ایام البیض: تفاوت بین نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
(←وجه تسمیه) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | + | '''«اَیّام البیض»''' به معنای روزهای سفید، عنوانی برای روزهای سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم [[ماه های قمری|ماههای قمری]] است که [[روزه]] در آن‌ها به ویژه در ماههای [[رجب]]، [[شعبان]] و [[رمضان]] داراى فضیلت بسیار می‌باشد. از آن به مناسبت در باب فقهی [[روزه|صوم]] سخن رفته است. | |
| − | == | + | ==تعریف ایام البیض== |
| − | از آن‌جا که نور ماه در شبهای | + | «بِیض» جمع «ابیض» به معناى سفید است؛ بنابراین «اَیّامُ البیض» به معنای روزهای سفید (شبهای مهتابی) است. از آن‌جا که نور ماه در شبهای سه روز سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم [[ماه های قمری|ماههای قمری]] از شبهای دیگر بیشتر است، مطابق رسم عرب در نام‌گذاری روزهای مختلف ماه به تناسب روشنایی شب‌ها، بدین نام (اَیّام البیض) خوانده شده‌اند.<ref>فراء، یحییٰ، ج۱، ص۵۸، الایام واللیالی والشهور، به کوشش ابراهیم ابیاری، قاهره/بیروت، ۱۴۰۰ق.</ref><ref>ابن‌منظور، لسان العرب، بیض.</ref><ref>ابن‌کثیر، تفسیر، ج۳، ص۵۷۳، بیروت، ۱۴۰۱ق.</ref> تعریف ایّام البیض به این سه روز در میان فقیهان مشهور است.<ref>الحدائق الناضرة، ج۱۳، ص۳۶۱؛ جواهر الکلام، ج۱۷، ص۹۴-۹۷.</ref> |
| − | در روایتی از پیامبر بزرگوار اسلام صلی الله علیه و آله چنین آمده است: وقتی [[حضرت آدم]] علیه السلام دچار آن خطا (ترک اولی) گردید، بدنش سیاه شد؛ سپس به او الهام گردید که این سه روز یعنی روزهای | + | در روایتی از پیامبر بزرگوار اسلام صلی الله علیه و آله چنین آمده است: وقتی [[حضرت آدم]] علیه السلام دچار آن خطا (ترک اولی) گردید، بدنش سیاه شد؛ سپس به او الهام گردید که این سه روز یعنی روزهای ۱۳ و ۱۴ و ۱۵ ماه را [[روزه]] بگیرد؛ و هر روز از این سه روز را که روزه گرفت، یک قسمت از بدنش سفید گردید؛ یعنی پس از سه روز، تمام بدنش سفید شد و به همین علت به این سه روز، روزهای سفید گفته شد.<ref>ر.ک: مجلسی، بحارالانوار، ج۱۱، ص۱۷۱.</ref> |
| − | قول | + | قول دیگر، تعریف ایام البیض به پنجشنبه دهه اوّل و دهه آخر و چهارشنبه دهه وسط هر ماه است.<ref>فقه ابن ابی عقیل، ص۲۷۷. مختلف الشیعة، ج۳، ص۵۱۲.</ref> در بیان سبب نام‌گذاری ایام البیض، باورهایی اسطوره‌ای نیز نقل شده است.<ref>ابن بابویه، علل الشرایع، ج۲، ص۸۰-۸۱؛ ثعلبی، قصص‌الانبیاء، ج۱، ص۳۰؛ ابن‌قدامه، المغنی، ج۳، ص۱۱۶؛ ابن‌جوزی، زادالمسیر، ج۹، ص۱۳۸.</ref> از دیگر نام‌های این ایام، اَواضح و غُرّ است.<ref>ذیل وضح و غرر، ابن‌منظور، لسان العرب.</ref> |
| − | == | + | ==روزه در ایام البیض == |
| − | از | + | لحن برخی [[احادیث]] درباره [[روزه]] در ایام البیض چنان است که گویا در دوران پیش از [[اسلام]] هم، روزه سه روز در هر ماه قمری امری مستحسن بوده،<ref>ابویوسف، یعقوب، ج۱، ص۲۳۸، الآثار، به کوشش ابوالوفا افغانی، قاهره، ۱۳۵۵ق.</ref> و روزه [[حضرت ابراهیم علیه السلام|حضرت ابراهیم]] دانسته می‌شده است.<ref>سیوطی، حاشیه بر سنن (نک: هم، ج۴، ص۲۲۲-۲۲۳، نسایی).</ref> |
| − | + | [[پیامبر اسلام]] صلی الله علیه و‌آله ضمن ترغیب بدان، از مردم خواسته‌اند که روزه ماهانه خویش را در ایام بیض قرار دهند. از دیگر سو، روایاتی که بر [[استحباب]] روزه ایام بیض دلالت دارند، متعدد و دارای مضامینی متفاوت هستند؛ بعضی تنها به استحباب صیام روز سیزدهم از هر ماه نظر دارند.<ref>ابن‌سعد، محمد، ج۷، ص۴۳، الطبقات الکبریٰ، به کوشش احسان عباس، بیروت، دارصادر.</ref><ref>برای آشنایی با نقل‌های متفاوت این‌گونه روایات بجز آن‌که گفته شد ر.ج: احمد بن حنبل، المسند، ج۵، ص۲۷-۲۸.</ref> | |
| − | + | کثرت نقل روایات درباره ایام البیض توسط [[محدثان]]،<ref>بخاری، محمد، ج۸، ص۱۳۹، صحیح، همراه با شرح کرمانی، بیروت، دارالفکر؛ دارمی، عبدالله، ج۱، ص۴۴۴-۴۴۵، السنن، به کوشش مصطفیٰ دیب البغا، دمشق، ۱۴۱۲ق؛ ابن‌ماجه، محمد، ج۱، ص۵۴۴-۵۴۵، السنن، به کوشش محمد فؤادعبدالباقی، قاهره، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۴م؛ سیوطی، حاشیه بر سنن نک: هم، ج۴، ص۲۲۱، نسایی. </ref> حکمت‌هایی که برای آن برشمرده‌اند<ref>ابن‌عربی، محیی‌الدین، ج۱، ص۶۴۲، الفتوحات المکیة، بولاق، ۱۲۹۳ق.؛ ابن‌عربی، محیی‌الدین، ج۱، ص۷۲۴، الفتوحات المکیة، بولاق، ۱۲۹۳ق.</ref> و شواهد موجود در [[سفرنامه|سفرنامه‌ها]] و تذکره‌ها،<ref>ابن ابی‌عاصم، احمد، ج۱، ص۲۶۹، الزهد، به کوشش عبدالعلی عبدالحمید حامد، قاهره، ۱۴۰۸ق؛ ابن‌سعد، محمد، ج۷، ص۶۱، الطبقات الکبریٰ، به کوشش احسان عباس، بیروت، دارصادر؛ ذهبی، محمد، ج۱۱، ص۲۲۳، سیراعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت، ۱۴۱۳ق؛ ابن‌بطوطه، رحله، ج۲، ص۶۳۵، به کوشش علی منتصر کتانی، بیروت، ۱۴۰۵ق؛ سخاوی، محمد، ج۱، ص۱۳۷، التحفةاللطیفة، بیروت، ۱۹۹۳م؛ سخاوی، محمد، ج۱، ص۱۵۱، التحفةاللطیفة، بیروت، ۱۹۹۳م.</ref> همگی حاکی از توجه عمومی به این [[سنت]] است. | |
| − | پیامبر صلی الله علیه | + | از دیگر سو، این‌گونه روایات در تقابل با دسته‌ای دیگر واقع شده‌اند که سنت پیامبر صلی الله علیه و‌آله را در صیام سه روز دیگر از هر ماه معرفی می‌کنند (پنجشنبه دهه اوّل و دهه آخر و چهارشنبه دهه وسط هر ماه).<ref>نسایی، احمد، ج۴، ص۲۲۰-۲۲۳، سنن، به کوشش عبدالفتاح ابوغده، حلب، مکتبة المطبوعات الاسلامیه.</ref> به نظر می‌رسد با آن که اختلافی در استحباب سه روز روزه در هر ماه نیست،<ref>ابن‌قدامه، عبدالله، ج۳، ص۱۱۶، المغنی، بیروت، ۱۴۰۴ق.</ref> در تعیین مصداق این سه روز، اختلافاتی پیش آمده است. |
| − | <ref> | ||
| − | + | در نتیجه اختلاف روایات، اجتهادات فقیهان در انتخاب میان روایات روزه ایام بیض و معارض آن‌ها به درازا کشیده است.<ref>برای آشنایی با نمونه‌هایی از اختلافات اهل سنت رجوع کنید به: جزیری، ج۱، ص۵۵۶، عبدالرحمان، الفقه علی المذاهب الاربعه، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.</ref><ref>برای آگاهی از دیدگاههای مختلف شیعه رجوع کنید به: ابن بابویه، محمد، ج۲، ص۸۱، العلل، بیروت، موسسة الاعلمی؛ طوسی، محمد، ج۴، ص۲۹۶، تهذیب الاحکام، به کوشش حسن موسوی خرسان، تهران، ۱۳۶۴ش؛ طوسی، محمد، ج۱، ص۱۶۸-۱۶۹، النهایة، بیروت، ۱۳۹۰ق، ۱۳۹۰۱؛ ابن طاووس، علی، ج۱، ص۶۶، الدروع الواقیة، قم، ۱۴۱۴ق.</ref> سمعانی درباره اختلافاتی فقهی در این زمینه کتابی نگاشته است. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | در نتیجه اختلاف روایات، اجتهادات فقیهان در انتخاب میان روایات روزه ایام بیض و معارض آن‌ها به درازا کشیده است.<ref>برای آشنایی با نمونه‌هایی از اختلافات اهل سنت رجوع کنید به: جزیری، ج۱، ص۵۵۶، عبدالرحمان، الفقه علی المذاهب الاربعه، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.</ref><ref>برای آگاهی از دیدگاههای مختلف شیعه رجوع کنید به: ابن بابویه، محمد، ج۲، ص۸۱، العلل، بیروت، موسسة الاعلمی؛ طوسی، محمد، ج۴، ص۲۹۶، تهذیب الاحکام، به کوشش حسن موسوی خرسان، تهران، ۱۳۶۴ش؛ طوسی، محمد، ج۱، ص۱۶۸-۱۶۹، النهایة، بیروت، ۱۳۹۰ق، ۱۳۹۰۱؛ ابن طاووس، علی، ج۱، ص۶۶، الدروع الواقیة، قم، ۱۴۱۴ق.</ref> | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| + | نزد [[شیعه|شیعیان]]، ایام البیض ماه [[رجب]] و در مرتبه بعد، ماه [[شعبان]] و ماه [[رمضان]]، از اهمیتی ویژه برخوردار است.<ref> ملکی تبریزی، جواد، ج۱، ص۶۲، المراقبات، بیروت، ۱۴۰۷ق؛ قمی، عباس، ج۱، ص۲۰۱-۲۰۲، مفاتیح الجنان، بیروت، ۱۴۱۲ق.</ref><ref> برای آگاهی از برخی مناسک آن، رجوع کنید به ابن طاووس، علی، ج۱، ص۲۸۱، اقبال الاعمال، به کوشش جواد قیومی اصفهانی، قم، ۱۴۱۴ق؛ ابن طاووس، علی، ج۱، ص۲۸۷، اقبال الاعمال، به کوشش جواد قیومی اصفهانی، قم، ۱۴۱۴ق؛ مجلسی، محمدباقر، ج۹۵، ص۳۹۹، بحارالانوار، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.</ref> امروزه شیعیان غالبا ایام البیض ماه رجب را در مساجد [[اعتکاف|معتکف]] شده، روزه می گیرند. | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
<references /> | <references /> | ||
| − | |||
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | + | *"ایام البیض"، [[دانشنامه جهان اسلام]]، فرهنگ مهروش، مؤسسه دائرةالمعارف الفقه الاسلامی. | |
| − | * | + | *[[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام]]، جمعى از پژوهشگران زیر نظر سید محمود شاهرودى، ج۱، ص۷۴۰. |
| − | *روزهای | + | *"روزهای سفید"، مجله پرسمان، تیر ۱۳۸۷، شماره ۶۶، ص۱۱، در دسترس در [http://www.hawzah.net/fa/Magazine/View/4892/6541/76010?ParentID=70401 پایگاه اطلاع رسانی حوزه]. |
| − | + | ==پیوندها== | |
| + | * [[اعتکاف]] | ||
| + | {{مناسبت های شیعه}} | ||
[[رده:ماه رجب]] | [[رده:ماه رجب]] | ||
[[رده:روزهای خاص]] | [[رده:روزهای خاص]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۷ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۳۳
«اَیّام البیض» به معنای روزهای سفید، عنوانی برای روزهای سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم ماههای قمری است که روزه در آن‌ها به ویژه در ماههای رجب، شعبان و رمضان داراى فضیلت بسیار می‌باشد. از آن به مناسبت در باب فقهی صوم سخن رفته است.
تعریف ایام البیض
«بِیض» جمع «ابیض» به معناى سفید است؛ بنابراین «اَیّامُ البیض» به معنای روزهای سفید (شبهای مهتابی) است. از آن‌جا که نور ماه در شبهای سه روز سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم ماههای قمری از شبهای دیگر بیشتر است، مطابق رسم عرب در نام‌گذاری روزهای مختلف ماه به تناسب روشنایی شب‌ها، بدین نام (اَیّام البیض) خوانده شده‌اند.[۱][۲][۳] تعریف ایّام البیض به این سه روز در میان فقیهان مشهور است.[۴]
در روایتی از پیامبر بزرگوار اسلام صلی الله علیه و آله چنین آمده است: وقتی حضرت آدم علیه السلام دچار آن خطا (ترک اولی) گردید، بدنش سیاه شد؛ سپس به او الهام گردید که این سه روز یعنی روزهای ۱۳ و ۱۴ و ۱۵ ماه را روزه بگیرد؛ و هر روز از این سه روز را که روزه گرفت، یک قسمت از بدنش سفید گردید؛ یعنی پس از سه روز، تمام بدنش سفید شد و به همین علت به این سه روز، روزهای سفید گفته شد.[۵]
قول دیگر، تعریف ایام البیض به پنجشنبه دهه اوّل و دهه آخر و چهارشنبه دهه وسط هر ماه است.[۶] در بیان سبب نام‌گذاری ایام البیض، باورهایی اسطوره‌ای نیز نقل شده است.[۷] از دیگر نام‌های این ایام، اَواضح و غُرّ است.[۸]
روزه در ایام البیض
لحن برخی احادیث درباره روزه در ایام البیض چنان است که گویا در دوران پیش از اسلام هم، روزه سه روز در هر ماه قمری امری مستحسن بوده،[۹] و روزه حضرت ابراهیم دانسته می‌شده است.[۱۰]
پیامبر اسلام صلی الله علیه و‌آله ضمن ترغیب بدان، از مردم خواسته‌اند که روزه ماهانه خویش را در ایام بیض قرار دهند. از دیگر سو، روایاتی که بر استحباب روزه ایام بیض دلالت دارند، متعدد و دارای مضامینی متفاوت هستند؛ بعضی تنها به استحباب صیام روز سیزدهم از هر ماه نظر دارند.[۱۱][۱۲]
کثرت نقل روایات درباره ایام البیض توسط محدثان،[۱۳] حکمت‌هایی که برای آن برشمرده‌اند[۱۴] و شواهد موجود در سفرنامه‌ها و تذکره‌ها،[۱۵] همگی حاکی از توجه عمومی به این سنت است.
از دیگر سو، این‌گونه روایات در تقابل با دسته‌ای دیگر واقع شده‌اند که سنت پیامبر صلی الله علیه و‌آله را در صیام سه روز دیگر از هر ماه معرفی می‌کنند (پنجشنبه دهه اوّل و دهه آخر و چهارشنبه دهه وسط هر ماه).[۱۶] به نظر می‌رسد با آن که اختلافی در استحباب سه روز روزه در هر ماه نیست،[۱۷] در تعیین مصداق این سه روز، اختلافاتی پیش آمده است.
در نتیجه اختلاف روایات، اجتهادات فقیهان در انتخاب میان روایات روزه ایام بیض و معارض آن‌ها به درازا کشیده است.[۱۸][۱۹] سمعانی درباره اختلافاتی فقهی در این زمینه کتابی نگاشته است.
نزد شیعیان، ایام البیض ماه رجب و در مرتبه بعد، ماه شعبان و ماه رمضان، از اهمیتی ویژه برخوردار است.[۲۰][۲۱] امروزه شیعیان غالبا ایام البیض ماه رجب را در مساجد معتکف شده، روزه می گیرند.
پانویس
- ↑ فراء، یحییٰ، ج۱، ص۵۸، الایام واللیالی والشهور، به کوشش ابراهیم ابیاری، قاهره/بیروت، ۱۴۰۰ق.
- ↑ ابن‌منظور، لسان العرب، بیض.
- ↑ ابن‌کثیر، تفسیر، ج۳، ص۵۷۳، بیروت، ۱۴۰۱ق.
- ↑ الحدائق الناضرة، ج۱۳، ص۳۶۱؛ جواهر الکلام، ج۱۷، ص۹۴-۹۷.
- ↑ ر.ک: مجلسی، بحارالانوار، ج۱۱، ص۱۷۱.
- ↑ فقه ابن ابی عقیل، ص۲۷۷. مختلف الشیعة، ج۳، ص۵۱۲.
- ↑ ابن بابویه، علل الشرایع، ج۲، ص۸۰-۸۱؛ ثعلبی، قصص‌الانبیاء، ج۱، ص۳۰؛ ابن‌قدامه، المغنی، ج۳، ص۱۱۶؛ ابن‌جوزی، زادالمسیر، ج۹، ص۱۳۸.
- ↑ ذیل وضح و غرر، ابن‌منظور، لسان العرب.
- ↑ ابویوسف، یعقوب، ج۱، ص۲۳۸، الآثار، به کوشش ابوالوفا افغانی، قاهره، ۱۳۵۵ق.
- ↑ سیوطی، حاشیه بر سنن (نک: هم، ج۴، ص۲۲۲-۲۲۳، نسایی).
- ↑ ابن‌سعد، محمد، ج۷، ص۴۳، الطبقات الکبریٰ، به کوشش احسان عباس، بیروت، دارصادر.
- ↑ برای آشنایی با نقل‌های متفاوت این‌گونه روایات بجز آن‌که گفته شد ر.ج: احمد بن حنبل، المسند، ج۵، ص۲۷-۲۸.
- ↑ بخاری، محمد، ج۸، ص۱۳۹، صحیح، همراه با شرح کرمانی، بیروت، دارالفکر؛ دارمی، عبدالله، ج۱، ص۴۴۴-۴۴۵، السنن، به کوشش مصطفیٰ دیب البغا، دمشق، ۱۴۱۲ق؛ ابن‌ماجه، محمد، ج۱، ص۵۴۴-۵۴۵، السنن، به کوشش محمد فؤادعبدالباقی، قاهره، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۴م؛ سیوطی، حاشیه بر سنن نک: هم، ج۴، ص۲۲۱، نسایی.
- ↑ ابن‌عربی، محیی‌الدین، ج۱، ص۶۴۲، الفتوحات المکیة، بولاق، ۱۲۹۳ق.؛ ابن‌عربی، محیی‌الدین، ج۱، ص۷۲۴، الفتوحات المکیة، بولاق، ۱۲۹۳ق.
- ↑ ابن ابی‌عاصم، احمد، ج۱، ص۲۶۹، الزهد، به کوشش عبدالعلی عبدالحمید حامد، قاهره، ۱۴۰۸ق؛ ابن‌سعد، محمد، ج۷، ص۶۱، الطبقات الکبریٰ، به کوشش احسان عباس، بیروت، دارصادر؛ ذهبی، محمد، ج۱۱، ص۲۲۳، سیراعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت، ۱۴۱۳ق؛ ابن‌بطوطه، رحله، ج۲، ص۶۳۵، به کوشش علی منتصر کتانی، بیروت، ۱۴۰۵ق؛ سخاوی، محمد، ج۱، ص۱۳۷، التحفةاللطیفة، بیروت، ۱۹۹۳م؛ سخاوی، محمد، ج۱، ص۱۵۱، التحفةاللطیفة، بیروت، ۱۹۹۳م.
- ↑ نسایی، احمد، ج۴، ص۲۲۰-۲۲۳، سنن، به کوشش عبدالفتاح ابوغده، حلب، مکتبة المطبوعات الاسلامیه.
- ↑ ابن‌قدامه، عبدالله، ج۳، ص۱۱۶، المغنی، بیروت، ۱۴۰۴ق.
- ↑ برای آشنایی با نمونه‌هایی از اختلافات اهل سنت رجوع کنید به: جزیری، ج۱، ص۵۵۶، عبدالرحمان، الفقه علی المذاهب الاربعه، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
- ↑ برای آگاهی از دیدگاههای مختلف شیعه رجوع کنید به: ابن بابویه، محمد، ج۲، ص۸۱، العلل، بیروت، موسسة الاعلمی؛ طوسی، محمد، ج۴، ص۲۹۶، تهذیب الاحکام، به کوشش حسن موسوی خرسان، تهران، ۱۳۶۴ش؛ طوسی، محمد، ج۱، ص۱۶۸-۱۶۹، النهایة، بیروت، ۱۳۹۰ق، ۱۳۹۰۱؛ ابن طاووس، علی، ج۱، ص۶۶، الدروع الواقیة، قم، ۱۴۱۴ق.
- ↑ ملکی تبریزی، جواد، ج۱، ص۶۲، المراقبات، بیروت، ۱۴۰۷ق؛ قمی، عباس، ج۱، ص۲۰۱-۲۰۲، مفاتیح الجنان، بیروت، ۱۴۱۲ق.
- ↑ برای آگاهی از برخی مناسک آن، رجوع کنید به ابن طاووس، علی، ج۱، ص۲۸۱، اقبال الاعمال، به کوشش جواد قیومی اصفهانی، قم، ۱۴۱۴ق؛ ابن طاووس، علی، ج۱، ص۲۸۷، اقبال الاعمال، به کوشش جواد قیومی اصفهانی، قم، ۱۴۱۴ق؛ مجلسی، محمدباقر، ج۹۵، ص۳۹۹، بحارالانوار، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
منابع
- "ایام البیض"، دانشنامه جهان اسلام، فرهنگ مهروش، مؤسسه دائرةالمعارف الفقه الاسلامی.
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، جمعى از پژوهشگران زیر نظر سید محمود شاهرودى، ج۱، ص۷۴۰.
- "روزهای سفید"، مجله پرسمان، تیر ۱۳۸۷، شماره ۶۶، ص۱۱، در دسترس در پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
پیوندها
