Whoever acts righteously, it is for his own soul, and whoever does evil, it is to its own detriment, then you will be brought back to your Lord.
Whoever does good, it is for his own soul, and whoever does evil, it is against himself; then you shall be brought back to your-- Lord.
Whoso doeth right, it is for his soul, and whoso doeth wrong, it is against it. And afterward unto your Lord ye will be brought back.
If any one does a righteous deed, it ensures to the benefit of his own soul; if he does evil, it works against (his own soul). In the end will ye (all) be brought back to your Lord.
معانی کلمات آیه
«ثُمَّ»: پس از آزمایش شما در این جهان، و اتمام توقّف در برزخ.
هر كس كار شايسته‌اى انجام دهد، پس به سود خود اوست و هر كس عمل بدى مرتكب شود، پس به زيان خود اوست، سپس به سوى پروردگارتان بازگشت داده مى‌شويد.
نکته ها
قرآن بارها با بيانات گوناگون به اين اصل اشاره فرموده است كه نتيجه عمل به خود انسان بر مى‌گردد، چنانكه مى‌فرمايد:
«وَ مَنْ يَشْكُرْ فَإِنَّما يَشْكُرُ لِنَفْسِهِ وَ مَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ حَمِيدٌ» «1» هر كس شكر كند، پس براى خويش شكر كرده و هر كس كفران ورزد به زيان خويش است.
«فَمَنِ اهْتَدى فَلِنَفْسِهِ وَ مَنْ ضَلَّ فَإِنَّما يَضِلُّ عَلَيْها» «2» هر كس هدايت پذيرفت، به نفع خود
«1». لقمان، 12.
«2». زمر، 41.
جلد 8 - صفحه 523
اوست و هر كس گمراه شد، به ضرر خود اوست.
پیام ها
1- نظام كيفر و پاداش الهى عادلانه و بر اساس عملكرد نيك و بد خود انسان است. مَنْ عَمِلَ صالِحاً ... وَ مَنْ أَساءَ
2- خداوند، به كار خير انسان نيازى ندارد. «عَمِلَ صالِحاً فَلِنَفْسِهِ»
3- انسان‌ها در برابر قانون الهى مساوى هستند. (انسان، هر كه باشد و عمل، هر چه باشد، مورد كيفر وپاداش قرار مى‌گيرد.) مَنْ عَمِلَ صالِحاً ... وَ مَنْ أَساءَ فَعَلَيْها
4- خدا انسان را آزاد آفريده است. مَنْ عَمِلَ صالِحاً ... مَنْ أَساءَ
5- دليل معاد، عدل الهى است. مَنْ عَمِلَ صالِحاً ... مَنْ أَساءَ ... إِلى رَبِّكُمْ تُرْجَعُونَ
6- معاد، اميدى به صالحان و هشدارى به خلافكاران است. «إِلى رَبِّكُمْ تُرْجَعُونَ»
7- قيامت قهرى است و به اختيار انسان نيست. «تُرْجَعُونَ»
مَنْ عَمِلَ صالِحاً: هر كه بجا آورد كردار شايسته و پسنديده از اطاعت و مغفرت و احسان و خيرات و مبرات، فَلِنَفْسِهِ: پس براى نفس او است، چه ثواب آن كردار بر او عايد شود نه به غير. وَ مَنْ أَساءَ فَعَلَيْها: و هر كه كار بدى كند از معصيت و دشنام و شر و فساد، پس بر نفس اوست و زر و وبال و عقاب آن. ثُمَّ إِلى رَبِّكُمْ تُرْجَعُونَ: پس بسوى پروردگار خود باز گرديده خواهيد شد، يعنى عاقبت شما به عرصه‌گاه محشر است كه در آن مالك امر و نهى و نفع ضرر هيچكس نيست مگر ذات يگانه سبحانى.
تبصره: افعال صادره انسانى گذشته از آنكه در آخرت پاداش بر آن مترتب شود، در دنيا هم منشأ اثر باشد، يعنى عمل شايسته موجب بركت و وسعت و
جلد 12 - صفحه 47
سعادت، و عمل ناشايسته سبب نحوست و نكبت و شقاوت گردد.
در كتاب كافى- از حضرت رضا عليه السّلام: اوحى اللّه الى نبى من الانبياء اذا اطعت رضيت و اذا رضيت باركت و ليس لبركتى نهاية و اذا عصيت غضبت و اذا غضبت لعنت و لعنتى تبلغ السابع من الورى.
وحى فرمود خدا به پيغمبرى از پيغمبران: هرگاه اطاعت من كنى، راضى شوم، و وقتى راضى شدم، بركت دهم تو را و بركت من نهايت ندارد؛ و هرگاه معصيت كنى، غضب كنم، و وقتى غضب فرمايم، لعن نمايم تو را و لعنت هم تا هفت پشت تو را رسد (خطاب به پيغمبر و مراد بندگانند) «1».
اين هدايت است و آنان كه كافر شدند به آيتهاى پروردگارشان براى آنها عذابى است از شديدترين عذاب دردناك
خدا است آنكه مسخّر كرد براى شما دريا را تا روان شود كشتى در آن بفرمانش و تا طلب كنيد از فضل او و باشد كه شما شكر كنيد
و مسخّر ساخت براى شما آنچه را در آسمانها و آنچه در زمين است بتمامى از جانب خود همانا در اين هر آينه آيتها است براى گروهى كه تفكر ميكنند
بگو بآنان كه گرويدند درگذرند از آنان كه اميد ندارند وقايع تاريخى خدا را تا پاداش دهد گروهى را بآنچه كه بودند كسب ميكردند
هر كه كرد كار شايسته‌اى پس بر نفع او است و هر كه بد كرد پس بر ضرر آنست پس بسوى پروردگارتان بازگردانده ميشويد.
تفسير
خداوند متعال در تعقيب احوال استهزاء كنندگان بآيات الهى ميفرمايد اين قرآن كه بر پيغمبر آخر الزّمان تلاوت شد راهنماى حقيقى است و آنان كه منكر آن شوند بعذابى از بدترين انواع عذاب كه بسيار مولم و دردناك باشد گرفتار خواهند شد و نيز فرموده خداوند آن ذات مقدّسى است كه آرام و مورد استفاده بندگان قرار داد دريا را براى آنكه كشتى در آن روان شود باراده خداوند و بوسيله آن بندگان بمقاصد خودشان برسند از سفر و تجارت و بهره بردارى كنند از دريا بصيد ماهى و بيرون آوردن مرواريد و غيره بفضل الهى و شكرگزارى نمايند و نيز مسخّر و رام فرمود آنچه در آسمانها است از آفتاب و ماه و ستارگان و ابر و باد و غيرها و آنچه در زمين است از حيوانات و نباتات و جمادات را براى انتفاع و استفاده نوع بشر با آنكه تمامى آنها از فضل و احسان خدا است بر بندگان
ابر و باد و مه و خورشيد و فلك در كارند
تا تو نانى بكف آرى و بغفلت نخورى
همه از بهر تو سرگشته و فرمانبردار
شرط انصاف نباشد كه تو فرمان نبرى
در اين امور آيات و علائمى است بر توحيد خداى كريم رحيم ولى قدرى فكر و
جلد 4 صفحه 635
تأمّل لازم دارد تا انسان بآن پى برد و قدردانى از الطاف او نمايد بگو اى پيغمبر باهل ايمان بگذرند و صرف نظر نمايند فعلا از خطاها و آزار كفّاريكه انتظار ندارند پيش آمد روزهاى تاريخى انتقام خداوند از كفّار امم سابقه را براى خودشان چون ايّام در كلام عرب بر وقائع بزرگ تاريخى اطلاق ميشود خلاصه آنكه دستور الهى باهل ايمان آنستكه با كفّار مدارا نمايند تا خدا خودش هر يك از دو دسته را بجزاى اعمالشان برساند و گفته‌اند تقدير كلام آنستكه بگو به كسانيكه ايمان آوردند عفو نمائيد و درگذريد عفو ميكنند و ميگذرند و بنظر حقير گاهى از فعل مضارع اراده امر ميشود مانند آنكه گفته ميشود كسيكه آب ندارد تيمّم ميكند يعنى بايد تيمّم كند و مانند قول خداوند قل لعبادى الّذين آمنوا يقيموا الصّلوة و ينفقوا ممّا رزقناهم و بنابر اين حاجت بتقدير نيست و در هر حال آيه اخيره مبيّن و مؤكّد معناى سابق است كه خداوند كفّار را مجازات خواهد فرمود و اهل ايمان را بپاداش صبرشان ميرساند و قوما فرموده تا شامل هر دو شود چون در آن آيه تصريح شده كه نفع و ضرر هر عمل خوب و بدى بصاحبش خواهد رسيد در اين دنيا يا روز جزا كه مئال و مرجع تمام بندگان بحكم خدا است و منافات با مجازات دنيوى ستمكاران ندارد و شايد كلمه ثمّ اشاره باين معنى باشد و اللّه اعلم و قمّى ره نقل فرموده كه مراد از قل للّذين آمنوا تا آخر آيه دستور الهى بائمه اطهار است كه نفرين نكنند بر ائمه جور تا خداوند خودش آنها را عقوبت فرمايد و اين معنى منافى با معناى سابق نيست چون افراد كامل در ايمان ائمه هدى و در كفر ائمه جورند.
مَن عَمِلَ صالِحاً اعمال صالحه سه قسم است. اعمال قلبيّه و نفسيّه و خارجيّه امّا عمل قلب ايمان است و علم و تدبّر و تفكّر و خوف و رجاء که از شئونات عقل است و گفتيم: در ايمان چهار امر شرط است اوّل يقين بمراتبه الثلاثة علم اليقين، عين اليقين، حق‌ّ اليقين، دوّم اعتقاد که عقد قلب است بمعني دل بستگي و در بند دين باشد از دست ندهد و دين فروشي بثمن قليل دنيا نكند، سوّم اقرار لسانا و قلبا که كفر جحودي نباشد، چهارم تسليم و علم باحكام دين و وظائف شرع و تفكر در آثار قدرت و در امر آخرت و تدبّر در آيات الهيّه و خوف و رجاء نه ايمن من مكر اللّه و نه يأس من روح اللّه.
و اما اعمال نفسيه تخلق باخلاق الهيه و صفات حميده و ملكات حسنه و تنزّه از اخلاق رذيله و صفات خبيثه و ملكات قبيحه.
و امّا اعمال خارجيّه اتيان بوظائف دينيّه و واجبات شرعيّه و اعمال حسنه و ترك زياد شده از اعمال سيّئه و محرّمات الهيّه که هر چه بالاتر و بهتر و بيشتر
جلد 16 - صفحه 115
باشد تفضّلات الهي در حق‌ّ او بيشتر ميشود دنيوي و اخروي و قابليّت او زيادتر ميگردد.
وَ مَن أَساءَ فَعَلَيها آنهم سه قسم است عقايد سوء از كفر و شرك و جهل و يأس من روح اللّه و أمن من مكر اللّه، و اخلاق سوء صفات خبيثه ملكات قبيحه اخلاق رذيله، و اعمال سوء از ظلم و ارتكاب معاصي و ترك فرائض و بي‌حيايي و بي‌عفّتي و و و که ضررش و عقوبتش دنيوي و اخروي بخودش متوجه ميشود.
ثُمَّ إِلي رَبِّكُم تُرجَعُون‌َ فرداي قيامت که هر كس را بقدر قابليتش ثواب ميدهند و بقدر استحقاقش عذاب ميكنند مگر كساني که مشمول عفو و غفران الهي و شفاعت شفعاء شوند.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 15)- می‌فرماید: «کسی که عمل صالحی به جا آورد به سود خود به جا آورده است، و کسی که کار بدی انجام دهد به زیان خود اوست، سپس همه شما به سوی پروردگارتان بازگردانده می‌شوید» و نتیجه اعمال خود را می‌یابید (مَنْ عَمِلَ صالِحاً فَلِنَفْسِهِ وَ مَنْ أَساءَ فَعَلَیْها ثُمَّ إِلی رَبِّکُمْ تُرْجَعُونَ).
این تعبیر که در آیات قرآن کرارا و با عبارات مختلف آمده است پاسخی است به آنها که می‌گویند اطاعت و عصیان ما برای خدا چه سود و زیانی دارد؟
و این چه اصراری است که در زمینه اطاعت و نهی از معصیت او می‌شود؟! این آیات می‌گوید: همه اینها سود و زیانش متوجه خود شماست، این شما هستید که در پرتو اعمال صالح تکامل می‌یابید، و این شما هستید که بر اثر جرم و گناه سقوط کرده در پرتگاه غضب و بعد از رحمت او گرفتار لعنت ابدی می‌شوید.
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
