آیه 1 سوره انفال
<<1 | آیه 1 سوره انفال | 2>> | ||||||||||||||
|
محتویات
ترجمه های فارسی
(ای رسول ما) امت از تو حکم انفال را سؤال کنند (یعنی غنایمی که بدون جنگ از دشمنان به دست مسلمانان آید و زمینهای خراب بیمالک، معادن، بیشهها، فراز کوهها، کف رودها، ارث کسی که وارث ندارد، قطایع ملوک، خلاصه ثروتی که بیرنج مردم حاصل شود) جواب ده که انفال مخصوص خدا و رسول است (که رسول و جانشینانش به هر کس و هر قدر صلاح دانند ببخشند) پس شما مؤمنان باید از خدا بترسید و در رضایت و مسالمت و اتحاد بین خودتان بکوشید و خدا و رسول او را اطاعت کنید اگر اهل ایمانید.
ترجمه های انگلیسی(English translations)
معانی کلمات آیه
«الأنفَال»: جمع نَفْل، غنائم. «ذَاتَ»: حالت. صاحب. «بَیْن»: این واژه از اضداد است و به معنی وصلت و فُرقت آمده است. «ذَاتَ بَیْنِکُمْ»: حالتی که مایه پیوند شما میگردد. حالتی که مایه جدائی شما میشود.
نزول
حسن بصرى و عكرمة گويند كه تمام سورة انفال در جنگ بدر نازل گرديده است.[۱]
«شیخ طوسى» گوید: در سبب نزول آیه اختلاف نموده اند، عده اى گویند: درباره غنائم جنگ بدر نازل شده زیرا رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود هر که در جنگ زحمات زیادى را متحمل شود. داراى نفل خواهد بود و روى همین اصل عده اى جانفشانى کرده و بلیاتى را متحمل گشتند و عده اى نیز از پیامبر حفاظت مینمودند ولى مانند دیگران با بلیات زیادى روبرو نشده بودند.
وقتى که جنگ به پایان رسید، اختلاف نمودند. بعضى گفتند: ما باید غنائم زیادترى بدست آوریم زیرا عده اى از دشمن را کشته ایم. دیگران گفتند: غنائم زیادتر نصیب و بهره ما مى باشد زیرا از رسول خدا صلى الله علیه و آله حفاظت کردیم و اگر میخواستیم مانند دیگران عده زیادى از دشمن را مى کشتیم عده دیگر به پیامبر گفتند: ما چون در پشت جبهه از شما نگهدارى میکردیم. غنائم زیادتر از آن ما خواهد بود سپس این آیة نازل گردید و به آنها فهمانید که آنچه پیامبر اسلام تصمیم بگیرد کارى است گذشته چنان که ابن عباس و عکرمة و عبادة بن الصامت گفته اند.
برخى گویند: درباره یکى از اصحاب پیامبر نازل گردیده که از غنائم قبل از آن که تقسیم بشود، سؤال کرد در صورتى که هنوز پیامبر به کسى از غنائم عطا نکرده بود و منظور رسول خدا صلی الله علیه و آله این بود که در میان همه لشکریان تقسیم نماید و خداوند با نزول این آیه غنائم را به رسول خویش متعلق نمود چنان که از سعد بن مالک نقل گردیده است و صحابى مزبور که این سؤال را از رسول اکرم کرده بود، سعد بن ابىوقاص بوده است که گوید در جنگ بدر سعید بن العاص را کشته بودم و او داراى شمشیرى بود که به آن ذوالکثیفه مى گفتند. خواستم آن شمشیر را تصاحب کنم لذا نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله آمدم و شمشیر مزبور را درخواست نمودم. پیامبر فرمود: این شمشیر نه مال من است و نه مال تو است. من نیز چشم پوشیدم و در موقع تقسیم غنائم متعلق به پیامبر گردید و پیامبر هم آن را به من بخشید و این آیه نازل گردید.[۲]
و بنا به نقل از قتادة و ابن عباس و مجاهد و عثمان[۳] این سوره در مدینه نازل گردیده و مدنى است و نیز گویند: اولین سوره اى است که در مدینه به پیامبر اسلام نازل شده است.[۴]
تفسیر آیه
تفسیر نور (محسن قرائتی)
جلد 3 - صفحه 263
سیمای سورهى انفال
اين سوره هفتاد وپنج آيه دارد و در مدينه نازل شده است.
اين سوره به دليل كلمهى «انفال» كه در آغاز آن آمده، همچنين به دليل بيان كردن احكام انفال و ثروتهاى عمومى، به «انفال» نامگذارى شده است.
نام ديگر اين سوره، «بدر» است، زيرا بيشتر آياتش پيرامون جنگ بدر است اوّلين نبرد مسلمانان با مشركان مىباشد و مسلمانان از امدادهاى الهى و نصرت خدا برخوردار شدند.
همچنين در اين سوره، ويژگىهاى سپاه حقّ و باطل نيز بيان شده است و درسهايى از تاريخ پيامبر اسلام و چگونگى رفتار آن حضرت با مسلمانان و مسائلى همچون انفال، بيتالمال، احكام جهاد، غنائم، اسيران و خمس و چگونگى تقسيم آن، ماجراى هجرت و ليلةالمبيت، صفات مؤمنان واقعى، جلوگيرى از اختلاف و تفرقه و ... بيان شده است.
جلد 3 - صفحه 264
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ
به نام خداوند بخشندهى مهربان
يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْأَنْفالِ قُلِ الْأَنْفالُ لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَصْلِحُوا ذاتَ بَيْنِكُمْ وَ أَطِيعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ «1»
(اى پيامبر!) از تو دربارهى انفال (غنائم جنگى و اموال عمومى) مىپرسند (كه از آن كيست؟) بگو: انفال، از آنِ خدا و پيامبر است. پس، از خداوند پروا كنيد و (روابط) ميان خودتان را اصلاح كنيد و اگر ايمان داريد، از خدا و رسولش اطاعت كنيد.
نکته ها
در قرآن حدود 130 بار واژهى سؤال و مشتقّات آن، از جمله 15 بار عبارت «يَسْئَلُونَكَ» آمده است.
«انفال» جمع «نَفل»، به معناى زياده و عطيّه است. چنانكه به زيادتر از نمازهاى واجب، نافله گفته مىشود و عطاى فرزند به حضرت ابراهيم «نافله» به حساب آمده است. «وَ وَهَبْنا لَهُ إِسْحاقَ وَ يَعْقُوبَ نافِلَةً» «1»
در روايات و كتب فقهى، منابع طبيعى و ثروتهاى عمومى، غنائم جنگى، اموال بىصاحب مثل: زمينى كه صاحبش آن را رها كرده، اموال مردگان بىوارث، جنگلها، درّهها، نيزارها،
«1». انبياء، 72.
جلد 3 - صفحه 265
زمينهاى موات، معادن و ... از انفال شمرده شدهاند. «1»
چون قبل از اسلام، نحوهى توزيع غنائم بر اساس تبعيضات بود، پس از جنگ بدر كه اوّلين جنگ مسلمانان و همراه با غنائم بسيار بود، در اينكه غنائم را چه بايد كرد و به چه كسانى مىرسد و چه كسانى اولويّت دارند، نظرهاى مختلفى وجود داشت. سرانجام با سؤال و درخواست مردم از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله، خود آن حضرت به تقسيم غنائم پرداخت و بطور عادلانه و يكسان ميان مردم تقسيم كرد تا تبعيضات موهوم دورهى جاهلى را از ميان برداشته و از مستضعفان حمايت كند، هر چند برخى، از اين برابرى رنجيدند. «2»
گرچه آيات اين سوره دربارهى جنگ بدر است و اين آيه نيز بيشتر نظر به غنائم جنگى دارد، ولى اختصاص به آن ندارد. «3»
امام صادق عليه السلام فرمود: «انفال به چند سهم تقسيم مىشود كه يكى از سهام براى خداوند است، سهم خداوند از انفال، زير نظر رسول خدا مصرف مىشود». «4»
پاداش اصلاح و آشتى ميان مردم، از يك سال نماز و روزهى مستحبّى هم بيشتر است. «5»
امام صادق عليه السلام به شاگرد خود مفضّل فرمود: «اگر ميان دو نفر از طرفداران ما نزاعى درگرفت، از مال من خرج كن و ميان آنان آشتى بده». «6»
در اسلام، تقويت و تحكيم پيوندها و از بين بردن اسباب تفرقه و نفاق به قدرى اهميّت دارد كه در بعضى مراحل نه تنها اصلاح ذات البين واجب است، بلكه از سهم امام نيز مىتوان براى آن استفاده كرد. «7»
پیام ها
1- سؤال مردم دربارهى انفال و پاسخ پيامبر صلى الله عليه و آله به آنان، نشاندهندهى دخالت اسلام در شئون اقتصادى جامعه است. يَسْئَلُونَكَ ...
«1». تفسير نورالثقلين؛ بحار، ج 93، ص 205 وكافى، ج 1، ص 539.
«2». تفسير نمونه؛ فروغ ابديّت، ج 1، ص 423.
«3». تفاسير الميزان و نمونه.
«4». تفسير نمونه.
«5». تفسير اطيبالبيان.
«6». كافى، ج 2، ص 209.
«7». تفسير نمونه.
جلد 3 - صفحه 266
2- مرجع بيان احكام و مسائل اقتصادى، رهبر الهى است. يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْأَنْفالِ قُلِ ...
3- هدف از جهاد در اسلام، پيروزى حقّ بر باطل است. غنائم، مسألهى فرعى و اضافى است. ( «انفال»، به معناى «زياده» است.)
4- حكومت اسلامى پشتوانهى اقتصادى مىخواهد و انفال، پشتوانهى نظام اسلامى است. «الْأَنْفالُ لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ»
5- اسلام براى منابع طبيعى و ثروتهاى عمومى نيز قانون دارد. «الْأَنْفالُ لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ»
6- تمام مصارف رسولاللّه، در راستاى اهداف الهى است. «لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ»
7- حفظ اموال عمومى، پاكى و پروا لازم دارد. «فَاتَّقُوا اللَّهَ» (زيرا بيتالمال و اموال عمومى، مىتواند بسترى براى سوءاستفاده باشد.)
8- كسى كه قصد اصلاح دارد، بايد خودش اهل تقوا باشد. «فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَصْلِحُوا»
9- حفظ وحدت واصلاح ميان مردم، بر همگان لازم است. «أَصْلِحُوا ذاتَ بَيْنِكُمْ»
10- مؤمن بايد در ميدانهاى اخلاق، جامعه و سياست، به دستورات الهى عمل كند تا مشروعيّت داشته وبه موفقيّت برسد. «فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَصْلِحُوا ذاتَ بَيْنِكُمْ وَ أَطِيعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ»
11- ايمان تنها در قلب نيست، بلكه جلوهى خارجى و اطاعت عملى هم مىخواهد. أَطِيعُوا ... إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ
12- ممكن است كسانى در آزمايش جانفشانى و حضور در جبهه قبول شوند، ولى در آزمايش مالى و تقسيم غنائم و انفال مردود گردند. «إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ»
13- جبهه رفتن به تنهايى نشانهى ايمان كامل نيست، طمع نداشتن به غنائم، حفظ اخوّت و تسليم بودن در برابر رهبرى هم لازم است. (كلّ آيه)
تفسير نور(10جلدى)، ج3، ص: 267
پانویس
- پرش به بالا ↑ تفسير مجمع البيان.
- پرش به بالا ↑ در تفاسیر على بن ابراهیم و برهان چنین ذکر شده که این آیه در جنگ بدر نازل گردید. هنگامى که دشمن رو به فرار نهادند عده اى از اصحاب و لشکریان نزدیک خیمه رسول خدا صلی الله علیه و آله از او حفاظت و نگهدارى مینمودند و عده اى دیگر مشغول غارت کردن دشمنان گردیدند و عده اى دیگر هم در تعقیب دشمن و بدست آوردن اسیر و غنائم جنگى پرداختند. وقتى که اسیران و غنائم را در یکجا جمعآورى نمودند، انصار خواستار اسیران گردیدند سپس آیه 67 این سوره «ما کانَ لِنَبِی أَنْ یکونَ لَهُ أَسْرى » نازل گردید که در جاى خود مذکور شده است وقتى که خداوند اسیران و غنائم را بر آنان مباح گردانید. سعد بن معاذ که نزدیک خیمه رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم از او حفاظت مینمود به سخن آمد و گفت: یا رسول الله براى ما از رفتن در صفوف دشمن و کشتن آنها و بدست آوردن غنائم مانعى در بین نبود ولى ما به خاطر حفاظت جان شما و نگهدارى از وجود شما به طرف دشمن حمله نکردیم و از جاى خود دور نشدیم و ترسیدیم مبادا وجود شما در مخاطره دشمن بیفتد و اینان مى ترسیدند که در موقع تقسیم غنائم چیزى به آنها نرسد ولذا در میان اصحاب از نکته نظر تقسیم، اختلاف افتاد و خداوند این آیه را نازل فرمود بعد از نزول آیه وقتى که اصحاب دیدند که غنائم مزبور متعلق به خدا و رسول او مى باشد لذا چشم پوشیدند و منصرف شدند سپس آیه 41 این سوره «وَاعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَی ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ» نازل گردید که در جاى خود ذکر شده است.
- پرش به بالا ↑ در سنن ابوداود و نسائى و صحیح ترمذى از عامه این روایت از سعد نقل گردیده است و نیز در سنن ابوداود و نسائى و ابن حبان و حاکم از ابن عباس روایت کنند که پیامبر فرمود هر که در جنگ بدر دشمن را بکشد آنچه متعلق به دشمن باشد از او خواهد بود و هر کس دشمنى را اسیر نماید مربوط به خود او خواهد بود. پیرمردان زیر پرچمها استوار مى بودند و جوانان به جنگ و کشتار و برداشت غنائم مى پرداختند. پیرمردها به جوانان مى گفتند: ما را در غنائم خود شریک کنید زیرا با شما در جنگ شرکت داشته ایم با این گفتار نزدیک بود کار به نزاع منجر شود سپس این آیه نازل گردید، در صحیح بخارى از ابن عباس نقل شده که سوره انفال درباره جنگ بدر نازل شده همچنانى که سوره حشر درباره جنگ بنىالنضیر نازل گردیده است.
- پرش به بالا ↑ محمدباقر محقق، نمونه بينات در شأن نزول آيات از نظر شیخ طوسی و ساير مفسرين خاصه و عامه، ص365.
منابع
- تفسیر نور، محسن قرائتی، تهران:مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، 1383 ش، چاپ يازدهم
- اطیب البیان فی تفسیر القرآن، سید عبدالحسین طیب، تهران:انتشارات اسلام، 1378 ش، چاپ دوم
- تفسیر اثنی عشری، حسین حسینی شاه عبدالعظیمی، تهران:انتشارات ميقات، 1363 ش، چاپ اول
- تفسیر روان جاوید، محمد ثقفی تهرانی، تهران:انتشارات برهان، 1398 ق، چاپ سوم
- برگزیده تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی و جمعي از فضلا، تنظیم احمد علی بابایی، تهران: دارالکتب اسلامیه، ۱۳۸۶ش
- تفسیر راهنما، علی اکبر هاشمی رفسنجانی، قم:بوستان كتاب(انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم)، 1386 ش، چاپ پنجم
- محمدباقر محقق، نمونه بینات در شأن نزول آیات از نظر شیخ طوسی و سایر مفسرین خاصه و عامه.