واز پدران وذرّيه وبرادرانشان، كسانى را (مورد لطف قرارداده وبه خاطر لياقتشان آنان را به نبوّت) برگزيديم و به راه راست هدايتشان كرديم.
جلد 2 - صفحه 504
نکته ها
برخى گمان كرده‌اند كه ذريّه تنها به نوه‌هاى پسرى گفته مى‌شود، در حالى كه حضرت عيسى كه پدر نداشت و تنها از طرف مادر به ابراهيم عليه السلام منسوب بود، در اين آيه از ذريّه حضرت ابراهيم به شمار آمده است. وَ مِنْ ذُرِّيَّتِهِ ... عِيسى امام صادق و امام كاظم عليهما السلام به استناد همين آيه، اهل‌بيت عليهم السلام را كه از طرف مادر به پيامبر مى‌رسند، ذرّيه رسول اللّه و ابناء رسول اللّه دانسته‌اند. «1» فخررازى نيز در تفسير خود، اين نكته را پذيرفته است. در «تفسير المنار» هم حديثى از صحيح بخارى نقل شده كه رسول خدا صلى الله عليه و آله كلمه‌ى ذريّه را درباره‌ى امام حسن عليه السلام به كار برده است.
برخى خواسته‌اند از كلمه‌ى «مِنْ» در «مِنْ آبائِهِمْ» استفاده كنند كه در ميان پدران انبيا افراد منحرف هم بوده‌اند ولى لحن آيات، در مقام برگزيدگى پدران براى نبوت است. نه در مقام كفر و ايمان آنان. «2»
وَ إِسْماعِيلَ وَ الْيَسَعَ: و نبوت عطا فرموديم اسماعيل پسر ابراهيم را و اليسع پسر اخطوب وَ يُونُسَ وَ لُوطاً: و يونس بن متى و لوط پسر هاران را وَ كلًّا فَضَّلْنا عَلَى الْعالَمِينَ: و همه اين پيغمبران را به نبوت فضيلت داديم بر عالميان زمان ايشان، مراد آنكه هر يك از انبياء را ما بر امتشان فضيلت داديم به جهت قبح تقديم مفضول بر فاضل. آيه شريفه، دليل فضل انبيا است بر ما عداى ايشان از ملائكه و جن و انس.
و اسمعيل و اليسع و يونس و لوط را و همه را فضيلت داديم بر جهانيان.
تفسير
حضرت اسمعيل پسر بلا فصل حضرت ابراهيم است و از انبياء بنى اسرائيل نيست چون اسرائيل لقب حضرت يعقوب است و حضرت لوط برادرزاده حضرت ابراهيم يا خواهر زاده او است و حضرت يونس را در نفحات از بسيارى از مفسرين نقل نموده كه گفته‌اند از اولاد حضرت ابراهيم نيست و بنابر اين اگر مرجع ضمير و من ذريّته در آيه و وهبنا له اسحق حضرت ابراهيم باشد اسماء مذكوره در اين آيه عطف است بتقدير هدينا بر نوح چون گفته‌اند ذريّه بر اولاد بلا فصل مانند حضرت اسمعيل صادق نيست علاوه بر آنكه حضرت لوط مسلما خارج از ذريه حضرت ابراهيم است و نكته تغيير اسلوب عطف آنستكه ذكر انبياء بنى اسرائيل تمام شد و در اين آيه ذكر غير آنها شده است و همچنين نكته تأخير ذكر حضرت اسمعيل است كه در آيه سابقه اشاره شد و نكته تقديم ذكر بنى اسرائيل شايد آن باشد كه معروفيّت و مقبوليّت آنها نزد يهود و نصارى بيشتر بوده و عمده غرض از ذكر انبيا بيان آنستكه مسلك آنها توحيد بوده و از عبادت و تقوى باين مقام رسيده‌اند و در چنين مقامى ذكر مقبولات طرف مناسب است در هر حال در اين آيه خداوند جبران فرموده تأخير ذكر اسم آنحضرت را بتقديم و تصريح با فضليت
جلد 2 صفحه 348
و ساير انبياء نامبرده بر جهانيان اهل عصر خودشان حتى ملائكه مقرّبين و بعضى گفته‌اند حضرت يونس از بنى اسرائيل بوده و حضرت لوط در حجر حضرت ابراهيم تربيت شده و اطلاق ذريه بر اولاد بلا فصل ميشود بنابر اين مانعى از عطف بر ذرارى نامبرده سابقه نيست علاوه بر آنكه همه از اولاد حضرت نوحند و ممكن است ضمير و من ذريته راجع بآن حضرت باشد چون اقرب است لفظا و تغليب هم ممكن است و بنابر اين نكته تأخير ذكر نام مبارك حضرت اسمعيل آنستكه كلام در مقام بيان انبيائى بوده كه از نسل ايشان انبياء بسيارى بوجود آمده است مانند حضرت ابراهيم و اسحق و يعقوب و نوح كه در صدر آيه و وهبنا له ذكر شده است و از نسل حضرت اسمعيل پيغمبرى بوجود نيامده جز حضرت ختمى مرتبت صلى اللّه عليه و آله آنرا هم كه عامّه مخاطبين قبول نداشته‌اند و اللّه اعلم ..
وَ مِن آبائِهِم وَ ذُرِّيّاتِهِم وَ إِخوانِهِم ظاهر اينست که اينکه جمله اشاره بسائر انبياء است که نام آنها ذكر نشده و آنها بعضي پدران اينکه مذكورين بودند و بعضي ذراري آنها و بعضي اخوان آنها و قرينه بر اينکه ظهور يكي اينكه اينکه آيات شريفه در مقام ذكر انبياء بوده و ديگر جمله اخيره که ميفرمايد وَ اجتَبَيناهُم که خداوند اينها را برگزيد وَ هَدَيناهُم بهدايت مطلقه عامه إِلي صِراطٍ مُستَقِيم‌ٍ که هيچگونه اعوجاجي در او نباشد از حيث عقائد و اخلاق و اعمال و آنها هدايت شدند و اينکه موهبت خاص انبياء و اوصياء آنها و معصومين مثل مريم و صديقه طاهره است زيرا غير معصوم خالي از اعوجاج نيست و اقوي‌تر دليل که موجب نص‌ّ در اينکه مدّعي ميشود آيات بعد است که ميفرمايد:
131
برگزیده تفسیر نمونه
(آیه 86)
در این آیه نیز نام چهار نفر دیگر از پیامبران و رهبران الهی را ذکر کرده، می فرماید: «و اسماعیل و الیسع و یونس و لوط و هر کدام را بر مردم عصر خود برتری بخشیدیم» (وَ إِسماعِیلَ وَ الیسَعَ وَ یونُسَ وَ لُوطاً وَ کلًّا فَضَّلنا عَلَی العالَمِینَ).
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
