رجب برسی: تفاوت بین نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) (ویرایش) |
|||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | + | '''حافظ رجب بُرسى''' (حدود ۸۱۳-۷۴۳ ق)، عارف و عالم بزرگ [[شیعه|شیعى]] در قرن نهم هجری است. او در [[حدیث]]، [[تفسیر قرآن|تفسیر]]، [[عرفان]]، [[ادبیات عرب|ادب]] و علوم غریبه مهارت داشت و صاحب تألیفات بود. کتاب «[[مشارق أنوارالیقین (کتاب)|مشارق انوارالیقین فى اسرار امیرالمؤمنین]]» از مهمترین آثار اوست. برخی رجب برسی را به [[غلو|غلوّ]] متهم کرده اند. | |
| + | {{شناسنامه عالم | ||
| + | ||نام کامل = حافظ رجب بُرسى | ||
| + | ||تصویر= | ||
| + | ||زادروز = ۷۴۳ قمری | ||
| + | |زادگاه = بُرس | ||
| + | |وفات = ۸۱۳ قمری | ||
| + | |مدفن = اردستان | ||
| + | |اساتید = | ||
| + | |شاگردان = | ||
| + | |آثار = [[مشارق أنوارالیقین (کتاب)|مشارق انوارالیقین فى اسرار امیرالمؤمنین]]، مشارق الامان فى لباب حقائق الایمان، لوامع انوار التمجید و جوامع اسراره فى التوحید،... | ||
| + | }} | ||
| + | ==زندگی‌نامه== | ||
| − | + | رضى الدین حافظ رجب بُرسى، در مقدمه کتاب [[مشارق أنوارالیقین (کتاب)|مشارق انوارالیقین]] (تحریر غیرمطبوع)، خود را این چنین معرفى نموده: «رَجَب بن محمّد بن رَجَب المحدّث الحافظ البُرسى مولداً، الحلّى محتدا»، و در یکى از ابیات خود آورده است: «و فى المولد والمَحْتَد بُرسیاً و حِلِّیاً». این کاملترین معرفى است که از خود بُرسى در دست داریم؛ زیرا وى در سایر کتاب ها تنها به ذکر «رجب الحافظ» یا «رجب الحافظ البُرسى» اکتفا مى کند. | |
| − | بُرسى در | + | در [[ریاض العلماء (کتاب)|ریاض العلماء]]، لقبِ «رضى الدین» نیز به اسم او اضافه شده است. بدین ترتیب وى بُرسى الاَصل و ساکن [[حله]] بوده است. اطلاق نام «بُرس» بر نقاط متعدد، موجب اظهارنظرهاى متفاوتى درباره زادگاهش شده است. از جمله، دِهى از توابع بیرجند را «بُرس» نامیده اند و گروهى از مؤلّفان، «بُرس» را از توابع گیلان و عدّه اى آن را از روستاهاى کاشمر دانسته اند. در [[معجم البلدان (کتاب)|معجم البلدان]] و [[تاج العروس (کتاب)|تاج العروس]]، بُرس را منطقه اى از بابِل [[عراق]] و یا در بین [[کوفه]] و حلّه معرفى نموده اند. |
| − | در | + | صاحب ریاض مى گوید: گاهى توهم مى شود که وى منسوب به بروسا یا برسه است ـ که مرکز حکمرانى پادشاهان عثمانى در روم شرقى بوده ـ ، اما این نسبت، قطعاً صحیح نیست؛ چون منسوب به بروسا را بُرسى نخوانند. به علاوه از آن دیار هیچ عالم [[امامیه|امامى]] برنخاسته است. |
| − | + | افرادى که زادگاه این عالم را [[ایران|ایران]] مى دانند، ویژگى هایى را که در اشعار و آثار وى آمده، همچون استفاده از [[تخلص|تخلّص]] شعرى ـ که به «بُرسى» و «رجب» و «حافظ» تخلص نموده ـ و همچنین نامش، «رجب» ـ که در اعلام عربى نادر است ـ و نیز استفاده از نام هاى ایرانى چون انوش و کیومرث و افراسیاب و لهراسب و ضحاک در [[مشارق أنوارالیقین (کتاب)|مشارق انوارالیقین]]، قرینه بر این مطلب مى دانند. | |
| − | + | به هر حال قراین بسیارى دلالت مى کند که وى از منطقه حلّه است. از جمله [[شیعه]] بودن اهالى این منطقه و سکونت وى در حلّه و اشعارى که او به زبان عربی محلى در مشارق آورده است. همچنین اکثر تذکره نویسان او را از اهالى منطقه مذکور دانسته اند. لقب «حافظ» و «[[محدث]]» نیز از تبحر او در [[حدیث]] و از بَرداشتن روایات حکایت مى کند و آگاهى وسیع بُرسى ـ که در کتاب مشارق مشهود است ـ، محدث بودن وى را تأیید مى نماید و البته وى از کلمه «حافظ» به عنوان تخلص شعرى نیز استفاده کرده است. | |
| − | + | تاریخ دقیقى از تولد و وفات او در دست نیست. آنچه از مجموع قراین بدست مى آید، این است که وى از علماى سده هشتم و نهم هجرى بوده و در عصر تیموریان مى زیسته است. بُرسى در «مشارق انوارالیقین» مى گوید که بین تاریخ تألیف کتابش و [[غیبت امام زمان (عجل الله تعالی فرجه)|غیبت امام زمان]] علیه السلام، ۵۱۸ سال فاصله است. | |
| − | + | اگر تولّد آن حضرت را در سال ۲۵۷ ق، بدانیم ـ چنان که بُرسى در مشارق الاَمان آورده ـ و [[غیبت صغری|غیبت صغرى]] آن حضرت در پنج سالگى ایشان رخ داده باشد، تاریخ تألیف کتاب، سال ۷۸۰ ق است. البته در پایان نسخه شماره ۱۷۸۹ کتاب خانه سپهسالار و نسخه شماره ۶۳۰ کتاب خانه مدرسه فیضیه، تاریخ ختم کتاب ـ به نقل از مؤلّف ـ سال ۸۱۳ ق، درج شده است. | |
| − | + | همچنین تاریخ تألیف «مشارق الامان» در ریاض العلماء، ۸۱۱ ق دانسته شده است. عزلت و انزوای بُرسى ـ که بر اثر هجوم و حمله معاصران کژاندیش دامنگیر وى شد ـ موجب شد که تا مدت ها پس از مرگ وى، شرح حال و نامى از او در تذکره ها به میان نیاید؛ لذا تاریخ تولد، وفات، محل تولد و مدفن وى در هاله اى از ابهام قرار گرفته است. | |
| − | + | بُرسى در آثار و اشعارش، از دشمنى و [[حسد|حسادت]] هم عصرانش مى نالد و همین تنگناها و فشارها موجب شده که از حله به [[خراسان]] و به اعتقاد گروهى از آنجا به منطقه کویر مرکزى [[ایران|ایران]]، «اردستان» هجرت نماید. | |
| − | بُرسى در | + | درباره مدفن او نیز نظرات متعددى مطرح شده است. معصوم علی شاه، مدفن بُرسى را قبرستان قتلگاهِ [[مشهد]] ذکر مى کند که مدفن [[شیخ طبرسی|طبرسى]]، صاحب [[مجمع البیان (کتاب)|مجمع البیان]] نیز در آنجاست. [[سید محمدباقر موسوی خوانساری|خوانسارى]] مى گوید: مرقد مطهر او در قصبه اردستان ـ که در چند منزلى [[اصفهان]] است ـ در بُستانى واقع است. [[حاج شیخ عباس قمی|محدث قمى]] متذکر مى شود که مرقد مورد اشاره خوانسارى، مدفن شارح مشارق یعنى حسن خطیب قارى است. [[محمدعلی مدرس تبریزی|مدرس تبریزى]] نیز گفته خوانسارى را تکرار کرده است. |
| − | ==برسی از نگاه | + | ==برسی از نگاه عالمان== |
| − | [[ | + | * [[شیخ حر عاملی]] رجب برسی را شخصی فاضل، [[محدث]]، شاعر، منشى و ادیب توصیف نموده است. |
| + | * [[میرزا عبدالله افندی|میرزا عبداللّه افندى]] گفته است: [[فقیه|فقیه]]، محدث، [[تصوف|صوفی]] معروف که مهارت در اکثر علوم داشته و یدِ طولایى در علمِ اسرارِ حروف و اعداد و مانند آنها داشت. | ||
| + | * [[علامه امینى]]، صاحب کتاب ارزنده [[الغدیر (کتاب)|الغدیر]] درباره بُرسى مى نویسد: از عرفاى علماى [[امامیه|امامیه]] و فقهاى آنها بوده که از علوم گوناگون بهره داشته، امتیاز او در فن [[حدیث]] و پیشتازى او در ادبیات و [[شعر]] و خوب سرودن آن، مهارتش در علم حروف و اسرار و استخراج فواید آن، آشکار است. از این رو است که کتابهاى او پر از تحقیق و دقت نظر است و او در [[عرفان]] و علمِ حروف، شیوه خاصى دارد. چنان که در [[ولایت]] [[ائمه اطهار|ائمّه]] دین آرا و نقطه نظرهایى دارد که برخى از مردمان نمى پسندند. از همین روى، او را به [[غلو|غُلُوّ]] و زیاده روى متهم کرده اند؛ ولى حقّ این است که تمامى شئونى که وى در مورد [[اهل البیت|اهل بیت]] عصمت اثبات کرده، پایین تر از مرتبه غلوّ و غیر از درجه [[نبوت]] است. | ||
| − | + | ==آثار و تألیفات== | |
| − | + | حدود ۱۵ اثر به رجب بُرسى نسبت داده شده است که عمدتاً رساله‌هاى مختصرى است که وى به منظور اظهار ارادت به [[ائمه اطهار]] علیهم السلام به ویژه [[امام على]] علیه السلام نوشته است: | |
| − | + | #[[مشارق أنوارالیقین (کتاب)|مشارق انوار الیقین فى اسرار امیرالمومنین]] | |
| + | #الالفین فى وصف سادة الکون | ||
| + | #تفسیر سوره التوحید | ||
| + | #لوامع انوار التمجید و جوامع اسراره فى التوحید، متنى است کوتاه مشتمل بر اعتقادات مؤلف که به عنوان مقدمه‌اى بر مشارق بدان الحاق شده است. | ||
| + | #مشارق الامان فى لباب حقائق الایمان، با مضمونى نزدیک به مشارق الانوار که از آخرین نوشته‌هاى برسى است. | ||
| + | #الدر الثمین فى خمسمائه آیه نزلت فى امیرالمومنین علیه السلام. | ||
| + | #اسرار النبى و فاطمه و الائمه علیهم السلام و... . | ||
| − | + | از سروده‌هاى برسى نیز قطعه‌هایى برجاى مانده که همگى در باب فضایل [[اهل بیت]] علیهم السلام است. فخرالدین احمد بن محمد سبعى احسایى (پس از ۹۶۰ ق)، [[قصیده|قصیده‌اى]] از وى در مدح [[امام على]] علیه السلام را تخمیس کرده است. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | از سروده‌هاى برسى | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | * [http://www.hadith.net/n282-e1007-p69.html مسعود | + | *[http://www.hadith.net/n282-e1007-p69.html مسعود بیدآبادى، معرفى مشارق انوارالیقین، علوم حدیث، ش۲۲، ص۱۳۴ تا ۱۶۹]، بازیابی: ۲۱ فروردین ۱۳۹۱. |
| − | * مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار جامع الاحادیث [لوح فشرده]، نسخه | + | *مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، [[نرم افزار جامع الاحادیث ۵ / ۳|نرم افزار جامع الاحادیث]] [لوح فشرده]، نسخه ۳.۵، بخش کتابشناسی. |
| − | * سید مصلح الدین مهدوی، کتاب مزارات اصفهان. | + | *سید مصلح الدین مهدوی، کتاب مزارات اصفهان. |
| − | |||
| − | |||
| − | + | == پیوندها == | |
| − | |||
| − | [ | + | *'''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=36602&scope=qWoAlxZUlibs1HVKrS7hgWkP3v6oiLI7&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%A8%D9%8F%D8%B1%D8%B3%D9%8A&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true زندگينامه]''' |
| − | + | * '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=42687&scope=qWoAlxZUlibb93E50p0NXwZiMv_-ln5x&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%B1&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true کتاب مشارق انوار اليقين فی اسرار اميرالمؤمنين]''' | |
| − | |||
| − | [ | ||
| − | |||
نسخهٔ ۳۱ مهٔ ۲۰۲۱، ساعت ۱۱:۳۶
حافظ رجب بُرسى (حدود ۸۱۳-۷۴۳ ق)، عارف و عالم بزرگ شیعى در قرن نهم هجری است. او در حدیث، تفسیر، عرفان، ادب و علوم غریبه مهارت داشت و صاحب تألیفات بود. کتاب «مشارق انوارالیقین فى اسرار امیرالمؤمنین» از مهمترین آثار اوست. برخی رجب برسی را به غلوّ متهم کرده اند.
| نام کامل | حافظ رجب بُرسى |
| زادروز | ۷۴۳ قمری |
| زادگاه | بُرس |
| وفات | ۸۱۳ قمری |
| مدفن | اردستان |
|
| |
|
| |
| آثار |
مشارق انوارالیقین فى اسرار امیرالمؤمنین، مشارق الامان فى لباب حقائق الایمان، لوامع انوار التمجید و جوامع اسراره فى التوحید،... |
زندگی‌نامه
رضى الدین حافظ رجب بُرسى، در مقدمه کتاب مشارق انوارالیقین (تحریر غیرمطبوع)، خود را این چنین معرفى نموده: «رَجَب بن محمّد بن رَجَب المحدّث الحافظ البُرسى مولداً، الحلّى محتدا»، و در یکى از ابیات خود آورده است: «و فى المولد والمَحْتَد بُرسیاً و حِلِّیاً». این کاملترین معرفى است که از خود بُرسى در دست داریم؛ زیرا وى در سایر کتاب ها تنها به ذکر «رجب الحافظ» یا «رجب الحافظ البُرسى» اکتفا مى کند.
در ریاض العلماء، لقبِ «رضى الدین» نیز به اسم او اضافه شده است. بدین ترتیب وى بُرسى الاَصل و ساکن حله بوده است. اطلاق نام «بُرس» بر نقاط متعدد، موجب اظهارنظرهاى متفاوتى درباره زادگاهش شده است. از جمله، دِهى از توابع بیرجند را «بُرس» نامیده اند و گروهى از مؤلّفان، «بُرس» را از توابع گیلان و عدّه اى آن را از روستاهاى کاشمر دانسته اند. در معجم البلدان و تاج العروس، بُرس را منطقه اى از بابِل عراق و یا در بین کوفه و حلّه معرفى نموده اند.
صاحب ریاض مى گوید: گاهى توهم مى شود که وى منسوب به بروسا یا برسه است ـ که مرکز حکمرانى پادشاهان عثمانى در روم شرقى بوده ـ ، اما این نسبت، قطعاً صحیح نیست؛ چون منسوب به بروسا را بُرسى نخوانند. به علاوه از آن دیار هیچ عالم امامى برنخاسته است.
افرادى که زادگاه این عالم را ایران مى دانند، ویژگى هایى را که در اشعار و آثار وى آمده، همچون استفاده از تخلّص شعرى ـ که به «بُرسى» و «رجب» و «حافظ» تخلص نموده ـ و همچنین نامش، «رجب» ـ که در اعلام عربى نادر است ـ و نیز استفاده از نام هاى ایرانى چون انوش و کیومرث و افراسیاب و لهراسب و ضحاک در مشارق انوارالیقین، قرینه بر این مطلب مى دانند.
به هر حال قراین بسیارى دلالت مى کند که وى از منطقه حلّه است. از جمله شیعه بودن اهالى این منطقه و سکونت وى در حلّه و اشعارى که او به زبان عربی محلى در مشارق آورده است. همچنین اکثر تذکره نویسان او را از اهالى منطقه مذکور دانسته اند. لقب «حافظ» و «محدث» نیز از تبحر او در حدیث و از بَرداشتن روایات حکایت مى کند و آگاهى وسیع بُرسى ـ که در کتاب مشارق مشهود است ـ، محدث بودن وى را تأیید مى نماید و البته وى از کلمه «حافظ» به عنوان تخلص شعرى نیز استفاده کرده است.
تاریخ دقیقى از تولد و وفات او در دست نیست. آنچه از مجموع قراین بدست مى آید، این است که وى از علماى سده هشتم و نهم هجرى بوده و در عصر تیموریان مى زیسته است. بُرسى در «مشارق انوارالیقین» مى گوید که بین تاریخ تألیف کتابش و غیبت امام زمان علیه السلام، ۵۱۸ سال فاصله است.
اگر تولّد آن حضرت را در سال ۲۵۷ ق، بدانیم ـ چنان که بُرسى در مشارق الاَمان آورده ـ و غیبت صغرى آن حضرت در پنج سالگى ایشان رخ داده باشد، تاریخ تألیف کتاب، سال ۷۸۰ ق است. البته در پایان نسخه شماره ۱۷۸۹ کتاب خانه سپهسالار و نسخه شماره ۶۳۰ کتاب خانه مدرسه فیضیه، تاریخ ختم کتاب ـ به نقل از مؤلّف ـ سال ۸۱۳ ق، درج شده است.
همچنین تاریخ تألیف «مشارق الامان» در ریاض العلماء، ۸۱۱ ق دانسته شده است. عزلت و انزوای بُرسى ـ که بر اثر هجوم و حمله معاصران کژاندیش دامنگیر وى شد ـ موجب شد که تا مدت ها پس از مرگ وى، شرح حال و نامى از او در تذکره ها به میان نیاید؛ لذا تاریخ تولد، وفات، محل تولد و مدفن وى در هاله اى از ابهام قرار گرفته است.
بُرسى در آثار و اشعارش، از دشمنى و حسادت هم عصرانش مى نالد و همین تنگناها و فشارها موجب شده که از حله به خراسان و به اعتقاد گروهى از آنجا به منطقه کویر مرکزى ایران، «اردستان» هجرت نماید.
درباره مدفن او نیز نظرات متعددى مطرح شده است. معصوم علی شاه، مدفن بُرسى را قبرستان قتلگاهِ مشهد ذکر مى کند که مدفن طبرسى، صاحب مجمع البیان نیز در آنجاست. خوانسارى مى گوید: مرقد مطهر او در قصبه اردستان ـ که در چند منزلى اصفهان است ـ در بُستانى واقع است. محدث قمى متذکر مى شود که مرقد مورد اشاره خوانسارى، مدفن شارح مشارق یعنى حسن خطیب قارى است. مدرس تبریزى نیز گفته خوانسارى را تکرار کرده است.
برسی از نگاه عالمان
- شیخ حر عاملی رجب برسی را شخصی فاضل، محدث، شاعر، منشى و ادیب توصیف نموده است.
- میرزا عبداللّه افندى گفته است: فقیه، محدث، صوفی معروف که مهارت در اکثر علوم داشته و یدِ طولایى در علمِ اسرارِ حروف و اعداد و مانند آنها داشت.
- علامه امینى، صاحب کتاب ارزنده الغدیر درباره بُرسى مى نویسد: از عرفاى علماى امامیه و فقهاى آنها بوده که از علوم گوناگون بهره داشته، امتیاز او در فن حدیث و پیشتازى او در ادبیات و شعر و خوب سرودن آن، مهارتش در علم حروف و اسرار و استخراج فواید آن، آشکار است. از این رو است که کتابهاى او پر از تحقیق و دقت نظر است و او در عرفان و علمِ حروف، شیوه خاصى دارد. چنان که در ولایت ائمّه دین آرا و نقطه نظرهایى دارد که برخى از مردمان نمى پسندند. از همین روى، او را به غُلُوّ و زیاده روى متهم کرده اند؛ ولى حقّ این است که تمامى شئونى که وى در مورد اهل بیت عصمت اثبات کرده، پایین تر از مرتبه غلوّ و غیر از درجه نبوت است.
آثار و تألیفات
حدود ۱۵ اثر به رجب بُرسى نسبت داده شده است که عمدتاً رساله‌هاى مختصرى است که وى به منظور اظهار ارادت به ائمه اطهار علیهم السلام به ویژه امام على علیه السلام نوشته است:
- مشارق انوار الیقین فى اسرار امیرالمومنین
- الالفین فى وصف سادة الکون
- تفسیر سوره التوحید
- لوامع انوار التمجید و جوامع اسراره فى التوحید، متنى است کوتاه مشتمل بر اعتقادات مؤلف که به عنوان مقدمه‌اى بر مشارق بدان الحاق شده است.
- مشارق الامان فى لباب حقائق الایمان، با مضمونى نزدیک به مشارق الانوار که از آخرین نوشته‌هاى برسى است.
- الدر الثمین فى خمسمائه آیه نزلت فى امیرالمومنین علیه السلام.
- اسرار النبى و فاطمه و الائمه علیهم السلام و... .
از سروده‌هاى برسى نیز قطعه‌هایى برجاى مانده که همگى در باب فضایل اهل بیت علیهم السلام است. فخرالدین احمد بن محمد سبعى احسایى (پس از ۹۶۰ ق)، قصیده‌اى از وى در مدح امام على علیه السلام را تخمیس کرده است.
منابع
- مسعود بیدآبادى، معرفى مشارق انوارالیقین، علوم حدیث، ش۲۲، ص۱۳۴ تا ۱۶۹، بازیابی: ۲۱ فروردین ۱۳۹۱.
- مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار جامع الاحادیث [لوح فشرده]، نسخه ۳.۵، بخش کتابشناسی.
- سید مصلح الدین مهدوی، کتاب مزارات اصفهان.
پیوندها
