موسوعة العلامة البلاغی (کتاب)


نویسنده	سید منذر حکیم
موضوع	آثار علامه محمدجواد بلاغی
زبان	عربی
تعداد جلد	۹
تحقیق	محمد الحسّون

«موسوعة العلّامة البلاغى» اثر سید منذر حکیم و محمد الحسّون، مشتمل بر آثار علامه محمدجواد بلاغی (م، ۱۳۵۲ ق) در نُه جلد است، که مجموعه آثار علامه بلاغى هفت جلد از این موسوعه را تشکیل مى‌دهد. تسلط علامه بلاغى به زبان‌هاى مختلف از جمله عربی، فارسى، انگلیسى و عبرى به منظور مراجعه به کتب ادیان مختلف و فهم و نقد آنها، قابل توجه است.

علامه بلاغى

محمدجواد بلاغی نجفى (۱۲۸۲-۱۳۵۲ ق)، متکلم، مفسر، فقیه، اصولی، شاعر و ادیب نامدار شیعه در قرن ۱۴ هجری است. او از شاگردان علمای بزرگی چون آخوند خراسانی، آقا رضا همدانی، میرزا حسین نوری، میرزا محمدتقی شیرازی و شیخ محمدطه نجف بوده است.

شخصیت علامه بلاغى در زهد و تقوى و صفات انسانى کم‌نظیر بود. وی روحانی بیدار و آگاهی بود که در پی استقلال‌طلبی کشور عراق از یوغ استعمار انگلیس، در جرگه جهاد و دفاع از ثغور اسلامی حضور یافت و به صف مجاهدان پیوست.

آثار علامه بلاغی در زمینه های فقه، تفسیر، تاریخ، اصول فقه، عقاید و رد یهود و نصارا و مادیون و بابیت و بهائیت تدوین یافته است. برخی از تألیفات مهم ایشان عبارتند از: آلاء الرحمن فى تفسير القرآن، الهدی الی دین المصطفی، التوحید و التثلیت، اعاجیب الاکاذیب، انوار الهدی، البلاغ المبین، الرد على الوهابیة، نصایح الهدی.

محتوای کتاب

مجموعه آثار علامه محمدجواد بلاغى هفت جلد از این موسوعه را تشکیل مى‌دهد و علاوه بر این هفت جلد، یک جلد مقدمه و یک جلد هم فهارس در این موسوعه گنجانده شده است. مجلدات مختلف در مجموع مشتمل بر ۲۲ رساله هستند.

در مدخل کتاب طى سه باب به معرفى شخصیت علامه بلاغى پرداخته است. در باب اول که شامل شش فصل مى‌شود به سیره شخصى و اجتماعى علامه بلاغى اشاره شده، در باب دوم نیز در شش فصل حیات علمى او اعم از تدریس، شاگردان، اساتید و موقعیت علمى و تألیفات وى مورد مطالعه قرار گرفته است. باب سوم از مدخل در ضمن شش فصل، وفات، آثار او بر حوزه‌هاى علمیه و عالم اسلامى بیان شده است. دو قسم دیگر به آخر این جلد از کتاب اضافه شده که حیات سیاسى و انقلابى عصر علامه بلاغی را بررسى نموده است. قسم بعدى این بخش در معرفى کامل مصادر و مراجعى است که به معرفى پرداخته‌اند.

جلد اول و دوم پیرامون «آلاء الرحمن فى تفسير القرآن علامه بلاغى است. «آلاء الرّحمن»، تفسیرى است ناتمام به زبان عربى شامل سوره حمد، سوره بقره، سوره آل عمران و قسمت کمى از سوره نساء.

جلد سوم و چهارم مربوط به کتاب «الهُدی الی دین المصطفی» است. این کتاب از بهترین کتابهایى است که در گفتگوى ادیان نگاشته شده است، و نیز از مهمترین آثار علامه بلاغى به شمار مى‌آید. ایشان این کتاب را در نقد و بررسى چند کتاب که نویسندگان آنها بدون حفظ ادب تحقیق و سخن، نسبت‌هاى ناروا به اسلام داده و اعتراضاتى به قرآن کریم کرده بودند. شمارى از موضوعات که در این کتاب به آنها پرداخته است، عبارتند از: سیره بنى‌اسرائیل و نصارا؛ سیره بنى‌اسرائیل و شرک آنها؛ سیره اصحاب مسیح و شاگردانش؛ آموزگاران مسیحیت و اختلاف آن‌ها؛ معتبر نبودن عهد قدیم و جدید؛ گواهى دادن بعضى از آنها به تحریف دیگرى؛ رسالت پیامبر(ص) و هدف آن؛ عصمت پیامبر از دیدگاه عقل و نقل؛ اعتراضات بر عصمت و نقد آنها؛ نسبت گناه به پیامبران و جواب آنها؛ جایگاه پیامبران در میان ملت‌هایشان و دیدگاه قرآن به پاکى و عصمت آن‌ها. روش ایشان در این کتاب بر برهان که به بدیهیات عقلى مى‌رسد و مسلمات نزد خود آنها استوار است. در این بحث حتى از سخنانى که افراد خاصى از پیروان ادیان به آن معتقدند، استفاده نشده است، تا در هنگام بحث با آنها از جاده انصاف و حق دور نشود. این کتاب گواه روشن بر تبحر علامه بلاغى در حوزه مباحث ادیان، رموز و اصطلاحات آن است.

جلد پنجم به نام «رحلة المدرسیة و المدرسة السیارة فى نهج‌الهدى» است. این کتاب به صورت مناظره‌اى تحریر شده است، که در آن به صورت استدلالى با رد ادیان دیگر، حقانیت دین اسلام با بیان روشن و منطق استوار اثبات گردیده است. این شیوه یکى از ابتکارات علامه بلاغى در این فن محسوب مى‌شود. این کتاب به فارسى به نام «مدرسه سیار» و نیز به اردو ترجمه شده است، که ترجمه فارسى آن به قلم خود مرحوم بلاغى است. شمارى از مباحث که در این کتاب مورد پژوهش نقادانه قرار گرفته است، عبارتند از: خطاب کردن با عنوان «أب» در بین مسیحیان با منع انجیل از آن؛ منع آدم(ع) از درخت؛ آیا در پیش خداوند دروغ و نیرنگ هست؟؛ نفى جسمانیت از خدا و علم مطلق او؛ داستان فرزندان آدم و تورات؛ نسخ عهدین؛ آتش نمرود و ابراهیم(ع)؛ هارون و تورات.

در جلد ششم کتاب، رسائل الکلامیة است در ۱۲ موضوع تدوین شده است؛ «انوار الهدى» در اثبات وجود خدا و رد مادى‌گراها است؛ «البلاغ المبین» در بیان اعتقادات و مباحث اعتقادى؛ «التوحید و التثلیث» رساله‌اى است در پاسخ به رساله یکى از مسیحیان که از سوریه براى ایشان فرستاده شده است؛ «اَعاجیب الاکاذیب» در ابطال دین مسیحیت و بیان دروغهاى آنها نگاشته است، و به فارسى با نام «شگفت‌آور دروغ» به وسیله عبدالله ایرانى ترجمه شده است که ظاهراً نام مستعار علامه بلاغى است؛ «دعوى الهدى الى الورع فى الافعال و الفتوى» در نقد فتواى علماى وهابى به انهدام قبرهاى امامان(ع) در بقیع؛ «الرد على الوهابیة» در ابطال مذهب وهابیت؛ «نصایح الهدى» در نقد و رد فرقه گمراه بابیه نگاشته است.

جلد هفتم شامل رسائل فقهیه که شامل سه بخش مى‌باشد: «العقود المفصلة»، «تعلیقة على بیع المکاسب» و «رسالة حرمة حلق اللحیة». عقود المفصلة شامل، عقد فى قاعدة على الید، عقد فى تنجیس المتنجس، عقد فى بعض مسائل العلم الاجمالى، عقد فى مسألة الصلاة فى اللباس المشکوک فیه، عقد فى الزام غیر الامامى باحکام نحلته.

جلد هشتم شامل سه رساله متفرقه به نام «رسالة فى شأن التفسیر المنسوب للامام الحسن العسکرى(ع)، مراسلاته و شعره» مى‌باشد. مراسلات، در بردارنده ۱۰ رساله است و شعر شامل ۱۴ شعر درباره ائمه اطهار(ع) است.