حرم امام حسین علیه السلام: تفاوت بین نسخه‌ها
(نماز در حرم) |
|||
| (۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۹: | سطر ۹: | ||
|گوگل مپ=https://www.google.com/maps/place/%D8%AD%D8%B1%D9%85+%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85+%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86%E2%80%AD/@32.6163609,44.034505,17z/data=!3m1!4b1!4m5!3m4!1s0x15596bf1c63fc92d:0xf1b20b15af260f71!8m2!3d32.6163609!4d44.0323163?hl=fa | |گوگل مپ=https://www.google.com/maps/place/%D8%AD%D8%B1%D9%85+%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85+%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86%E2%80%AD/@32.6163609,44.034505,17z/data=!3m1!4b1!4m5!3m4!1s0x15596bf1c63fc92d:0xf1b20b15af260f71!8m2!3d32.6163609!4d44.0323163?hl=fa | ||
}} | }} | ||
| − | + | «حرم [[امام حسین علیه السلام]]» در [[کربلا]]، محل شهادت و مدفن آن حضرت و یکی از زیارتگاه های مهم [[شیعه|شیعیان]] است. در [[ضریح]] مطهر حضرت ابا عبدالله، [[حضرت علی اکبر علیه السلام|حضرت علی اکبر]] علیه السلام (در پایین پا) و [[حضرت علی اصغر علیه السلام|حضرت علی اصغر]] علیه السلام (بر سینه امام) نیز دفن شده‌اند. همچنین بیشتر [[شهدای کربلا]] در فاصله چند متری از ضریح به خاک سپرده شده‌اند. در شمال شرقی حرم امام حسین نیز، [[حرم حضرت ابوالفضل علیه السلام|حرم حضرت عباس علیه السلام]] قرار دارد. مابین آن دو حرم شریف را [[بین الحرمین]] می‌گویند. در روایات، فضیلت و برکات و آثار فراوانى براى [[زیارت]] حرم ابا عبدالله الحسین علیه السلام و [[نماز]] خواندن و [[اعتکاف]] و [[دفن]] و... در آن ذکر شده است. | |
| − | ==بنای کنونی حرم امام حسین علیه السلام | + | ==بنای کنونی حرم حسینی== |
| − | + | حرم [[امام حسین علیه السلام|امام حسین]] علیه السلام، به همراه حرم [[حضرت عباس علیه السلام|ابوالفضل العباس]] علیه السلام و فضاهاى پیرامون این دو جایگاه، هسته مرکزى شهر را تشکیل مى‌‌دهند. حرم مطهر بیش از دو متر از سطح شهر پایین‌تر است؛ از این رو تعداد زیادى پله زائران را از دروازه‌‌ها به درون صحن هدایت مى کند. | |
| − | حرم مطهر از گنبدى بزرگ و مطلّا | + | حرم مطهر از گنبدى بزرگ و مطلّا تشکیل شده که بر روى گنبد خانه اى وسیع و چندین رواق و یک [[مسجد]] بزرگ و صحنى فراخ است که تمامى این مجموعه را در بر مى گیرد.<ref>اماکن زیارتى و سیاحتى عراق، محمدرضا قمى، تهران:نشر مشعر، تابستان ۱۳۸۰، ص۴۵و۴۶</ref> |
===ضریح مطهر=== | ===ضریح مطهر=== | ||
| − | [[پرونده:Zarihe hosayni1.jpg | + | [[پرونده:Zarihe hosayni1.jpg|thumb|left|ضریح مطهر امام حسین علیه‌السلام]] |
| − | در زیر گنبد، ضریح مطهر قرار دارد | + | در زیر گنبد، [[ضریح|ضریح]] مطهر قرار دارد که قسمت عمده فضاى گنبدخانه را اشغال کرده و درون آن قبر مطهر [[امام حسین علیه السلام|امام حسین]] علیه السلام و دو فرزندش [[حضرت علی اکبر علیه السلام|على اکبر]] و [[حضرت علی اصغر علیه السلام|على اصغر]] علیهما السلام جاى دارد. طول ضریح مطهّر، در بخشى که مرقد امام را در برگرفته، به پنج دهنه (پنجره) و عرض آن نیز به چهار دهنه تقسیم مى‌شود و هر قسمت ٨٠ سانتى‌متر عرض دارد؛ امّا بخشى که مرقد على اکبر (ع) را در میان گرفته، از عرض، تنها یک بخش و از طول شامل دو بخش است. همان‌گونه که پیشتر اشاره شد، طول مجموع آن قسمت از ضریح که مرقد امام (ع) را دربرگرفته، ۵/۵ و عرض این قسمت ۴/۵ متر است، ولى طول آن قسمت که قبر على اکبر (ع) را در میان مى‌گیرد ٢/۶ متر و عرض آن ١/۴ متر است. ارتفاع ضریح ٣/۵ متر است و بر بالاى آن، در چهار گوشه، چهار گویچه طلاست که قطر هر یک به ۵٠ سانتیمتر مى‌رسد. در کنار این گویچه‌ها ظرف‌هاى مستطیل شکلى است که طول هر یک به نیم متر مى‌رسد و زراندود شده‌اند.<ref>توصیف عمومى حرم امام حسین، فرهنگ زیارت، دیماه ۱۳۸۸ ،شماره۴</ref> |
===آرامگاه شهدای کربلا=== | ===آرامگاه شهدای کربلا=== | ||
| − | در سمت شرق ضریح مطهر حضرت، فضایى است | + | در سمت شرق ضریح مطهر حضرت، فضایى است که در جنوب آن پنجره‌اى نقره‌اى قرار دارد. اینجا آرامگاه قسمت اعظم شهیدان واقعه [[کربلا|کربلا]] است که همگى آنان پیرامون آن پنجره و فضاهاى اطراف پراکنده و مدفون هستند. گرداگرد گنبدخانه را چهار رواق در بر گرفته است.<ref>اماکن زیارتى و سیاحتى عراق، محمدرضا قمى، تهران:نشر مشعر، تابستان ۱۳۸۰، ص۴۵و۴۶</ref> |
===ایوان حرم=== | ===ایوان حرم=== | ||
| − | [[پرونده:Ivane haram.jpg | + | [[پرونده:Ivane haram.jpg|thumb|left|ایوان حرم مطهر حسینی]] |
| − | حرم مطهر داراى ایوانى است | + | حرم مطهر داراى ایوانى است که قسمتى از آن با خشتهاى طلا پوشیده شده و بخشهاى دیگر آن با کاشى مُعَرَّق و نفیس [[اصفهان]] تزیین یافته است. سقف بلند ایوان را مجموعه‌اى از ستونهاى مرمرین، تراش هنرمندان اصفهانى نگاه داشته است.<ref>اماکن زیارتى و سیاحتى عراق، محمدرضا قمى، تهران:نشر مشعر، تابستان ۱۳۸۰، ص۴۵و۴۶</ref> |
| − | ===درب‌های حرم | + | ===درب‌های حرم=== |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | #درب قبله | |
| − | # | + | #درب رجا (امید) |
| − | # | + | #درب قاضی الحاجات (برآورندهٔ نیازها) |
| − | # | + | #درب شهدا |
| − | # | + | #درب کرامة (بزرگواری و کرامت) |
| − | # | + | #درب سلام (درود) |
| − | # | + | #درب سدره |
| − | # | + | #درب سلطانیه |
| − | # | + | #درب رأس الحسین (سر حسین) |
| + | #درب زینبیه | ||
| − | == | + | ===رواق‌ها=== |
| − | |||
| − | + | اطراف حرم مطهر را چهار رواق فرا گرفته که هرکدام از آنها در یکى از جهات اربعه قرار گرفته و عرض هریک از این رواق‌ها پنج متر و طول هرکدام از رواق‌هاى شمالى و جنوبى در حدود چهل متر و طول هرکدام از رواق‌هاى شرقى و غربى در حدود چهل و پنج متر است. زمین این رواق‌ها با سنگ مرمر سفید اعلا سنگ فرش شده است و وسط دیوارهاى آن آیینه‌هاى بزرگى تعبیه شده است. ارتفاع سقف هرکدام از رواق‌ها ۱۲ متر است. | |
| − | + | ||
| + | تمامى این رواق‌ها با کاشیکارى زیبا و نوشته‌هایى از آیات [[قرآن]] تزیین شده است. این رواق‌ها چندین در دارند که برخى از درها از نقره خالص ساخته شده و برخى نیز از چوب گرانبها ساخته شده است، تمامى این درها به داخل حرم شریف راه دارند و دو در نیز طلایى بوده و در وسط رواق جنوبى قرار دارند و شیشه‌اى شفاف آنها را مى‌پوشاند و بر بالاى هرکدام از درها آیاتى از قرآن کریم نوشته شده و زوار معمولًا در کنار این درها ایستاده و [[زیارتنامه|زیارتنامه]] مى‌خوانند. | ||
| + | |||
| + | '''رواق شرقى:''' | ||
| + | |||
| + | در گذشته به نام رواق آغا باقر معروف بود و امروزه به آن رواق فقها مى‌گویند زیرا که سه تن از فقها در یکجا به خاک سپرده شده‌اند و بر روى قبر آنان صندوق زیبایى قرار داده‌اند که در سمت راست در حرم قرار گرفته است و این فقها عبارتند از: | ||
| + | |||
| + | ۱. [[وحید بهبهانی|محمدباقر وحید بهبهانى]] مؤسس مدرسه اصولیه. ۲. [[سید علی طباطبایی|سید على طباطبائى]] صاحب کتاب [[رياض العلماء (کتاب)|ریاض العلماء]]. ۳. [[شیخ یوسف بحرانی|شیخ یوسف آل عصفور بحرانى]] صاحب کتاب الحدائق الناضره. | ||
| + | |||
| + | البته در کنار فقهاى فوق الذکر فقهاى دیگرى نیز در این رواق به خاک سپرده شده‌اند که عبارتند از: | ||
| + | |||
| + | ۱. [[سيد كاظم رشتى|سید کاظم رشتى]] (متوفى سال ۱۲۵۹ ه ق) ۲. سید احمد بن سید کاظم رشتى (مقتول سال ۱۲۹۵ ه ق) ۳. شاعر بزرگ حاج جواد بدقت (متوفى ۱۲۸۱ ه ق). ۴. عالم و شاعر بزرگ شیخ جعفر بن صادق الهر. | ||
| + | |||
| + | در رواق شرقى دو در وجود دارد که به صحن شریف باز مى‌شوند و در کنار اولى کفشدارى سید محمود آل طعمه قرار دارد و مقابل مسجد سید کاظم رشتى واقع شده است و در کنار در دومى کفشدارى آل وهاب است که در مقابل در (على اکبر) واقع شده است. | ||
| + | |||
| + | '''رواق غربى:''' | ||
| + | |||
| + | رواق غربى به نام رواق [[ابراهیم مجاب|سید ابراهیم مجاب]] معروف است، زیرا قبر سید ابراهیم مجاب یکى از نوادگان [[امام موسی کاظم علیه السلام|امام موسى بن جعفر]] (ع) در آن قرار دارد. قبلًا به این رواق، رواق (عمران بن شاهین) مى‌گفتند. بر روى قبر او صندوقى از چوب ساج قرار داده شده است. البته در این رواق قبرهاى دیگرى نیز وجود دارد که مربوط به علماى بزرگ [[شیعه|شیعه]] است و عبارتند از: | ||
| − | + | ۱. سید عبدالله بحرانى صاحب مولفات گرانبهایى نظیر: (الافاضات الحسینیه) و کتاب (شرح المختصر النافع). ۲. سید محسن بن سید عبدالله بحرانى. ۳. سید محمد بن سید محسن بحرانى صاحب مؤلفاتى نظیر: (الفصول البهیه فى بعض أخبار الحجج المرضیه) و (کتاب هدایه العباد). ۴. سید محمد زینى حسینى، عالم و شاعر شیعى. | |
| − | در | + | در این رواق دو اتاق وجود دارند که یکى از آنها قبرستان خانوادگى [[سادات]] آل نصر الله و دیگرى قبرستان خانوادگى سادات آل جلوخان است. این رواق دو در دارد که به صحن حرم باز مى‌شوند در اولى به در حبیب بن مظاهر معروف است و در کنار آن کفشدارى آل شویخ است و در دومى به در سید ابراهیم مجاب معروف است و در کنار آن کفشدارى سید جعفر آل طعمه قرار دارد و اخیراً کلیدار حرم مطهر در این رواق در دیگرى نیز ساخت که به نام در سلطانیه معروف است و در کنار آن کفشدارى سید هادى آل طعمه قرار دارد. |
| − | + | '''رواق جنوبى:''' | |
| − | + | به نام رواق حبیب بن مظاهر معروف است که در سمت چپ آن قبر حبیب بن مظاهر یار با وفا و بزرگوار امام حسین (ع) قرار دارد و بر بالاى قبر او ضریحى نقره‌اى قرار دارد. در مقابل ضریح حبیب بن مظاهر (کشکخانه) قرار دارد که قبرستان تعدادى از افراد خاندان آل طعمه است، همچنین در این رواق قبر تعدادى از علماى بزرگ شیعه قرار دارد که عبارتند از: | |
| − | + | ۱. سید محمدمهدى موسوى شهرستانى (متوفى سال ۱۲۱۶ ه ق) ۲. سید محمد حسین بن محمد مهدى شهرستانى. ۳. سید محمد حسین مرعشى حسینى معروف به شهرستانى متوفى سال ۱۳۱۵ ه ق و صاحب کتاب (غایة المسئول فى علم الاصول). ۴. میرزا محمد على بن محمد حسن مرعشى، متوفى سال ۱۳۴۴ ه ق و صاحب کتاب (الدره الوجیزه من شرح الوجیزه). | |
| − | + | این علما همگى در یک قبر به خاک سپرده شده‌اند که پشت قبور شهدا قرار دارد. | |
| + | محل قتلگاه نیز در رواق جنوبى و در سمت جنوب‌غربى رواق قرار دارد که بصورت اتاقى است با درى نقره‌اى و سنگفرشى مرمرى و سفید و نیز شامل سردابى با در نقره‌اى مى‌باشد. | ||
| − | + | '''رواق شمالى:''' | |
| − | + | به نام رواق سلاطین معروف است و علت این تسمیه، وجود قبور تعدادى از پادشاهان و شاهزادگان قاجار نظیر محمدعلى و نواده‌اش احمد. در این رواق | |
| + | راهنماى اماکن زیارتى و سیاحتى در عراق مى‌باشد، همچنین در این رواق قبر عالم فاضل سید عبدالحسین حجت طباطبائى و خطیب مشهور سید حسن استرآبادى قرار دارد.<ref>راهنماى اماکن زیارتى و سیاحتى در عراق، دکتر احسان مقدس، نشر معشر، تهران، ص ۱۹۸.</ref> | ||
| − | در | + | ===محدوده حرم امام حسین=== |
| + | محدوده حرم امام حسین علیه السلام در روایات، از یک فرسخ تا پنج فرسخ هم بیان شده است. از [[امام صادق]] علیه السلام روایت است: «حریم قبر الحسین علیه السلام خمس فراسخ من اربعة جوانب القبر».<ref>بحارالانوار، ج ۹۸، ص ۱۱۱، سفینة البحار، ج ۲، ص ۱۰۳، المزار، شیخ مفید، ص ۲۵.</ref> همچنین از آن حضرت روایت است: «حرم الحسین الذى اشتراه: اربعة امیال فى اربعة امیال فهو حلال لولده و موالیه و حرام على غیرهم ممن خالفهم و فیه البرکة».<ref>مجمع البحرین، واژه «حرم».</ref> | ||
| − | === | + | ==تاریخچه حرم امام حسین== |
| + | پس از شهادت [[امام حسین علیه السلام|امام حسین]] (علیه السلام)، طایفه ای از [[قبیله بنی اسد|بنی اسد]] به همراه [[امام سجاد علیه السلام|امام سجاد]] علیه السلام پیکر آن امام و یارانش را در همان جایی که محل شهادت آنان بود به خاک سپردند.<ref> مرقد امام حسین؛از اولین بنا به دست مختار تا توسعه حرم، خبرگزاری حج</ref> مورخان در مورد روزی که اجساد مطهر [[شهدای کربلا]] دفن شده‌اند اختلاف نظر دارند؛ عده‌ای روز یازدهم و برخی دیگر هم روز سیزدهم [[ماه محرم|محرم]] سال ۶۱ هجری را زمان دفن شهدا بیان کرده اند.<ref> سید علی اکبر حسینی، دفن امام حسین(ع) و دیگر شهدای کربلا، [http://www.pajoohe.ir دانشنامه پژوهه]، بازیابی: ۱۹ مهر ۱۳۹۴ </ref> بنی‌اسد همچنین [[درخت سدر حرم سیدالشهدا|درخت سدری]] را بر سر مزار آن حضرت برای علامت گذاری کاشتند.<ref>تاریخچه حرم سید الشهدا، جام نیوز، ۳ آذر ۱۳۹۱</ref> | ||
| − | با | + | ===نخستین بقعه=== |
| + | اما نخستین بقعه و آرامگاهی که بر فراز آن برآمدگی‌ها ساختند، به دست [[مختار ثقفی|مختار بن ابی عبیدة ثقفی]]، انتقام گیرنده خون شهیدان کربلا، بود. مختار پس از آن که با سپاهیان خود، به فرماندهی [[ابراهیم بن مالک اشتر|ابراهیم بن مالک اشتر]]، سپاه [[عبیدالله بن زیاد|عبید الله بن زیاد]] را شکست داد و تمامی جنایت کاران آن حادثه را مجازات کرد، در ۶۵ قمری بر مزار آن شهیدان حاضر شد و شالوده نخستین بقعه و آرامگاه را بر فراز آن قبرها بنا نهاد و روی آنها یک دیوار و سقف آجری با روکش گچ گذارد. | ||
| − | + | ===مرقد امام حسین در عصر خلفای عباسی=== | |
| − | + | در آغاز عصر [[حکومت بنی عباس|عباسی]]، به هنگام خلافت [[ابوالعباس سفاح|سفاح]]، کنار مرقد امام حسین (علیه السلام) بنای سرپوشیده دیگری ساخته شد که در دوران [[هارون الرشید]] تخریب شد. اما [[مأمون]] فرزند هارون، که از [[معتزله]] بود و گرایش هایی به [[علویان]] داشت، در ۱۹۳ قمری بنایی زیبا بر قبر آن حضرت برپا کرد که تا عصر [[متوکل|متوکل عباسی]] هم چنان باقی بود. | |
| − | + | متوکل در ۲۳۶ ق قبر امام، خانه‌ها و سراهای پیرامون آن را به کلی ویران کرد. حتی دستور داد تا زمین آن را شخم زنند و بذر بپاشند و بر قبر آب ببندند و مردم را از [[زیارت|زیارت]] آن مقام باز دارند. اما [[منتصر]] پس از قتل پدرش به خلافت رسید و به جبران اقدام‌های نادرست متوکل پرداخت. او حرم را در ۲۴۷ ق بازسازی و بنای با عظمتی، بر فراز قبر مطهر استوار کرد و [[مسجد]] و صحن و مناره ای را نیز برای راهنمایی زائران و نشان دادن آن مکان مقدس بنا نمود و مردم را به زیارت شهیدان کربلا تشویق کرد. ۱۰ سال بعد، در ۲۸۳ ق، محمد بن زید علوی، از نواده‌های [[امام حسن علیه السلام|امام حسن مجتبی]] (علیه السلام) ملقب به [[داعی صغیر]] و از حاکمان [[شیعه|شیعی]] طبرستان، این بقعه و بنا را مرمت کرد. این کار را محمد ورد القطان انجام داد. او قبه با شکوهی بر فراز قبر [[سیدالشهداء|سید الشهداء]] ساخت و در مجاورت آن، دو ساختمان با سقف چوبی بنا کرد. | |
| − | + | ===بازسازی حرم در دوران آل بویه=== | |
| − | + | در دوران [[آل بویه]]، به ویژه عصر حکومت عضدالدوله دیلمی، توجه و اهتمام زیادی به مرقد امامان در [[عتبات عالیات]] شد. عضد الدوله در ۳۷۱ ق بنا و حرم بزرگ و باشکوهی برای سالار شهیدان ساخت و قسمت‌های زیادی از بنا را تجدید کرد. برای نخستین بار، در هر چهار سمت حرم، رواق‌ها و شبستان هایی ساخت و قبه و رواق‌ها را به زیبایی با هزینه‌های فراوان تزیین کرد. او [[ضریح|ضریحی]] را، که از چوب ساج ساخته شده و با عاج تزیین شده بود، روی قبر آن امام نصب کرد و با پارچه‌های گران قیمت دیباج قبر را پوشاند. | |
| − | |||
| − | + | در زمان سلطان الدوله دیلمی، هنگامی که حرم مطهر دچار آتش سوزی شد، وزیر شیعی این پادشاه، ابو محمد حسن بن فضل معروف به ابن سهلان رامهرمزی، به تعمیر آن اقدام کرد. او در ۴۰۷ تا ۴۱۲ ق به بازسازی و نوسازی حرم مطهر، رواق‌ها و گنبد آن پرداخت. [[ابن بطوطه]] این بنا را در ۷۲۷ ق به چشم خود دیده و در [[سفرنامه ابن بطوطه (کتاب)|سفرنامه]] اش توصیف کرده است. او همچنین دیوار و قلعه محکمی برای شهر ساخت تا امنیت مردم را از هجوم دشمن تأمین کند. این دیوار دروازه‌های آهنی سنگینی داشت. اما جریان آتش سوزی حرم در آن سال، به سبب افتادن دو شمع از شمع‌های حرم بر روی فرش‌ها بود که آتش به سرعت به پرده‌ها و رواق‌ها و گنبد سرایت کرد و تنها دیوارهای حرم و بخشی از حرم و مسجد عمران بن شاهین از تخریب در امان ماند. | |
| − | === | + | ===عصر سلجوقیان و بازسازی حائر حسینی=== |
| − | شاه | + | در عصر سلاجقه، به هنگام حکومت سلطان ملک شاه سلجوقی، به سال ۴۷۹ ق وزیر شیعی او، مجدالملک براوستانی، دیوار اطراف حرم یا حائر حسینی را بازسازی کرد. او به همراه سلطان ملک شاه به زیارت آن حضرت رفت و آن خدمت را انجام داد. در این دوران یکی از شورشی‌ها به نام خفاجه به سال ۴۸۹ ق [[کربلا|کربلا]] را دست خوش تاخت و تاز قرار داد، حرم حسینی را غارت کرد و زائران را به قتل رساند. سیف الدوله، فرمانروای حلب و مؤسس سلسله حمدانیان، که نقش مؤثری در جهاد با بیزانس و [[مسیحیت|مسیحیان]] در آزاد سازی [[بیت المقدس]] ایفا کرد، شخصاً با سپاهیانش به کربلا آمد و پس از محاصره خفاجه، او را به قتل رساند و امنیت مردم را برقرار و خسارت و زیان‌های وارده به شهر و حائر حسین را جبران کرد. |
| − | + | در دوران خلیفه [[ناصر(خلیفه عباسی)|الناصر لدین الله عباسی]]، وزیر شیعی او مؤیدالدین محمد قمی، بنایی را که ابن سهلان ساخته بود تزیین و بخشی از آن را در ۶۲۰ ق تعمیر کرد. او صندوق چوبی بر روی قبر قرار داد و آن را با پارچه‌های زیبا و حریر پوشاند و دیوارهای حرم و رواق‌ها را با چوب ساج تزیین کرد. | |
| − | + | ===بازسازی حرم در دوره جلایریان=== | |
| − | + | با تهاجم هولاکو خان مغول به [[بغداد]]، خلافت [[حکومت بنی عباس|عباسی]] در ۶۵۶ ق بر افتاد. مغول‌ها در آن تهاجم، حرمت مکان‌ها و شهرهای مقدس را حفظ کرده و هیچ تعرضی نسبت به آنها انجام ندادند. بنایی که ابن سهلان در ابتدای قرن پنجم ساخته بود تا پایان قرن هشتم هم چنان استواری و استحکام خود را حفظ کرد و حدود سه قرن، بدون آن که بازسازی جدی بر روی آن صورت بگیرد، هم چنان پا برجا ماند. | |
| − | + | حدود یک سده پس از هجوم مغول ها، در ۷۶۷ ق، سلطان اویس مؤسس سلسله جلایریان، که از دست نشانده‌های [[ایلخانیان|ایلخانان]] مغول بود، حرم را تعمیر و بازسازی کرد. دو فرزند او به نام‌های سلطان حسین و سلطان احمد نیز در این بازسازی نقش داشتند. تاریخ این بنا و تعمیر آن در بالای سر حرم مطهر، در قسمت جنوب غربی، محلی که به نام «نخله مریم» مشهور است، بر روی ستونی کنار [[محراب]] ثبت شده بود. این تاریخ تا سال ۱۲۱۶ ق محفوظ ماند و در آن سال پس از تهاجم و غارت [[وهابیت|وهابیان]] محراب و آثار آن محو شد. در این بازسازی بنای مسجد و حرم نوسازی شد، گنبدی نیم دایره ای بر فراز [[ضریح]] قرار گرفت که بر چهار طاق در چهار سمت استوار بود و سمت بیرونی هر یک از این طاق‌ها را رواقی تشکیل می‌داد. این گنبد، به لحاظ شکل هندسی، زیبا و بسیار ماهرانه ساخته شد و تجلی معماری اسلامی بود. نحوه قرار گرفتن گنبد و رواق‌ها به گونه ای بود که گردش زائران به دور ضریح و مزار شهیدان ممکن بود ولی امروزه چنین امکانی برای زیارت مزار آنان نیست. | |
| − | + | فرزندان اویس جلایری از آثار خود کتیبه‌های دیگری هم بر جای گذاشتند از جمله کتیبه ای به پهنای شصت سانتی متر بر روی دیوار حرم ثبت است و حکم «اویس بن…» در آن به چشم می‌خورد. این کتیبه بر لایه زیرین دیوار جدید قرار دارد که برای تقویت دیوار قدیمی روی آن ساخته شده است. | |
| − | + | سلطان احمد جلایری، همچنین، ایوان روبه روی صحن، معروف به ایوان طلا، و مسجد صحن، واقع در اطراف حرم را ساخت. در آن دوران، آینه و خاتم کاری‌ها و کاشی‌های کاشانی با منظره‌های طبیعی اوج معماری اسلامی را در رواق‌ها و حرم به نمایش گذاشت. کتیبه ای از کاشی با آیه و سوره‌های [[قرآن|قرآن کریم]] به [[خط ثلث]]، بر روی دیوار رواق‌ها جلوه زیبایی به حرم بخشید. به فرمان سلطان احمد، دو گل دسته حرم نیز با آجرهای زرد کاشانی تزیین و تاریخ بنا بر ساقه مناره‌ها به زبان فارسی و در قالب حروف ابجد (عدد ۷۹۳) ثبت شد. | |
| − | + | ===بازسازی حرم در دوره صفویه=== | |
| + | پادشاهان [[صفویه|صفوی]]، که ترویج کننده مذهب [[تشیع]] بودند، در بسیاری از سرزمین‌های زیر سلطه خویش به تعمیر و ساخت بناهای مربوط به [[ائمه اطهار|امامان]] شیعه و امامزاده‌ها و تکریم آنان پرداختند. شاه اسماعیل صفوی، مؤسس سلسله صفوی، از کسانی بود که در این راه تلاش زیادی کرد. او در ۹۱۴ ق به تزیین حرم امام حسین (علیه السلام) پرداخت. | ||
| − | + | صندوقی از خاتم بسیار نفیس و گرانبها روی قبر مطهر قرار داد و تمامی رواق‌های حرم را با فرش‌های گران بهای [[ایران|ایرانی]] پوشاند و دوازده چلچراغ شیشه ای و طلایی، از جنس طلای خالص، به حرم تقدیم کرد. از جمله کارهای مهم شاه اسماعیل در تزیین حرم، طلا و آینه کاری رواق‌ها و آرایش حرم با سنگ‌های مرمر و رخام در ۹۲۰ ق بود که قبل از آن به صورت گچ و آجر بود. او همچنین دستور داد حاشیه‌های ضریح را طلاکاری کنند. | |
| − | + | شاه عباس صفوی از دیگر پادشاهان صفوی است که در تزیین حرم اقدام‌های شاه اسماعیل را تداوم بخشید. او ضریح مسی بر قبر مطهر ساخت و آن را با پرده‌های حریر قیمتی پوشاند. گنبد حرم را از قسمت نمای خارجی نوسازی کرد و از داخل نیز با کاشی‌های زیبا به آن زینت داد. مال فراوانی در اختیار متولی و خادمان حرم قرار داد و صندوق زیبایی بر قبر مطهر نصب کرد که تاکنون باقی است. | |
| − | + | شاه صفی نیز ضمن زیارت حرم، دستور داد مسجد پشت سر را توسعه داده، رواق شمالی را بنا کردند که به رواق شاه معروف شد. هم چنین به دستور او دیوار صحن از سمت شمال خراب شد و مساحت آن گسترش یافت. این کار را وزیر شاه صفی به نام قزاق خان بیگلربیگی انجام داد. او در سراسر دیوار شمالی حجره ساخت و مقابل هر حجره ایوانی ایجاد کرد که با کاشی‌های گرانبهایی تزیین شده بود. این ایوان به «صافی صفا» معروف است. | |
| − | + | شاه سلیمان صفوی در ۱۰۴۸ ق به توسعه مسجد پشت سر و صحن از سمت شمال و احداث رواق شمالی پرداخت. راضیه سلطان بیگم دختر شاه سلطان حسین نیز هزینه ای برای تعمیر و تزیین ضریح مطهر تقدیم کرد. | |
| − | + | ===بازسازی حرم در دوره افشاریه=== | |
| − | در | ||
| − | + | نادر شاه [[افشاریه|افشار]] در ۱۱۳۵ ق بودجه فراوانی برای نوسازی حرم امام حسین (علیه السلام) اختصاص داد و خودش [[کربلا|کربلا]] را [[زیارت|زیارت]] کرد و فرمان داد بناهای موجود را تزیین کنند. او هدیه‌های گران بهایی به گنجینه حرم هدیه کرد. پادشاهان عثمانی نیز با وجود داشتن مذهب [[اهل سنت|تسنن]] به مقبره‌ها توجه ویژه ای داشتند و چون در آن دوران کربلا و دیگر شهرهای [[عراق]] زیر سلطه پادشاهان عثمانی بود، آبادانی آن شهر را وجهه همت خود قرار می‌دادند؛ سلطان سلیمان قانونی پس از زیارت بقعه امام حسین (علیه السلام) به مرمت و سفید کاری و گچ کاری خارجی گنبد دستور داد. بعدها سلطان مراد سوم عثمانی نیز علی پاشا، والی [[بغداد]]، را مأمور نوسازی آستانه کرد. | |
| − | + | ===بازسازی حرم در عصر قاجار=== | |
| − | + | عمده‌ترین بازسازی‌ها و توسعه و تزیین حرم در عصر قاجار صورت گرفت که اثرهای آن همچنان تا عصر حاضر باقی مانده است. نخستین اقدام، طلا کردن گنبد به دستور آقا محمد خان قاجار در ۱۲۱۱ ق بود. دو سال بعد، حرم از سمت شمال توسعه یافت و دیوار حائل مسجد شمالی و روضه برداشته شد. این کار را سید محمدمهدی شهرستانی انجام داد. | |
| + | در ۱۲۱۶ ق، حرم دستخوش تجاوز و هجوم [[وهابیت|وهابیان]] قرار گرفت و ضریح و رواق آن ویران شد و اشیاء نفیس آن به غارت رفت. اما در ۱۲۱۷ ق حرم از سمت غربی گسترش پیدا کرد و مزار [[سید ابراهیم مجاب]] در داخل رواق و شبستان قرار گرفت. این کار را [[سید علی طباطبایی]] صاحب [[ریاض المسائل (کتاب)|ریاض]] انجام داد. این دو بزرگوار حرم را از شرق و شمال با ادغام مزار شهیدان و مسجد شمالی و اندکی نیز از سمت جنوب وسعت بخشیدند. در این دوران محمد حسین خان یزدی، بر اساس کتیبه ای که از خود به جای گذاشته، ظاهراً تعمیراتی را در قبر مطهر انجام داده است. در مقابل چهار گوشه قبر شریف این عبارت دیده می‌شود: «واقفه الموفق بتوفیقات الدارین ابن محمدتقی خان الیزدی محمد حسین، سنه ۱۲۲۲ ق». | ||
| − | + | فتحعلی شاه قاجار نیز در سال‌های ۱۲۲۷ و ۱۲۵۰ ق به نوسازی بنای فرسوده حرم پرداخت و پوشش طلای گنبد آن را بازسازی کرد. او ضریح نقره ای جدید برای قبر مطهر ساخت و داخل ایوان گنبد را طلا کاری کرد و تمامی آن چه را که وهابیان تخریب کرده بودند، بازسازی کرد. نماینده او در این طرح ابراهیم خان شیرازی بود. او همچنین در ۱۲۳۲ ق، فرمان داد تا روی ضریح مسی مرقد، که شاه عباس ساخته بود، ضریح نقره ای بسازند و صندوق خاتم روی مرقد را با چوب ساج روکش کنند. این صندوق را هم آقا محمد خان نصب کرده بود. در این دوران، کربلا دیواری محکم با چهار دروازه داشت؛ ۱) دروازه [[بغداد]] در شمال کربلا ۲) دروازه خیمه گاه در جنوب ۳) دروازه [[نجف]] اشرف در مشرق ۴) دروازه حُر در مغرب. | |
| − | در | + | در ۱۲۸۵ ق، ناصرالدین شاه نیز کوشش هایی برای توسعه، ترمیم و تزیین بقعه انجام داد. او خود به زیارت [[عتبات عالیات|عتبات]] آمد و شرح کامل این سفر را در [[سفرنامه]] عتبات خود نگاشت. وی صحن را از سمت غربی آن توسعه داد و گنبد و بخشی از پوشش طلای آن را بازسازی کرد. هم چنین ایوان بزرگی را در سمت [[قبله]] احداث کرد که به نام خود او، ایوان ناصری، مشهور شد. این کار را شیخ عبدالحسین تهرانی انجام داد. در همان دوران داخل حرم تعمیر و حجره‌های صحن از نو ساخته شد. |
| + | در ۱۲۹۶ ق احمد معمار نامی بر ایوان بیرونی دیوار رواق غربی، مقابل پنجره فولاد، تعمیراتی انجام داد و بالای پنجره کتیبه ای با این عنوان از خود به جای گذاشت: «عمل اوستاد احمد المعمار ۱۲۹۶ ق». | ||
| + | در ۱۳۰۰ ق صحن امام حسین (علیه السلام) و نیز کاشی کاری رواق‌های سه گانه شرق، غرب و شمال توسط عبدالله بن قوام با کمک مالی محمدصادق تاجر شیرازی اصفهانی الاصل انجام شد و کتیبه ای به همین مضمون بر بالای مقبره شمالی، یعنی مقابل ضریح امام، با تاریخ ۱۳۰۰ ق به یادگار ماند. | ||
| − | === | + | ===بازسازی حرم در عصر معاصر=== |
| + | از آن زمان تا ۱۳۶۰ ق، توسعه و بازسازی چندانی در حرم صورت نگرفت. ولی بعد از آن تا عصر حاضر، همواره تلاش‌ها و اقدام‌های فردی و متفرقه ای برای تزیین، توسعه و بازسازی حرم انجام شده است. از جمله در ۱۳۶۰ ق سیف الدین طاهر، از متموّلان هند، یکی از مناره‌ها را که خراب شده بود از نو ساخت و سپس هر دوی آن را طلا کاری کرد. | ||
| − | در | + | در ۱۳۶۷ ق، خانه‌ها و مدرسه‌های دینی مجاور صحن از جمله جامع یا مدرسه ناصری تخریب شد که آن را ناصرالدین شاه در ۱۳۰۱ ق ساخته بود و در سمت غربی صحن امام حسین (علیه السلام) قرار داشت. از شمال به مدرسه زینبیه و درب ساعت و از جنوب به مدرسه صدراعظم نوری، معروف به صدر، متصل بود. این مسجد و دو مدرسه را عبدالرسول خالصی تخریب کرد. برای این تعمیرات، کامیون هایی حامل ۵۵ تن سنگ مرمر از یزد از سوی سید محمدآقا یزدی و مصطفوی و شصت کامیون از طرف جمعی از بازرگانان تهران ارسال شد. این مرمرها همه در کف حرم مطهر و تمامی دیوارهای داخل آن تا ارتفاع سه متر کار گذاشته شد و در ۱۳۶۸ ق عملیات روکاری با سنگ مرمر به پایان رسید. در این توسعه، علاوه بر مدرسه ها، آثار دیگری از جمله جامع رأس الحسین و مقام رأس الحسین، مدرسه و مسجد سردار حسن خان، که محمدحسن خان قاجار پدر آقا محمد خان در ۱۱۸۰ ق ساخته بود، همه به دستور عبدالرسول خالصی ویران شد. هم چنین [[تکیه|تکیه]] بکتاشیه، ورودی باب قاضی الحاجات و مأذنه‌های مزار پادشاهان [[آل بویه]] تخریب شد. تمامی این تخریب‌ها به منظور ایجاد یک فلکه بود که پشتوانه علمی و تاریخی و آثار فرهنگی را این گونه دست خوش تخریب قرار داد. |
| − | + | در ۱۳۷۰ ق، مرحوم صبری هلالی به خطاطی آیه‌های [[قرآن]] ([[سوره انسان|سوره دهر]]) بر حرم پرداخت. ضلع شرقی حرم در این سال ساخته شد و ایوان‌ها و طاق‌ها نیز با کاشی‌های زیبا و نفیس تزیین گردید. یک سال بعد، بنای گنبد و پوشش طلای آن مرمت شد و در ۱۳۷۳ ق، سقف رواق‌های حرم به طور کامل بازسازی و کاشی‌های معرقی از [[اصفهان]] زینت بخش حرم شد و قسمت بالای ایوان ناصری طلاکاری شد. | |
| − | |||
| − | + | در سال ۱۳۸۸ ق ستون‌های سنگی از [[ایران]] وارد شد. سقف قدیمی ایوان را برداشتند و ستون‌ها را نصب کردند. این کار دو سال به طول انجامید و پس از آن به بنای جدید ایوان طلا پرداختند. در ۱۳۹۴ ق طرح نوسازی و هماهنگ سازی صحن شریف تدوین شد. این طرح شامل احداث مجدد ایوان، خراب کردن ضلع غربی صحن و تزیین دیوارها با کاشی بود که اجرای آن تا ۱۳۹۶ ق طول کشید. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | هم اکنون سیر مراحل توسعه و بازسازی حرم و بقعه شریف حسینی ابعاد و زاویه‌های حرم را این گونه روشن ساخته است: | |
| − | |||
| − | + | صحن حرم امام حسین (علیه السلام) محدوده مستطیلی شکلی را در بر می‌گیرد که ضلع شمال به جنوب آن از سمت بیرون ۱۲۵ و ضلع شرق به غرب آن ۹۵ متر است. این محدوده همه بناهای حرم را در خود جای داده و در داخل یک صحن به مساحت ۳۸۵ متر مربع قرار دارد. حرم و بقعه در وسط این صحن قرار دارد که با کاشی‌های گران قیمت پوشانده شده است. ارتفاع حرم دوازده متر، طول دو ضلع شمالی و جنوبی ۵۵ متر و طول ضلع شرقی و غربی آن ۴۴۵ متر است. حاشیه دیوارهای حرم از سمت بیرون با آیه‌های قرآن تزیین شده است. طول حرم ۱۰/۴۰ و عرض آن ۹/۱۰ متر است. کف داخل آن سنگ مرمر است و دیوارها نیز کاشی کاری شده و به آیه‌های قرآن؛ [[سوره دهر|سوره هل اتی]]، [[سوره یس]] و سوره‌های کوچک با [[خط ثلث]] سفید در متن کاشی لاجوردی مزین شده است. این تزیین‌ها در سال‌های ۱۳۶۳ تا ۱۳۶۹ ق انجام گرفت. | |
| − | == | + | ===اقدامات جدید ستاد بازسازی عتبات=== |
| − | در | + | اما اقدامات مهمی که در عصر حاضر انجام شده بیش از حد شمارش است و به صورت اختصار اهم این اقدامات که توسط ستاد بازسازی [[عتبات عالیات]] و با کمک مردم و متبرعین انجام می‌شود به شرح زیر است: |
| + | #ساخت و نصب دو درب طلای [[حرم حضرت ابوالفضل علیه السلام|حرم حضرت ابوالفضل]] (ع) | ||
| + | #گمانه زنی و تزریق ۶۰ تن بتن در حرم حضرت ابوالفضل (ع) | ||
| + | #مرمت مضیف حرم مطهر حضرت ابوالفضل (ع) | ||
| + | #تعویض سنگ دیواره داخلی حرم مطهر حضرت ابوالفضل (ع) | ||
| + | #تعویض سنگ مضیف حرم مطهر سیدالشهداء (ع) | ||
| + | #اجرای پروژه نور و تامین روشنایی بین الحرمین | ||
| + | #ساخت دو مجموعه سقاخانه در بین الحرمین | ||
| + | #انجام مطالعات ژئوتکنیک و ژئوفیزیک بین الحرمین | ||
| + | #اصلاح بلوار شارع القبله حضرت ابوالفضل العباس (ع) | ||
| + | #نصب کانکس کفشداری در بین الحرمین | ||
| + | #تامین خودرو آتش نشانی جهت حرم مطهر سید الشهدا (ع) | ||
| + | #راه اندازی کارگاه قالیشویی و مرمت فرش حرمین در کربلا | ||
| + | #تامین لوسترهای حرم مطهر سید الشهدا (ع) | ||
| + | #تامین و تعویض سنگ خیمه گاه و ساخت پنجره خیمه گاه حضرت سجاد (ع) | ||
| + | #بازسازی مقام علی اکبر و علی اصغر (ع) | ||
| + | #بازسازی و احداث ۷۰ چشمه سرویس بهداشتی در جوار بین الحرمین | ||
| + | #گل آرایی حرمین شریفین در مراسمات مختلف | ||
| + | #ساخت، انتقال و نصب ضریح جدید سید الشهدا (ع) | ||
| + | #افتتاح پروژه عظیم مجتمع خدماتی سید الشهدا (ع) | ||
| + | #پروژه احداث مجمع سکنی، زائر سرای حضرت زهرا (س) | ||
| + | #پروژه نصب و احداث ۷ دستگاه آب شیرین کن مسیر حرکت و اسکان زائرین سد الشهداء (ع) | ||
| + | #تهیه روپوش نفیس قبر سید الشهداء (ع) | ||
| + | #ساخت ضریح حضرت ابراهیم مجاب (ع) | ||
| + | #پروژه مرمت، مقاوم سازی و بازسازی حرم مطهر سید الشهداء (ع) با عنوان پروژه یا حسین (ع) | ||
| + | #احداث و تجهیز بیمارستان ۱۲۰ تختخوابی امام زین العابدین (ع) | ||
| + | #ساخت دو درب پنجره مطلا و خاتم کاری حرم حضرت ابوالفضل العباس (ع) | ||
| + | #ساخت دو پنجره خیمه گاه حضرت ابوالفضل العباس (ع) | ||
| + | #ساخت ضریح حبیب ابن مظاهر (ع).<ref>مرقد امام حسین؛از اولین بنا به دست مختار تا توسعه حرم، خبرگزاری حج[http://hajj.ir/14/54410]، بازدید:۱۹ مهر ۱۳۹۴</ref> | ||
| + | |||
| + | ==نماز در حرم امام حسین علیه السلام== | ||
| + | مسافر می‌تواند در حرم امام حسین(ع) [[نماز]] را تمام یا شکسته بخواند ولی تمام خواندن با فضیلت‌تر است. تمام روضه شریفه (زیر گنبد) حرم مطهّر امام حسین(ع) و رواق‌ها و مسجد متصل به آن، همین حکم را دارد و مسافر می‌تواند در آنجا نیز نماز را تمام بخواند.<ref>فلاح زاده، احکام فقهی سفر زیارتی عتبات، مرکز تحقیقات حج، ص۱۴.</ref> نماز خواندن در حرم [[امامان|امامان(ع)]] مخصوصا [[حرم حضرت علی(ع)]] و امام حسین(ع) [[ثواب]] بسیار دارد.<ref>فلاح زاده، احکام فقهی سفر زیارتی عتبات، مرکز تحقیقات حج، ص۱۷.</ref> | ||
| + | * | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| − | <references/> | + | <references /> |
| + | ==پیوندها== | ||
| − | + | *[http://ahlolbait.com/article/9852/%D9%BE%D8%A7%D9%88%D8%B1%D9%BE%D9%88%DB%8C%D9%86%D8%AA-%D8%AD%D8%B1%D9%85-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%87-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85-%D8%AF%D8%B1-%D8%B7%D9%88%D9%84-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE پاورپوینت حرم امام حسین علیه السلام در طول تاریخ] | |
| − | [http://ahlolbait.com/article/9852/%D9%BE%D8%A7%D9%88%D8%B1%D9%BE%D9%88%DB%8C%D9%86%D8%AA-%D8%AD%D8%B1%D9%85-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%87-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85-%D8%AF%D8%B1-%D8%B7%D9%88%D9%84-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE پاورپوینت حرم امام حسین علیه السلام در طول تاریخ] | + | *[[مرقد مطهر حضرت امام حسین علیه‌السلام|مرقد مطهر امام حسین علیه‌السلام]] |
{{الگو:واقعه عاشورا}} | {{الگو:واقعه عاشورا}} | ||
[[رده:امام حسین علیه السلام]] | [[رده:امام حسین علیه السلام]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۵ اوت ۲۰۲۳، ساعت ۰۷:۴۵
| |
|
کشور |
عراق |
|
شهر |
کربلا |
| |
| |
| مشاهده در نقشه | |
«حرم امام حسین علیه السلام» در کربلا، محل شهادت و مدفن آن حضرت و یکی از زیارتگاه های مهم شیعیان است. در ضریح مطهر حضرت ابا عبدالله، حضرت علی اکبر علیه السلام (در پایین پا) و حضرت علی اصغر علیه السلام (بر سینه امام) نیز دفن شده‌اند. همچنین بیشتر شهدای کربلا در فاصله چند متری از ضریح به خاک سپرده شده‌اند. در شمال شرقی حرم امام حسین نیز، حرم حضرت عباس علیه السلام قرار دارد. مابین آن دو حرم شریف را بین الحرمین می‌گویند. در روایات، فضیلت و برکات و آثار فراوانى براى زیارت حرم ابا عبدالله الحسین علیه السلام و نماز خواندن و اعتکاف و دفن و... در آن ذکر شده است.
محتویات
- ۱ بنای کنونی حرم حسینی
- ۲ تاریخچه حرم امام حسین
- ۲.۱ نخستین بقعه
- ۲.۲ مرقد امام حسین در عصر خلفای عباسی
- ۲.۳ بازسازی حرم در دوران آل بویه
- ۲.۴ عصر سلجوقیان و بازسازی حائر حسینی
- ۲.۵ بازسازی حرم در دوره جلایریان
- ۲.۶ بازسازی حرم در دوره صفویه
- ۲.۷ بازسازی حرم در دوره افشاریه
- ۲.۸ بازسازی حرم در عصر قاجار
- ۲.۹ بازسازی حرم در عصر معاصر
- ۲.۱۰ اقدامات جدید ستاد بازسازی عتبات
- ۳ نماز در حرم امام حسین علیه السلام
- ۴ پانویس
- ۵ پیوندها
بنای کنونی حرم حسینی
حرم امام حسین علیه السلام، به همراه حرم ابوالفضل العباس علیه السلام و فضاهاى پیرامون این دو جایگاه، هسته مرکزى شهر را تشکیل مى‌‌دهند. حرم مطهر بیش از دو متر از سطح شهر پایین‌تر است؛ از این رو تعداد زیادى پله زائران را از دروازه‌‌ها به درون صحن هدایت مى کند.
حرم مطهر از گنبدى بزرگ و مطلّا تشکیل شده که بر روى گنبد خانه اى وسیع و چندین رواق و یک مسجد بزرگ و صحنى فراخ است که تمامى این مجموعه را در بر مى گیرد.[۱]
ضریح مطهر
در زیر گنبد، ضریح مطهر قرار دارد که قسمت عمده فضاى گنبدخانه را اشغال کرده و درون آن قبر مطهر امام حسین علیه السلام و دو فرزندش على اکبر و على اصغر علیهما السلام جاى دارد. طول ضریح مطهّر، در بخشى که مرقد امام را در برگرفته، به پنج دهنه (پنجره) و عرض آن نیز به چهار دهنه تقسیم مى‌شود و هر قسمت ٨٠ سانتى‌متر عرض دارد؛ امّا بخشى که مرقد على اکبر (ع) را در میان گرفته، از عرض، تنها یک بخش و از طول شامل دو بخش است. همان‌گونه که پیشتر اشاره شد، طول مجموع آن قسمت از ضریح که مرقد امام (ع) را دربرگرفته، ۵/۵ و عرض این قسمت ۴/۵ متر است، ولى طول آن قسمت که قبر على اکبر (ع) را در میان مى‌گیرد ٢/۶ متر و عرض آن ١/۴ متر است. ارتفاع ضریح ٣/۵ متر است و بر بالاى آن، در چهار گوشه، چهار گویچه طلاست که قطر هر یک به ۵٠ سانتیمتر مى‌رسد. در کنار این گویچه‌ها ظرف‌هاى مستطیل شکلى است که طول هر یک به نیم متر مى‌رسد و زراندود شده‌اند.[۲]
آرامگاه شهدای کربلا
در سمت شرق ضریح مطهر حضرت، فضایى است که در جنوب آن پنجره‌اى نقره‌اى قرار دارد. اینجا آرامگاه قسمت اعظم شهیدان واقعه کربلا است که همگى آنان پیرامون آن پنجره و فضاهاى اطراف پراکنده و مدفون هستند. گرداگرد گنبدخانه را چهار رواق در بر گرفته است.[۳]
ایوان حرم
حرم مطهر داراى ایوانى است که قسمتى از آن با خشتهاى طلا پوشیده شده و بخشهاى دیگر آن با کاشى مُعَرَّق و نفیس اصفهان تزیین یافته است. سقف بلند ایوان را مجموعه‌اى از ستونهاى مرمرین، تراش هنرمندان اصفهانى نگاه داشته است.[۴]
درب‌های حرم
- درب قبله
- درب رجا (امید)
- درب قاضی الحاجات (برآورندهٔ نیازها)
- درب شهدا
- درب کرامة (بزرگواری و کرامت)
- درب سلام (درود)
- درب سدره
- درب سلطانیه
- درب رأس الحسین (سر حسین)
- درب زینبیه
رواق‌ها
اطراف حرم مطهر را چهار رواق فرا گرفته که هرکدام از آنها در یکى از جهات اربعه قرار گرفته و عرض هریک از این رواق‌ها پنج متر و طول هرکدام از رواق‌هاى شمالى و جنوبى در حدود چهل متر و طول هرکدام از رواق‌هاى شرقى و غربى در حدود چهل و پنج متر است. زمین این رواق‌ها با سنگ مرمر سفید اعلا سنگ فرش شده است و وسط دیوارهاى آن آیینه‌هاى بزرگى تعبیه شده است. ارتفاع سقف هرکدام از رواق‌ها ۱۲ متر است.
تمامى این رواق‌ها با کاشیکارى زیبا و نوشته‌هایى از آیات قرآن تزیین شده است. این رواق‌ها چندین در دارند که برخى از درها از نقره خالص ساخته شده و برخى نیز از چوب گرانبها ساخته شده است، تمامى این درها به داخل حرم شریف راه دارند و دو در نیز طلایى بوده و در وسط رواق جنوبى قرار دارند و شیشه‌اى شفاف آنها را مى‌پوشاند و بر بالاى هرکدام از درها آیاتى از قرآن کریم نوشته شده و زوار معمولًا در کنار این درها ایستاده و زیارتنامه مى‌خوانند.
رواق شرقى:
در گذشته به نام رواق آغا باقر معروف بود و امروزه به آن رواق فقها مى‌گویند زیرا که سه تن از فقها در یکجا به خاک سپرده شده‌اند و بر روى قبر آنان صندوق زیبایى قرار داده‌اند که در سمت راست در حرم قرار گرفته است و این فقها عبارتند از:
۱. محمدباقر وحید بهبهانى مؤسس مدرسه اصولیه. ۲. سید على طباطبائى صاحب کتاب ریاض العلماء. ۳. شیخ یوسف آل عصفور بحرانى صاحب کتاب الحدائق الناضره.
البته در کنار فقهاى فوق الذکر فقهاى دیگرى نیز در این رواق به خاک سپرده شده‌اند که عبارتند از:
۱. سید کاظم رشتى (متوفى سال ۱۲۵۹ ه ق) ۲. سید احمد بن سید کاظم رشتى (مقتول سال ۱۲۹۵ ه ق) ۳. شاعر بزرگ حاج جواد بدقت (متوفى ۱۲۸۱ ه ق). ۴. عالم و شاعر بزرگ شیخ جعفر بن صادق الهر.
در رواق شرقى دو در وجود دارد که به صحن شریف باز مى‌شوند و در کنار اولى کفشدارى سید محمود آل طعمه قرار دارد و مقابل مسجد سید کاظم رشتى واقع شده است و در کنار در دومى کفشدارى آل وهاب است که در مقابل در (على اکبر) واقع شده است.
رواق غربى:
رواق غربى به نام رواق سید ابراهیم مجاب معروف است، زیرا قبر سید ابراهیم مجاب یکى از نوادگان امام موسى بن جعفر (ع) در آن قرار دارد. قبلًا به این رواق، رواق (عمران بن شاهین) مى‌گفتند. بر روى قبر او صندوقى از چوب ساج قرار داده شده است. البته در این رواق قبرهاى دیگرى نیز وجود دارد که مربوط به علماى بزرگ شیعه است و عبارتند از:
۱. سید عبدالله بحرانى صاحب مولفات گرانبهایى نظیر: (الافاضات الحسینیه) و کتاب (شرح المختصر النافع). ۲. سید محسن بن سید عبدالله بحرانى. ۳. سید محمد بن سید محسن بحرانى صاحب مؤلفاتى نظیر: (الفصول البهیه فى بعض أخبار الحجج المرضیه) و (کتاب هدایه العباد). ۴. سید محمد زینى حسینى، عالم و شاعر شیعى.
در این رواق دو اتاق وجود دارند که یکى از آنها قبرستان خانوادگى سادات آل نصر الله و دیگرى قبرستان خانوادگى سادات آل جلوخان است. این رواق دو در دارد که به صحن حرم باز مى‌شوند در اولى به در حبیب بن مظاهر معروف است و در کنار آن کفشدارى آل شویخ است و در دومى به در سید ابراهیم مجاب معروف است و در کنار آن کفشدارى سید جعفر آل طعمه قرار دارد و اخیراً کلیدار حرم مطهر در این رواق در دیگرى نیز ساخت که به نام در سلطانیه معروف است و در کنار آن کفشدارى سید هادى آل طعمه قرار دارد.
رواق جنوبى:
به نام رواق حبیب بن مظاهر معروف است که در سمت چپ آن قبر حبیب بن مظاهر یار با وفا و بزرگوار امام حسین (ع) قرار دارد و بر بالاى قبر او ضریحى نقره‌اى قرار دارد. در مقابل ضریح حبیب بن مظاهر (کشکخانه) قرار دارد که قبرستان تعدادى از افراد خاندان آل طعمه است، همچنین در این رواق قبر تعدادى از علماى بزرگ شیعه قرار دارد که عبارتند از:
۱. سید محمدمهدى موسوى شهرستانى (متوفى سال ۱۲۱۶ ه ق) ۲. سید محمد حسین بن محمد مهدى شهرستانى. ۳. سید محمد حسین مرعشى حسینى معروف به شهرستانى متوفى سال ۱۳۱۵ ه ق و صاحب کتاب (غایة المسئول فى علم الاصول). ۴. میرزا محمد على بن محمد حسن مرعشى، متوفى سال ۱۳۴۴ ه ق و صاحب کتاب (الدره الوجیزه من شرح الوجیزه).
این علما همگى در یک قبر به خاک سپرده شده‌اند که پشت قبور شهدا قرار دارد. محل قتلگاه نیز در رواق جنوبى و در سمت جنوب‌غربى رواق قرار دارد که بصورت اتاقى است با درى نقره‌اى و سنگفرشى مرمرى و سفید و نیز شامل سردابى با در نقره‌اى مى‌باشد.
رواق شمالى:
به نام رواق سلاطین معروف است و علت این تسمیه، وجود قبور تعدادى از پادشاهان و شاهزادگان قاجار نظیر محمدعلى و نواده‌اش احمد. در این رواق راهنماى اماکن زیارتى و سیاحتى در عراق مى‌باشد، همچنین در این رواق قبر عالم فاضل سید عبدالحسین حجت طباطبائى و خطیب مشهور سید حسن استرآبادى قرار دارد.[۵]
محدوده حرم امام حسین
محدوده حرم امام حسین علیه السلام در روایات، از یک فرسخ تا پنج فرسخ هم بیان شده است. از امام صادق علیه السلام روایت است: «حریم قبر الحسین علیه السلام خمس فراسخ من اربعة جوانب القبر».[۶] همچنین از آن حضرت روایت است: «حرم الحسین الذى اشتراه: اربعة امیال فى اربعة امیال فهو حلال لولده و موالیه و حرام على غیرهم ممن خالفهم و فیه البرکة».[۷]
تاریخچه حرم امام حسین
پس از شهادت امام حسین (علیه السلام)، طایفه ای از بنی اسد به همراه امام سجاد علیه السلام پیکر آن امام و یارانش را در همان جایی که محل شهادت آنان بود به خاک سپردند.[۸] مورخان در مورد روزی که اجساد مطهر شهدای کربلا دفن شده‌اند اختلاف نظر دارند؛ عده‌ای روز یازدهم و برخی دیگر هم روز سیزدهم محرم سال ۶۱ هجری را زمان دفن شهدا بیان کرده اند.[۹] بنی‌اسد همچنین درخت سدری را بر سر مزار آن حضرت برای علامت گذاری کاشتند.[۱۰]
نخستین بقعه
اما نخستین بقعه و آرامگاهی که بر فراز آن برآمدگی‌ها ساختند، به دست مختار بن ابی عبیدة ثقفی، انتقام گیرنده خون شهیدان کربلا، بود. مختار پس از آن که با سپاهیان خود، به فرماندهی ابراهیم بن مالک اشتر، سپاه عبید الله بن زیاد را شکست داد و تمامی جنایت کاران آن حادثه را مجازات کرد، در ۶۵ قمری بر مزار آن شهیدان حاضر شد و شالوده نخستین بقعه و آرامگاه را بر فراز آن قبرها بنا نهاد و روی آنها یک دیوار و سقف آجری با روکش گچ گذارد.
مرقد امام حسین در عصر خلفای عباسی
در آغاز عصر عباسی، به هنگام خلافت سفاح، کنار مرقد امام حسین (علیه السلام) بنای سرپوشیده دیگری ساخته شد که در دوران هارون الرشید تخریب شد. اما مأمون فرزند هارون، که از معتزله بود و گرایش هایی به علویان داشت، در ۱۹۳ قمری بنایی زیبا بر قبر آن حضرت برپا کرد که تا عصر متوکل عباسی هم چنان باقی بود.
متوکل در ۲۳۶ ق قبر امام، خانه‌ها و سراهای پیرامون آن را به کلی ویران کرد. حتی دستور داد تا زمین آن را شخم زنند و بذر بپاشند و بر قبر آب ببندند و مردم را از زیارت آن مقام باز دارند. اما منتصر پس از قتل پدرش به خلافت رسید و به جبران اقدام‌های نادرست متوکل پرداخت. او حرم را در ۲۴۷ ق بازسازی و بنای با عظمتی، بر فراز قبر مطهر استوار کرد و مسجد و صحن و مناره ای را نیز برای راهنمایی زائران و نشان دادن آن مکان مقدس بنا نمود و مردم را به زیارت شهیدان کربلا تشویق کرد. ۱۰ سال بعد، در ۲۸۳ ق، محمد بن زید علوی، از نواده‌های امام حسن مجتبی (علیه السلام) ملقب به داعی صغیر و از حاکمان شیعی طبرستان، این بقعه و بنا را مرمت کرد. این کار را محمد ورد القطان انجام داد. او قبه با شکوهی بر فراز قبر سید الشهداء ساخت و در مجاورت آن، دو ساختمان با سقف چوبی بنا کرد.
بازسازی حرم در دوران آل بویه
در دوران آل بویه، به ویژه عصر حکومت عضدالدوله دیلمی، توجه و اهتمام زیادی به مرقد امامان در عتبات عالیات شد. عضد الدوله در ۳۷۱ ق بنا و حرم بزرگ و باشکوهی برای سالار شهیدان ساخت و قسمت‌های زیادی از بنا را تجدید کرد. برای نخستین بار، در هر چهار سمت حرم، رواق‌ها و شبستان هایی ساخت و قبه و رواق‌ها را به زیبایی با هزینه‌های فراوان تزیین کرد. او ضریحی را، که از چوب ساج ساخته شده و با عاج تزیین شده بود، روی قبر آن امام نصب کرد و با پارچه‌های گران قیمت دیباج قبر را پوشاند.
در زمان سلطان الدوله دیلمی، هنگامی که حرم مطهر دچار آتش سوزی شد، وزیر شیعی این پادشاه، ابو محمد حسن بن فضل معروف به ابن سهلان رامهرمزی، به تعمیر آن اقدام کرد. او در ۴۰۷ تا ۴۱۲ ق به بازسازی و نوسازی حرم مطهر، رواق‌ها و گنبد آن پرداخت. ابن بطوطه این بنا را در ۷۲۷ ق به چشم خود دیده و در سفرنامه اش توصیف کرده است. او همچنین دیوار و قلعه محکمی برای شهر ساخت تا امنیت مردم را از هجوم دشمن تأمین کند. این دیوار دروازه‌های آهنی سنگینی داشت. اما جریان آتش سوزی حرم در آن سال، به سبب افتادن دو شمع از شمع‌های حرم بر روی فرش‌ها بود که آتش به سرعت به پرده‌ها و رواق‌ها و گنبد سرایت کرد و تنها دیوارهای حرم و بخشی از حرم و مسجد عمران بن شاهین از تخریب در امان ماند.
عصر سلجوقیان و بازسازی حائر حسینی
در عصر سلاجقه، به هنگام حکومت سلطان ملک شاه سلجوقی، به سال ۴۷۹ ق وزیر شیعی او، مجدالملک براوستانی، دیوار اطراف حرم یا حائر حسینی را بازسازی کرد. او به همراه سلطان ملک شاه به زیارت آن حضرت رفت و آن خدمت را انجام داد. در این دوران یکی از شورشی‌ها به نام خفاجه به سال ۴۸۹ ق کربلا را دست خوش تاخت و تاز قرار داد، حرم حسینی را غارت کرد و زائران را به قتل رساند. سیف الدوله، فرمانروای حلب و مؤسس سلسله حمدانیان، که نقش مؤثری در جهاد با بیزانس و مسیحیان در آزاد سازی بیت المقدس ایفا کرد، شخصاً با سپاهیانش به کربلا آمد و پس از محاصره خفاجه، او را به قتل رساند و امنیت مردم را برقرار و خسارت و زیان‌های وارده به شهر و حائر حسین را جبران کرد.
در دوران خلیفه الناصر لدین الله عباسی، وزیر شیعی او مؤیدالدین محمد قمی، بنایی را که ابن سهلان ساخته بود تزیین و بخشی از آن را در ۶۲۰ ق تعمیر کرد. او صندوق چوبی بر روی قبر قرار داد و آن را با پارچه‌های زیبا و حریر پوشاند و دیوارهای حرم و رواق‌ها را با چوب ساج تزیین کرد.
بازسازی حرم در دوره جلایریان
با تهاجم هولاکو خان مغول به بغداد، خلافت عباسی در ۶۵۶ ق بر افتاد. مغول‌ها در آن تهاجم، حرمت مکان‌ها و شهرهای مقدس را حفظ کرده و هیچ تعرضی نسبت به آنها انجام ندادند. بنایی که ابن سهلان در ابتدای قرن پنجم ساخته بود تا پایان قرن هشتم هم چنان استواری و استحکام خود را حفظ کرد و حدود سه قرن، بدون آن که بازسازی جدی بر روی آن صورت بگیرد، هم چنان پا برجا ماند.
حدود یک سده پس از هجوم مغول ها، در ۷۶۷ ق، سلطان اویس مؤسس سلسله جلایریان، که از دست نشانده‌های ایلخانان مغول بود، حرم را تعمیر و بازسازی کرد. دو فرزند او به نام‌های سلطان حسین و سلطان احمد نیز در این بازسازی نقش داشتند. تاریخ این بنا و تعمیر آن در بالای سر حرم مطهر، در قسمت جنوب غربی، محلی که به نام «نخله مریم» مشهور است، بر روی ستونی کنار محراب ثبت شده بود. این تاریخ تا سال ۱۲۱۶ ق محفوظ ماند و در آن سال پس از تهاجم و غارت وهابیان محراب و آثار آن محو شد. در این بازسازی بنای مسجد و حرم نوسازی شد، گنبدی نیم دایره ای بر فراز ضریح قرار گرفت که بر چهار طاق در چهار سمت استوار بود و سمت بیرونی هر یک از این طاق‌ها را رواقی تشکیل می‌داد. این گنبد، به لحاظ شکل هندسی، زیبا و بسیار ماهرانه ساخته شد و تجلی معماری اسلامی بود. نحوه قرار گرفتن گنبد و رواق‌ها به گونه ای بود که گردش زائران به دور ضریح و مزار شهیدان ممکن بود ولی امروزه چنین امکانی برای زیارت مزار آنان نیست.
فرزندان اویس جلایری از آثار خود کتیبه‌های دیگری هم بر جای گذاشتند از جمله کتیبه ای به پهنای شصت سانتی متر بر روی دیوار حرم ثبت است و حکم «اویس بن…» در آن به چشم می‌خورد. این کتیبه بر لایه زیرین دیوار جدید قرار دارد که برای تقویت دیوار قدیمی روی آن ساخته شده است.
سلطان احمد جلایری، همچنین، ایوان روبه روی صحن، معروف به ایوان طلا، و مسجد صحن، واقع در اطراف حرم را ساخت. در آن دوران، آینه و خاتم کاری‌ها و کاشی‌های کاشانی با منظره‌های طبیعی اوج معماری اسلامی را در رواق‌ها و حرم به نمایش گذاشت. کتیبه ای از کاشی با آیه و سوره‌های قرآن کریم به خط ثلث، بر روی دیوار رواق‌ها جلوه زیبایی به حرم بخشید. به فرمان سلطان احمد، دو گل دسته حرم نیز با آجرهای زرد کاشانی تزیین و تاریخ بنا بر ساقه مناره‌ها به زبان فارسی و در قالب حروف ابجد (عدد ۷۹۳) ثبت شد.
بازسازی حرم در دوره صفویه
پادشاهان صفوی، که ترویج کننده مذهب تشیع بودند، در بسیاری از سرزمین‌های زیر سلطه خویش به تعمیر و ساخت بناهای مربوط به امامان شیعه و امامزاده‌ها و تکریم آنان پرداختند. شاه اسماعیل صفوی، مؤسس سلسله صفوی، از کسانی بود که در این راه تلاش زیادی کرد. او در ۹۱۴ ق به تزیین حرم امام حسین (علیه السلام) پرداخت.
صندوقی از خاتم بسیار نفیس و گرانبها روی قبر مطهر قرار داد و تمامی رواق‌های حرم را با فرش‌های گران بهای ایرانی پوشاند و دوازده چلچراغ شیشه ای و طلایی، از جنس طلای خالص، به حرم تقدیم کرد. از جمله کارهای مهم شاه اسماعیل در تزیین حرم، طلا و آینه کاری رواق‌ها و آرایش حرم با سنگ‌های مرمر و رخام در ۹۲۰ ق بود که قبل از آن به صورت گچ و آجر بود. او همچنین دستور داد حاشیه‌های ضریح را طلاکاری کنند.
شاه عباس صفوی از دیگر پادشاهان صفوی است که در تزیین حرم اقدام‌های شاه اسماعیل را تداوم بخشید. او ضریح مسی بر قبر مطهر ساخت و آن را با پرده‌های حریر قیمتی پوشاند. گنبد حرم را از قسمت نمای خارجی نوسازی کرد و از داخل نیز با کاشی‌های زیبا به آن زینت داد. مال فراوانی در اختیار متولی و خادمان حرم قرار داد و صندوق زیبایی بر قبر مطهر نصب کرد که تاکنون باقی است.
شاه صفی نیز ضمن زیارت حرم، دستور داد مسجد پشت سر را توسعه داده، رواق شمالی را بنا کردند که به رواق شاه معروف شد. هم چنین به دستور او دیوار صحن از سمت شمال خراب شد و مساحت آن گسترش یافت. این کار را وزیر شاه صفی به نام قزاق خان بیگلربیگی انجام داد. او در سراسر دیوار شمالی حجره ساخت و مقابل هر حجره ایوانی ایجاد کرد که با کاشی‌های گرانبهایی تزیین شده بود. این ایوان به «صافی صفا» معروف است.
شاه سلیمان صفوی در ۱۰۴۸ ق به توسعه مسجد پشت سر و صحن از سمت شمال و احداث رواق شمالی پرداخت. راضیه سلطان بیگم دختر شاه سلطان حسین نیز هزینه ای برای تعمیر و تزیین ضریح مطهر تقدیم کرد.
بازسازی حرم در دوره افشاریه
نادر شاه افشار در ۱۱۳۵ ق بودجه فراوانی برای نوسازی حرم امام حسین (علیه السلام) اختصاص داد و خودش کربلا را زیارت کرد و فرمان داد بناهای موجود را تزیین کنند. او هدیه‌های گران بهایی به گنجینه حرم هدیه کرد. پادشاهان عثمانی نیز با وجود داشتن مذهب تسنن به مقبره‌ها توجه ویژه ای داشتند و چون در آن دوران کربلا و دیگر شهرهای عراق زیر سلطه پادشاهان عثمانی بود، آبادانی آن شهر را وجهه همت خود قرار می‌دادند؛ سلطان سلیمان قانونی پس از زیارت بقعه امام حسین (علیه السلام) به مرمت و سفید کاری و گچ کاری خارجی گنبد دستور داد. بعدها سلطان مراد سوم عثمانی نیز علی پاشا، والی بغداد، را مأمور نوسازی آستانه کرد.
بازسازی حرم در عصر قاجار
عمده‌ترین بازسازی‌ها و توسعه و تزیین حرم در عصر قاجار صورت گرفت که اثرهای آن همچنان تا عصر حاضر باقی مانده است. نخستین اقدام، طلا کردن گنبد به دستور آقا محمد خان قاجار در ۱۲۱۱ ق بود. دو سال بعد، حرم از سمت شمال توسعه یافت و دیوار حائل مسجد شمالی و روضه برداشته شد. این کار را سید محمدمهدی شهرستانی انجام داد.
در ۱۲۱۶ ق، حرم دستخوش تجاوز و هجوم وهابیان قرار گرفت و ضریح و رواق آن ویران شد و اشیاء نفیس آن به غارت رفت. اما در ۱۲۱۷ ق حرم از سمت غربی گسترش پیدا کرد و مزار سید ابراهیم مجاب در داخل رواق و شبستان قرار گرفت. این کار را سید علی طباطبایی صاحب ریاض انجام داد. این دو بزرگوار حرم را از شرق و شمال با ادغام مزار شهیدان و مسجد شمالی و اندکی نیز از سمت جنوب وسعت بخشیدند. در این دوران محمد حسین خان یزدی، بر اساس کتیبه ای که از خود به جای گذاشته، ظاهراً تعمیراتی را در قبر مطهر انجام داده است. در مقابل چهار گوشه قبر شریف این عبارت دیده می‌شود: «واقفه الموفق بتوفیقات الدارین ابن محمدتقی خان الیزدی محمد حسین، سنه ۱۲۲۲ ق».
فتحعلی شاه قاجار نیز در سال‌های ۱۲۲۷ و ۱۲۵۰ ق به نوسازی بنای فرسوده حرم پرداخت و پوشش طلای گنبد آن را بازسازی کرد. او ضریح نقره ای جدید برای قبر مطهر ساخت و داخل ایوان گنبد را طلا کاری کرد و تمامی آن چه را که وهابیان تخریب کرده بودند، بازسازی کرد. نماینده او در این طرح ابراهیم خان شیرازی بود. او همچنین در ۱۲۳۲ ق، فرمان داد تا روی ضریح مسی مرقد، که شاه عباس ساخته بود، ضریح نقره ای بسازند و صندوق خاتم روی مرقد را با چوب ساج روکش کنند. این صندوق را هم آقا محمد خان نصب کرده بود. در این دوران، کربلا دیواری محکم با چهار دروازه داشت؛ ۱) دروازه بغداد در شمال کربلا ۲) دروازه خیمه گاه در جنوب ۳) دروازه نجف اشرف در مشرق ۴) دروازه حُر در مغرب.
در ۱۲۸۵ ق، ناصرالدین شاه نیز کوشش هایی برای توسعه، ترمیم و تزیین بقعه انجام داد. او خود به زیارت عتبات آمد و شرح کامل این سفر را در سفرنامه عتبات خود نگاشت. وی صحن را از سمت غربی آن توسعه داد و گنبد و بخشی از پوشش طلای آن را بازسازی کرد. هم چنین ایوان بزرگی را در سمت قبله احداث کرد که به نام خود او، ایوان ناصری، مشهور شد. این کار را شیخ عبدالحسین تهرانی انجام داد. در همان دوران داخل حرم تعمیر و حجره‌های صحن از نو ساخته شد. در ۱۲۹۶ ق احمد معمار نامی بر ایوان بیرونی دیوار رواق غربی، مقابل پنجره فولاد، تعمیراتی انجام داد و بالای پنجره کتیبه ای با این عنوان از خود به جای گذاشت: «عمل اوستاد احمد المعمار ۱۲۹۶ ق».
در ۱۳۰۰ ق صحن امام حسین (علیه السلام) و نیز کاشی کاری رواق‌های سه گانه شرق، غرب و شمال توسط عبدالله بن قوام با کمک مالی محمدصادق تاجر شیرازی اصفهانی الاصل انجام شد و کتیبه ای به همین مضمون بر بالای مقبره شمالی، یعنی مقابل ضریح امام، با تاریخ ۱۳۰۰ ق به یادگار ماند.
بازسازی حرم در عصر معاصر
از آن زمان تا ۱۳۶۰ ق، توسعه و بازسازی چندانی در حرم صورت نگرفت. ولی بعد از آن تا عصر حاضر، همواره تلاش‌ها و اقدام‌های فردی و متفرقه ای برای تزیین، توسعه و بازسازی حرم انجام شده است. از جمله در ۱۳۶۰ ق سیف الدین طاهر، از متموّلان هند، یکی از مناره‌ها را که خراب شده بود از نو ساخت و سپس هر دوی آن را طلا کاری کرد.
در ۱۳۶۷ ق، خانه‌ها و مدرسه‌های دینی مجاور صحن از جمله جامع یا مدرسه ناصری تخریب شد که آن را ناصرالدین شاه در ۱۳۰۱ ق ساخته بود و در سمت غربی صحن امام حسین (علیه السلام) قرار داشت. از شمال به مدرسه زینبیه و درب ساعت و از جنوب به مدرسه صدراعظم نوری، معروف به صدر، متصل بود. این مسجد و دو مدرسه را عبدالرسول خالصی تخریب کرد. برای این تعمیرات، کامیون هایی حامل ۵۵ تن سنگ مرمر از یزد از سوی سید محمدآقا یزدی و مصطفوی و شصت کامیون از طرف جمعی از بازرگانان تهران ارسال شد. این مرمرها همه در کف حرم مطهر و تمامی دیوارهای داخل آن تا ارتفاع سه متر کار گذاشته شد و در ۱۳۶۸ ق عملیات روکاری با سنگ مرمر به پایان رسید. در این توسعه، علاوه بر مدرسه ها، آثار دیگری از جمله جامع رأس الحسین و مقام رأس الحسین، مدرسه و مسجد سردار حسن خان، که محمدحسن خان قاجار پدر آقا محمد خان در ۱۱۸۰ ق ساخته بود، همه به دستور عبدالرسول خالصی ویران شد. هم چنین تکیه بکتاشیه، ورودی باب قاضی الحاجات و مأذنه‌های مزار پادشاهان آل بویه تخریب شد. تمامی این تخریب‌ها به منظور ایجاد یک فلکه بود که پشتوانه علمی و تاریخی و آثار فرهنگی را این گونه دست خوش تخریب قرار داد.
در ۱۳۷۰ ق، مرحوم صبری هلالی به خطاطی آیه‌های قرآن (سوره دهر) بر حرم پرداخت. ضلع شرقی حرم در این سال ساخته شد و ایوان‌ها و طاق‌ها نیز با کاشی‌های زیبا و نفیس تزیین گردید. یک سال بعد، بنای گنبد و پوشش طلای آن مرمت شد و در ۱۳۷۳ ق، سقف رواق‌های حرم به طور کامل بازسازی و کاشی‌های معرقی از اصفهان زینت بخش حرم شد و قسمت بالای ایوان ناصری طلاکاری شد.
در سال ۱۳۸۸ ق ستون‌های سنگی از ایران وارد شد. سقف قدیمی ایوان را برداشتند و ستون‌ها را نصب کردند. این کار دو سال به طول انجامید و پس از آن به بنای جدید ایوان طلا پرداختند. در ۱۳۹۴ ق طرح نوسازی و هماهنگ سازی صحن شریف تدوین شد. این طرح شامل احداث مجدد ایوان، خراب کردن ضلع غربی صحن و تزیین دیوارها با کاشی بود که اجرای آن تا ۱۳۹۶ ق طول کشید.
هم اکنون سیر مراحل توسعه و بازسازی حرم و بقعه شریف حسینی ابعاد و زاویه‌های حرم را این گونه روشن ساخته است:
صحن حرم امام حسین (علیه السلام) محدوده مستطیلی شکلی را در بر می‌گیرد که ضلع شمال به جنوب آن از سمت بیرون ۱۲۵ و ضلع شرق به غرب آن ۹۵ متر است. این محدوده همه بناهای حرم را در خود جای داده و در داخل یک صحن به مساحت ۳۸۵ متر مربع قرار دارد. حرم و بقعه در وسط این صحن قرار دارد که با کاشی‌های گران قیمت پوشانده شده است. ارتفاع حرم دوازده متر، طول دو ضلع شمالی و جنوبی ۵۵ متر و طول ضلع شرقی و غربی آن ۴۴۵ متر است. حاشیه دیوارهای حرم از سمت بیرون با آیه‌های قرآن تزیین شده است. طول حرم ۱۰/۴۰ و عرض آن ۹/۱۰ متر است. کف داخل آن سنگ مرمر است و دیوارها نیز کاشی کاری شده و به آیه‌های قرآن؛ سوره هل اتی، سوره یس و سوره‌های کوچک با خط ثلث سفید در متن کاشی لاجوردی مزین شده است. این تزیین‌ها در سال‌های ۱۳۶۳ تا ۱۳۶۹ ق انجام گرفت.
اقدامات جدید ستاد بازسازی عتبات
اما اقدامات مهمی که در عصر حاضر انجام شده بیش از حد شمارش است و به صورت اختصار اهم این اقدامات که توسط ستاد بازسازی عتبات عالیات و با کمک مردم و متبرعین انجام می‌شود به شرح زیر است:
- ساخت و نصب دو درب طلای حرم حضرت ابوالفضل (ع)
- گمانه زنی و تزریق ۶۰ تن بتن در حرم حضرت ابوالفضل (ع)
- مرمت مضیف حرم مطهر حضرت ابوالفضل (ع)
- تعویض سنگ دیواره داخلی حرم مطهر حضرت ابوالفضل (ع)
- تعویض سنگ مضیف حرم مطهر سیدالشهداء (ع)
- اجرای پروژه نور و تامین روشنایی بین الحرمین
- ساخت دو مجموعه سقاخانه در بین الحرمین
- انجام مطالعات ژئوتکنیک و ژئوفیزیک بین الحرمین
- اصلاح بلوار شارع القبله حضرت ابوالفضل العباس (ع)
- نصب کانکس کفشداری در بین الحرمین
- تامین خودرو آتش نشانی جهت حرم مطهر سید الشهدا (ع)
- راه اندازی کارگاه قالیشویی و مرمت فرش حرمین در کربلا
- تامین لوسترهای حرم مطهر سید الشهدا (ع)
- تامین و تعویض سنگ خیمه گاه و ساخت پنجره خیمه گاه حضرت سجاد (ع)
- بازسازی مقام علی اکبر و علی اصغر (ع)
- بازسازی و احداث ۷۰ چشمه سرویس بهداشتی در جوار بین الحرمین
- گل آرایی حرمین شریفین در مراسمات مختلف
- ساخت، انتقال و نصب ضریح جدید سید الشهدا (ع)
- افتتاح پروژه عظیم مجتمع خدماتی سید الشهدا (ع)
- پروژه احداث مجمع سکنی، زائر سرای حضرت زهرا (س)
- پروژه نصب و احداث ۷ دستگاه آب شیرین کن مسیر حرکت و اسکان زائرین سد الشهداء (ع)
- تهیه روپوش نفیس قبر سید الشهداء (ع)
- ساخت ضریح حضرت ابراهیم مجاب (ع)
- پروژه مرمت، مقاوم سازی و بازسازی حرم مطهر سید الشهداء (ع) با عنوان پروژه یا حسین (ع)
- احداث و تجهیز بیمارستان ۱۲۰ تختخوابی امام زین العابدین (ع)
- ساخت دو درب پنجره مطلا و خاتم کاری حرم حضرت ابوالفضل العباس (ع)
- ساخت دو پنجره خیمه گاه حضرت ابوالفضل العباس (ع)
- ساخت ضریح حبیب ابن مظاهر (ع).[۱۱]
نماز در حرم امام حسین علیه السلام
مسافر می‌تواند در حرم امام حسین(ع) نماز را تمام یا شکسته بخواند ولی تمام خواندن با فضیلت‌تر است. تمام روضه شریفه (زیر گنبد) حرم مطهّر امام حسین(ع) و رواق‌ها و مسجد متصل به آن، همین حکم را دارد و مسافر می‌تواند در آنجا نیز نماز را تمام بخواند.[۱۲] نماز خواندن در حرم امامان(ع) مخصوصا حرم حضرت علی(ع) و امام حسین(ع) ثواب بسیار دارد.[۱۳]
پانویس
- ↑ اماکن زیارتى و سیاحتى عراق، محمدرضا قمى، تهران:نشر مشعر، تابستان ۱۳۸۰، ص۴۵و۴۶
- ↑ توصیف عمومى حرم امام حسین، فرهنگ زیارت، دیماه ۱۳۸۸ ،شماره۴
- ↑ اماکن زیارتى و سیاحتى عراق، محمدرضا قمى، تهران:نشر مشعر، تابستان ۱۳۸۰، ص۴۵و۴۶
- ↑ اماکن زیارتى و سیاحتى عراق، محمدرضا قمى، تهران:نشر مشعر، تابستان ۱۳۸۰، ص۴۵و۴۶
- ↑ راهنماى اماکن زیارتى و سیاحتى در عراق، دکتر احسان مقدس، نشر معشر، تهران، ص ۱۹۸.
- ↑ بحارالانوار، ج ۹۸، ص ۱۱۱، سفینة البحار، ج ۲، ص ۱۰۳، المزار، شیخ مفید، ص ۲۵.
- ↑ مجمع البحرین، واژه «حرم».
- ↑ مرقد امام حسین؛از اولین بنا به دست مختار تا توسعه حرم، خبرگزاری حج
- ↑ سید علی اکبر حسینی، دفن امام حسین(ع) و دیگر شهدای کربلا، دانشنامه پژوهه، بازیابی: ۱۹ مهر ۱۳۹۴
- ↑ تاریخچه حرم سید الشهدا، جام نیوز، ۳ آذر ۱۳۹۱
- ↑ مرقد امام حسین؛از اولین بنا به دست مختار تا توسعه حرم، خبرگزاری حج[۱]، بازدید:۱۹ مهر ۱۳۹۴
- ↑ فلاح زاده، احکام فقهی سفر زیارتی عتبات، مرکز تحقیقات حج، ص۱۴.
- ↑ فلاح زاده، احکام فقهی سفر زیارتی عتبات، مرکز تحقیقات حج، ص۱۷.
پیوندها
 |
|||
| قبل از واقعه | |||
| شرح واقعه |
| ||
| پس از واقعه | |||
| بازتاب واقعه | |||
| وابسته ها | |||
