اعلام الدین فی صفات المومنین (کتاب)
 | |
| نویسنده | حسن بن محمد دیلمی |
| موضوع | اعتقادی و اخلاقی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱ |
| تحقيق | مؤسسه آل‌‌البيت |
|
| |
کتاب «أعلام الدین فی صفات المؤمنین»، تألیف حسن بن محمد دیلمی از محدثان بزرگ شیعه در قرن هشتم هجری است. این کتاب مشتمل بر اصول و فروع دین و بیان فضائل اخلاقی و تذکر و عبرت‌آموزی می‌باشد.
مؤلف
مؤلّف کتاب، «حسن بن ابی‌الحسن دیلمی»، از محدثان قرن هشتم هجری و از شاگردان شهید اول و فخر المحققین حلی است.
دیلمی، عارفی نامدار و فرزانه و متبحر در فقه، حدیث، عرفان و تاریخ و از نامداران حوزه‌های علمیه شیعه بود که با تألیف آثار ارزشمندی چون «ارشاد القلوب»، «غررالاخبار و دررالآثار» و «اعلام الدین» در وعظ و ارشاد مردم کوشید.
وی در بین علمای شیعه از جایگاه شایسته و والایی برخوردار است و علامه مجلسی دو کتاب ارزشمند اعلام الدین و ارشاد القلوب آن بزرگوار را در بحارالانوار خود نقل کرده است. ابن فهد حلی صاحب «عدة الداعی» از شاگردان مبرز اوست.
معرفی کتاب
آقا بزرگ تهرانی در «الذریعه» درباره «اعلام الدین» می نویسد: «این کتاب از حسن دیلمی است و از کتاب «غرر الاخبار» او ظاهر می شود که مولف آن را در اواسط قرن هشتم تالیف نموده است و از مآخذ بحارالانوار می باشد و نیز شاگردش «امیر محمد اشرف» در کتاب «فضایل السادات» بسیار از آن روایت نقل کرده است».
حسن بن محمد دیلمی در مقدمه این کتاب، به غربت و تنهایی اش در اواخر عمر اشاره نموده و به قلّت کتب و کمبود انیس و مذاکر، از قدر ناشناسی مردم ملول و دلتنگ است و هدف از نوشتن کتاب را همان تذکر و عبرت آموزی ذکر می کند. او می گوید: کمی از بسیارِ آداب دینی را تحریر کردم ... تا اینکه تذکر و هشداری بر خودم و راهگشا و عبرتی بر آنکه بعد از من می ماند باشد.
محتوای کتاب
دیلمی کتاب خود را طوری ترتیب داده که هر کس با مطالعه آن با یک دروه اصول و فروع دین به صورت استدلالی و از راه احادیث آشنا می‌شود. او ابتدای کتاب خود را به بحث اصول دین اختصاص داده و مباحثی مانند اثبات وجود خدا با راه‌های عقلی، توحید، عدل و وجوب عصمت و راه‌های اثبات احکام شرع را بیان کرده و پس از آن کلمات مبسوطی از ائمه علیهم‌السلام را در باب توحید ذکر نموده است. بحث علم و جهل و ارزش علم و عالم از دیدگاه روایات، بحث بعدی کتاب می‌باشد. سپس بحث عظمت قرآن، صفات مؤمن و اقسام مؤمنین را به طور مفصل بیان کرده است.
مؤلف مواعظ و وصایایی از پیامبر اسلام و ائمه اطهار علیهم‌السلام را آورده و بحث مفصلی در ثواب الاعمال و عقاب الاعمال ضمیمه کتاب خود کرده است و در خاتمه نصایح و مواعظی از امام علی علیه‌السلام را بیان نموده است. وی افزون بر سخنان و اشعاری از بزرگان و دانشمندان، اشعاری نيز از خود آورده است.
دیلمی از نهج البلاغه بسیار نقل کرده است. وی در «اعلام الدین» خود، کتاب ابوالصلاح حلبی «البرهان علی ثبوت الایمان»، را که یک دوره فشرده اصول عقاید است و همچنین «الاربعون حدیثاً» تألیف ابن ودعان را به صورت کامل آورده است.
مصنف سند روایات را به علت مشهور بودن احادیث حذف کرده است، ولی دیگران روایات او را به جهت وثاقت و مقام دیلمی مستند دانسته‌اند.
وضعیت نشر
موسسه آل البیت قم در سال ۱۴۰۸ هـ.ق، کتاب اعلام‌الدین را در یک جلد به زبان عربی به چاپ رسانده و در مقدمه آن آورده است که اساس کار ما، نسخه ای بوده است که در کتابخانه آستان قدس رضوی به شماره ۳۸۱ موجود است.
منابع
- مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه، حافظ فرزانه، سایت اندیشه قم.
- گلشن ابرار، جلد ۴، زندگینامه "حسن بن محمد الدیلمى" از نعمت‌الله فروغی.
- "أعلام الدین فی صفات المؤمنین"، پایگاه حدیث نت.
