میرزا علی اکبر مدرس یزدی: تفاوت بین نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
جز (صفحه‌ای جدید حاوی ' {{بخشی از یک کتاب}} <keywords content='کلید واژه: میرزا علی اکبر مدرس یزدی، آثار میرزا عل...' ایجاد کرد) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) جز |
||
| (۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
{{بخشی از یک کتاب}} | {{بخشی از یک کتاب}} | ||
| + | '''آیت الله میرزا على‌اکبر مدرس یزدی''' (۱۳۴۴-۱۲۶۴ ق)، معروف به «حکیم الهى»، [[فقیه]] و فیلسوف بزرگ [[شیعه]] در قرن ۱۴ قمری و از شاگردان [[میرزا ابوالحسن جلوه]] بود. تألیفات آیت الله مدرس یزدى، بیشتر در زمینه حکمت و [[فلسفه]] است، از جمله: «رساله عمادیه» و حاشیه بر «[[اسفار اربعه (کتاب)|اسفار]]». مرحوم [[امام خمینی]] از شاگردان اوست. | ||
| + | {{شناسنامه عالم | ||
| + | ||نام کامل = میرزا على‌اکبر مدرس یزدی | ||
| + | ||تصویر= [[پرونده:مدرس یزدی.jpg|۲۳۰px]] | ||
| + | ||زادروز = ۱۲۶۴ قمری | ||
| + | |زادگاه = [[یزد]] | ||
| + | |وفات = ۱۳۴۴ قمری | ||
| + | |مدفن = [[نجف]]، [[حرم امیرالمؤمنین علیه السلام|حرم امام علی]] | ||
| + | |اساتید = [[میرزا ابوالحسن جلوه]]، محمدرضا حکیم قمشه اى، [[جهانگیر خان قشقایی|جهانگیرخان قشقایى]]، آقا على زنوزى،... | ||
| + | |شاگردان = [[امام خمینی]]، [[علامه شعرانی|میرزا ابوالحسن شعرانى]]، [[سید ابوالحسن رفیعی قزوینی|سید ابوالحسن رفیعى قزوینى]]، [[سید شهاب الدین مرعشی نجفی|سید شهاب الدین مرعشى نجفى]]،... | ||
| + | |آثار = رساله عمادیه، حاشیه بر [[اسفار اربعه (کتاب)|اسفار]]، رسائل حکمیه، حاشیه بر «[[فصوص الحکم ابن عربی (کتاب)|فصوص الحکم]]، حاشیه بر [[قوانین الاصول (کتاب)|قوانین]]،... | ||
| + | }} | ||
| + | ==تحصیل و استادان== | ||
| + | علی‌اکبر حکمی یزدی، فرزند حاج میرزا ابوالحسن تاجر اردکانى در حدود سال ۱۲۶۴ هـ.ق در شهر [[یزد]] متولد گردید. او تحصیلات مقدماتى، چون [[صرف]] و [[علم نحو|نحو]] عربى و [[فقه]] را نزد استادان یزد فراگرفت، سپس راهى شهر [[اصفهان]] شد. در آن زمان اصفهان دارالعلم بود، و مدرس یزدى مدت چهل سال در آن شهر به تحصیل و تدریس پرداخت و در علوم مختلف چون فقه و [[اصول فقه|اصول]]، [[فلسفه]] و [[عرفان]]، [[کلام]] و [[ریاضی|ریاضیات]] سرآمد عصر خویش گردید. | ||
| + | یکى از شاگردانش از قول وى چنین نقل کرده است: «مدت چهل سال در اصفهان به تحصیل اشتغال داشتم که جز مدرسه و راه حمام، جاى دیگر را در اصفهان بلد نبودم.» این مطلب مى رساند، علاقه ایشان به تحصیل علم چنان بوده است که حتى اجازه گردش و دیدن شهر اصفهان را در مدت چهل سال به خود نمى داد.<ref>رسائل حکمیه، ص ۱۱. </ref> | ||
| + | وی پس از خاتمه دوران تحصیل در اصفهان، به [[تهران]] عزیمت نمود و در مدرسه شیخ عبدالحسین اقامت گزید. در ایام تحصیل در اصفهان و تهران از محضر استادان بزرگوارى که بسیارى از آن ها به حق از اعاظم حکما و عرفا بودند، کسب فیض نموده و قلب تشنه معارفش را، لبریز از آب حیات [[حکمت]] و [[معرفت]] نمود. اسامى برخى از آن فرزانگان از این قرار است: | ||
| − | + | *آقا محمدرضا حکیم قمشه اى (م، ۱۳۰۶ ق): وى مردى به تمام معنا وارسته و عارف مشرب بود، او کتب [[حکمت]] و مصنفات عرفا خصوصاً کتب [[محیی الدین ابن عربی|محیى الدین عربى]] و شروح آن را تدریس مى نمود و شاگردان بسیارى تربیت کرد. از تألیفات اوست: حاشیه [[اسفار اربعه (کتاب)|اسفار]] ملاصدرا، الخلافة الکبرى. | |
| + | *[[جهانگیر خان قشقایی|جهانگیرخان قشقایى]] (م، ۱۳۲۸ ق): وى استاد مسلم [[فلسفه]] در اصفهان بود و علاوه بر مقام علمى و فلسفى، در متانت و وقار و [[تقوا]] نمونه بود. | ||
| + | *آیت الله آقا على زنوزى (م، ۱۳۰۷ ق): آن حکیم فرزانه علاوه بر مراتب علمى، در صفاى باطن و [[تهذیب نفس|تهذیب اخلاق]] نیز ممتاز بود. از تألیفات وى است: بدایع الحکم؛ حاشیه اسفار [[ملاصدرا]]؛ سبیل الرشاد، فى الاحوال المعاد. | ||
| + | *آیت الله [[میرزا ابوالحسن جلوه]] (م، ۱۳۱۴ ق): [[میرزا ابوالحسن جلوه]]، از مشاهیر فلاسفه اسلامى است. چهل و یک سال در مدرسه دارالشفاء تهران به تدریس فنون حکمتیه به ویژه کتاب‌هاى [[ابن سینا|شیخ ابو على سینا]] و ملاصدرا پرداخت. از تألیفات اوست: رساله در حرکت جوهریه؛ حواشى بر [[شفا (کتاب)|شفا]] (ابن سینا)؛ حواشى بر اسفار (صدرالمتالهین). | ||
| − | + | ==تدریس و شاگردان== | |
| + | آن حکیم الهى، در سال ۱۳۲۷ هـ.ق به [[قم]] مهاجرت نمود و قبل از ورود آیت الله [[شیخ عبد الکریم حائری یزدی|شیخ عبدالکریم حائرى یزدى]] به قم، در مدرسه خان «آیت الله بروجردى» حوزه درس وسیعى را تشکیل داد. | ||
| − | + | [[امام خمینى]] از شاگردان ایشان، در این باره چنین فرمودند: «ما که آمدیم قم، مرحوم آقا میرزا على‌اکبر حکیم - خدا رحمتش کند - در قم بودند، وقتى که [[حوزه علمیه قم|حوزه علمیه قم]] تأسیس شد علما مى رفتند آن جا در محضر آقاى میرزا على‌اکبر حکیم درس مى خواندند. مرحوم آقاى خوانسارى، مرحوم آقاى اشراقى و مرحوم آیت الله [[سید احمد خوانساری]] مى رفتند پیش آقاى میرزا على‌اکبر درس مى خواندند».<ref>تفسیر سوره حمد امام خمینى؛ حزب جمهورى اسلامى، ص ۹۷.</ref> | |
| − | + | آیت الله حاج میرزا خلیل کمره اى -یکى از شاگردان وى- درباره تدریس استادش در قم مى گوید: «درس استاد فیلسوف بزرگ آقاى میرزا على‌اکبر مدرس یزدى در مدرسه خان واقع در میدان آستانه بود و طلاب دور ایشان را گرفته بودند و حتى میرزا هدایت گلپایگانى که مرد موقرى بود به آنجا مى آمد... شنیدم بعضى دیگر مانند آیت الله حاج میرزا [[سید علی یثربی کاشانی|سید على یثربى]] و آیت الله کبیر قمى هم بطور خصوصى در درس استاد شرکت مى کردند».<ref>رسائل حکمیه، ص ۱۴ و ۱۶ ماهنامه سیماى اردکان، ش ۲۹، ص ۳.</ref> | |
| − | + | آیت الله میرزا على‌اکبر مدرس شاگردان زیادى تربیت نمود که بسیار از آنان استادان بزرگ درس [[حکمت]] در [[حوزه علمیه|حوزه هاى علمیه]] بودند. نام بعضى از آن‌ها بدین قرار است: | |
| − | + | *آیت الله [[علامه شعرانی|میرزا ابوالحسن شعرانى]]. | |
| − | + | *آیت الله [[سید ابوالحسن رفیعی قزوینی|سید ابوالحسن رفیعى قزوینى]]. | |
| − | + | *آیت الله [[امام خمینی|سید روح الله موسوى خمینى]]، بنیانگذار جمهورى اسلامى ایران. | |
| − | + | *آیت الله حسن فرید گلپایگانى. | |
| − | + | *آیت الله میر سید على برقعى. | |
| − | + | *آیت الله آقا سید على اکبر برقعى. | |
| − | + | *آقا سید کاظم عصار تهرانى که [[ریاضی|ریاضیات]] قدیم را نزد وى فراگرفته است. | |
| − | + | *آیت الله [[سید حسین طباطبائی قمی|آقا حسین قمى طباطبایى]]. | |
| − | + | *آیت الله آقا میرزا احمد آشتیانى. | |
| − | + | *آیت الله [[سید شهاب الدین مرعشی نجفی|سید شهاب الدین مرعشى نجفى]]. | |
| − | * | + | *آیت الله [[آیت الله محمدعلی شاه آبادی|میرزا محمدعلى شاه‌آبادى]]. |
| − | * | + | *حاج [[میرزا ابوالفضل زاهدی قمی|میرزا ابوالفضل زاهدى قمى]]. |
| + | *آیت الله میرزا خلیل کمره اى. | ||
| − | + | ==آثار و تألیفات== | |
| + | از جمله تألیفات مهم میرزا على‌اکبر یزدی عبارتند از: | ||
| − | + | #رساله عمادیه یا حکمت عمادیة؛ وى بنا به خواهش شاهزاده بدیع الملک میرزا ملقب به عمادالدوله حکمران یزد، رساله اى به فارسى مشتمل بر مسائل مهم [[حکمت]] الهى نوشت که به رساله عمادیة یا حکمت عمادیه موسوم است. رساله مذکور شرحى ملخص از [[حکمت اشراق]] است که با بیان ساده نگارش یافته. این موضوع نمایانگر این است که مرحوم حکیم یزدى در حکمت اشراق نیز تبحر داشته است. | |
| + | #«رسائل حکمیه»؛ در سال ۱۳۶۵ هـ.ق توسط وزارت ارشاد اسلامى به چاپ رسیده است. | ||
| + | #حاشیه بر «[[اسفار اربعه (کتاب)|اسفار]]» [[ملاصدرا|صدرالمتألهین]]. | ||
| + | #حاشیه بر «[[فصوص الحکم ابن عربی (کتاب)|فصوص الحکم]]» [[محیی الدین ابن عربی|محى الدین بن عربى]]. | ||
| + | #حاشیه بر «[[قوانین الاصول (کتاب)|قوانین]]» [[میرزای قمی|میرزاى قمى]]. | ||
| − | + | بعضى از شاگردان وى نیز تقریرات درس استاد خود را به رشته تحریر درآورده و به چاپ رسانده اند که معروفترین آن ها عبارت است از: | |
| − | + | #شرح «الدرة الفاخرة»، تألیف [[جامی|ملا عبدالرحمان جامى]]: دکتر على موسوى بهبهانى، استاد دانشگاه تهران در مقدمه آن چنین نگاشته است: «شرح و ترجمه کتاب الدرة الفاخره به قلم عمادالملک است، ولى به واقع وى بیانات استاد خود یعنى فیلسوف متأخر حوزه علمیه قم، مرحوم آقاى میرزا على‌اکبر یزدى معروف به «حکیم» را تحریر کرده است... قدر مسلم آن است که وى از بزرگترین اساتید [[فلسفه]] اسلامى در قرن اخیر در حوزه علمیه قم بوده است». از مطالعه شرح الدرة الفاخرة جامعیت استاد در شعب علوم عقلى یعنى [[علم کلام|کلام]] و فلسفه و [[تصوف]] روشن و آشکار مى شود. | |
| + | #عمادالحکمة در شرح «[[المشاعر (کتاب)|المشاعر]]»، تالیف مرحوم صدرالمتألهین: این کتاب نیز از تقریر دروس آن حکیم الهى است که توسط بدیع الملک به رشته تحریر درآمده است. وى در مقدمه آن نوشته است: «این بنده کتاب المشاعر را در خدمت استاد جناب مستطاب عمدة الحکماء والمتألهین و زبدة العلماء المتشرعین، المحقق الکامل و العارف الواصل آقاى آقا میرزا على اکبر یزدى المدرس دامت افاضاته استفاده نمودم و بیانات معظم له را جمع و به رشته تحریر درآوردم و به نظر استاد رسانده و آن را کتابى نمود موسوم به عمادالحکمة». از این شرح نیز احاطه علمى و تبحر استاد در مشرب فلسفى [[ملاصدرا]] به خوبى استفاده مى شود. کتاب مشاعر با مقدمه به همراه ترجمه عمادالدولة که تقریر درس مرحوم آقا میرزا على اکبر مدرس یزدى است به سعى و اهتمام مستشرق ایران دوست، استاد دانشگاه سربن فرانسه، پرفسور هانرى کربن، توسط انجمن ایران و فرانسه به زبان فرانسه به طبع رسیده است.<ref>ر.ک: رسائل حکمیه، مقدمه.</ref> | ||
| − | + | میرزا على اکبر مدرس همچنین داراى خطى بسیار زیبا و ذوق [[شعر]] نیز بود و به «تجلى» [[تخلص|تخلص]] می کرد. نمونه اى از اشعار وى چنین است: | |
| − | + | اى دل افسرده تا کى در قفس مانى خموش * در گلستان اندرآ، چون بلبلان با صد خروش | |
| − | + | گرچه سر عشق نتوان فاش کردن در جهان * مى توان در پرده گفتن رازها با اهل هوش | |
| − | + | کى به کویش وصل یابى گر نباشد لطف دوست * لیک بشتاب اندر این ره تا توانى و بکوش<ref>تذکره شعراى یزد، از آغاز تا عصر حاضر، عباس فتوحى یزدى، ج ۲، ص ۳۸۹.</ref> | |
| − | + | ==وفات== | |
| + | فیلسوف بزرگ و حکیم عالیقدر سرانجام پس از ۸۰ سال عمر بابرکت و تربیت شاگردانى ارزشمند در اواخر سال ۱۳۴۴ هـ.ق دار فانى را وداع گفت و در مزار شیخان [[قم]] در جوار [[زکریا بن آدم]]، مدفون گردید. | ||
| − | + | این عبارت روى سنگ قبر ایشان ثبت است: «هذا مرقد شریف العالم النبیل الفاضل الجلیل والفضیل جامع المعقول والمنقول حاوى الاصول والفروع وحید العصر فرید الدهر العالم الربانى والبحر الصمدانى الحکیم الالهى استاد الکل فى الکل اعلم العلماء العالمین و افضل الفقهاء والمجتهدین آیت الله العظمى آقاى میرزا على‌اکبر مدرس الیزدى طاب ثراه و جعل الجنة مکانه و مثواه و حشره مع تولّاه بحق محمد و آله، به تاریخ ۱۳۴۴ من الهجرة النبویة». | |
| − | + | ==پانویس== | |
| + | {{پانویس}} | ||
| + | ==منابع== | ||
| − | + | *[[ستارگان حرم (کتاب)|ستارگان حرم]]، جلد ۲، نویسنده: احمد محیطى اردکانى. | |
| − | + | [[رده:علمای قرن چهاردهم]] | |
| − | + | <references /> | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۷ اکتبر ۲۰۲۱، ساعت ۰۶:۳۱
این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.
محتوای فعلی بخشی از یک کتاب متناسب با عنوان است.
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
آیت الله میرزا على‌اکبر مدرس یزدی (۱۳۴۴-۱۲۶۴ ق)، معروف به «حکیم الهى»، فقیه و فیلسوف بزرگ شیعه در قرن ۱۴ قمری و از شاگردان میرزا ابوالحسن جلوه بود. تألیفات آیت الله مدرس یزدى، بیشتر در زمینه حکمت و فلسفه است، از جمله: «رساله عمادیه» و حاشیه بر «اسفار». مرحوم امام خمینی از شاگردان اوست.
| |
| نام کامل | میرزا على‌اکبر مدرس یزدی |
| زادروز | ۱۲۶۴ قمری |
| زادگاه | یزد |
| وفات | ۱۳۴۴ قمری |
| مدفن | نجف، حرم امام علی |
|
| |
| اساتید |
میرزا ابوالحسن جلوه، محمدرضا حکیم قمشه اى، جهانگیرخان قشقایى، آقا على زنوزى،... |
| شاگردان |
امام خمینی، میرزا ابوالحسن شعرانى، سید ابوالحسن رفیعى قزوینى، سید شهاب الدین مرعشى نجفى،... |
| آثار |
رساله عمادیه، حاشیه بر اسفار، رسائل حکمیه، حاشیه بر «فصوص الحکم، حاشیه بر قوانین،... |
تحصیل و استادان
علی‌اکبر حکمی یزدی، فرزند حاج میرزا ابوالحسن تاجر اردکانى در حدود سال ۱۲۶۴ هـ.ق در شهر یزد متولد گردید. او تحصیلات مقدماتى، چون صرف و نحو عربى و فقه را نزد استادان یزد فراگرفت، سپس راهى شهر اصفهان شد. در آن زمان اصفهان دارالعلم بود، و مدرس یزدى مدت چهل سال در آن شهر به تحصیل و تدریس پرداخت و در علوم مختلف چون فقه و اصول، فلسفه و عرفان، کلام و ریاضیات سرآمد عصر خویش گردید.
یکى از شاگردانش از قول وى چنین نقل کرده است: «مدت چهل سال در اصفهان به تحصیل اشتغال داشتم که جز مدرسه و راه حمام، جاى دیگر را در اصفهان بلد نبودم.» این مطلب مى رساند، علاقه ایشان به تحصیل علم چنان بوده است که حتى اجازه گردش و دیدن شهر اصفهان را در مدت چهل سال به خود نمى داد.[۱]
وی پس از خاتمه دوران تحصیل در اصفهان، به تهران عزیمت نمود و در مدرسه شیخ عبدالحسین اقامت گزید. در ایام تحصیل در اصفهان و تهران از محضر استادان بزرگوارى که بسیارى از آن ها به حق از اعاظم حکما و عرفا بودند، کسب فیض نموده و قلب تشنه معارفش را، لبریز از آب حیات حکمت و معرفت نمود. اسامى برخى از آن فرزانگان از این قرار است:
- آقا محمدرضا حکیم قمشه اى (م، ۱۳۰۶ ق): وى مردى به تمام معنا وارسته و عارف مشرب بود، او کتب حکمت و مصنفات عرفا خصوصاً کتب محیى الدین عربى و شروح آن را تدریس مى نمود و شاگردان بسیارى تربیت کرد. از تألیفات اوست: حاشیه اسفار ملاصدرا، الخلافة الکبرى.
- جهانگیرخان قشقایى (م، ۱۳۲۸ ق): وى استاد مسلم فلسفه در اصفهان بود و علاوه بر مقام علمى و فلسفى، در متانت و وقار و تقوا نمونه بود.
- آیت الله آقا على زنوزى (م، ۱۳۰۷ ق): آن حکیم فرزانه علاوه بر مراتب علمى، در صفاى باطن و تهذیب اخلاق نیز ممتاز بود. از تألیفات وى است: بدایع الحکم؛ حاشیه اسفار ملاصدرا؛ سبیل الرشاد، فى الاحوال المعاد.
- آیت الله میرزا ابوالحسن جلوه (م، ۱۳۱۴ ق): میرزا ابوالحسن جلوه، از مشاهیر فلاسفه اسلامى است. چهل و یک سال در مدرسه دارالشفاء تهران به تدریس فنون حکمتیه به ویژه کتاب‌هاى شیخ ابو على سینا و ملاصدرا پرداخت. از تألیفات اوست: رساله در حرکت جوهریه؛ حواشى بر شفا (ابن سینا)؛ حواشى بر اسفار (صدرالمتالهین).
تدریس و شاگردان
آن حکیم الهى، در سال ۱۳۲۷ هـ.ق به قم مهاجرت نمود و قبل از ورود آیت الله شیخ عبدالکریم حائرى یزدى به قم، در مدرسه خان «آیت الله بروجردى» حوزه درس وسیعى را تشکیل داد.
امام خمینى از شاگردان ایشان، در این باره چنین فرمودند: «ما که آمدیم قم، مرحوم آقا میرزا على‌اکبر حکیم - خدا رحمتش کند - در قم بودند، وقتى که حوزه علمیه قم تأسیس شد علما مى رفتند آن جا در محضر آقاى میرزا على‌اکبر حکیم درس مى خواندند. مرحوم آقاى خوانسارى، مرحوم آقاى اشراقى و مرحوم آیت الله سید احمد خوانساری مى رفتند پیش آقاى میرزا على‌اکبر درس مى خواندند».[۲]
آیت الله حاج میرزا خلیل کمره اى -یکى از شاگردان وى- درباره تدریس استادش در قم مى گوید: «درس استاد فیلسوف بزرگ آقاى میرزا على‌اکبر مدرس یزدى در مدرسه خان واقع در میدان آستانه بود و طلاب دور ایشان را گرفته بودند و حتى میرزا هدایت گلپایگانى که مرد موقرى بود به آنجا مى آمد... شنیدم بعضى دیگر مانند آیت الله حاج میرزا سید على یثربى و آیت الله کبیر قمى هم بطور خصوصى در درس استاد شرکت مى کردند».[۳]
آیت الله میرزا على‌اکبر مدرس شاگردان زیادى تربیت نمود که بسیار از آنان استادان بزرگ درس حکمت در حوزه هاى علمیه بودند. نام بعضى از آن‌ها بدین قرار است:
- آیت الله میرزا ابوالحسن شعرانى.
- آیت الله سید ابوالحسن رفیعى قزوینى.
- آیت الله سید روح الله موسوى خمینى، بنیانگذار جمهورى اسلامى ایران.
- آیت الله حسن فرید گلپایگانى.
- آیت الله میر سید على برقعى.
- آیت الله آقا سید على اکبر برقعى.
- آقا سید کاظم عصار تهرانى که ریاضیات قدیم را نزد وى فراگرفته است.
- آیت الله آقا حسین قمى طباطبایى.
- آیت الله آقا میرزا احمد آشتیانى.
- آیت الله سید شهاب الدین مرعشى نجفى.
- آیت الله میرزا محمدعلى شاه‌آبادى.
- حاج میرزا ابوالفضل زاهدى قمى.
- آیت الله میرزا خلیل کمره اى.
آثار و تألیفات
از جمله تألیفات مهم میرزا على‌اکبر یزدی عبارتند از:
- رساله عمادیه یا حکمت عمادیة؛ وى بنا به خواهش شاهزاده بدیع الملک میرزا ملقب به عمادالدوله حکمران یزد، رساله اى به فارسى مشتمل بر مسائل مهم حکمت الهى نوشت که به رساله عمادیة یا حکمت عمادیه موسوم است. رساله مذکور شرحى ملخص از حکمت اشراق است که با بیان ساده نگارش یافته. این موضوع نمایانگر این است که مرحوم حکیم یزدى در حکمت اشراق نیز تبحر داشته است.
- «رسائل حکمیه»؛ در سال ۱۳۶۵ هـ.ق توسط وزارت ارشاد اسلامى به چاپ رسیده است.
- حاشیه بر «اسفار» صدرالمتألهین.
- حاشیه بر «فصوص الحکم» محى الدین بن عربى.
- حاشیه بر «قوانین» میرزاى قمى.
بعضى از شاگردان وى نیز تقریرات درس استاد خود را به رشته تحریر درآورده و به چاپ رسانده اند که معروفترین آن ها عبارت است از:
- شرح «الدرة الفاخرة»، تألیف ملا عبدالرحمان جامى: دکتر على موسوى بهبهانى، استاد دانشگاه تهران در مقدمه آن چنین نگاشته است: «شرح و ترجمه کتاب الدرة الفاخره به قلم عمادالملک است، ولى به واقع وى بیانات استاد خود یعنى فیلسوف متأخر حوزه علمیه قم، مرحوم آقاى میرزا على‌اکبر یزدى معروف به «حکیم» را تحریر کرده است... قدر مسلم آن است که وى از بزرگترین اساتید فلسفه اسلامى در قرن اخیر در حوزه علمیه قم بوده است». از مطالعه شرح الدرة الفاخرة جامعیت استاد در شعب علوم عقلى یعنى کلام و فلسفه و تصوف روشن و آشکار مى شود.
- عمادالحکمة در شرح «المشاعر»، تالیف مرحوم صدرالمتألهین: این کتاب نیز از تقریر دروس آن حکیم الهى است که توسط بدیع الملک به رشته تحریر درآمده است. وى در مقدمه آن نوشته است: «این بنده کتاب المشاعر را در خدمت استاد جناب مستطاب عمدة الحکماء والمتألهین و زبدة العلماء المتشرعین، المحقق الکامل و العارف الواصل آقاى آقا میرزا على اکبر یزدى المدرس دامت افاضاته استفاده نمودم و بیانات معظم له را جمع و به رشته تحریر درآوردم و به نظر استاد رسانده و آن را کتابى نمود موسوم به عمادالحکمة». از این شرح نیز احاطه علمى و تبحر استاد در مشرب فلسفى ملاصدرا به خوبى استفاده مى شود. کتاب مشاعر با مقدمه به همراه ترجمه عمادالدولة که تقریر درس مرحوم آقا میرزا على اکبر مدرس یزدى است به سعى و اهتمام مستشرق ایران دوست، استاد دانشگاه سربن فرانسه، پرفسور هانرى کربن، توسط انجمن ایران و فرانسه به زبان فرانسه به طبع رسیده است.[۴]
میرزا على اکبر مدرس همچنین داراى خطى بسیار زیبا و ذوق شعر نیز بود و به «تجلى» تخلص می کرد. نمونه اى از اشعار وى چنین است:
اى دل افسرده تا کى در قفس مانى خموش * در گلستان اندرآ، چون بلبلان با صد خروش
گرچه سر عشق نتوان فاش کردن در جهان * مى توان در پرده گفتن رازها با اهل هوش
کى به کویش وصل یابى گر نباشد لطف دوست * لیک بشتاب اندر این ره تا توانى و بکوش[۵]
وفات
فیلسوف بزرگ و حکیم عالیقدر سرانجام پس از ۸۰ سال عمر بابرکت و تربیت شاگردانى ارزشمند در اواخر سال ۱۳۴۴ هـ.ق دار فانى را وداع گفت و در مزار شیخان قم در جوار زکریا بن آدم، مدفون گردید.
این عبارت روى سنگ قبر ایشان ثبت است: «هذا مرقد شریف العالم النبیل الفاضل الجلیل والفضیل جامع المعقول والمنقول حاوى الاصول والفروع وحید العصر فرید الدهر العالم الربانى والبحر الصمدانى الحکیم الالهى استاد الکل فى الکل اعلم العلماء العالمین و افضل الفقهاء والمجتهدین آیت الله العظمى آقاى میرزا على‌اکبر مدرس الیزدى طاب ثراه و جعل الجنة مکانه و مثواه و حشره مع تولّاه بحق محمد و آله، به تاریخ ۱۳۴۴ من الهجرة النبویة».
پانویس
منابع
- ستارگان حرم، جلد ۲، نویسنده: احمد محیطى اردکانى.
