من و سلوی
من و سلوی دو لغت است که قرآن برای غذاهای فرو فرستاده شده بر بنی اسرائیل استفاده نموده است. در آیه 57 سوره بقره آمده است: ﴿... وَأَنْزَلْنَا عَلَيْكُمُ الْمَنَّ وَالسَّلْوَىٰ كُلُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ ...﴾ و بر شما من و سلوی نازل کردیم و گفتیم از خوراکیهای پاکیزهای که روزی شما قرار دادیم، بخورید ...
پس از نجات بنى اسرائیل از سلطهى فرعون، به آنان دستور داده شد كه وارد سرزمین آباء و اجدادی خود یعنی فلسطین شوند. آنها برای این کار باید با قومی ستمگر که در آنجا ساکن شده بودند می جنگیدند اما آنها از این کار سر باز زدند و در نتیجه نافرمانی از دستور خدا، خشم خداوند آنها را فراگرفت و مدّت چهل سال در بیابانِ «تیه» ماندگار شدند. نبود غذا در بیابان باعث شد که آنها از گرسنگی به خدا شکوه کنندو خداوند «منّ و سلوى» را بر آنان فرو فرستاد.
معنی منّ
طریحی در مجمع البحرین در مورد معنای من می گوید: گفته شده چیزی شیرین است که از آسمان بر درختهای آنها سقوط می کرد سپس آنها آن را می چیدند.[۱]
در مفردات راغب آمده است: گفته شده قطرات كوچكى همچون قطرات شبنم است كه بر درختان مىنشیند و طعم شیرینى دارد.
در اقرب الموارد گويد: منّ هر شبنمى است كه بر درخت و سنگ مىنشيند و شيرين باشد و مانند عسل است و همچون صمغ ميخشكد. مانند شيرخشت و ترنجبين.[۲]
برخی هم گفته اند: من هر آن چیزی است که خداوند بدون رنج و زراعت، به بندهاش ارزانى مىكند و از همين قبيل است روايت نبوى كه مىگويد: کَمأه (قارچ) از مصاديق منّ است كه خداوند بر بنى اسرائيل نازل كرد و شفاى چشم است.»[۳]
میرحیدر در جلد ششم کتاب «معارف گیاهی» خود در رابطه با منّ میگوید:
«این نام به طور کلی به مواد فرآوردههایِ شیرینی گفته میشود که از برگ و پوست و شاخهها و حتی در برخی موارد از خارهای تعدادی از گیاهان در شرایط خاصی بیرون میآید. ظاهر شدن این مواد یا از طریق نیش حشرات به قسمتهایی از گیاه حاصل میشود نظیر گزانگبین، گز علفی، گزخوانسار و نظایر آن و یا به طور طبیعی به صورت قطرات شبنم روی گیاه جمع میشود مانند ترنجبین که روی گیاه خارشتر جمع میشود و یا از طریق وارد کردن شکافی در ساقه و تنه گیاهان به دست میآید. انواع معروف مَنّها اغلب دارای خواص دارویی هستند و در طب سنتی به کار گرفته میشوند مانند ترنجبین، گزانگبین، گزخوانسار، شیرخشت، بید خشت، گز علفی، شکرتیغال و ... و همچنین مَنّهایی که از برخی از گونههای زبان گنجشک، مانند زبان گنجشک گل و از برخی درختان پسته و درختان گز گرفته میشود. ضمنا ترشحات صمغی و رزینی که از تعداد زیادی از کاجها، اکالیپتوسها، بلوطها، بيدها و ... گرفته میشود نیز معمولا تحت عنوان مَنّ نیز رده بندی میشوند.
معروف ترین مَنّها که در طب سنتی شناخته شده و مصرف دارویی دارند از گیاهانی هستند که به طرق مختلف از آنها مَنّ گرفته میشود و عبارتند از:
- زبان گنجشک گل که شیرخشت را میدهد.
- خاربز یا خارشتر که ترنجبین میدهد.
- درخت سدر لبنان که صمغ میدهد.
- درخت لاریکس که از آن تربانتین میگیرند.
- درخت گز که گزانگبین تولید میکند.
- درخت بلوط که گز علفی تولید میکند.
- نوعی گون که گزخوانسار تولید میکند.
- گیاه شیرخشت که نوعی شیرخشت تولید میکند.
- درخت بید خشت که بیدخشت تولید میکند.
- گیاه شکرتیغال پیله حشرهای که روی گیاه Echinops candidus زندگی میکند.
- زیتون که صمغ زیتون تولید میکند.
- اکالیپتوس که از آن صمغ کینو میگیرند.
- درخت عشر که از آن سکٌرالعشر میگیرند که سمی است.[۴]
معنی سلوی
در اقرب الموارد گويد: پرندهای است سفيد مثل پرنده سمانى مفرد آن سلواة است. در برهان قاطع ذيل لغت «كرك» گويد: مرغى است از تيهو كوچكتر كه به عربى سلوى و به تركى بلدرچين گويند.[۵]
من و سلوی در روایات
امام صادق علیه السلام در رابطه با زمان نزول من و سلوی فرمودند:
«كَانَ الْمَنُّ وَ السَّلْوَى يَنْزِلُ عَلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ مَا بَيْنَ طُلُوعِ الْفَجْرِ إِلَى طُلُوعِ الشَّمْسِ فَمَنْ نَامَ تِلْكَ السَّاعَةَ لَمْ يَنْزِلْ نَصِيبُهُ وَ كَانَ إِذَا انْتَبَهَ فَلاَ يَرَى نَصِيبَهُ احْتَاجَ إِلَى السُّؤَالِ وَ الطَّلَبِ»[۶]
منّ و سلوی بعد از فجر تا طلوع آفتاب بر بنی اسرائیل نازل میشد و کسی که در آن هنگام میخوابید نصیبی از آن نداشت. و وقتی بیدار می شد نصیبش را نمی دید و مجبور بود دست پیش دیگران دراز کند.
پانویس
