
در سال چهلم پيش از بعثت، همزمان با ميلاد پيامبر صلی الله علیه و آله،<ref> التبيان، ج‌ 10، ص‌ 410؛ مجمع‌البيان، ج ‌10، ص‌ 825؛ التفسيرالكبير، ج‌ 11، ص‌ 293؛ شرح تجريد، ص‌ 491.</ref> اصحاب فيل كه قصد حمله به خانه كعبه را داشتند، شكست خوردند: «اَلَم تَرَ كَيفَ فَعَلَ رَبُّكَ بِاَصحبِ الفيل».([[سوره فيل]]/105،1)
+
افزون بر موارد قرآنى، در تاریخ نیز نمونه‌هاى فراوانى از ارهاصات براى پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله گزارش شده است که برخى از آن‌ها عبارت‌ند از: فرو‌ریختن ۱۴ کنگره از ایوان کسرا و خاموش ‌شدن آتش‌کده فارس<ref> کشف‌المراد، حسن‌زاده، ص‌ ۳۵۳؛ البدایة و‌النهایه، ج‌ ۲، ص‌ ۲۱۳.</ref> و خشک ‌شدن دریاچه ساوه هنگام ‌تولد آن حضرت،<ref> کشف‌المراد، حسن‌زاده، ص‌ ۳۵۳؛ البدایة و‌النهایه، ج‌ ۲، ص‌ ۲۱۳.</ref> سایه ‌انداختن ابر بر سر آن حضرت<ref> کشف المراد، حسن‌زاده، ص‌ ۳۵۳؛ شرح المواقف، ج‌ ۸، ص‌ ۲۲۵؛ روح‌البیان، ج‌ ۱۰، ص‌ ۵۱۰.</ref> و سلام‌کردن سنگ‌ها به آن ‌بزرگوار<ref> شرح المواقف الایجى، ج‌ ۸، ص‌ ۲۲۵.</ref> و‌... .  
−
 
+
==پانویس==
−
داستان اصحاب فيل قضيه‌اى است كه در آن نمى‌توان شبهه كرد و در آن هنگامى كه اين قصه در [[قرآن]] آمد برخى از كسانى ‌كه آن واقعه را ديده بودند هنوز از دنيا نرفته و آن را به ‌خاطر داشتند.<ref> كشف المراد، شعرانى، ص‌ 490.</ref>
 
−
 
 
−
'''''2. شرح صدر:'''''<ref> التفسيرالكبير، ج 32، ص 2؛شرح‌المواقف الايجى، ج‌ 8، ص‌ 225.</ref>
 
−
 
 
−
گرچه برخى شرح صدر در آيه: «اَلَم نَشرَح لَكَ صَدرَك». ([[سوره انشراح]]/94،1) را امرى جسمانى و مادى (شكافتن سينه حضرت) گرفته‌اند<ref> التفسيرالكبير، ج‌ 32، ص ‌206؛ شرح المواقف الايجى، ج‌ 8، ص‌ 225.</ref> ولى برخى از محققان آن را ناظر به سعه وجودى [[رسول خدا]] صلی الله علیه و آله به نور الهى دانسته‌اند كه به واسطه آن گنجايش همه معارف الهى را يافته و در برابر آن‌ها احساس ضيق و تنگى نكرده است و درباره قصه‌اى كه موهم مادى بودن شرح صدر است (و ‌بعضى از تفاسير آن را ذيل اين آيه آورده‌اند) گفته‌اند، داستان مذكور از قبيل تمثل است و اعتقاد به مادى بودن آن اساساً باطل است.<ref> الميزان، ج‌ 20، ص‌ 341، 317‌ـ‌318.</ref>
 
−
 
 
−
چنانچه بتوان وقايعى را كه در ارتباط با تحقق نبوت در عالم تكوين به وقوع مى‌پيوندد، ارهاص ناميد. منع و رجم شياطين از 3 آسمان با تولد [[حضرت عيسى]] علیه‌السلام و از همه آسمان‌ها با تولد پيامبر‌اكرم صلی الله علیه و آله كه در روايتى از [[امام صادق]] علیه‌السلام در ضمن تفسير «و‌حَفِظنها مِن كُلِّ شَيطن رَجيم» ([[سوره حجر]]/15، 17) وارد شده است<ref> البرهان، ج‌ 3، ص‌ 334؛ مناقب، ج‌ 1، ص‌ 56.</ref> از ارهاصات آن‌ها خواهد بود.
 
−
 
 
−
افزون بر موارد قرآنى، در تاريخ نيز نمونه‌هاى فراوانى از ارهاصات براى پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله گزارش شده است كه برخى از آن‌ها عبارت‌ند از: آشكار بودن نور پيامبر صلی الله علیه و آله در پيشانى پدرانش<ref> شرح‌المقاصد، ج 5، ص 13؛ الصحيح من سيره، ج‌ 2، ص‌ 67.</ref> و ‌فرو‌ريختن 14 كنگره از ايوان كسرا؛ خاموش ‌شدن آتش‌كده فارس<ref> كشف‌المراد، حسن‌زاده، ص‌ 353؛ البداية و‌النهايه، ج‌ 2، ص‌ 213.</ref> و خشك ‌شدن درياچه ساوه هنگام ‌تولد حضرت،<ref> كشف‌المراد، حسن‌زاده، ص‌ 353؛ البداية و‌النهايه، ج‌ 2، ص‌ 213.</ref> سايه ‌انداختن ابر بر سر حضرت<ref> كشف المراد، حسن‌زاده، ص‌ 353؛ شرح المواقف، ج‌ 8، ص‌ 225؛ روح‌البيان، ج‌ 10، ص‌ 510.</ref> و سلام‌كردن سنگ‌ها به آن ‌بزرگوار<ref> شرح المواقف الايجى، ج‌ 8، ص‌ 225.</ref> و‌..‌. گفتنى است سخن گفتن [[حضرت فاطمه]] ‌زهرا علیهاالسلام در رحم مادر<ref> منتهى الآمال، ج‌ 1، ص‌ 215.</ref> و نيز خواندن [[سوره مومنون]] به ‌وسيله على علیه‌السلام لحظاتى پس از ولادت<ref> مناقب، ج‌ 2، ص‌ 198.</ref> افزون بر اين ‌كه مى‌تواند ارهاص براى ولايت خودشان باشد از ارهاصات پيامبر اكرم نيز محسوب مى‌شود.
 
−
 
 
−
در ميان متكلمان معتزلى آن‌ها كه ارهاص را نپذيرفته‌اند، برخى از موارد قرآنى پيشين را بدين ‌شكل پاسخ داده‌اند: داستان اصحاب فيل، معجزه خالد بن‌ سنان است كه او را در آن زمان پيامبر مى‌دانستند.<ref> التبيان، ج 10، ص 410؛ مجمع‌البيان، ج 10، ص 447.</ref>
 
−
 
 
−
نزول مائده بر مريم و سخن‌گفتن [[فرشتگان]] با وى و باردار شدن ايشان بدون همسر<ref> التفسير الكبير، ج‌ 8، ص‌ 217؛ [[بحارالانوار]]، ج‌ 14، ص‌ 224.</ref> و باروَر شدن نخل خشك و جارى ‌شدن جوى آب، از معجزات [[حضرت زكريا]] علیه‌السلام است.<ref> التفسيرالكبير، ج‌ 21، ص‌ 528.</ref> سخن گفتن عيسى علیه‌السلام در گهواره به ‌دليل كلام وى در قرآن «و‌جَعَلَنى نَبيـّا» ([[سوره مريم]]/19، 30) معجزه و در زمان نبوت آن حضرت بوده است.<ref> بحارالانوار، ج‌ 14، ص‌ 222.</ref>
 
−
 
 
−
==پانویس ==
 
 
<references />
 
<references />
−
===منابع===
+
==منابع==
−
 
+
* [[دائرة المعارف قرآن کریم|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، الله‌مراد انصارى ‌جیرفتی، جلد ۲، صفحه ۵۳۹-۵۴۳.
−
الله‌مراد انصارى ‌جيرفتی؛ دائرة المعارف قرآن کریم، جلد 2، صفحه 539-543
+
{{پیامبران}}
 +
[[رده:اصطلاحات کلامی]]
 +
[[رده:پیامبران]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۴ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۲۹

«اِرهاص» در اصطلاح متکلمان، حوادث خارق‌العاده یا شگفتى است که در آستانه میلاد پیامبران الهی و یا بعد از آن و پیش از بعثت ایشان به وقوع مى‌پیوندد و از نبوت آن‌ها در آینده حکایت دارد. آیاتى از قرآن کریم به وقایعى اشاره دارد که از ارهاصات پیامبران دانسته شده‌اند.

واژه‌شناسی

«ارهاص» در لغت به ‌معناى «اثبات» و «اصرار» از ریشه «ر‌ـ‌ هـ ‌ـ‌ ص» (تأسیس بنیان، ساختن رگه‌زیرین بنا)[۱] و «رِهص» (شالوده، چینه و بنیان) آمده است.[۲] براى ارهاص معانى دیگرى نیز گفته ‌شده است.[۳]

در اصطلاح متکلمان، حوادث خارق‌العاده[۴] یا شگفتى[۵] است که در آستانه میلاد انبیاء علیهم‌السلام و یا بعد از آن و پیش از بعثت ایشان به وقوع مى‌پیوندد[۶] و از نبوت آن‌ها در آینده حکایت دارد تا مردم با مشاهده آن امور، آماده شنیدن دعوت انبیا شوند.[۷]

آنچه مقدمه آماده‌سازى پیامبران براى نبوت باشد مانند تذکرات غیبى به ایشان نیز، ارهاص دانسته شده است.[۸] تناسب بین معناى لغوى و اصطلاحى آن، این است که با ارهاص، شالوده نبوت پى‌ریزى مى‌شود.[۹]

ارهاص همچون معجزه و کرامت از باب لطف است؛[۱۰] و زمینه انجام اطاعت و دورى از گناه را فراهم مى‌سازد.[۱۱] تفاوت ارهاص با معجزه در این است که ارهاص، پیش از زمان دعوت و بدون تحدى (مبارزه‌طلبى) است.[۱۲] گرچه متکلمان گاهى از باب مجاز و ‌مشابهت یا تغلیب، به ارهاص، معجزه نیز ‌گفته‌اند.[۱۳]

بعضى از متکلمان معتزلى ارهاص را نپذیرفته‌اند، چنان‌که کرامت را نیز انکار نموده‌اند.[۱۴] آنان ارهاصات واقع شده در هر عصرى را به پیامبر موجود در آن عصر نسبت داده و از معجزات وى مى‌دانند[۱۵] و این در ‌حالى است که برخى از ارهاصات در زمانى تحقق یافته که پیامبرى وجود نداشته است.[۱۶]

برخى، آماده‌سازى اذهان براى وقوع ولایت اولیاء را نیز ارهاص دانسته‌اند؛ بنابراین، سخن گفتن حضرت فاطمه علیهاالسلام در رَحم مادرش حضرت خدیجه[۱۷] و خواندن سوره مؤمنون به ‌وسیله امام على علیه‌السلام لحظاتى پس از ولادت[۱۸] و سخن گفتن دیگر امامان پس از ولادت و کرامات آنان در خردسالى را ارهاص به ‌شمار آورده و تفاوت آن با کرامت را در پیش از موعد بودن ارهاص دانسته‌اند.[۱۹]

ارهاصات برخی از پیامبران

در اخبار و تاریخ، ارهاصات بسیارى براى پیامبران علیهم‌السلام به خصوص پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله نقل شده است.[۲۰] در قرآن گرچه به کلمه ارهاص تصریح نشده است، ولى آیاتى از آن به وقایعى اشاره دارد که از ارهاصات پیامبران دانسته شده و یا مى‌توان آن‌ها را از مصادیق ارهاص دانست.

ارهاصات یوسف علیه‌السلام

خواب حضرت یوسف:

با توجه به این ‌که غالباً خواب‌هاى صادق پیامبران را که از نبوت ایشان گزارش مى‌دهد، ارهاص مى‌خوانند،[۲۱] ممکن است خوابى که حضرت یوسف علیه‌السلام براى پدر خود نقل مى‌کند که یازده ستاره، خورشید و ماه براى وى سجده مى‌کنند: «إِذْ قَالَ یوسُفُ لِأَبِیهِ یا أَبتِ إِنِّی رَأَیتُ أَحَدَ عَشَرَ کوْکبًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ رَأَیتُهُمْ لِی سَاجِدِینَ» (سوره یوسف/۱۲، ۴) را از ارهاصات وى به ‌شمار آورد.

دور ساختن از گناه:

با این ‌که تمام شرایط و امکانات تحقق گناه براى یوسف علیه‌السلام فراهم بود،[۲۲] وى خدا را در خلوت‌ها شاهد و ناظر دیده، بندگى او را برگزید و خود را آماده پذیرش هر گونه سختى نمود: «...قَالَ مَعَاذَ اللّهِ إِنَّهُ رَبِّی أَحْسَنَ مَثْوَای إِنَّهُ لاَ یفْلِحُ الظَّالِمُونَ» (سوره یوسف/۱۲، ۲۳) و با کمک برهان الهى از ارتکاب گناه خوددارى کرد: «...لَولا اَن رَءا بُرهنَ رَبِّهِ... لِنَصرِفَ عَنهُ السّوءَ والفَحشاءَ‌...».(سوره یوسف/۱۲، ۲۴)

شفاى چشمان یعقوب با پیراهن:

حضرت یوسف علیه‌السلام به برادرانش گفت: پیراهنم را ببرید بر صورت پدرم بیندازید تا بینا شود: «اذْهَبُواْ بِقَمِیصِی هَـذَا فَأَلْقُوهُ عَلَى وَجْهِ أَبِی یأْتِ بَصِیرًا...» (سوره یوسف/۱۲، ۹۳).

نجات از چاه و پرورش در خانه عزیز مصر، (سوره یوسف/۱۲، ۱۰۰) و علم تعبیر خواب (سوره یوسف/۱۲، ۲۱) نیز از ‌جمله مواردى است که شاید بتوان آن‌ها را از دیگر ارهاصات حضرت یوسف علیه‌السلام دانست. گفتنى است تمام این حوادث را در ‌صورتى مى‌توان از ارهاصات حضرت یوسف علیه‌السلام دانست که پیش از نبوت آن حضرت باشد.

ارهاصات موسى علیه‌السلام

وحى به مادر حضرت موسى:

خداوند به مادر حضرت موسی وحى (الهام) کرد که او را شیرده و در دریا بینداز و ترس و اندوه به دل راه مده که ما او را به ‌تو باز ‌مى‌گردانیم: «وَأَوْحَینَا إِلَى أُمِّ مُوسَى أَنْ أَرْضِعِیهِ فَإِذَا خِفْتِ عَلَیهِ فَأَلْقِیهِ فِی الْیمِّ وَلَا تَخَافِی وَلَا تَحْزَنِی إِنَّا رَادُّوهُ إِلَیک...».(سوره قصص/۲۸، ۷)

نجات حضرت موسى از دریا:

هنگامى که کارگزاران فرعون، حضرت موسى علیه‌السلام را از آب گرفته به نزد وى آوردند، چون چشم همسر فرعون به موسى افتاد به فرعون گفت: او چشم روشنى براى من و تو است. او را نکشید؛ شاید برایمان سودمند باشد یا او را به فرزندى بگیریم: «وَقَالَتِ امْرَأَتُ فِرْعَوْنَ قُرَّتُ عَینٍ لِّی وَلَک لَا تَقْتُلُوهُ عَسَى أَن ینفَعَنَا أَوْ نَتَّخِذَهُ وَلَدًا...». ‌(سوره قصص/۲۸، ۹)

بازگشت موسى به دامان مادر:

خداوند مى‌فرماید: موسى را به مادرش بازگرداندیم تا چشمش بدو روشن شود و غم نخورد و بداند که وعده خداوند درست است: «فَرَدَدْنَاهُ إِلَى أُمِّهِ کی تَقَرَّ عَینُهَا وَلَا تَحْزَنَ وَلِتَعْلَمَ أَنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ...». (سوره قصص/۲۸،‌ ۱۳)

ارهاصات عیسى علیه‌السلام

باردار شدن مریم بدون شوهر:[۲۳]

وقتى فرشتگان بشارت فرزند را به مریم دادند، او گفت: پروردگارا! چگونه فرزنددار شوم؛ در ‌حالى ‌که بشرى با من تماس نداشته است؟ گفت: چنین است، خداوند هر چه بخواهد مى‌آفریند: «قَالَتْ رَبِّ أَنَّى یکونُ لِی وَلَدٌ وَلَمْ یمْسَسْنِی بَشَرٌ قَالَ کذَلِک اللّهُ یخْلُقُ مَا یشَاء...». (سوره آل ‌عمران/۳، ۴۷)

بارور شدن نخل خشک:[۲۴]

پس از وضع حمل حضرت مریم و نیاز وى به غذاى مناسب در آن حال، خداوند به وى فرمود: این تنه نخل را به ‌طرف خود تکان ده، رطب تازه‌اى بر تو فرو ‌مى‌ریزد: «وَهُزِّی إِلَیک بِجِذْعِ النَّخْلَةِ تُسَاقِطْ عَلَیک رُطَبًا جَنِیا». (سوره مریم/۱۹، ۲۵)

جاری شدن جوى آب از کنار مریم:[۲۵]

هنگامى که مریم علیهاالسلام به آب نیاز داشت جوى آبى از کنار آن حضرت جارى شد: «...‌قَدْ جَعَلَ رَبُّک تَحْتَک سَرِیا». (سوره مریم/۱۹، ۲۴)

سخن گفتن عیسى در گهواره:[۲۶]

عیسى به کسانى ‌که مریم را متهم ساخته بودند فرمود: من بنده خدا هستم. او مرا پیامبرى صاحب کتاب قرار داده است: «قَالُوا کیفَ نُکلِّمُ مَن کانَ فِی الْمَهْدِ صَبِیا × قَالَ إِنِّی عَبْدُ اللَّهِ آتَانِی الْکتَابَ وَجَعَلَنِی نَبِیا». (سوره مریم/۱۹، ۲۹‌ـ‌۳۰) شایان ذکر است که حضرت عیسى علیه‌السلام با جمله «و‌جَعَلَنى نَبیـّا» از پیامبرى خویش در آینده خبر داده و به ‌دلیل حتمى بودن وقوع آن از فعل ماضى استفاده شده است.[۲۷] بنابراین سخن گفتن وى در گهواره از معجزات آن حضرت به حساب نیامده، بلکه از ارهاصات وى به ‌شمار مى‌آید. با این وجود برخی دیگر گفته اند سخن گفتن عیسى علیه‌السلام در گهواره به ‌دلیل کلام وى در قرآن « وَجَعَلَنِی نَبِیا» (سوره مریم/۱۹، ۳۰) معجزه و در زمان نبوت آن حضرت بوده است.[۲۸]

گروهى از معتزله که کرامات اولیا را انکار کرده‌اند، نزول مائده آسمانى بر حضرت مریم (سوره آل ‌عمران/۳،۳۷) و سخن گفتن فرشتگان با وى (سوره آل ‌عمران/۳،۴۲‌ـ‌۴۵) را نیز از ارهاصات حضرت عیسى علیه‌السلام دانسته‌اند.[۲۹]

ارهاصات پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله

نابودى اصحاب فیل:

در سال چهلم پیش از بعثت، همزمان با میلاد پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله،[۳۰] اصحاب فیل که قصد حمله به خانه کعبه را داشتند، شکست خوردند: «أَلَمْ تَرَ کیفَ فَعَلَ رَبُّک بِأَصْحَابِ الْفِیلِ».(سوره فیل/۱۰۵، ۱) داستان اصحاب فیل قضیه‌اى است که در آن نمى‌توان شبهه کرد و در آن هنگامى که این قصه در قرآن آمد، برخى از کسانى ‌که آن واقعه را دیده بودند هنوز از دنیا نرفته و آن را به ‌خاطر داشتند.[۳۱]

شرح صدر:[۳۲]

گرچه برخى شرح صدر در آیه: «أَلَمْ نَشْرَحْ لَک صَدْرَک» (سوره انشراح/۹۴، ۱) را امرى جسمانى و مادى (شکافتن سینه حضرت) گرفته‌اند،[۳۳] ولى برخى از محققان آن را ناظر به سعه وجودى رسول خدا صلی الله علیه وآله به نور الهى دانسته‌اند که به واسطه آن گنجایش همه معارف الهى را یافته و در برابر آن‌ها احساس ضیق و تنگى نکرده است و درباره قصه‌اى که موهم مادى بودن شرح صدر است (و ‌بعضى از تفاسیر آن را ذیل این آیه آورده‌اند) گفته‌اند، داستان مذکور از قبیل تمثل است و اعتقاد به مادى بودن آن اساساً باطل است.[۳۴]

چنانچه بتوان وقایعى را که در ارتباط با تحقق نبوت در عالم تکوین به وقوع مى‌پیوندد، ارهاص نامید، منع و رجم شیاطین از همه آسمان‌ها با تولد پیامبر‌اکرم صلی الله علیه وآله که در روایتى از امام صادق علیه‌السلام در ضمن تفسیر «وَحَفِظْنَاهَا مِن کلِّ شَیطَانٍ رَّجِیمٍ» (سوره حجر/۱۵، ۱۷) وارد شده است[۳۵] از ارهاصات آن‌ حضرت خواهد بود.

افزون بر موارد قرآنى، در تاریخ نیز نمونه‌هاى فراوانى از ارهاصات براى پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله گزارش شده است که برخى از آن‌ها عبارت‌ند از: فرو‌ریختن ۱۴ کنگره از ایوان کسرا و خاموش ‌شدن آتش‌کده فارس[۳۶] و خشک ‌شدن دریاچه ساوه هنگام ‌تولد آن حضرت،[۳۷] سایه ‌انداختن ابر بر سر آن حضرت[۳۸] و سلام‌کردن سنگ‌ها به آن ‌بزرگوار[۳۹] و‌... .

پانویس

  1. ↑ لسان‌العرب، ج‌ ۵، ص ‌۳۴۳، «رهص».
  2. ↑ الصحاح، ج‌ ۳، ص‌ ۱۰۴۲، «رهص».
  3. ↑ لغت‌نامه، ج‌ ۲، ص‌ ۱۶۳۷، «ارهاص».
  4. ↑ کشاف اصطلاحات الفنون، ج‌ ۱، ص‌ ۱۴۱، «ارهاص».
  5. ↑ کشف المراد، شعرانى، ص‌ ۴۹۱.
  6. ↑ روح البیان، ج‌ ۱۰، ص‌ ۵۱۰.
  7. ↑ همان؛ تلخیص المحصل، ص‌ ۳۵۰.
  8. ↑ منشور جاوید، ج‌ ۱۲، ص‌ ۳۵۸.
  9. ↑ تلخیص المحصل، ص‌ ۳۵۰.
  10. ↑ کشف المراد، شعرانى، ص‌ ۴۹.
  11. ↑ کشف المراد، شعرانى، ص‌ ۴۹۲؛ کشف المراد، حسن‌زاده، ص‌ ۴۴۴.
  12. ↑ شرح المقاصد، ج‌ ۵، ص‌ ۱۲.
  13. ↑ شرح المقاصد، ج‌ ۵، ص‌ ۱۲‌ـ‌۱۳.
  14. ↑ کشف المراد، شعرانى، ص‌ ۴۹۱.
  15. ↑ شرح المواقف الایجى، ج‌ ۸، ص‌ ۲۲۶.
  16. ↑ شرح المواقف الایجى، ج‌ ۸، ص‌ ۲۲۶.
  17. ↑ منتهى‌الآمال، ج‌ ۱، ص‌ ۲۱۵.
  18. ↑ مناقب، ج‌ ۲، ص‌ ۱۹۸.
  19. ↑ مهر تابان، ص‌ ۲۲۵.
  20. ↑ کشف‌المراد، حسن‌زاده، ص‌ ۳۵۳؛ البدایة والنهایه، ج‌ ۱، ص‌ ۲۱۳؛ شرح المقاصد، ج‌ ۵، ص‌ ۱۲.
  21. ↑ منشور جاوید، ج‌ ۱۲، ص‌ ۳۵۸.
  22. ↑ المیزان، ج‌ ۱۱، ص‌ ۱۲۰‌ـ‌۱۲۵.
  23. ↑ بحارالانوار، ج‌ ۱۴، ص ‌۲۲۴؛ الفرقان، ج‌ ۱۶، ص‌ ۲۹.
  24. ↑ التفسیر الکبیر، ج‌ ۱۳، ص‌ ۵۲۸؛ الفرقان، ج‌ ۱۶، ص‌ ۲۹۶.
  25. ↑ التفسیر الکبیر، ج‌ ۲۱، ص ‌۵۲۸؛ الفرقان، ج‌ ۱۶، ص‌ ۲۹۶‌ـ‌۲۹۷.
  26. ↑ مجمع‌البیان، ج‌ ۲، ص‌ ۲۹۵؛ بحارالانوار، ج‌ ۱۴، ص‌ ۲۲۲.
  27. ↑ شرح المواقف، ج‌ ۸، ص‌ ۲۲۶.
  28. ↑ بحارالانوار، ج‌ ۱۴، ص‌ ۲۲۲.
  29. ↑ کشف المراد، حسن‌زاده، ص‌ ۴۷۶.
  30. ↑ التبیان، ج‌ ۱۰، ص‌ ۴۱۰؛ مجمع‌البیان، ج ‌۱۰، ص‌ ۸۲۵؛ التفسیرالکبیر، ج‌ ۱۱، ص‌ ۲۹۳؛ شرح تجرید، ص‌ ۴۹۱.
  31. ↑ کشف المراد، شعرانى، ص‌ ۴۹۰.
  32. ↑ التفسیرالکبیر، ج ۳۲، ص ۲؛شرح‌المواقف الایجى، ج‌ ۸، ص‌ ۲۲۵.
  33. ↑ التفسیرالکبیر، ج‌ ۳۲، ص ‌۲۰۶؛ شرح المواقف الایجى، ج‌ ۸، ص‌ ۲۲۵.
  34. ↑ المیزان، ج‌ ۲۰، ص‌ ۳۴۱، ۳۱۷‌ـ‌۳۱۸.
  35. ↑ البرهان، ج‌ ۳، ص‌ ۳۳۴؛ مناقب، ج‌ ۱، ص‌ ۵۶.
  36. ↑ کشف‌المراد، حسن‌زاده، ص‌ ۳۵۳؛ البدایة و‌النهایه، ج‌ ۲، ص‌ ۲۱۳.
  37. ↑ کشف‌المراد، حسن‌زاده، ص‌ ۳۵۳؛ البدایة و‌النهایه، ج‌ ۲، ص‌ ۲۱۳.
  38. ↑ کشف المراد، حسن‌زاده، ص‌ ۳۵۳؛ شرح المواقف، ج‌ ۸، ص‌ ۲۲۵؛ روح‌البیان، ج‌ ۱۰، ص‌ ۵۱۰.
  39. ↑ شرح المواقف الایجى، ج‌ ۸، ص‌ ۲۲۵.

منابع

پیامبران
پیامبران اولوالعزم
محمد (ص) * عیسی * موسی * نوح * ابراهیم
سایر پیامبران
آدم * ادریس * یعقوب * یوسف * یونس * اسحاق * اسماعیل * الیاس * ایوب * خضر * داوود * سلیمان * ذوالکفل * زکریا * شعیب * صالح * لوط * هارون * هود * یحیی * یسع * شعیا * اِرميا * جرجیس * حبقوق * يوشع بن نون
برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=ارهاص&oldid=150759»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا