رعایت ادبیات دانشنامه ای متوسط
عنوان بندی متوسط
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

سید هاشم بحرانی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
جز (صفحه‌ای جدید حاوی ' {{بخشی از یک کتاب}} <keywords content='کلید واژه: سید هاشم بحرانی، آثار سید هاشم بحرانی، '...' ایجاد کرد)
 
جز
 
(۱۵ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۷ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
−
{{بخشی از یک کتاب}}
+
{{خوب}}
 +
'''سید هاشم بحرانی''' (م، ۱۱۰۷ ق)، از [[محدث|محدثان]] بزرگ [[شیعه]] در قرن یازده هجری و از شاگردان [[فخرالدین طریحی]] بود. «[[البرهان (کتاب)|البرهان فی تفسیر القرآن]]» در تفسیر و «[[ مدینه المعاجز الائمه الاثنی عشر و دلائل الحجج علی البشر|مدینة المعاجز]]» در مورد معجزات ائمه علیهم السلام دو اثر مشهور اوست. او [[مرجعیت]] دینی و اجتماعی اهالی [[بحرین]] را برعهده داشت. [[شیخ حر عاملی|شیخ حر عاملی]] صاحب «[[وسائل الشیعه]]»، از شاگردان اوست.
 +
{{شناسنامه عالم
 +
||نام کامل = '''سید هاشم بحرانی'''
 +
||تصویر=
 +
||زادروز = 
 +
|زادگاه = [[بحرین]]
 +
|وفات =  ۱۱۰۷ قمری
 +
|مدفن =  بحرین
 +
|اساتید =  [[فخرالدین طریحی|فخرالدین طریحی نجفی]]، سید عبدالعظیم استرآبادی،...
 +
|شاگردان = [[شیخ حر عاملی|شیخ حر عاملی]]، محمود بن عبدالسلام المعنی، سید محمد بن علی عطار بغدادی، شیخ حسن بحرانی،...
 +
|آثار = [[البرهان (کتاب)|البرهان فی تفسیر القرآن]]، [[ مدینه المعاجز الائمه الاثنی عشر و دلائل الحجج علی البشر|مدینة المعاجز]]، [[ینابیع المعاجز و أصول الدلائل (کتاب)|ینابیع‌ المعاجز و اصول ‌الدلائل]]، الحجه فیما نزل فی القائم الحجه،...
 +
}}
 +
==ولادت و خاندان==
  
 +
سید هاشم بحرانی فرزند سید سلیمان حسینی بحرانی در نیمه اول قرن یازدهم قمری در روستای «کتکتان» از توابع شهر «توبلی» که پایتخت علمی و سیاسی [[بحرین]] در آن عصر بود، به دنیا آمد. گرچه تاریخ تولد او به طور دقیق بدست نیامده است، اما برخی از منابع، تاریخ تولدش را بین سال های ۱۰۳۰ تا ۱۰۴۰ قمری یاد کرده‌اند.<ref> علامه السید هاشیم البحرانی، ص ۲۱ - ۲۲.</ref> سلسله نسب علامه بحرانی با بیست و پنج واسطه به [[امام موسی کاظم علیه السلام|امام موسی بن جعفر]] علیه السلام می ‌رسد.<ref> جامع الانساب، محمدعلی روضاتی، ص ۲۳.</ref>
  
 +
==تحصیل و استادان==
  
 +
سید بحرانی پس از چندی تحصیل در زادگاهش راهی [[نجف]] اشرف شد و از استادان آن حوزه باشکوه استفاده فراوان برد و سال ها بعد با رسیدن به مقام علمی و معنوی [[اجتهاد]]، بزرگ مرجع آن حوزه گشت. سال ورودش به نجف، به صورت دقیق مشخص نیست اما به یقین در سال ۱۰۶۳ ق. نزد استاد بزرگ نجف، [[فخرالدین طریحی]] به دانش اندوزی مشغول بوده است.<ref> مقدمه تفسیر الهادی و مصباح النادی، علامه بحرانی، ص ۸۳.</ref>
  
−
'''منبع:''' تلخيص از كتاب گلشن ابرار، جلد 1، صفحه 242
+
او پس از چندی به زادگاهش [[بحرین]] بازگشت و بعد از رحلت شیخ محمد بن ماجد بحرانی عهده‌دار منصب [[مرجعیت]] و رهبری دینی و علمی مردم گردید.<ref> العلامه السید هاشم البحرانی، ص ۴۲، زندگینامه علامه بحرینی، ص ۷۳.</ref>
  
−
'''نویسنده:''' سيد مصطفي علامه مهري
+
سید بحرانی در دوران تحصیلات خویش از محضر استادان گرانقدری بهره‌مند گشت، از جمله:
  
−
==علامه سید هاشم بحرانی==
+
*[[فخرالدین طریحی|فخرالدین طریحی نجفی]] (متوفی ۱۰۸۷ ق.) مؤلف کتاب «[[مجمع البحرین (کتاب)|مجمع البحرین]]». علامه بحرانی و [[علامه مجلسی]] هر دو از شاگردان طریحی بودند.<ref> لؤلؤه البحرین، شیخ یوسف بحرانی، ص ۶۶ - ۶۷.</ref>
 +
*سید عبدالعظیم بن عباس استرآبادی، از بزرگان علمای [[اخباریان|اخباری]] بود که به علامه بحرانی [[اجازه (علم الحدیث)|اجازه]] نقل روایت داد.<ref> روضات الجنات، محمدباقر خوانساری، ج ۸، ص ۱۸۳.</ref>
  
−
'''ولادت'''
+
در منابع اطلاع کاملی درباره دوران تحصیل او یافت نمی شود و فقط برخی از علمای اخباری معاصرش را، مانند فخرالدین طُرَیحی، بنقل از خود او به عنوان [[مشایخ]] او نام برده اند.<ref> یوسف بحرانی ، ص ۶۶؛ افندی اصفهانی ، ج ۵، ص ۳۰۴؛ نوری ، ج ۳، ص ۳۸۹ </ref> سلسله مشایخ روایی بحرانی، چنانکه در پایان [[البرهان (کتاب)|البرهان]] آمده است، به [[شیخ کلینی|کلینی]] و [[شیخ صدوق|صدوق]] و [[شیخ طوسی|طوسی]] می رسد.<ref> هاشم بحرانی ، ج ۴، ص ۵۵۱</ref>
  
−
سخن از ستاره درخشان [[بحرین]]، سید هاشم بحرانی است. او فرزند سید سلیمان حسینی بحرانی و معروف به «علامه بحرانی» است.<ref> علامه السید هاشیم البحرانی، فارس تبریزیان، ص 19.</ref> سلسله نسب او با بیست و پنج واسطه به امام موسی بن جعفر علیه السلام می ‌رسد.<ref> [[جامع الانساب]]، محمدعلی روضاتی، ص 23.</ref>
+
==شاگردان==
  
−
در نیمه اول قرن یازدهم در روستای «كتكتان» از توابع شهر «توبلی» كه پایتخت علمی و سیاسی بحرین در آن عصر بود، فرزندی از سلاله پاك [[رسول خدا]] صلی الله علیه و آله به دنیا آمد. گرچه تاریخ تولد این وجود سعادتمند به طور دقیق بدست نیامده است. بر اساس برخی از دلایل، تاریخ تولدش را بین سال های 1030 تا 1040 ق. یاد كرده‌اند.<ref> علامه السید هاشیم البحرانی، ص 21 - 22.</ref>
+
شاگردان و راویان بسیاری از سید هاشم بحرانی [[اجازه (علم الحدیث)|اجازه]] نقل [[حدیث]] دریافت کردند که به برخی از آنان اشاره می‌شود:
  
−
==حیات علمی سید==
+
*[[شیخ حر عاملی|شیخ محمد بن حسن حر عاملی]]، مؤلف کتاب «[[وسائل الشیعه]]».<ref> امل الآمل، شیخ حر عاملی، ج ۲، ص ۳۴۱.</ref>
 +
*شیخ محمود بن عبدالسلام المعنی.<ref> لؤلؤ البحرین، ص ۷۵.</ref>
 +
*شیخ عبدالله بن علی بحرانی (متوفی ۱۱۴۸ ه‍.ق) مؤلف کتاب «الرسائل المتشتته».<ref> الذریعه، آقا بزرگ تهرانی، ج ۱۰، ص ۲۵۸.</ref>
 +
*سید محمد بن علی سیف الدین عطار بغدادی.<ref> معارف الرجال، محمد حرزالدین، ج ۲، ص ۳۳۰.</ref>
 +
*شیخ علی مقابی بحرانی.<ref> الذریعه، ج ۷، ص ۷۹ و ج ۸، شماره ۴۴۷.</ref>
 +
*شیخ حسن بحرانی.<ref> العلامه السید هاشم البحرانی، ص ۴۸.</ref>
 +
*شیخ هیکل بن عبدعلی اسدی جزائری.
  
−
سید بحرانی پس از چندی تحصیل در زادگاهش راهی [[نجف]] اشراف شد و از استادان آن حوزه باشكوه استفاده فراوان برد و سال ها بعد با رسیدن به مقام علمی و معنوی [[اجتهاد]]، بزرگ مرجع آن حوزه گشت. گرچه سال ورودش به نجف، به صورت دقیق مشخص نیست اما به یقین در سال 1063 ق. نزد استاد بزرگ نجف، [[فخرالدین طریحی]] به دانش اندوزی مشغول بوده است.<ref> مقدمه تفسیر الهادی و مصباح النادی، علامه بحرانی، ص 83.</ref>
+
==فعالیت‌های علمی==
  
−
او پس از چندی به زادگاهش بحرین بازگشت و بعد از رحلت شیخ محمد بن ماجد بحرانی عهده‌دار منصب [[مرجعیت]] و رهبری دینی علمی مردم گردید.<ref> العلامه السید هاشم البحرانی، ص 42، زندگینامه علامه بحرینی، ص 73.</ref>  
+
قرن چهارم و پنجم هجری دوران نشر و گسترش علوم و تألیف و تصنیف [[کتب اربعه]] و آزادی نسبی علمای بزرگ [[شیعه|شیعی]] بود. پس از آن دوران، تلاش علمی و تحقیقی در موضوع تدوین و تألیف [[حدیث]] رو به خاموشی نهاد تا این که در قرن یازدهم هجری، بزرگان و نوابغی از عالم تشیع به این امر مهم همت گماشته، با استفاده از زمینه مناسبی که در پرتو حکومت [[صفویان]] به وجود آمده بود، تلاش فراگیری را در این باره پی گرفتند.<ref> سیر حدیث در اسلام، سید احمد میرخانی، ص ۳۳۲.</ref>
  
−
سید بحرانی در دوران تحصیلات خویش از محضر استادان گرانقدری بهره‌مند گشت كه برخی از آن ها بدین شرح است:
+
پیشگامان این تحول عظیم، بزرگانی چون [[علامه مجلسی]] صاحب «[[بحارالانوار]]» و سید هاشم بحرانی بودند. علامه بحرانی آن [[محدث]] و مفسر بزرگ، انگیزه و هدف خود را از این کار عظیم چنین بیان می‌کند: «دیدم کتب علمی از بین می‌رفت و آثار پوسیده می‌گردید، در حالی که این کتاب ها قبل از روزگار ما منابعی غنی بودند که پس از چندی تنها علایمی از آنها بر جای ماند و به مرور، اثری از آن علامت ها نیز باقی نماند. گویا چیزی گفته و نوشته نشده بوده است...».<ref> مدینه المعاجز، سید هاشم بحرانی، ج ۱، مقدمه، ص ۲۸.</ref>
  
−
1. شیخ فخرالدین طریحی نجفی (متوفی 1087 ق.) مؤلف كتاب «[[مجمع البحرین و مطلع النیرین]]». وی از خاندان های بزرگ نجف اشرف بود. برخی دیگر از كتاب هایش عبارت اند از: «[[شرح مختصر النافع]]» و «[[تمیز المتشابه من اسماء الرجال]]». علامه بحرانی و [[علامه مجلسی]] هر دو از شاگردان فخرالدین طریحی بودند.<ref> لؤلؤه البحرین، شیخ یوسف بحرانی، ص 66 - 67.</ref>
+
علامه بحرانی در قرن یازدهم که می‌توان آن را «عصر احیای دوباره حدیث» نام نهاد با تمسک به حدیث شریف [[پیامبر اسلام|پیامبر گرامی اسلام]] که فرمود: «... انی تارک فیکم الثقلین... کتاب الله و عترتی...» به دفاع از مرزهای عقیدتی [[اسلام]] و تفسیر آیات [[قرآن کریم]] پرداخت و برای پاسداری و ترویج ثقل اکبر (قرآن مجید) تفاسیر متعددی به رشته تحریر درآورد. او در دفاع از ثقل اصغر ([[اهل البیت|اهل بیت]]) و انتشار احادیث معصومین علیهم السلام‌ نیز تلاشی درخور توجه و ستودنی از خود نشان داد. وی که فقیهی گرانمایه و صاحب تألیفات بسیار ارزشمندی در [[فقه]]، [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول]]، [[رجال]] و... بود، زمانی از ادامه تحقیق و تألیف در فقه منصرف شد و به یکباره توجه ویژه‌ای نسبت به تدوین آثار اهل بیت پیدا کرد و با تمام توان و سرعت و دقت فراوان، به این مهم پرداخت.<ref> علامه بحرینی، ص ۱۱۳، ۱۱۴، ۱۱۵.</ref>  
  
−
2. سید عبدالعظیم بن عباس استرآبادی از بزرگان علمای اخباری بود كه به علامه بحرانی اجازه نقل روایت داد.<ref> [[روضات الجنات]]، محمدباقر خوانساری، ج 8، ص 183.</ref>
+
کوشش های جانفرسای این محقق توانمند، عالمان و سیره نویسان بلند پایه را بر آن داشت تا اعتراف کنند که در تاریخ تشیع کسی جز [[علامه مجلسی]] مانند او دیده نشده است<ref> لؤلؤه البحرین، ص ۶۳؛ الکنی والالقاب، شیخ عباس قمی، ج ۳، ص ۹۳؛ قصص العلماء، ص ۶۳؛ اعیان الشیعه، سید محسن امین عاملی، ج ۵۱، ص ۸؛ انوار البدرین، علی بلادی، ص ۱۳۶.</ref> و بلکه در برخی موارد از جمله تحقیق در سند و تصحیح آن، امتیازاتی دارد که در نوع خود بی‌نظیر بوده و ایشان در این باره از مصادری حدیث نقل کرده که علامه مجلسی به آنها دست نیافته است.<ref> العلامه السید هاشم بحرانی، ص ۵۷.</ref>  
  
−
'''شاگردان'''
+
درباره او آمده است: «علامه بحرانی عمر شریفش را وقف جمع آوری، تصحیح و تدوین احادیث نمود و حتی یک لحظه از جستجو برای یافتن کتب حدیث و جمع‌آوری نسخه‌های کتب حدیث و تصیح و تبویب و تنظیم احادیث برای بهتر استفاده کردن از روایات آرام نگرفت».<ref> العلامه السید هاشم البحرانی، ص ۵۷.</ref>
  
−
شاگردان و راویان بسیاری از سید هاشم بحرانی اجازه نقل [[حدیث]] دریافت كردند كه به برخی از آنان اشاره می‌شود:
+
'''روش علمی علامه بحرانی:'''
  
−
* 1. شیخ محمد بن حسن حر عاملی، مؤلف كتاب «[[وسائل الشیعه]]».<ref> [[امل الآمل]]، [[شیخ حر عاملی]]، ج 2، ص 341.</ref>
+
علامه بحرانی در تدوین کتاب های روایی و حدیث، از روش های برجسته و علمی خاصی استفاده می‌کرد که اشاره‌ای اجمالی به آن ها ضروری می‌نماید:
  
−
* 2. شیخ محمود بن عبدالسلام المعنی.<ref> [[لؤلؤ البحرین]]، ص 75.</ref>
+
*استفاده از روایات [[اهل سنت]] برای اثبات امامت [[امام علی]] علیه السلام و دیگر [[امامان معصوم]] علیهم السلام به گونه‌ای که او [[حدیث منزلت]] را از طریق یکصد [[سند حدیث|سند]] از دانشمندان اهل سنت با ذکر نام کتاب و مدرک آن ها نقل کرده است.<ref> غایه المرام، سید هاشم بحرانی، ص ۱۰۹، ۱۲۶، ۱۹۱، ۲۰۰.</ref>
 +
*استفاده از نسخه‌های متعدد و عبارات متفاوت یک حدیث برای صحیح‌تر مشخص شدن و گویایی حدیث.
 +
*تحقیق و تصحیح سند احادیث برای پیدا کردن روایات صحیح.<ref> البرهان، سید هاشم بحرانی، ج ۴، ص ۵۵۱.</ref> او در این زمینه کتاب «[[تهذیب الأحکام (کتاب)|تهذیب]]» [[شیخ طوسی]] را بررسی و تحقیق کرد و اغلاط بسیاری را که در رجال و سند اخبار بود مشخص ساخت و اثر خویش را «تنبیهات الاریب فی رجال التهذیب» نامید.<ref> لؤلؤ البحرین، ص ۶۵.</ref>
 +
*دسته‌بندی و تبویب احادیث از دیگر کارهای مهم و لازمی بود که در سیره نیکوی سید هاشم قرار داشت. او در این باره کتاب «ترتیب التهذیب» را که مربوط به تهذیب شیخ طوسی بود به رشته تحریر درآورد و آن را به بهترین روش تدوین و دسته بندی کرد.<ref> همان.</ref>
  
−
* 3. شیخ عبدالله بن علی بن احمد بحرانی (متوفی 1148 ه‍.ق) مؤلف كتاب «[[الرسائل المتشتته]]».<ref> همان، ص 72؛ [[الذریعه]]، [[آقا بزرگ تهرانی]]، ج 10، ص 258.</ref>
+
==موقعیت اجتماعی==
 +
بحرانی در [[بحرین]] از موقعیت ممتازی برخوردار بود و پس از درگذشت [[مرجع تقلید|مرجع دینی]] بزرگ وقت، [[محمد بن ماجد ماحوزی]]، ریاست علمی و مسند فتوایی [[بحرین]] را برعهده گرفته و بجز تألیف و تدریس، زعامت فقهی و مرجعیت دینی - اجتماعی را نیز برعهده داشت.<ref>امین، محسن، اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۲۴۹؛ بلادی، علی، انوار البدرین، ص۱۳۹.</ref> بحرانی مقام قضا و رسیدگی به امور حسبه را نیز برعهده داشت و به سامان دهی امور اجتماعی می‌پرداخت و به کار مظلومان و ستمدیدگان رسیدگی می‌کرد. برخورد پرصلابت او با سلاطین و حکام بحرین و مبارزه مجدانه او با ستم و چپاول و پایداری در [[امر به معروف و نهی از منکر]]، محبوبیتی عمیق در میان مردم به او بخشیده بود.<ref>بحرانی، یوسف، لؤلؤه البحرین، ص۶۳؛ نیز نک: امین، محسن، اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۲۴۹. </ref>
  
−
* 4. سید محمد بن علی سیف الدین عطار بغدادی.<ref> معارف الرجال، محمد حرزالدین، ج 2، ص 330.</ref>
+
==آثار و تألیفات==
  
−
* 5. شیخ علی مقابی بحرانی.<ref> الذریعه، ج 7، ص 79 و ج 8، شماره 447.</ref>
+
علامه سید هاشم بحرانی آثار ارزشمندی را در موضوعات متفاوت [[علوم اسلامی]] به یادگار نهاد. برخی از آثار او عبارتند از:
  
−
* 6. شیخ حسن بحرانی.<ref> العلامه السید هاشم البحرانی، ص 48.</ref>
+
#[[البرهان (کتاب)|البرهان فی تفسیر القرآن]].
 +
#[[ینابیع المعاجز و أصول الدلائل (کتاب)|ینابیع‌ المعاجز و اصول ‌الدلائل]].
 +
#[[ مدینه المعاجز الائمه الاثنی عشر و دلائل الحجج علی البشر| مدینة المعاجز الائمه الاثنی عشر و دلائل الحجج علی البشر]].
 +
#[[حلیة الابرار فی احوال محمد و آله الاطهار (کتاب)|حلیة الابرار فی احوال محمد و آله الاطهار]].
 +
#علوم قرآن.
 +
#اللوامع النورانیّه فی اسماء علی و اهل بیته القرآنیه.
 +
#الحجه فیما نزل فی القائم الحجه.
 +
#نورالانوار فی تفسیر القرآن.
 +
#الهادی و مصباح النادی.
 +
#الهدایة القرآنیه الی الولایة الامامیه.
 +
#اصول اعتقادات.
 +
#حقیقة الایمان المبثوت علی الجوارح و احادیث التوحید والنبوه والامامه.
 +
#نهایة الاکمال فیما یتم به تقبل الاعمال.
 +
#مصباح الانوار و انوار الابصار فی بیان معجزات نبی المختار.
 +
#امامت.
 +
#اثبات الوصیه.
 +
#احتجاج المخالفین علی امامة علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین علیه السلام.
 +
#الانصاف فی النص علی الائمة اثنی عشر من آل محمد الأشرف.
 +
#ایضاح المسترشدین فی بیان تراجم الراجعیة الی الولایة علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین علیه السلام.
 +
#بهجة النظر فی اثبات الوصایه والامامه للائمة اثنی عشر.
 +
#البهجة المرضیه فی اثبات الخلافة والوصیه.
 +
#تبصرة الولی فیمن رأی القائم المهدی.
 +
#تبصرة الولی فی النص الجلی لامیرالمؤمنین علی بن ابیطالب علیه السلام.
 +
#التحفة البهیه فی اثبات الوصیة لعلی علیه السلام.
 +
#سلاسل الحدید و تقیّد اهل التوحید.
 +
#عمدة النظر فی بیان عصمه الائمة الاثنی عشر.
 +
#غایة المرام و حجة الخصام فی تعیین الامام من طریق الخاص والعام.
 +
#فصل معتبر فیمن رای الامام الثانی عشر.
 +
#کشف المهم فی طریق خبر غدیرخم.
 +
#تفضیل الائمه صلوات الله علیهم علی الانبیاء عدا نبینا محمد صلی الله علیه و آله.
 +
#تفضیل علی علیه السلام علی الانبیاء اولوالعزم من الرسل.
 +
#تلخیص رسالتین.
 +
#حلیة النظر فی فضل الائمة الاثنی عشر.
 +
#الدر النضید فی فضائل الحسین الشهید علیه السلام.
 +
#فضائل علی و الائمة من ولده.
 +
#فضل الشیعه (مناقب الشیعه).
 +
#اللباب المستخرج من کتاب الشهاب.
 +
#مناقب امیرالمؤمنین علیه السلام.
 +
#التیمیه و الدرة الثمینه.
 +
#معالم الزلفی فی عارف النشأة الاولی والاخری.
 +
#نزهة الابرار و منار الافکار فی خلق الجنة والنار.
 +
#تاریخ اسلام.
 +
#المطاعن البکریه والمثالب العمریه من طریق العثمانیه.
 +
#مولد القائم.
 +
#وفاة النبی.
 +
#وفاة الزهراء.
 +
#سیر الصحابه.
 +
#مقتل ابی عبدالله الحسین علیه السلام.
 +
#فقه.
 +
#التنبیهات فی الفقه.
 +
#حدیث.
 +
#ترتیب التهذیب.
 +
#شرح ترتیب التهذیب.
 +
#روضة الواعظین فی احادیث الائمة الطاهرین.
 +
#تعریف رجال [[من لایحضره الفقیه]].
 +
#رجال.
 +
#تنبیهات الاریب فی رجال التهذیب.
 +
#التیمیه فی بیان نسب التیمی.
 +
#روضة العارفین و نزهه الراغبین.
 +
#من روی النص علی الائمة الاثنی عشر من الصحابه والتابعین.
  
−
* 7. شیخ هیكل بن عبد علی اسدی جزائری.
+
==وفات==
  
−
'''دومین بهار حدیث'''
+
عالم ربانی سید هاشم بحرانی، سرانجام در سال ۱۱۰۷ ق. در [[بحرین]] دار فانی را وداع گفت. پیکر پاکش با احترام و تجلیل به روستای «توبلی» منتقل گشت و در مقبره ماثنی، در جوار [[مسجد]] معروف آن سامان به خاک سپرده شد. 
  
−
قرن چهارم و پنجم هجری دوران نشر و گسترش علوم و تألیف و تصنیف و آزادی نسبی علمای بزرگ شیعی بود. در این دوران عالمان و محدثان بزرگ، كُتب اربعه شیعه ([[الكافى]]، [[تهذیب الأحكام]]، [[من لایحضره الفقیه]]، [[الاستبصار]]) را كه منابع اساسی [[فقه]] تشیع بشمار می‌روند به رشته تحریر درآوردند.
+
==پانویس==
−
 
+
<references />
−
پس از آن دوران، تلاش علمی و تحقیقی در موضوع گردآوری، تدوین و تألیف [[حدیث]] رو به خاموشی نهاد تا این كه پس از گذشت پنج قرن سكوت زمستانی، در قرم یازدهم هجری، بزرگان و نوابغی از عالم تشیع به این امر مهم همت گماشته، با استفاده از زمینه مناسبی كه در پرتو حكومت [[صفویان]] به وجود آمده بود، تلاش فراگیری را در این باره پی گرفتند.<ref> سیر [[حدیث]] در [[اسلام]]، سید احمد میرخانی، ص 332.</ref>
+
==منابع==
−
 
 
−
پیشگامان این تحول عظیم و پیام آوران این بهار باصفا، بزرگانی چون [[علامه مجلسی]] و علامه بحرانی بودند. علامه مجلسی با تدوین و نگارش مجموعه عظیم «[[بحارالانوار]]» خدمت بزرگی به [[اسلام]] كرد.
 
−
 
 
−
علامه سید هاشم بحرانی نیز آستین همت بالا زد و به دور از هیاهوی زمانه، خود را به دریای بیكران علوم الهی و معارف [[اهل بیت]] افكند و با استمداد از كلام و گوهرهای تابناك امامان معصوم، ساحلی زیبا و پرطراوت را به رهروان طریق هدایت نشان داد.
 
−
 
 
−
آن محدث و مفسر بزرگ انگیزه و هدف خود را از این كار عظیم چنین بیان می‌كند: «دیدم كتب علمی از بین می‌رفت و آثار پوسیده می‌گردید، در حالی كه این كتاب ها قبل از روزگار ما منابعی غنی بودند كه پس از چندی تنها علایمی از آن ها بر جای ماند و به مرور، اثری از آن ها علامت ها نیز باقی نماند. گویا چیزی گفته و نوشته نشده بوده است. با این كه ستارگان [[علم]] و [[معرفت]] روشنی می‌بخشیدند و كتاب ها و آثار آن ها به طور فراوان در همه نقاط نگاشته و منتشر می‌گردید».<ref> مدینه المعاجز، سید هاشم بحرانی، ج 1، مقدمه، ص 28.</ref>
 
−
 
 
−
او با این هدف و مقصد، به این تحول عظیم دست زد و بدین سان بار دیگر طراوات شكوفه‌های بوستان اهل بیت ‌‌علیهم السلام و پیام بهار [[ایمان]] را نوید داد.
 
−
 
 
−
علامه بحرانی در قرن یازدهم كه می‌توان آن را «عصر احیای دوباره حدیث» نام نهاد با تمسك به حدیث شریف پیامبر گرامی اسلام كه فرمود: «ایها الناس انی تارك فیكم الثقلین... كتاب الله و عترتی...» به دفاع از مرزهای عقیدتی اسلام و تفسیر آیات [[قرآن كریم]] پرداخت و برای پاسداری و ترویج ثقل اكبر (قرآن مجید) تفاسیر متعددی به رشته تحریر درآورد.
 
−
 
 
−
او در دفاع از ثقل اصغر (اهل بیت) و انتشار [[احادیث]] معصومین علیهم السلام‌ نیز تلاشی در خور توجه و ستودنی از خود نشان داد. وی كه فقیهی گرانمایه و صاحب تألیفات بسیار ارزشمندی در [[فقه]]، [[اصول]]، [[رجال]] و... بود زمانی از ادامه تحقیق و تألیف در فقه منصرف شد و به یكباره توجه ویژه‌ای نسبت به تدوین آثار اهل بیت پیدا كرد و با تمام توان و سرعت و دقت فراوان، به این مهم پرداخت.<ref> علامه بحرینی، ص 113، 114، 115.</ref>
 
−
 
 
−
درباره او آمده است: «علامه بحرانی عمر شریفش را وقف جمع آوری، تصحیح و تدوین احادیث نمود و حتی یك لحظه از جستجو برای یافتن كتب حدیث و جمع‌آوری نسخه‌های كتب حدیث و تصیح و تبویب و تنظیم احادیث برای بهتر استفاده كردن از روایات آرام نگرفت».<ref> العلامه السید هاشم البحرانی، ص 57.</ref> بدین سان علامه سید هاشم بحرانی با تلاش وصف ناپذیرخویش، «پاسدار حریم ثقلین» گردید.
 
−
 
 
−
'''روش علمی و تحقیقی سید'''
 
−
 
 
−
علامه بحرانی در تدوین كتاب های روایی و حدیث، از روش های برجسته و علمی خاصی استفاده می‌كرد كه اشاره‌ای اجمالی به آن ها ضروری می‌نماید:
 
−
 
 
−
1. استفاده از روایات اهل سنت برای اثبات امامت [[امام علی]] علیه السلام و دیگر امامان معصوم علیهم السلام به گونه‌ای كه او [[حدیث منزلت]] را از طریق یكصد سند از دانشمندان اهل سنت با ذكر نام كتاب و مدرك آن ها نقل كرده است.<ref> غایه المرام، سید هاشم بحرانی، ص 109، 126، 191، 200.</ref>
 
−
 
 
−
2. استفاده از نسخه‌های متعدد و عبارات متفاوت یك حدیث برای صحیح‌تر مشخص شدن و گویایی حدیث.
 
−
 
 
−
3. تحقیق و تصحیح سند احادیث برای پیدا كردن روایات صحیح.<ref> البرهان، سید هاشم بحرانی، ج 4، ص 551.</ref> او در این زمینه كتاب تهذیب [[شیخ طوسی]] را بررسی و تحقیق كرد و اغلاط بسیاری را كه در رجال و سند اخبار بود مشخص ساخت و اثر خویش را «[[تنبیهات الاریب فی رجال التهذیب]]» نامید.<ref> لؤلؤ البحرین، ص 65.</ref>
 
−
 
 
−
4. دسته‌بندی و تبویب احادیث از دیگر كارهای مهم و لازمی بود كه در سیره نیكوی سید قرار داشت. او در این باره كتاب «ترتیب التهذیب» را كه مربوط به تهذیب شیخ طوسی بود به رشته تحریر درآورد و آن را به بهترین روش تدوین و دسته بندی كرد.<ref> همان.</ref>
 
−
 
 
−
كوشش های جانفرسای این محقق توانمند، عالمان و سیره نویسان بلند پایه را بر آن داشت تا همگان اعتراف كنند كه در تاریخ تشیع كسی جز [[علامه مجلسی]] مانند او دیده نشده است<ref> لؤلؤه البحرین، ص 63؛ الكنی والالقاب، شیخ عباس قمی، ج 3، ص 93؛ قصص العلماء، ص 63؛ اعیان الشیعه، سید محسن امین عاملی، ج 51، ص 8؛ انوار البدرین، علی بلادی، ص 136.</ref> و بلكه در برخی موارد از جمله تحقیق در سند و تصحیح آن، امتیازاتی دارد كه در نوع خود بی‌نظیر بوده و ایشان در این باره از مصادری حدیث نقل كرده كه علامه مجلسی به آن ها دست نیافته است.<ref> العلامه السید هاشم بحرانی، ص 57.</ref>
 
−
 
 
−
'''بر قله تقوا و خدمت'''
 
−
 
 
−
علامه بحرانی اسطوره [[تقوا]] و ضرب المثل پرهیزكاری بود. شیخ محمد حسن نجفی، صاحب كتاب [[جواهر الكلام]] در ضمن موضوعات مربوط به [[عدالت]] و [[تقوا]]، فرزانگانی چون مقدس اردبیلی و علامه بحرانی را از چهره‌های ممتاز و استثنایی تقوا معرفی می‌كند.<ref> جواهر الكلام، ج 3، ص 295.</ref>
 
−
 
 
−
سید بحرانی به رغم فعالیت های تحقیقی و تألیف كتاب های پرارج، هیچ‌گاه از هدایت و ارشاد مردم غافل نبود و وظایفی چون [[قضاوت]]، اجرای [[احكام]] الهی، كوتاه كردن دست ظالمان و دیگر امور مربوط به جامعه را به خوبی به انجام رساند.<ref> لؤلؤ البحرین، ص 63.</ref> او با مدیریت دینی خویش انسان های صالح را به سوی تكامل و سعادت واقعی رهنمون گشته، هدایت‌گر مردم در [[دین]] و دنیایشان بود.
 
−
 
 
−
'''آثار ماندگار'''
 
−
 
 
−
علامه سید هاشم آثار ارزشمندی را در موضوعات متفاوت علوم اسلامی به یادگار نهاد و با تألیف كتاب های متعدد، دائره المعارفی جامع و سودمند در اختیار رهروان هدایت و پژوهشگران [[شریعت]] قرار داد. اینك آثار جاویدان او را به نظاره می‌نشینیم:
 
−
 
 
−
* 1. علوم [[قرآن]].
 
−
 
 
−
* 2. [[البرهان فی تفسیر القرآن]].
 
−
 
 
−
* 3. اللوامع النورانیّه فی اسماء علی و اهل بیته القرآنیه.
 
−
 
 
−
* 4. [[الحجه فیما نزل فی القائم الحجه]].
 
  
−
* 5. [[نورالانوار فی تفسیر القرآن]].
+
*[[گلشن ابرار (کتاب)|گلشن ابرار]]، جلد ۱، زندگی نامه "سید هاشم بحرانی" از سید مصطفی علامه مهری.
 +
*سید هاشم بحرانی، [http://www.hawzah.net/fa/daneshvar/daneshvarview/6205 پایگاه اطلاع رسانی حوزه]، بازیابی: ۲۳ بهمن ۱۳۹۲.
 +
*[[دانشنامه جهان اسلام (کتاب)|دانشنامه جهان اسلام]]، مدخل "بحرانی" از حسن طارمی.
  
−
* 6. الهادی و مصباح النادی.
+
==پیوندها==
−
 
 
−
* 7. الهدایه القرآنیه الی الولایه الامامیه.
 
−
 
 
−
* 8. اصول اعتقادات.
 
−
 
 
−
* 9. حقیقه الایمان المبثوت علی الجوارح و احادیث التوحید والنبوه والامامه.
 
−
 
 
−
* 10. نهایه الاكمال فیما یتم به تقبل الاعمال.
 
−
 
 
−
* 11. مصباح الانوار و انوار الابصار فی بیان معجزات نبی المختار.
 
−
 
 
−
* 12. امامت.
 
−
 
 
−
* 13. [[اثبات الوصیه]].
 
−
 
 
−
* 14. احتجاج المخالفین علی امامه علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین علیه السلام.
 
−
 
 
−
* 15. الانصاف فی النص علی الائمه اثنی عشر من آل محمد الأشرف.
 
−
 
 
−
* 16. ایضاح المسترشیدن فی بیان تراجم الراجعیت الی الولایه علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین علیه السلام.
 
−
 
 
−
* 17. بهجه النظر فی اثبات الوصایه والامامه للائمه اثنی عشر.
 
−
 
 
−
* 18. البهجه المرضیه فی اثبات الخلافه والوصیه.
 
−
 
 
−
* 19. تبصره الولی فیمن رای القائم المهدی.
 
−
 
 
−
* 20. تبصره الولی فی النص الجلی [[امیرالمؤمنین]] علی بن ابیطالب علیه السلام.
 
−
 
 
−
* 21. التحفه البهیه فی اثبات الوصیه لعلی علیه السلام.
 
−
 
 
−
* 22. سلاسل الحدید و تقیّد اهل التوحید.
 
−
 
 
−
* 23. عمده النظر فی بیان عصمه الائمه الاثنی عشر.
 
−
 
 
−
* 24. غایه المرام و حجه الخصام فی تعیین الامام من طریق الخاص والعام.
 
−
 
 
−
* 25. فصل معتبر فیمن رای الامام الثانی عشر.
 
−
 
 
−
* 26. كشف المهم فی طریق خبر غدیرخم.
 
−
 
 
−
* 27. مدینه المعاجز الائمه الاثنی عشر و دلائل الحجج علی البشر.
 
−
 
 
−
* 28. تفضیل الائمه صلوات الله علیهم علی الانبیاء عدانبینا محمد صلی الله علیه و آله.
 
−
 
 
−
* 29. تفضیل علی علیه السلام علی الانبیاء اوالعزم من الرسل.
 
−
 
 
−
* 30. تلخیص رسالتین.
 
−
 
 
−
* 31. حلیه النظر فی فضل الائمه الاثنی عشر.
 
−
 
 
−
* 32. الدر النضید فی فضائل الحسین الشهید علیه السلام.
 
−
 
 
−
* 33. فضائل علی و الائمه من ولده.
 
−
 
 
−
* 34. فضل الشیعه (مناقب الشیعه).
 
−
 
 
−
* 35. اللباب المستخرج من كتاب الشهاب.
 
−
 
 
−
* 36. [[مناقب]] امیرالمؤمنین علیه السلام.
 
−
 
 
−
* 37. التیمیه والدره الثمینه.
 
−
 
 
−
* 38. معالم الزلفی فی عارف النشأه الاولی والاخری.
 
−
 
 
−
* 39. نزهه الابرار و منار الافكار فی خلق الجنه والنار.
 
−
 
 
−
* 40. [[تاریخ اسلام]].
 
−
 
 
−
* 41. حلیه الابرار فی احوال محمد و آله الاطهار.
 
−
 
 
−
* 42. المطاعن البكریه والمثالب العمریه من طریق العثمانیه.
 
−
 
 
−
* 43. مولد القائم.
 
−
 
 
−
* 44. وفاه النبی.
 
−
 
 
−
* 45. وفاه الزهراء.
 
−
 
 
−
* 46. سیر الصحابه.
 
−
 
 
−
* 47. مقتل ابی عبدالله الحسین علیه السلام.
 
−
 
 
−
* 48. فقه.
 
−
 
 
−
* 49. التنبیهات فی الفقه.
 
−
 
 
−
* 50. حدیث.
 
−
 
 
−
* 51. ترتیب التهذیب.
 
−
 
 
−
* 52. شرح ترتیب التهذیب.
 
−
 
 
−
* 53. روضه الواعظین فی احادیث الائمه الطاهرین.
 
−
 
 
−
* 54. تعریف رجال [[من لایحضره الفقیه]].
 
−
 
 
−
* 55. [[رجال]].
 
−
 
 
−
* 56. تنبیهات الاریب فی رجال التهذیب.
 
−
 
 
−
* 57. التیمیه فی بیان نسب التیمی.
 
−
 
 
−
* 58. [[روضه العارفین و نزهه الراغبین]].
 
−
 
 
−
* 59. من روی النص علی الائمه الاثنی عشر من الصحابه والتابعین.
 
−
 
 
−
'''وفات'''
 
−
 
 
−
سال 1107 ق. بحرین در اضطراب بود. اضطراب هجران یكی از ستارگان فروزان جهان تشیع. ناگهان سفیر غم خبر رحلت عالم ربانی سید هاشم بحرانی را به گوش ساكنان آن دیار رساند.
 
−
 
 
−
او در روستای نعیم جان سپرد و روحش به [[ملكوت]] اعلی پر كشید و جهان تشیع را در سوگ خود نشاند. پیكر پاكش با احترام و تجلیل به روستای «توبلی» منتقل گشت و در مقبره ماثنی، در جوار مسجد معروف آن سامان به خاك سپرده شد. مقبره‌اش اینك زیارتگاه خداجویان [[بحرین]] است.
 
−
 
 
−
==پانویس ==
 
−
<references />
 
−
----
 
  
−
'''پیوندها'''
+
*'''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=39149&scope=Z-ljg0Zl-MuYvxVRSEVHol4OXX-KTySx&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true کتاب البرهان فى تفسیر القرآن]'''
  
−
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=39149&scope=Z-ljg0Zl-MuYvxVRSEVHol4OXX-KTySx&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true کتاب البرهان فى تفسیر القرآن]'''
+
*'''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=37841&scope=95YYli2geUGCqcEB91mgcE3myXWt71d8&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%AF%20%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%20%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%AD%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true کتاب كشف المهم فی طريق خبر غديرخم]'''
  
−
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=37841&scope=95YYli2geUGCqcEB91mgcE3myXWt71d8&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%AF%20%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%20%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%AD%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true کتاب كشف المهم في طريق خبر غديرخم]'''
+
*'''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=38534&scope=95YYli2geUFQ5JV8eVBNDLM0nmC28TyV&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%AF%20%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%20%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%AD%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true کتاب حلية الأبرار]'''
  
−
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=38534&scope=95YYli2geUFQ5JV8eVBNDLM0nmC28TyV&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%AF%20%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%20%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%AD%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true کتاب حلية الأبرار]'''
+
*'''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=38535&scope=95YYli2geUFQ5JV8eVBNDAp8B7e1asw6&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%AF%20%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%20%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%AD%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true کتاب مدينة المعاجز]'''
  
−
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=38535&scope=95YYli2geUFQ5JV8eVBNDAp8B7e1asw6&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%AF%20%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%20%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%AD%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true کتاب مدينة المعاجز]'''
+
*'''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=38846&scope=95YYli2geUH5Zxi0UD1g-W2z9nEASK8K&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%AF%20%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%20%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%AD%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true کتاب غاية المرام]'''
  
−
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=38846&scope=95YYli2geUH5Zxi0UD1g-W2z9nEASK8K&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%AF%20%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%20%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%AD%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true کتاب غاية المرام]'''
+
[[رده:علمای قرن یازدهم]]
 +
[[رده:محدثان]]
 +
[[رده: مقاله های مهم]]
  
−
----
+
{{سنجش کیفی
 +
|سنجش=شده
 +
|شناسه= خوب
 +
|عنوان بندی مناسب= متوسط
 +
|کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب
 +
|رعایت سطح مخاطب عام= خوب
 +
|رعایت ادبیات دانشنامه ای= متوسط
 +
|جامعیت= خوب
 +
|رعایت اختصار= خوب
 +
|سیر منطقی= خوب
 +
|کیفیت پژوهش= خوب
 +
|رده= دارد
 +
}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۴ فوریهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۱۱:۱۱

Confirm3.jpg

سید هاشم بحرانی (م، ۱۱۰۷ ق)، از محدثان بزرگ شیعه در قرن یازده هجری و از شاگردان فخرالدین طریحی بود. «البرهان فی تفسیر القرآن» در تفسیر و «مدینة المعاجز» در مورد معجزات ائمه علیهم السلام دو اثر مشهور اوست. او مرجعیت دینی و اجتماعی اهالی بحرین را برعهده داشت. شیخ حر عاملی صاحب «وسائل الشیعه»، از شاگردان اوست.

نام کامل سید هاشم بحرانی
زادگاه بحرین
وفات ۱۱۰۷ قمری
مدفن بحرین

Line.png

اساتید

فخرالدین طریحی نجفی، سید عبدالعظیم استرآبادی،...

شاگردان

شیخ حر عاملی، محمود بن عبدالسلام المعنی، سید محمد بن علی عطار بغدادی، شیخ حسن بحرانی،...

آثار

البرهان فی تفسیر القرآن، مدینة المعاجز، ینابیع‌ المعاجز و اصول ‌الدلائل، الحجه فیما نزل فی القائم الحجه،...

ولادت و خاندان

سید هاشم بحرانی فرزند سید سلیمان حسینی بحرانی در نیمه اول قرن یازدهم قمری در روستای «کتکتان» از توابع شهر «توبلی» که پایتخت علمی و سیاسی بحرین در آن عصر بود، به دنیا آمد. گرچه تاریخ تولد او به طور دقیق بدست نیامده است، اما برخی از منابع، تاریخ تولدش را بین سال های ۱۰۳۰ تا ۱۰۴۰ قمری یاد کرده‌اند.[۱] سلسله نسب علامه بحرانی با بیست و پنج واسطه به امام موسی بن جعفر علیه السلام می ‌رسد.[۲]

تحصیل و استادان

سید بحرانی پس از چندی تحصیل در زادگاهش راهی نجف اشرف شد و از استادان آن حوزه باشکوه استفاده فراوان برد و سال ها بعد با رسیدن به مقام علمی و معنوی اجتهاد، بزرگ مرجع آن حوزه گشت. سال ورودش به نجف، به صورت دقیق مشخص نیست اما به یقین در سال ۱۰۶۳ ق. نزد استاد بزرگ نجف، فخرالدین طریحی به دانش اندوزی مشغول بوده است.[۳]

او پس از چندی به زادگاهش بحرین بازگشت و بعد از رحلت شیخ محمد بن ماجد بحرانی عهده‌دار منصب مرجعیت و رهبری دینی و علمی مردم گردید.[۴]

سید بحرانی در دوران تحصیلات خویش از محضر استادان گرانقدری بهره‌مند گشت، از جمله:

در منابع اطلاع کاملی درباره دوران تحصیل او یافت نمی شود و فقط برخی از علمای اخباری معاصرش را، مانند فخرالدین طُرَیحی، بنقل از خود او به عنوان مشایخ او نام برده اند.[۷] سلسله مشایخ روایی بحرانی، چنانکه در پایان البرهان آمده است، به کلینی و صدوق و طوسی می رسد.[۸]

شاگردان

شاگردان و راویان بسیاری از سید هاشم بحرانی اجازه نقل حدیث دریافت کردند که به برخی از آنان اشاره می‌شود:

  • شیخ محمد بن حسن حر عاملی، مؤلف کتاب «وسائل الشیعه».[۹]
  • شیخ محمود بن عبدالسلام المعنی.[۱۰]
  • شیخ عبدالله بن علی بحرانی (متوفی ۱۱۴۸ ه‍.ق) مؤلف کتاب «الرسائل المتشتته».[۱۱]
  • سید محمد بن علی سیف الدین عطار بغدادی.[۱۲]
  • شیخ علی مقابی بحرانی.[۱۳]
  • شیخ حسن بحرانی.[۱۴]
  • شیخ هیکل بن عبدعلی اسدی جزائری.

فعالیت‌های علمی

قرن چهارم و پنجم هجری دوران نشر و گسترش علوم و تألیف و تصنیف کتب اربعه و آزادی نسبی علمای بزرگ شیعی بود. پس از آن دوران، تلاش علمی و تحقیقی در موضوع تدوین و تألیف حدیث رو به خاموشی نهاد تا این که در قرن یازدهم هجری، بزرگان و نوابغی از عالم تشیع به این امر مهم همت گماشته، با استفاده از زمینه مناسبی که در پرتو حکومت صفویان به وجود آمده بود، تلاش فراگیری را در این باره پی گرفتند.[۱۵]

پیشگامان این تحول عظیم، بزرگانی چون علامه مجلسی صاحب «بحارالانوار» و سید هاشم بحرانی بودند. علامه بحرانی آن محدث و مفسر بزرگ، انگیزه و هدف خود را از این کار عظیم چنین بیان می‌کند: «دیدم کتب علمی از بین می‌رفت و آثار پوسیده می‌گردید، در حالی که این کتاب ها قبل از روزگار ما منابعی غنی بودند که پس از چندی تنها علایمی از آنها بر جای ماند و به مرور، اثری از آن علامت ها نیز باقی نماند. گویا چیزی گفته و نوشته نشده بوده است...».[۱۶]

علامه بحرانی در قرن یازدهم که می‌توان آن را «عصر احیای دوباره حدیث» نام نهاد با تمسک به حدیث شریف پیامبر گرامی اسلام که فرمود: «... انی تارک فیکم الثقلین... کتاب الله و عترتی...» به دفاع از مرزهای عقیدتی اسلام و تفسیر آیات قرآن کریم پرداخت و برای پاسداری و ترویج ثقل اکبر (قرآن مجید) تفاسیر متعددی به رشته تحریر درآورد. او در دفاع از ثقل اصغر (اهل بیت) و انتشار احادیث معصومین علیهم السلام‌ نیز تلاشی درخور توجه و ستودنی از خود نشان داد. وی که فقیهی گرانمایه و صاحب تألیفات بسیار ارزشمندی در فقه، اصول، رجال و... بود، زمانی از ادامه تحقیق و تألیف در فقه منصرف شد و به یکباره توجه ویژه‌ای نسبت به تدوین آثار اهل بیت پیدا کرد و با تمام توان و سرعت و دقت فراوان، به این مهم پرداخت.[۱۷]

کوشش های جانفرسای این محقق توانمند، عالمان و سیره نویسان بلند پایه را بر آن داشت تا اعتراف کنند که در تاریخ تشیع کسی جز علامه مجلسی مانند او دیده نشده است[۱۸] و بلکه در برخی موارد از جمله تحقیق در سند و تصحیح آن، امتیازاتی دارد که در نوع خود بی‌نظیر بوده و ایشان در این باره از مصادری حدیث نقل کرده که علامه مجلسی به آنها دست نیافته است.[۱۹]

درباره او آمده است: «علامه بحرانی عمر شریفش را وقف جمع آوری، تصحیح و تدوین احادیث نمود و حتی یک لحظه از جستجو برای یافتن کتب حدیث و جمع‌آوری نسخه‌های کتب حدیث و تصیح و تبویب و تنظیم احادیث برای بهتر استفاده کردن از روایات آرام نگرفت».[۲۰]

روش علمی علامه بحرانی:

علامه بحرانی در تدوین کتاب های روایی و حدیث، از روش های برجسته و علمی خاصی استفاده می‌کرد که اشاره‌ای اجمالی به آن ها ضروری می‌نماید:

  • استفاده از روایات اهل سنت برای اثبات امامت امام علی علیه السلام و دیگر امامان معصوم علیهم السلام به گونه‌ای که او حدیث منزلت را از طریق یکصد سند از دانشمندان اهل سنت با ذکر نام کتاب و مدرک آن ها نقل کرده است.[۲۱]
  • استفاده از نسخه‌های متعدد و عبارات متفاوت یک حدیث برای صحیح‌تر مشخص شدن و گویایی حدیث.
  • تحقیق و تصحیح سند احادیث برای پیدا کردن روایات صحیح.[۲۲] او در این زمینه کتاب «تهذیب» شیخ طوسی را بررسی و تحقیق کرد و اغلاط بسیاری را که در رجال و سند اخبار بود مشخص ساخت و اثر خویش را «تنبیهات الاریب فی رجال التهذیب» نامید.[۲۳]
  • دسته‌بندی و تبویب احادیث از دیگر کارهای مهم و لازمی بود که در سیره نیکوی سید هاشم قرار داشت. او در این باره کتاب «ترتیب التهذیب» را که مربوط به تهذیب شیخ طوسی بود به رشته تحریر درآورد و آن را به بهترین روش تدوین و دسته بندی کرد.[۲۴]

موقعیت اجتماعی

بحرانی در بحرین از موقعیت ممتازی برخوردار بود و پس از درگذشت مرجع دینی بزرگ وقت، محمد بن ماجد ماحوزی، ریاست علمی و مسند فتوایی بحرین را برعهده گرفته و بجز تألیف و تدریس، زعامت فقهی و مرجعیت دینی - اجتماعی را نیز برعهده داشت.[۲۵] بحرانی مقام قضا و رسیدگی به امور حسبه را نیز برعهده داشت و به سامان دهی امور اجتماعی می‌پرداخت و به کار مظلومان و ستمدیدگان رسیدگی می‌کرد. برخورد پرصلابت او با سلاطین و حکام بحرین و مبارزه مجدانه او با ستم و چپاول و پایداری در امر به معروف و نهی از منکر، محبوبیتی عمیق در میان مردم به او بخشیده بود.[۲۶]

آثار و تألیفات

علامه سید هاشم بحرانی آثار ارزشمندی را در موضوعات متفاوت علوم اسلامی به یادگار نهاد. برخی از آثار او عبارتند از:

  1. البرهان فی تفسیر القرآن.
  2. ینابیع‌ المعاجز و اصول ‌الدلائل.
  3. مدینة المعاجز الائمه الاثنی عشر و دلائل الحجج علی البشر.
  4. حلیة الابرار فی احوال محمد و آله الاطهار.
  5. علوم قرآن.
  6. اللوامع النورانیّه فی اسماء علی و اهل بیته القرآنیه.
  7. الحجه فیما نزل فی القائم الحجه.
  8. نورالانوار فی تفسیر القرآن.
  9. الهادی و مصباح النادی.
  10. الهدایة القرآنیه الی الولایة الامامیه.
  11. اصول اعتقادات.
  12. حقیقة الایمان المبثوت علی الجوارح و احادیث التوحید والنبوه والامامه.
  13. نهایة الاکمال فیما یتم به تقبل الاعمال.
  14. مصباح الانوار و انوار الابصار فی بیان معجزات نبی المختار.
  15. امامت.
  16. اثبات الوصیه.
  17. احتجاج المخالفین علی امامة علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین علیه السلام.
  18. الانصاف فی النص علی الائمة اثنی عشر من آل محمد الأشرف.
  19. ایضاح المسترشدین فی بیان تراجم الراجعیة الی الولایة علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین علیه السلام.
  20. بهجة النظر فی اثبات الوصایه والامامه للائمة اثنی عشر.
  21. البهجة المرضیه فی اثبات الخلافة والوصیه.
  22. تبصرة الولی فیمن رأی القائم المهدی.
  23. تبصرة الولی فی النص الجلی لامیرالمؤمنین علی بن ابیطالب علیه السلام.
  24. التحفة البهیه فی اثبات الوصیة لعلی علیه السلام.
  25. سلاسل الحدید و تقیّد اهل التوحید.
  26. عمدة النظر فی بیان عصمه الائمة الاثنی عشر.
  27. غایة المرام و حجة الخصام فی تعیین الامام من طریق الخاص والعام.
  28. فصل معتبر فیمن رای الامام الثانی عشر.
  29. کشف المهم فی طریق خبر غدیرخم.
  30. تفضیل الائمه صلوات الله علیهم علی الانبیاء عدا نبینا محمد صلی الله علیه و آله.
  31. تفضیل علی علیه السلام علی الانبیاء اولوالعزم من الرسل.
  32. تلخیص رسالتین.
  33. حلیة النظر فی فضل الائمة الاثنی عشر.
  34. الدر النضید فی فضائل الحسین الشهید علیه السلام.
  35. فضائل علی و الائمة من ولده.
  36. فضل الشیعه (مناقب الشیعه).
  37. اللباب المستخرج من کتاب الشهاب.
  38. مناقب امیرالمؤمنین علیه السلام.
  39. التیمیه و الدرة الثمینه.
  40. معالم الزلفی فی عارف النشأة الاولی والاخری.
  41. نزهة الابرار و منار الافکار فی خلق الجنة والنار.
  42. تاریخ اسلام.
  43. المطاعن البکریه والمثالب العمریه من طریق العثمانیه.
  44. مولد القائم.
  45. وفاة النبی.
  46. وفاة الزهراء.
  47. سیر الصحابه.
  48. مقتل ابی عبدالله الحسین علیه السلام.
  49. فقه.
  50. التنبیهات فی الفقه.
  51. حدیث.
  52. ترتیب التهذیب.
  53. شرح ترتیب التهذیب.
  54. روضة الواعظین فی احادیث الائمة الطاهرین.
  55. تعریف رجال من لایحضره الفقیه.
  56. رجال.
  57. تنبیهات الاریب فی رجال التهذیب.
  58. التیمیه فی بیان نسب التیمی.
  59. روضة العارفین و نزهه الراغبین.
  60. من روی النص علی الائمة الاثنی عشر من الصحابه والتابعین.

وفات

عالم ربانی سید هاشم بحرانی، سرانجام در سال ۱۱۰۷ ق. در بحرین دار فانی را وداع گفت. پیکر پاکش با احترام و تجلیل به روستای «توبلی» منتقل گشت و در مقبره ماثنی، در جوار مسجد معروف آن سامان به خاک سپرده شد.

پانویس

  1. ↑ علامه السید هاشیم البحرانی، ص ۲۱ - ۲۲.
  2. ↑ جامع الانساب، محمدعلی روضاتی، ص ۲۳.
  3. ↑ مقدمه تفسیر الهادی و مصباح النادی، علامه بحرانی، ص ۸۳.
  4. ↑ العلامه السید هاشم البحرانی، ص ۴۲، زندگینامه علامه بحرینی، ص ۷۳.
  5. ↑ لؤلؤه البحرین، شیخ یوسف بحرانی، ص ۶۶ - ۶۷.
  6. ↑ روضات الجنات، محمدباقر خوانساری، ج ۸، ص ۱۸۳.
  7. ↑ یوسف بحرانی ، ص ۶۶؛ افندی اصفهانی ، ج ۵، ص ۳۰۴؛ نوری ، ج ۳، ص ۳۸۹
  8. ↑ هاشم بحرانی ، ج ۴، ص ۵۵۱
  9. ↑ امل الآمل، شیخ حر عاملی، ج ۲، ص ۳۴۱.
  10. ↑ لؤلؤ البحرین، ص ۷۵.
  11. ↑ الذریعه، آقا بزرگ تهرانی، ج ۱۰، ص ۲۵۸.
  12. ↑ معارف الرجال، محمد حرزالدین، ج ۲، ص ۳۳۰.
  13. ↑ الذریعه، ج ۷، ص ۷۹ و ج ۸، شماره ۴۴۷.
  14. ↑ العلامه السید هاشم البحرانی، ص ۴۸.
  15. ↑ سیر حدیث در اسلام، سید احمد میرخانی، ص ۳۳۲.
  16. ↑ مدینه المعاجز، سید هاشم بحرانی، ج ۱، مقدمه، ص ۲۸.
  17. ↑ علامه بحرینی، ص ۱۱۳، ۱۱۴، ۱۱۵.
  18. ↑ لؤلؤه البحرین، ص ۶۳؛ الکنی والالقاب، شیخ عباس قمی، ج ۳، ص ۹۳؛ قصص العلماء، ص ۶۳؛ اعیان الشیعه، سید محسن امین عاملی، ج ۵۱، ص ۸؛ انوار البدرین، علی بلادی، ص ۱۳۶.
  19. ↑ العلامه السید هاشم بحرانی، ص ۵۷.
  20. ↑ العلامه السید هاشم البحرانی، ص ۵۷.
  21. ↑ غایه المرام، سید هاشم بحرانی، ص ۱۰۹، ۱۲۶، ۱۹۱، ۲۰۰.
  22. ↑ البرهان، سید هاشم بحرانی، ج ۴، ص ۵۵۱.
  23. ↑ لؤلؤ البحرین، ص ۶۵.
  24. ↑ همان.
  25. ↑ امین، محسن، اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۲۴۹؛ بلادی، علی، انوار البدرین، ص۱۳۹.
  26. ↑ بحرانی، یوسف، لؤلؤه البحرین، ص۶۳؛ نیز نک: امین، محسن، اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۲۴۹.

منابع

پیوندها



برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=سید_هاشم_بحرانی&oldid=138138»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا