رعایت ادبیات دانشنامه ای متوسط
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

شیخ بهایی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(تکمیل سر آغاز)
 
(۱۷ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
−
بهاءالدین محمدبن‌حسین عاملی (953 - 1030 یا 1031 ق) متولد جبل عامل، دانشمند و نظریه‌ پرداز شیعه و صاحب آثار متعدد در فنون مختلف است. هوش و استعداد منحصر به فرد یکی از ویژگی های بارز اوست. او مدتی در دربار [[صفویه|صفوی]] در [[اصفهان]] [[منصب شیخ الاسلامی]] داشت. شیخ بهایی شاگردان زیادی تربیت كرده است [[ملاصدرا]]ی شیرازی و ملا محمدتقی مجلسی اول (پدر مجلسی دوم، صاحب كتاب [[بحارالانوار]]) از شاگردان اویند.
+
{{خوب}}
 +
'''«بهاءالدین محمد بن‌ حسین عاملی»''' معروف به '''«شیخ ‌بهایی»''' (۱۰۳۰-۹۵۳ ق)، فقیه، محدث، متکلم، ادیب، ریاضیدان، فیلسوف و عارف نامدار [[شیعه]] در قرن ۱۱ قمری است. وی صاحب آثار متعدد در فنون مختلف علمی است و هوش و استعداد منحصر به فرد، از ویژگی‌های بارز اوست. شیخ بهایی مدتی در دربار [[صفویه|صفوی]] در [[اصفهان]] منصب [[شیخ الاسلام|شیخ‌الاسلامی]] داشت. وی شاگردان بزرگی از جمله [[ملاصدرا]]، [[فیض کاشانی]] و [[محمدتقی مجلسی|ملا محمدتقی مجلسی]] را تربیت كرد.
  
−
== ولادت ==
+
{{شناسنامه عالم
 +
||نام کامل = بهاءالدین محمد عاملی
 +
||تصویر=  
 +
||زادروز = ۹۵۳ قمری
 +
|زادگاه = جبل عامل، [[لبنان]]
 +
|وفات =  ۱۰۳۰ قمری
 +
|مدفن =  [[مشهد]]، [[حرم امام رضا علیه السلام|حرم امام رضا علیه‌السلام]]
 +
|اساتید =  [[ملا عبدالله یزدی|ملا عبدالله مدرس یزدی]]، ملا افضل قاضی مدرس، عمادالدین محمود، ملا محمدباقر یزدی،...
 +
|شاگردان = [[ملاصدرا]]، [[محمدتقی مجلسی]]، [[فیض كاشانی]]، [[فاضل جواد]]، [[علینقی كمره ای|علینقی کمره ای]]،...
 +
|آثار = [[زبده الاصول|زبدة الاصول]]، [[صمدیه]]، [[الوجیزة فی علم الدرایة (کتاب)|الوجیزه فی علم الدرایة]]، [[مفتاح الفلاح فی عمل الیوم واللیله|مفتاح الفلاح]]، تأویل الآیات، تشریح الافلاک، حاشیه بر قواعد الأحکام، الاعتقادیه،...
 +
}}
  
−
بهاءالدین محمد بن عزالدین حسین بن عبدالصمد بن شمس الدین محمد بن علی بن حسین بن محمد بن صالح حارثی همدانی عاملی جبعی، معروف به شیخ ‌بهایی در سال 953 ه.ق در بعلبك از توابع جبل عامل در یك خاندان علم و دانش كه تبار و نسب خود را به حارث همدانی یكی از یاران مخلص [[امام علی]] علیه السلام می رسانند، پا به عرصه حیات نهاد پدر عالیقدر او، عالم بزرگوار، شیخ حسین فرزند عبدالصمد حارثی (متوفی 984 ه.ق)، یكی از شاگردان مبرز فقیه نامدار [[شیعه]]، مرحوم [[شهید ثانی]] (مستشهد 966 ه.ق) است.
+
==زندگی‌نامه==
 +
شیخ الاسلام محمد بن حسن عاملى مشهور به [[شیخ بهایی]] در سال 953 هجرى قمرى در بعلبک از روستاهاى جبل عامل به دنیا آمد.
 +
بهاءالدین محمد بن عزالدین حسین بن عبدالصمد بن شمس الدین محمد بن علی بن حسین بن محمد بن صالح حارثی همدانی عاملی جبعی، در سال ۹۵۳ ه.ق در بعلبک از توابع جبل عامل به دنیا آمد.<ref>سيد مهدى مرعشى نجفى، حوادث الایام، صفحه 48.</ref> خاندان او اهل علم و دانش بودند و تبار و نسب خود را به [[حارث همدانی]] یکی از یاران مخلص [[امام علی]] علیه السلام می رسانند.  
  
−
==زندگی نامه شیخ بهائی==
+
پدر عالیقدر او، عالم بزرگوار، شیخ حسین فرزند عبدالصمد حارثی (متوفی ۹۸۴ ه.ق)، یکی از شاگردان مبرز فقیه نامدار [[شیعه]]، مرحوم [[شهید ثانی]] (مستشهد ۹۶۶ ه.ق) است. او که خود صاحب نظر بوده و کتبی در [[فقه]] و [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول]] و علوم متداول عصر خود داشته است، پس از شهادت شهید ثانی در ایام جوانی، در اثر سختگیری ها و کارشکنی هایی که در امور [[شیعه]] در جبل عامل پیش آمده بود، به [[ایران]] منتقل گردید و در [[اصفهان]] ساکن شد. شیخ بهائی در این هنگام ۱۳ سال سن داشت. بعد از سه سال اقامت در اصفهان، شاه طهماسب به توصیه و تأکید [[شیخ علی منشار عاملی|شیخ علی منشار]]، عزّالدین حسین را به قزوین دعوت کرد و منصب [[شیخ الاسلام|شیخ الاسلامی]] این شهر را به او اعطا نمود و شیخ بهائی نیز همراه پدرش به قزوین آمد و برای مدتی در آنجا اقامت کرد، و به تحصیل علوم مختلف پرداخت. بعدها پدرش برای مدتی شیخ الاسلام هرات شد، اما وی در قزوین ماند.
−
او كه خود صاحب نظر بوده و كتبی در فقه و اصول و علوم متداول عصر خود داشته است، پس از شهادت شهید ثانی در ایام جوانی، در اثر سختگیری ها و كارشكنی هایی كه در امور [[شیعه]] در جبل عامل پیش آمده بود، به ایران منتقل گردید و در اصفهان ساکن شد. شیخ بهائی در این هنگام 13 سال سن داشت. بعداز سه سال اقامت در اصفهان ، شاه طهماسب به توصیه و تأکید شیخ علی منشار، عزّالدین حسین را به قزوین دعوت کرد و منصب شیخ الاسلامی این شهر را به او اعطا نمود و شیخ بهائی نیز همراه پدرش به قزوین آمد و برای مدتی در آنجا اقامت کرد، و به تحصیل علوم مختلف پرداخت. بعدها پدرش برای مدتی شیخ الاسلام هرات شد، اما وی در قزوین ماند
 
  
 +
شیخ بهائی پس از مرگ پدرش در ۹۸۴ در [[بحرین]]، به امر شاه طهماسب به هرات رفت و به جای او به شیخ الاسلامی هرات منصوب شد؛ این اولین منصب رسمی وی بود. احتمالاً مدت شیخ الاسلامی وی در هرات بسیار کوتاه بوده است، زیرا پس از وفات پدر همسرش، شیخ علی منشار در همان سال شیخ الاسلام اصفهان شد. همچنین از آنجا که شاه عباس در ۹۹۶ به حکومت رسید، شیخ الاسلامی او در اصفهان برخلاف مشهور به امر شاه عباس نبود، بلکه شاه اسماعیل ثانی (حک : ۹۸۴ـ ۹۸۵) یا سلطان محمد خدابنده (حک : ۹۸۵ـ ۹۹۵) او را منصوب کرده بودند. احتمال دارد که وی در زمان شاه عباس نیز شیخ الاسلام اصفهان شده باشد.
  
−
شیخ بهائی پس از مرگ پدرش در 984، در بحرین به امر شاه طهماسب به هرات رفت و به جای او به شیخ الاسلامی هرات منصوب شد؛ این اولین منصب رسمی وی بود. احتمالاً مدت شیخ الاسلامی وی در هرات بسیار کوتاه بوده است ، زیرا پس از وفات پدر همسرش ، شیخ علی منشار در همان سال شیخ الاسلام اصفهان شد. همچنین از آنجا که شاه عباس در 996 به حکومت رسید، شیخ الاسلامی او در اصفهان برخلاف مشهور به امر شاه عباس نبود، بلکه شاه اسماعیل ثانی (حک : 984ـ 985) یا سلطان محمد خدابنده (حک : 985ـ 995) او را منصوب کرده بودند. احتمال دارد که وی در زمان شاه عباس نیز شیخ الاسلام اصفهان شده باشد.
+
شیخ بهائی پس از مدتی، به شوق سفر [[حج]]، از مقام شیخ الاسلامی کناره گرفت و مسافرت طولانی خود را آغاز کرد و در ۱۰۲۵ به اصفهان بازگشت و از آن پس تا آخر عمر ملازم شاه عباس بود. وی در این سفر، به [[عراق]] و حلب، [[شام]] و [[مصر]] و سراندیب، [[حجاز]] و [[بیت المقدس|بیت المقدّس]] رفته و در سیاحت خود به مصاحبت بسیاری از علما و اکابر [[تصوف|صوفیه]] نائل شده است . بهائی در سفرهای خود، ناشناس و در کسوت فقر و درویشی سیر کرده و با ارباب ادیان و مذاهب اسلامی به بحث و احتجاج پرداخته و در بعضی موارد [[تقیه|تقیّه]] می کرده است.
  
−
شیخ بهائی پس از مدتی، به شوق سفر حج، از شیخ الاسلامی کناره گرفت و مسافرت طولانی خود را آغاز کرد و در 1025 به اصفهان بازگشت و از آن پس تا آخر عمر ملازم شاه عباس بود. وی در این سفر، به [[عراق]] و [[حلب]] ، [[شام]] و [[مصر]] و [[سراندیب]] ، [[حجاز]] و [[بیت المقدّس]] رفته و در سیاحت خود به مصاحبت بسیاری از علما و اکابر صوفیه نائل شده است . بهائی در سفرهای خود،ناشناس و در کسوت فقر و درویشی سیر کرده و با ارباب ادیان و مذاهب اسلامی به بحث و احتجاج پرداخته و در بعضی موارد تقیّه می کرده است .
+
از سفرهای مهم و تاریخی شیخ بهائی، سفر پیاده او به [[مشهد]] به همراه شاه عباس است. در ۲۵ [[ماه ذی الحجه|ذی الحجة]] ۱۰۰۸، شاه عباس به شکرانه فتح [[خراسان]]، پیاده از طوس به مشهد رفت. سه سال بعد در ۱۰۱۰ ق. نیز به موجب [[نذر|نذری]] که داشت به همین کیفیّت از اصفهان به مشهد رفت و سه ماه در آنجا ماند. احتمالاً بهائی در هر دو سفر شاه عباس همراه او بوده است.
  
−
از سفرهای مهم و تاریخی بهائی ، سفر پیادة او به مشهد به همراه شاه عباس است. در 25 ذیحجة 1008، شاه عباس به شکرانة فتح [[خراسان]] ، پیاده از [[طوس]] به [[مشهد]] رفت . سه سال بعد در 1010 نیز به موجب نذری که داشت به همین کیفیّت از اصفهان به مشهد رفت و سه ماه در آنجا ماند. احتمالاً بهائی در هر دو سفر شاه عباس همراه او بوده است.
+
مطابق قول مشهور، وفات مرحوم شیخ بهایی در دوازدهم ماه [[شوال]] سال ۱۰۳۰ ه.ق در شهر [[اصفهان]] روی داد و پیکر مطهر او به [[مشهد]] مقدس منتقل شد و در [[حرم امام رضا علیه السلام|حرم امام رضا علیه‌السلام]] مدفون گردید.
  
−
== منزلت علمی ==
+
==منزلت علمی==
  
−
شیخ بهایی در اثر ذكاوت و استعداد فطری كه داشت، با بهره گیری از پدر و محیط علمی و فضیلتی اصفهان توانست در علوم و دانش های متداول عصر تبحری بدست آورد، تا آن جا كه برخی در توصیف او گفته اند: علامه جهان بشر و مجدد [[دین]] در قرن حادی العشر (قرن 11) كه ریاست مذهب و ملت به او منتهی گردید، در علوم و فنون اسلامی فنی وجود نداشته باشد كه او را در آن بهره ای نباشد.
+
شیخ بهایی در اثر ذکاوت و استعداد فطری که داشت، با بهره گیری از پدر و محیط علمی و فضیلتی [[اصفهان]] توانست در علوم و دانش های متداول عصر تبحری بدست آورد، تا آن جا که برخی در توصیف او گفته اند: «علامه جهان بشر و مجدد [[دین]] در قرن حادی عشر (قرن ۱۱) که ریاست مذهب و ملت به او منتهی گردید، در علوم و فنون اسلامی فنی وجود نداشته باشد که او را در آن بهره ای نباشد.»
  
−
شیخ بهائی محضر اساتید متعدد در رشته های مختلف را درك كرده، و به علاوه دارای استعداد و ذوقی سرشار بوده است، مردی جامع بوده و تالیفات متنوعی دارد. او هم ادیب بوده و هم شاعر و هم [[فیلسوف]] و هم ریاضی دان و هم [[فقیه]] و هم [[مفسر]] و از [[طب]] نیز بی بهره نبوده است.
+
شیخ بهائی محضر اساتید متعدد در رشته های مختلف را درک کرده، و به علاوه دارای استعداد و ذوقی سرشار بوده است، مردی جامع بوده و تالیفات متنوعی دارد. او هم ادیب بوده و هم شاعر و هم فیلسوف و هم ریاضی دان و هم [[فقیه]] و هم مفسر و از [[طب]] نیز بی بهره نبوده است.
  
−
او اولین كسی است كه یك دوره [[فقه]] غیراستدلالی به صورت رساله عملیه به زبان فارسی نوشت آن كتاب همان است كه به نام جامع عباسی معروف است. شیخ بهایی شاگردان زیادی تربیت كرده است [[ملاصدرا]]ی شیرازی و ملا محمدتقی مجلسی اول (پدر مجلسی دوم، صاحب كتاب [[بحارالانوار]]) فاضل جواد صاحب آیات الاحكام از شاگردان اویند.
+
او اولین کسی است که یک دوره [[فقه]] غیراستدلالی به صورت [[رساله]] عملیه به زبان فارسی نوشت. آن کتاب همان است که به نام جامع عباسی معروف است. شیخ بهایی در زمینه های مختلف اطلاعات و آگاهی دارد و همین آگاهی و وسعت معلومات، نوعی جاذبیت به آثار او بخشیده است که از میان انبوه آثار گذشتگان، کتاب ها و تالیفات او را به صورت کتاب روز و مورد علاقه درآورده است. فی المثل در کتاب [[اربعین شیخ بهائی (کتاب)|اربعین]] که یک کتاب حدیثی و فقهی است، از مسائل [[ریاضی]] و هیات نیز استفاده کرده است، و مسائل آن ها را به صورت روشن و ملموس در اختیار خواننده قرار داده است.
  
−
شیخ بهایی در زمینه های مختلف اطلاعات و آگاهی دارد و همین آگاهی و وسعت معلومات، نوعی جاذبیت به آثار او بخشیده است كه از میان انبوه آثار گذشتگان، كتاب ها و تالیفات او را به صورت كتاب روز و مورد علاقه درآورده است فی المثل در كتاب اربعین كه یك كتاب حدیثی و فقهی است، از مسائل ریاضی و هیات نیز استفاده كرده است، و مسائل آن ها را به صورت روشن و ملموس در اختیار خواننده قرار داده است.
+
==اساتید و شاگردان==
  
−
==اساتید شیخ بهایی ==
+
چنان که گذشت، شیخ بهایی از محضر بزرگان و دانشمندان متعددی کسب علم نموده است. بنا به قول صاحب تاریخ عالم آرای عباسی، [[تفسیر]] و [[حدیث]] و [[ادبیات عرب]] را از پدر، [[حکمت]] و [[علم کلام|کلام]] و بعضی علوم معقول را از [[ملا عبدالله یزدی|ملا عبدالله مدرس یزدی]] (صاحب [[الحاشیه علی تهذیب المنطق (کتاب)|حاشیه ملا عبدالله]])، و [[ریاضیات]] را از ملا علی مذهب و ملا افضل قاضی مدرس و ملا محمدباقر بن زین العابدین یزدی، صاحب کتاب «مطالع الانوار»، و [[طب]] را از حکیم عمادالدین محمود، و به قول صاحب [[روضات الجنات]]، [[صحیح بخاری (کتاب)|صحیح بخاری]] را نزد محمد بن عبداللطیف مقدسی آموخته است.
  
−
شیخ بزرگوار ما به كشورهای مختلفی مسافرت كرده و محضر اساتید متعددی را در رشته های گوناگون درك كرده است و چون دارای ذوق سرشار و استعداد وافی و جامع بوده، موفق به آفرینش تالیفات متنوع و گوناگونی شده است او هم ادیب بوده و هم شاعر، فیلسوف و هم ریاضی دان و منجم و مهندس، و هم فقیه اصولی و هم مفسر، و از طب و پزشكی بی بهره نبوده است.
+
اما برای پی بردن به مقام علمی و میزان دانش شیخ، کافی است بدانیم که متجاوز از چهل تن از دانشمندان و بزرگان قرن یازدهم قمری از وی علم آموخته و بهره برده اند و بعضی از آنان، اشخاص زیر هستند:
  
−
چنان كه گذشت، او از محضر بزرگان و دانشمندان متعددی كسب علم نموده است بنا به قول صاحب تاریخ عالم آرای عباسی، [[تفسیر]] و [[حدیث]] و ادبیات عرب را از پدر، [[حكمت]] و كلام و بعضی علوم معقول را از ملا عبدالله مدرس یزدی، صاحب حاشیه ملا عبدالله، و ریاضیات را از ملا علی مذهب و ملا افضل قاضی مدرس و ملا محمدباقر بن زین العابدین یزدی، صاحب كتاب [[مطالع الانوار]]، و طب را از حكیم عمادالدین محمود، و به قول صاحب [[روضات الجنات]]، صحیح بخاری را نزد محمد بن عبداللطیف مقدسی آموخته است.
+
*صدرالدین محمد شیرازی، معروف به [[ملاصدرا]]، فیلسوف معروف.
  
−
==شاگردان شیخ بهایی==
+
*ملا محمدمحسن بن مرتضی، معروف به [[فیض کاشانی]]، صاحب [[تفسیر صافی (کتاب)|تفسیر صافی]].
  
−
برای پی بردن به مقام علمی و میزان دانش شیخ، كافی است بدانیم كه متجاوز از چهل تن از دانشمندان و بزرگان قرن یازدهم هجری قمری از وی علم آموخته و بهره برده اند و بعضی از آنان، اشخاص زیر هستند:
+
*ملا عزالدین فراهانی، مشهور به [[علینقی كمره ای|علینقی کمره ای]]، شاعر معروف قرن یازدهم.
  
−
* 1- صدرالدین محمد ابراهیم شیرازی، معروف به [[ملاصدرا]]، فیلسوف معروف.
+
*ملا محمدباقر بن محمد مؤمن خراسانی، معروف به محقق شیخ الاسلام.
  
−
* 2- ملا محمدمحسن بن مرتضی بن محمود، معروف به [[فیض كاشانی]]، صاحب تفسیر صافی.
+
*شیخ جواد بغدادی، مشهور به [[فاضل جواد]]، صاحب شرح خلاصة الحساب و شرح [[زبدة الاصول]] اثر استادش.
  
−
* 3- ملا عزالدین فراهانی مشهور به [[علینقی كمره ای]]، شاعر معروف قرن یازدهم.
+
*[[محمدتقی مجلسی|ملا محمدتقی مجلسی]]، صاحب [[روضه المتقین|روضة المتقین]] (م ۱۰۷۰).
  
−
* 4- ملا محمدباقر بن محمد مؤمن خراسانی، معروف به [[محقق شیخ الاسلام]].
+
*سید عزالدین حسینی کرکی عاملی، مشهور به مجتهد مفتی اصفهانی.
  
−
* 5- شیخ جواد بغدادی، مشهور به فاضل جواد، صاحب شرح خلاصه الحساب و زبده فی الاصول.
+
==آثار و تألیفات==
  
−
* 6- ملا محمدتقی بن مقصود علی مجلسی، صاحب [[روضه المتقین]] (م 1070).
+
شیخ بهایی یکی از پربرکت ترین علمای جهان [[اسلام]] از نظر تألیف و تنوع در آن بوده است. برخی تعداد تالیفات او را با توجه به رساله ها و تحشیه ها و تعلیقه ها، به عدد ۲۰۰ جلد رسانده اند. برخی از این آثار عبارتند از:
  
−
* 7- سید عزالدین حسینی كركی عاملی، مشهور به مجتهد مفتی اصفهانی.
+
'''<I>الف) فقه:</I>'''
  
 +
#اثنی عشریات: [[خمس]]، [[نماز]]، [[زکات]]، [[روزه]]، [[حج]].
 +
#پاسخ سؤال شاه عباس.
 +
#پاسخ سؤالات شیخ صالح جابری.
 +
#اجوبه مسائل جزائریه.
 +
#احکام سجود و تلاوت.
 +
#جامع عباسی.
 +
#جواب مسائل شیخ جار.
 +
#حاشیه بر ارشاد الاذهان [[علامه حلی]].
 +
#حاشیه بر [[قواعد الأحکام (کتاب)|قواعد]] علامه حلی.
 +
#حاشیه بر قواعد [[شهید اول]].
 +
#حاشیه بر احکام الشریعه علامه حلی.
 +
#الحبل المتین.
 +
#الحریریه.
 +
#الذبیحیه.
 +
#شرح فرائض نصیریه [[خواجه نصیرالدین طوسی]].
 +
#فرائض بهائیه (بخش [[ارث]]).
 +
#قصر [[نماز]] در چهار مکان.
 +
#مسح بر قدمین.
 +
#مشرق الشمسین و اکسیر السعادتین.
 +
#رساله فی مباحث الکر.
 +
#رساله فی القصر والتخییر فی السفر.
 +
#شرح رساله فی الصوم.
 +
#شرح [[من لایحضره الفقیه]].
 +
#رساله فی فقه الصلوه.
 +
#رساله فی معرفه القبله.
 +
#رساله فی فقه السجود.
  
−
== تالیفات شیخ بهایی ==
+
'''<I>ب) اصول فقه:</I>'''
  
−
او یكی از پربركتترین علمای [[جهان اسلام]] از نظر تالیف و تنوع در آن بوده است برخی تعداد تالیفات او را با توجه به رساله ها و تحشیه ها و تعلیقه ها، به عدد 200 جلد رسانده اند، ولی تازه ترین تحقیق در این مورد، تلاش و كوشش دانشمند محترم، جناب آقای دكتر محمدباقر حجتی، از اساتید محترم دانشگاه تهران است كه به كنفرانس [[دمشق]] (در مورد شیخ بهایی) ارائه داده اند و نشریه الثقافه الاسلامیه در شماره پنجم آن را نشر داده است. ایشان بر حسب تتبع و تفحص كاملی كه داشته است، تعداد آن ها را 123 جلد اعلام می كند و بر حسب دسته بندی كه دارد، می نویسد:
+
#[[زبده الاصول|زبدة الاصول]].
 +
#شرح عضدی.
 +
#حاشیه زبدة الاصول.
 +
#شرح حاشیه خطائی.
  
−
'''<I>الف) فقه (29 جلد):</I>'''
+
'''<I>ج) حدیث و رجال:</I>'''
  
−
* اثنی عشریات: [[خمس]]، [[نماز]]، [[زكات]]، [[روزه]]، [[حج]].
+
#حاشیه بر کتاب [[من لایحضره الفقیه]].
 +
#اربعین (که ترجمه آن توسط نگارنده انجام پذیرفته است).
 +
#اجازه او به [[میرداماد|میرداماد]].
 +
#[[الوجیزة فی علم الدرایة (کتاب)|الوجیزه فی علم الدرایة]].
 +
#حاشیه بر [[خلاصة الاقوال (کتاب)|خلاصه الاقوال]] علامه حلی.
 +
#حاشیه بر [[رجال نجاشی (کتاب)|رجال نجاشی]].
 +
#حاشیه بر [[معالم العلماء (کتاب)|معالم العلماء]] از [[ابن شهر آشوب]].
 +
#طبقات الرجال.
 +
#الفوائد الرجالیه.
  
−
* پاسخ سؤال شاه عباس.
+
'''<I>د) ادعیه و مناجات:</I>'''
  
−
* پاسخ سؤالات شیخ صالح جابری.
+
#حدائق الصالحین، حاشیه بر [[صحیفه سجادیه]].
 +
#الحدیقة الهلالیه.
 +
#الحدیقة الاخلاقیه.
 +
#شرع [[دعای صباح]].
 +
#مصباح العابدین.
 +
#[[مفتاح الفلاح فی عمل الیوم واللیله]].
 +
#توضیح المقاصد فی ما اتفق فی ایام السنه.
  
−
* اجوبه مسائل جزائریه.
+
'''<I>ه) اصول اعتقادات:</I>'''
  
−
* [[احكام]] سجود و تلاوت.
+
#اثبات وجود القائم.
 +
#اجوبه سید زین الدین.
 +
#الاعتقادیه.
 +
#مقارنه بین [[امامیه]] و [[زیدیه]].
 +
#وجوب شکر المنعم.
  
−
* جامع عباسی.
+
'''<I>و) تفسیر و علوم قرآنی:</I>'''
  
−
* جواب مسائل شیخ جار.
+
#حاشیه بر [[انوار التنزیل و اسرار التأویل (کتاب)|انوار التنزیل]] قاضی بیضاوی.
 +
#حل الحروف القرآنیه.
 +
#حاشیه بر [[الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل (کتاب)|الکشاف]] زمخشری.
 +
#تفسیر عین الحیوة.
 +
#العروة الوثقی.
 +
#تفسیر آیه شریفه {{متن قرآن|«فاغْسِلُواْ وُجُوهَكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ ...}} ([[سوره مائده]]/آیه ۶) که در اربعین به تفصیل آمده است.
 +
#تأویل الآیات.
 +
#اکسیر السعادتین ([[آیات الاحکام]]).
  
−
* حاشیه بر [[ارشاد الاذهان]] [[علامه حلی]].
+
'''<I>ز) ادبیات و علوم عربی:</I>'''
  
−
* حاشیه بر قواعد علامه.
+
#اسرار البلاغه.
 +
#تخمیس غزل خیالی بخارایی.
 +
#تهذیب البیان.
 +
#تعزیت نامه.
 +
#حاشیه بر «[[مطول (کتاب)|المطوّل]]» [[مسعود بن عمر تفتازانی]].
 +
#دیوان اشعار فارسی و عربی.
 +
#ریاض الارواح.
 +
#شیر و شکر.
 +
#طوطی نامه (شامل ۲۵۰۰ بیت).
 +
#[[ صمدیه]] (فوائد صمدیه).
 +
#قصیده در مدح [[پیامبر اسلام|پیامبر خدا]] صلی الله علیه و آله.
 +
#کافیه.
 +
#کشکول (۵ جلد).
 +
#لغز الفوائد الصمدیه.
 +
#لغز القانون.
 +
#لغز کافیه.
 +
#لغز کشاف.
 +
#محاسن شعر سیف الدوله.
 +
#المخلاه.
 +
#مکتوب او به سید میرزا ابراهیم همدانی.
 +
#سوانح سفر الحجاز، معروف به مثنوی نان و حلوا.
 +
#نان و پنیر.
 +
#وسیله الفوز والامان فی مدح [[امام زمان عجل الله فرجه الشریف|صاحب الزمان]] عجل الله تعالی فرجه الشریف.
 +
#پند اهل دانش به زبان گربه و موش.
  
−
* حاشیه بر قواعد [[شهید اول]].
+
'''<I>ح) ریاضیات و نجوم:</I>'''
  
−
* حاشیه بر [[احكام الشریعه]] علامه حلی.
+
#اسطرلاب.
 +
#انوار الکواکب.
 +
#بحر الحساب.
 +
#التحفه (اوزان شرعی).
 +
#تحفه حاتمی.
 +
#تحقیق جهت قبله.
 +
#تشریح الافلاک.
 +
#حاشیه تشریح الافلاک.
 +
#حاشیه شرح التذکره [[خواجه نصیر الدین طوسی]] در هیأت.
 +
#حاشیه شرح قاضی زاده روحی.
 +
#الحساب.
 +
#حل اشکال عطارد و قمر.
 +
#خلاصه الحساب والهندسه.
 +
#صحیفه در اسطرلاب.
 +
#استعلام.
 +
#تقویم شمس با اسطرلاب.
 +
#القبله، ماهیت و علامات آن.
 +
#معرفة التقویم.
 +
#جبر و مقابله.
  
−
* [[الحبل المتین]].
+
'''<I>ط) حکمت و فلسفه:</I>'''
  
−
* [[الحریریه]].
+
#انکار جوهر الفرد.
 +
#الوجود الذهنی.
 +
#وحدت وجود.
  
−
* [[الذبیحیه]].
+
'''<I>ی) علوم غریبه:</I>'''
  
−
* شرح فرائض نصیریه [[خواجه نصیرالدین طوسی]].
+
#احکام النظر الی کتف الشاة.
 +
#رساله جفر.
 +
#فالنامه.
 +
==پانویس==
 +
{{پانویس}}
 +
==منابع==
  
−
* فرائض بهائیه (بخش ارث).
+
*فقهای نامدار شيعه، عقيقی بخشايشی، صفحه ۲۰۹.
−
 
+
*[[دانشنامه جهان اسلام]]، مدخل "شیخ بهایی" از محمدهانی ملازاده.  
−
* قصر [[نماز]] در چهار مكان.
 
−
 
 
−
* مسح بر قدمین.
 
−
 
 
−
* مشرق الشمسین و اكسیر السعادتین.
 
−
 
 
−
* رساله فی مباحث الكر.
 
−
 
 
−
* رساله فی القصر والتخییر فی السفر.
 
−
 
 
−
* شرح رساله فی الصوم.
 
−
 
 
−
* شرح [[من لایحضره الفقیه]].
 
−
 
 
−
* رساله فی فقه الصلوه.
 
−
 
 
−
* رساله فی معرفه القبله.
 
−
 
 
−
* رساله فی فقه السجود.
 
−
 
 
−
'''<I>ب) علوم قرآنی (9 جلد):</I>'''
 
−
 
 
−
* حاشیه انوار التنزیل قاضی بیضاوی.
 
−
 
 
−
* حل الحروف القرآنیه.
 
−
 
 
−
* حاشیه كشاف زمخشری.
 
−
 
 
−
* اساله خواجه.
 
−
 
 
−
* تفسیر عین الحیوه.
 
−
 
 
−
* العروه الوثقی.
 
−
 
 
−
* تفسیر آیه شریفه (فاغسلوا وجوهكم و ایدیكم الی الكعبین) كه در اربعین به تفصیل آمده است.
 
−
 
 
−
* [[تاویل الایات]].
 
−
 
 
−
* اكسیر السعادتین (آیات الاحكام).
 
−
 
 
−
'''<I>ج) حدیث (2 جلد):</I>'''
 
−
 
 
−
* حاشیه كتاب [[من لایحضره الفقیه]].
 
−
 
 
−
* اربعین (كه ترجمه آن توسط نگارنده انجام پذیرفته است).
 
−
 
 
−
'''<I>د) ادعیه و مناجات (6 جلد):</I>'''
 
−
 
 
−
* حاشیه بر [[صحیفه سجادیه]].
 
−
 
 
−
* [[الحدیقه الهلالیه]].
 
−
 
 
−
* الحدیقه الاخلاقیه.
 
−
 
 
−
* شرع دعای صباح.
 
−
 
 
−
* مصباح العابدین.
 
−
 
 
−
* مفتاح الفلاح فی عمل الیوم واللیله.
 
−
 
 
−
'''<I>ه) اصول اعتقادات (5 جلد):</I>'''
 
−
 
 
−
* اثبات وجود القائم.
 
−
 
 
−
* اجوبه سید زین الدین.
 
−
 
 
−
* الاعتقادیه.
 
−
 
 
−
* مقارنه بین امامیه و زیدیه.
 
−
 
 
−
* وجوب شكر المنعم.
 
−
 
 
−
'''<I>و) اصول فقه (5 جلد):</I>'''
 
−
 
 
−
* زبده الاصول.
 
−
 
 
−
* شرح عضدی.
 
−
 
 
−
* حاشیه زبده الاصول.
 
−
 
 
−
* شرح حاشیه خطائی.
 
−
 
 
−
* الوجیزه.
 
−
 
 
−
'''<I>ز) رجال و اجازات (8 جلد):</I>'''
 
−
 
 
−
* اجازه او به میرداماد.
 
−
 
 
−
* اجازه او به مجدالدین.
 
−
 
 
−
* حاشیه خلاصه الاقوال علامه حلی.
 
−
 
 
−
* حاشیه رجال [[نجاشی]].
 
−
 
 
−
* حاشیه معالم العلماء [[ابن شهر آشوب]] مازندرانی.
 
−
 
 
−
* طبقات الرجال.
 
−
 
 
−
* الفوائد الرجالیه.
 
−
 
 
−
* الاجازات.
 
−
 
 
−
'''<I>ح) ادبیات و علوم عربی (28 جلد):</I>'''
 
−
 
 
−
* اسرار البلاغه.
 
−
 
 
−
* تخمیس غزل خیالی بخارایی.
 
−
 
 
−
* تهذیب البیان.
 
−
 
 
−
* تعزیت نامه.
 
−
 
 
−
* حاشیه بر مطول تفتازانی.
 
−
 
 
−
* دیوان اشعار فارسی و عربی.
 
−
 
 
−
* ریاض الارواح.
 
−
 
 
−
* شیر و شكر.
 
−
 
 
−
* طوطی نامه (شامل 2500 بیت).
 
−
 
 
−
* فوائد صمدیه.
 
−
 
 
−
* قصیده در مدح پیامبر خدا صلی الله علیه و آله.
 
−
 
 
−
* كافیه.
 
−
 
 
−
* كشكول (5 جلد).
 
−
 
 
−
* لغزالفوائد الصمدیه.
 
−
 
 
−
* لغزالقانون.
 
−
 
 
−
* لغز كافیه.
 
−
 
 
−
* لغز كشاف.
 
−
 
 
−
* محاسن شعر سیف الدوله.
 
−
 
 
−
* المخلاه.
 
−
 
 
−
* مكتوب او به سید میرزا ابراهیم همدانی.
 
−
 
 
−
* سوانح سفر الحجاز، معروف به مثنوی نان و حلوا.
 
−
 
 
−
* نان و پنیر.
 
−
 
 
−
* وسیله الفوز والامان فی مدح صاحب الزمان عجل الله تعالی فرجه شریف.
 
−
 
 
−
* پند اهل دانش به زبان گربه و موش.
 
−
 
 
−
'''<I>ط) وقایع الایام (1 جلد):</I>'''
 
−
 
 
−
* توضیح المقاصد فی ما اتفق فی ایام السنه.
 
−
 
 
−
'''<I>ی) ریاضیات (20 جلد):</I>'''
 
−
 
 
−
* اسطرلاب.
 
−
 
 
−
* انوار الكواكب.
 
−
 
 
−
* بحر الحساب.
 
−
 
 
−
* التحفه (اوزان شرعی).
 
−
 
 
−
* تحفه حاتمی.
 
−
 
 
−
* تحقیق جهت قبله.
 
−
 
 
−
* تشریح الافلاك.
 
−
 
 
−
* حاشیه تشریح الافلاك.
 
−
 
 
−
* حاشیه شرح التذكره [[خواجه نصیر الدین طوسی]] در هیات.
 
−
 
 
−
* حاشیه شرح قاضی زاده روحی.
 
−
 
 
−
* الحساب.
 
−
 
 
−
* حل اشكال عطارد و قمر.
 
−
 
 
−
* خلاصه الحساب والهندسه.
 
−
 
 
−
* شرح صحیفه.
 
−
 
 
−
* صحیفه در اسطرلاب.
 
−
 
 
−
* استعلام.
 
−
 
 
−
* تقویم شمس با اسطرلاب.
 
−
 
 
−
* القبله، ماهیت و علامات آن.
 
−
 
 
−
* معرفه التقویم.
 
−
 
 
−
* جبر و مقابله.
 
−
 
 
−
'''<I>ك) حكمت و فلسفه (3 جلد):</I>'''
 
−
 
 
−
* انكار جوهر الفرد.
 
−
 
 
−
* الوجود الذهنی.
 
−
 
 
−
* وحدت وجود.
 
−
 
 
−
'''<I>ل) علوم غریبه (4 جلد):</I>'''
 
−
 
 
−
* احكام النظر الی كتف الشاه.
 
−
 
 
−
* رساله جفر.
 
−
 
 
−
* جفر.
 
−
 
 
−
* فالنامه.
 
−
 
 
−
و چند جلد كتاب دیگر كه موضوعات آن ها مشخص نشده است، مانند: شرح حق المبین، الصراط المستقیم، القدسیه و...
 
−
 
 
−
 
 
−
== وفات شیخ بهایی ==
 
−
 
 
−
در مورد تاریخ وفات شیخ بهایی اقوال گوناگون وجود دارد. به طور كلی آن چه از این اقوال برمی آید، وفات شیخ در دوازدهم [[شوال]] سال 1030 یا 1031 هجری قمری اتفاق افتاده است و چون صاحب تاریخ عالم آرای عباسی كه نظرش معتبرتر از دیگران است، و همچنین كتاب [[تنبیهات]] كه تالیف خود را چند ماه بعد از آن واقعه نوشته است، سال 1030 را ذكر كرده اند، از این رو گفته كسانی كه وفات شیخ را در این سال نوشته اند، صحیح تر به نظر می رسد. در این صورت وفات شیخ در دوازدهم ماه شوال سال 1030 ه.ق در شهر اصفهان روی داده است.
 
−
 
 
−
'''پیوندها'''
 
−
 
 
−
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=35686&scope=95YYli2geUEZ02B-bbnshm2z9nEASK8K&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%B4%D9%8A%D8%AE%20%D8%A8%D9%87%D8%A7%D9%8A%D9%8A&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true زندگینامه 1]'''
 
−
 
 
−
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=35399&scope=95YYli2geUFM1-1ebj7t9YjyLpBenykM&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%B4%D9%8A%D8%AE%20%D8%A8%D9%87%D8%A7%D9%8A%D9%8A&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true زندگینامه 2]'''
 
−
 
 
−
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=35398&scope=95YYli2geUFM1-1ebj7t9QukfmwpSpoh&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%B4%D9%8A%D8%AE%20%D8%A8%D9%87%D8%A7%D9%8A%D9%8A&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true زندگینامه 3]'''
 
−
 
 
−
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=37389&scope=95YYli2geUFeeMc_tBN-YIjyLpBenykM&flowLastAction=view&from=search&query=%D9%85%D9%81%D8%AA%D8%A7%D8%AD%20%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%84%D8%A7%D8%AD&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true کتاب مفتاح الفلاح]'''
 
−
 
 
−
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=46053&scope=95YYli2geUHoRciNXBuVf5acRnfvGzp6&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%B4%D9%8A%D8%AE%20%D8%A8%D9%87%D8%A7%D9%8A%D9%8A&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true کتاب جهة القبلة]'''
 
−
 
 
−
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=34967&scope=95YYli2geUFPW3gVMj_67lc_wH8-sUC4&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%B4%D9%8A%D8%AE%20%D8%A8%D9%87%D8%A7%D9%8A%D9%8A&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true کتاب كشكول]'''
 
−
 
 
−
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=37378&scope=GGExsrZOLQyWaQTts7ShbgukfmwpSpoh&flowLastAction=view&from=search&query=%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%20%D8%A8%D9%86%20%D8%AD%D8%B3%D9%8A%D9%86&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true کتاب مشرق الشمسين و إكسير السعادتين]'''
 
−
 
 
−
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=66415&scope=GGExsrZOLQz4jdbRm0QPMwp8B7e1asw6&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%B4%D9%8A%D8%AE%20%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%A1%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%8A%D9%86&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true کتاب زبده الاصول]'''
 
−
 
 
−
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=66389&scope=GGExsrZOLQyxZPQiQ86jrIjyLpBenykM&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%B4%D9%8A%D8%AE%20%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%A1%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%8A%D9%86&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true کتاب حاشيه انوار التنزيل]'''
 
−
 
 
−
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=66532&scope=GGExsrZOLQz6Opinw95VW9NqBU3hT89K&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%B4%D9%8A%D8%AE%20%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%A1%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%8A%D9%86&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true کتاب جامع عباسي]'''
 
−
 
 
−
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=66577&scope=GGExsrZOLQxz6R0Fm2h1YVc_wH8-sUC4&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%B4%D9%8A%D8%AE%20%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%A1%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%8A%D9%86&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true کتاب تشريح الافلاك]'''
 
−
 
 
−
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=66815&scope=GGExsrZOLQxEe41bHRFvaAp8B7e1asw6&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%B4%D9%8A%D8%AE%20%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%A1%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%8A%D9%86&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true کتاب حاشيه من لايحضره الفقيه]'''
 
−
 
 
−
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=66823&scope=GGExsrZOLQzlvtvEW5Zj_ZacRnfvGzp6&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%B4%D9%8A%D8%AE%20%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%A1%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%8A%D9%86&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true کتاب الاربعون حديثا]'''
 
−
 
 
−
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=66915&scope=GGExsrZOLQzK62TwD9QTjAp8B7e1asw6&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%B4%D9%8A%D8%AE%20%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%A1%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%8A%D9%86&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true کتاب خلاصه الحساب]'''
 
−
 
 
−
== منابع ==
 
−
*عقيقي بخشايشي، تلخيص از كتاب فقهاي نامدار شيعه، صفحه 209.
 
−
 
 
−
* دانشنامه جهان اسلام،"مدخل "شیخ بهایی" ازمحمدهانی ملاّ زاده.  
 
  
 
[[رده:علمای قرن یازدهم]]
 
[[رده:علمای قرن یازدهم]]
 +
[[رده:علماء شیعه]]
 
[[رده:ریاضیدانان]]
 
[[رده:ریاضیدانان]]
 
[[رده:فیلسوفان]]
 
[[رده:فیلسوفان]]
 
[[رده:مفسرین قرآن]]
 
[[رده:مفسرین قرآن]]
 
[[رده:فقیهان]]
 
[[رده:فقیهان]]
 +
[[رده:اصولیون]]
 +
[[رده:متکلمان]]
 +
[[رده:محدثان]]
 
[[رده:ادیبان]]
 
[[رده:ادیبان]]
 +
[[رده: مقاله های مهم]]
 +
{{سنجش کیفی
 +
|سنجش=شده
 +
|شناسه= خوب
 +
|عنوان بندی مناسب= خوب
 +
|کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب
 +
|رعایت سطح مخاطب عام= خوب
 +
|رعایت ادبیات دانشنامه ای= متوسط
 +
|جامعیت= خوب
 +
|رعایت اختصار= خوب
 +
|سیر منطقی= خوب
 +
|کیفیت پژوهش= خوب
 +
|رده= دارد
 +
}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۹ سپتامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۳:۲۶

Confirm3.jpg

«بهاءالدین محمد بن‌ حسین عاملی» معروف به «شیخ ‌بهایی» (۱۰۳۰-۹۵۳ ق)، فقیه، محدث، متکلم، ادیب، ریاضیدان، فیلسوف و عارف نامدار شیعه در قرن ۱۱ قمری است. وی صاحب آثار متعدد در فنون مختلف علمی است و هوش و استعداد منحصر به فرد، از ویژگی‌های بارز اوست. شیخ بهایی مدتی در دربار صفوی در اصفهان منصب شیخ‌الاسلامی داشت. وی شاگردان بزرگی از جمله ملاصدرا، فیض کاشانی و ملا محمدتقی مجلسی را تربیت كرد.

نام کامل بهاءالدین محمد عاملی
زادروز ۹۵۳ قمری
زادگاه جبل عامل، لبنان
وفات ۱۰۳۰ قمری
مدفن مشهد، حرم امام رضا علیه‌السلام

Line.png

اساتید

ملا عبدالله مدرس یزدی، ملا افضل قاضی مدرس، عمادالدین محمود، ملا محمدباقر یزدی،...

شاگردان

ملاصدرا، محمدتقی مجلسی، فیض كاشانی، فاضل جواد، علینقی کمره ای،...

آثار

زبدة الاصول، صمدیه، الوجیزه فی علم الدرایة، مفتاح الفلاح، تأویل الآیات، تشریح الافلاک، حاشیه بر قواعد الأحکام، الاعتقادیه،...


زندگی‌نامه

شیخ الاسلام محمد بن حسن عاملى مشهور به شیخ بهایی در سال 953 هجرى قمرى در بعلبک از روستاهاى جبل عامل به دنیا آمد. بهاءالدین محمد بن عزالدین حسین بن عبدالصمد بن شمس الدین محمد بن علی بن حسین بن محمد بن صالح حارثی همدانی عاملی جبعی، در سال ۹۵۳ ه.ق در بعلبک از توابع جبل عامل به دنیا آمد.[۱] خاندان او اهل علم و دانش بودند و تبار و نسب خود را به حارث همدانی یکی از یاران مخلص امام علی علیه السلام می رسانند.

پدر عالیقدر او، عالم بزرگوار، شیخ حسین فرزند عبدالصمد حارثی (متوفی ۹۸۴ ه.ق)، یکی از شاگردان مبرز فقیه نامدار شیعه، مرحوم شهید ثانی (مستشهد ۹۶۶ ه.ق) است. او که خود صاحب نظر بوده و کتبی در فقه و اصول و علوم متداول عصر خود داشته است، پس از شهادت شهید ثانی در ایام جوانی، در اثر سختگیری ها و کارشکنی هایی که در امور شیعه در جبل عامل پیش آمده بود، به ایران منتقل گردید و در اصفهان ساکن شد. شیخ بهائی در این هنگام ۱۳ سال سن داشت. بعد از سه سال اقامت در اصفهان، شاه طهماسب به توصیه و تأکید شیخ علی منشار، عزّالدین حسین را به قزوین دعوت کرد و منصب شیخ الاسلامی این شهر را به او اعطا نمود و شیخ بهائی نیز همراه پدرش به قزوین آمد و برای مدتی در آنجا اقامت کرد، و به تحصیل علوم مختلف پرداخت. بعدها پدرش برای مدتی شیخ الاسلام هرات شد، اما وی در قزوین ماند.

شیخ بهائی پس از مرگ پدرش در ۹۸۴ در بحرین، به امر شاه طهماسب به هرات رفت و به جای او به شیخ الاسلامی هرات منصوب شد؛ این اولین منصب رسمی وی بود. احتمالاً مدت شیخ الاسلامی وی در هرات بسیار کوتاه بوده است، زیرا پس از وفات پدر همسرش، شیخ علی منشار در همان سال شیخ الاسلام اصفهان شد. همچنین از آنجا که شاه عباس در ۹۹۶ به حکومت رسید، شیخ الاسلامی او در اصفهان برخلاف مشهور به امر شاه عباس نبود، بلکه شاه اسماعیل ثانی (حک : ۹۸۴ـ ۹۸۵) یا سلطان محمد خدابنده (حک : ۹۸۵ـ ۹۹۵) او را منصوب کرده بودند. احتمال دارد که وی در زمان شاه عباس نیز شیخ الاسلام اصفهان شده باشد.

شیخ بهائی پس از مدتی، به شوق سفر حج، از مقام شیخ الاسلامی کناره گرفت و مسافرت طولانی خود را آغاز کرد و در ۱۰۲۵ به اصفهان بازگشت و از آن پس تا آخر عمر ملازم شاه عباس بود. وی در این سفر، به عراق و حلب، شام و مصر و سراندیب، حجاز و بیت المقدّس رفته و در سیاحت خود به مصاحبت بسیاری از علما و اکابر صوفیه نائل شده است . بهائی در سفرهای خود، ناشناس و در کسوت فقر و درویشی سیر کرده و با ارباب ادیان و مذاهب اسلامی به بحث و احتجاج پرداخته و در بعضی موارد تقیّه می کرده است.

از سفرهای مهم و تاریخی شیخ بهائی، سفر پیاده او به مشهد به همراه شاه عباس است. در ۲۵ ذی الحجة ۱۰۰۸، شاه عباس به شکرانه فتح خراسان، پیاده از طوس به مشهد رفت. سه سال بعد در ۱۰۱۰ ق. نیز به موجب نذری که داشت به همین کیفیّت از اصفهان به مشهد رفت و سه ماه در آنجا ماند. احتمالاً بهائی در هر دو سفر شاه عباس همراه او بوده است.

مطابق قول مشهور، وفات مرحوم شیخ بهایی در دوازدهم ماه شوال سال ۱۰۳۰ ه.ق در شهر اصفهان روی داد و پیکر مطهر او به مشهد مقدس منتقل شد و در حرم امام رضا علیه‌السلام مدفون گردید.

منزلت علمی

شیخ بهایی در اثر ذکاوت و استعداد فطری که داشت، با بهره گیری از پدر و محیط علمی و فضیلتی اصفهان توانست در علوم و دانش های متداول عصر تبحری بدست آورد، تا آن جا که برخی در توصیف او گفته اند: «علامه جهان بشر و مجدد دین در قرن حادی عشر (قرن ۱۱) که ریاست مذهب و ملت به او منتهی گردید، در علوم و فنون اسلامی فنی وجود نداشته باشد که او را در آن بهره ای نباشد.»

شیخ بهائی محضر اساتید متعدد در رشته های مختلف را درک کرده، و به علاوه دارای استعداد و ذوقی سرشار بوده است، مردی جامع بوده و تالیفات متنوعی دارد. او هم ادیب بوده و هم شاعر و هم فیلسوف و هم ریاضی دان و هم فقیه و هم مفسر و از طب نیز بی بهره نبوده است.

او اولین کسی است که یک دوره فقه غیراستدلالی به صورت رساله عملیه به زبان فارسی نوشت. آن کتاب همان است که به نام جامع عباسی معروف است. شیخ بهایی در زمینه های مختلف اطلاعات و آگاهی دارد و همین آگاهی و وسعت معلومات، نوعی جاذبیت به آثار او بخشیده است که از میان انبوه آثار گذشتگان، کتاب ها و تالیفات او را به صورت کتاب روز و مورد علاقه درآورده است. فی المثل در کتاب اربعین که یک کتاب حدیثی و فقهی است، از مسائل ریاضی و هیات نیز استفاده کرده است، و مسائل آن ها را به صورت روشن و ملموس در اختیار خواننده قرار داده است.

اساتید و شاگردان

چنان که گذشت، شیخ بهایی از محضر بزرگان و دانشمندان متعددی کسب علم نموده است. بنا به قول صاحب تاریخ عالم آرای عباسی، تفسیر و حدیث و ادبیات عرب را از پدر، حکمت و کلام و بعضی علوم معقول را از ملا عبدالله مدرس یزدی (صاحب حاشیه ملا عبدالله)، و ریاضیات را از ملا علی مذهب و ملا افضل قاضی مدرس و ملا محمدباقر بن زین العابدین یزدی، صاحب کتاب «مطالع الانوار»، و طب را از حکیم عمادالدین محمود، و به قول صاحب روضات الجنات، صحیح بخاری را نزد محمد بن عبداللطیف مقدسی آموخته است.

اما برای پی بردن به مقام علمی و میزان دانش شیخ، کافی است بدانیم که متجاوز از چهل تن از دانشمندان و بزرگان قرن یازدهم قمری از وی علم آموخته و بهره برده اند و بعضی از آنان، اشخاص زیر هستند:

  • صدرالدین محمد شیرازی، معروف به ملاصدرا، فیلسوف معروف.
  • ملا محمدباقر بن محمد مؤمن خراسانی، معروف به محقق شیخ الاسلام.
  • سید عزالدین حسینی کرکی عاملی، مشهور به مجتهد مفتی اصفهانی.

آثار و تألیفات

شیخ بهایی یکی از پربرکت ترین علمای جهان اسلام از نظر تألیف و تنوع در آن بوده است. برخی تعداد تالیفات او را با توجه به رساله ها و تحشیه ها و تعلیقه ها، به عدد ۲۰۰ جلد رسانده اند. برخی از این آثار عبارتند از:

الف) فقه:

  1. اثنی عشریات: خمس، نماز، زکات، روزه، حج.
  2. پاسخ سؤال شاه عباس.
  3. پاسخ سؤالات شیخ صالح جابری.
  4. اجوبه مسائل جزائریه.
  5. احکام سجود و تلاوت.
  6. جامع عباسی.
  7. جواب مسائل شیخ جار.
  8. حاشیه بر ارشاد الاذهان علامه حلی.
  9. حاشیه بر قواعد علامه حلی.
  10. حاشیه بر قواعد شهید اول.
  11. حاشیه بر احکام الشریعه علامه حلی.
  12. الحبل المتین.
  13. الحریریه.
  14. الذبیحیه.
  15. شرح فرائض نصیریه خواجه نصیرالدین طوسی.
  16. فرائض بهائیه (بخش ارث).
  17. قصر نماز در چهار مکان.
  18. مسح بر قدمین.
  19. مشرق الشمسین و اکسیر السعادتین.
  20. رساله فی مباحث الکر.
  21. رساله فی القصر والتخییر فی السفر.
  22. شرح رساله فی الصوم.
  23. شرح من لایحضره الفقیه.
  24. رساله فی فقه الصلوه.
  25. رساله فی معرفه القبله.
  26. رساله فی فقه السجود.

ب) اصول فقه:

  1. زبدة الاصول.
  2. شرح عضدی.
  3. حاشیه زبدة الاصول.
  4. شرح حاشیه خطائی.

ج) حدیث و رجال:

  1. حاشیه بر کتاب من لایحضره الفقیه.
  2. اربعین (که ترجمه آن توسط نگارنده انجام پذیرفته است).
  3. اجازه او به میرداماد.
  4. الوجیزه فی علم الدرایة.
  5. حاشیه بر خلاصه الاقوال علامه حلی.
  6. حاشیه بر رجال نجاشی.
  7. حاشیه بر معالم العلماء از ابن شهر آشوب.
  8. طبقات الرجال.
  9. الفوائد الرجالیه.

د) ادعیه و مناجات:

  1. حدائق الصالحین، حاشیه بر صحیفه سجادیه.
  2. الحدیقة الهلالیه.
  3. الحدیقة الاخلاقیه.
  4. شرع دعای صباح.
  5. مصباح العابدین.
  6. مفتاح الفلاح فی عمل الیوم واللیله.
  7. توضیح المقاصد فی ما اتفق فی ایام السنه.

ه) اصول اعتقادات:

  1. اثبات وجود القائم.
  2. اجوبه سید زین الدین.
  3. الاعتقادیه.
  4. مقارنه بین امامیه و زیدیه.
  5. وجوب شکر المنعم.

و) تفسیر و علوم قرآنی:

  1. حاشیه بر انوار التنزیل قاضی بیضاوی.
  2. حل الحروف القرآنیه.
  3. حاشیه بر الکشاف زمخشری.
  4. تفسیر عین الحیوة.
  5. العروة الوثقی.
  6. تفسیر آیه شریفه «فاغْسِلُواْ وُجُوهَكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ ... (سوره مائده/آیه ۶) که در اربعین به تفصیل آمده است.
  7. تأویل الآیات.
  8. اکسیر السعادتین (آیات الاحکام).

ز) ادبیات و علوم عربی:

  1. اسرار البلاغه.
  2. تخمیس غزل خیالی بخارایی.
  3. تهذیب البیان.
  4. تعزیت نامه.
  5. حاشیه بر «المطوّل» مسعود بن عمر تفتازانی.
  6. دیوان اشعار فارسی و عربی.
  7. ریاض الارواح.
  8. شیر و شکر.
  9. طوطی نامه (شامل ۲۵۰۰ بیت).
  10. صمدیه (فوائد صمدیه).
  11. قصیده در مدح پیامبر خدا صلی الله علیه و آله.
  12. کافیه.
  13. کشکول (۵ جلد).
  14. لغز الفوائد الصمدیه.
  15. لغز القانون.
  16. لغز کافیه.
  17. لغز کشاف.
  18. محاسن شعر سیف الدوله.
  19. المخلاه.
  20. مکتوب او به سید میرزا ابراهیم همدانی.
  21. سوانح سفر الحجاز، معروف به مثنوی نان و حلوا.
  22. نان و پنیر.
  23. وسیله الفوز والامان فی مدح صاحب الزمان عجل الله تعالی فرجه الشریف.
  24. پند اهل دانش به زبان گربه و موش.

ح) ریاضیات و نجوم:

  1. اسطرلاب.
  2. انوار الکواکب.
  3. بحر الحساب.
  4. التحفه (اوزان شرعی).
  5. تحفه حاتمی.
  6. تحقیق جهت قبله.
  7. تشریح الافلاک.
  8. حاشیه تشریح الافلاک.
  9. حاشیه شرح التذکره خواجه نصیر الدین طوسی در هیأت.
  10. حاشیه شرح قاضی زاده روحی.
  11. الحساب.
  12. حل اشکال عطارد و قمر.
  13. خلاصه الحساب والهندسه.
  14. صحیفه در اسطرلاب.
  15. استعلام.
  16. تقویم شمس با اسطرلاب.
  17. القبله، ماهیت و علامات آن.
  18. معرفة التقویم.
  19. جبر و مقابله.

ط) حکمت و فلسفه:

  1. انکار جوهر الفرد.
  2. الوجود الذهنی.
  3. وحدت وجود.

ی) علوم غریبه:

  1. احکام النظر الی کتف الشاة.
  2. رساله جفر.
  3. فالنامه.

پانویس

  1. ↑ سيد مهدى مرعشى نجفى، حوادث الایام، صفحه 48.

منابع

  • فقهای نامدار شيعه، عقيقی بخشايشی، صفحه ۲۰۹.
  • دانشنامه جهان اسلام، مدخل "شیخ بهایی" از محمدهانی ملازاده.


برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=شیخ_بهایی&oldid=147488»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا